Een spirituele kijk op psychotherapie

Transcriptie

1 Een spirituele kijk op psychotherapie Als de westerse psychologie gediagnosticeerd moest worden, dan zou haar diagnose luiden: schizofreen met narcistische en autistische trekken. Net als een schizofreen, denkt een psycholoog in hokjes, niet integraal. De psychologie leeft in een waan: de waan dat mensen alleen fysiek en niet ook geestelijk begrepen kunnen worden. Onze cognitieve en gedragsmatige psychologie is bovendien paranoïde. Alles wat naar spiritualiteit riekt, benadert zij met achterdocht. Narcistisch is zij ook: alleen de wetenschap kan onze zoektocht naar geluk en zingeving verklaren. De wetenschappelijke psychologie leeft als een autist in een eigen wereld: afgesneden van subjectieve ervaringen en persoonlijke betekenissen. Het is een trieste diagnose. Want hoe kan een zieke psychologie mensen met psychische aandoeningen en ziekten genezen? Zeker, de gestelde diagnose is subjectief. Zij wordt gesteld naar de maatstaven van iemand die gelooft dat de mens meer is dan een biologisch wezen. Ik geloof niet in de opvatting van de cognitieve psychologie, die denkt dat ik een wandelend brein ben. Noch ben ik een blinde aanhanger van Freud die de mens vanuit zijn geslachtsdelen verklaarde. Ik ervaar mezelf als meer dan mijn hersenspinsels en lust. Brein en geslachtsdelen worden met elkaar verbonden door het hart en het is vanuit dit hart niet slechts een orgaan, maar een spirituele werkelijkheid dat ik leef. Mijn hart koestert verlangens die logischerwijze niet verklaard kunnen worden. Ze kent gevoelens van liefde die seksuele en emotionele neigingen overstijgen. In mijn hart ben ik zelfs religieus ingesteld. Ik geloof dat de betekenis van het leven grootser is dan de wetenschap kan bevatten. Ik ben geen veredelde aap, maar een spiritueel wezen met menselijke ervaringen althans, dat geloof ik. Een psychologie die uitgaat van mij Het probleem is dat mijn ervaringen, denkbeelden en betekenissen wetenschappelijk niet verklaard kunnen worden. De wetenschap, die alles objectief van buitenaf benadert, begrijpt mijn subjectieve, innerlijke belevingswereld niet. Deze doet zij af als fantastisch als het product van een (te) groot inbeeldingsvermogen. Maar met mijn beeldend vermogen of bewustzijn is niets mis. Met mijn bizarre, diepzinnige, afschrikwekkende of hoogdravende verbeeldingen van mijn werkelijkheid is niets mis. In mijn innerlijk hebben ze een betekenis, vormen ze een logisch geheel. Alleen een psychologie die mijn eigen, subjectieve beleving als uitgangspunt neemt, is in staat mij te begrijpen. Alleen een psychologie die uitgaat van mij kan mij helen. 1

2 Dit betekent niet dat een conventioneel geschoolde psycholoog of psychiater niet in staat zou zijn mij te helpen. Maar dan moet hij wel over de grenzen van DSM IV het psychiatrisch manifest heen kunnen kijken. DSM IV ziet de mens namelijk niet als een subject of ik, maar als een object, een het. Ga je gebukt onder verlatingsangst? Heb je last van een onzeker, instabiel zelfbeeld en schommel je op en neer op de golven van je emoties? Dan behoor je, volgens de wetenschappelijke criteria, waarschijnlijk tot de categorie cases met een borderline persoonlijkheidsstoornis. Begrijpt de betreffende psycholoog of psychiater niet dat dit slechts een etiket is, van buitenaf opgeplakt, dan is de kans groot dat je volgens het standaard protocol wordt behandeld. Je leert coping technieken om je probleem de baas te worden en je krijgt pillen om de symptomen te bestrijden. De wezenlijke oorzaak van mijn verlatingsangst, de diepere betekenis van mijn negatief zelfbeeld en de hoogst persoonlijke waarde van mijn emoties worden genegeerd door een psychologie die niet uitgaat van mij. Dieptepsychologie: een holistische benadering Gelukkig zijn er ook psychologen die onder de oppervlakte kijken, op zoek naar het subject achter de objectieve beschrijvingen. Dit zijn de pioniers die de grenzen van het conventionele mensbeeld overschreden hebben. Denk aan Abraham Maslow, Roberto Assagioli en vooral aan Carl Gustav Jung. Zij zijn de grondleggers van de dieptepsychologische benadering die de mens begrijpt als een fysiek en spiritueel wezen. Als een objectief natuurverschijnsel met subjectieve betekenissen en aspiraties. Maslow, de architect van de piramide die zijn naam draagt, was de psycholoog van het optimisme. Hij zag het menselijk streven naar vervulling als een opklimmen langs een ladder, waarbij de mens zijn fysieke, sociale en emotionele behoeften ontstijgt om zichzelf tot slot als fysiek en geestelijk, individueel en universeel wezen te realiseren. Zijn psychologie is die van de zelfrealisatie. Deze gaat ervan uit dat ieder mens een eigen, unieke bestemming heeft die niet alleen een persoonlijke, maar ook een collectieve relevantie heeft. De Italiaanse psycholoog Assagioli ging op zoek naar de middelen tot zelfrealisatie. Assagioli gaf de aanzet tot een renaissance binnen de psychotherapie door religieuze inzichten en technieken als meditatie in het therapeutisch arsenaal op te nemen. De grootste van de drie psychologen van de diepte is Jung, de grondlegger van de analytische therapie. Zijn psychologie ziet de mens als een individueel wezen met een persoonlijk onbewuste en als een universeel wezen met een collectief onbewuste. Als een (spiritueel) wezen dat opleeft naar zijn ware, hogere zelf, maar die in zijn onbewuste geketend is aan zijn schaduw: datgene in onszelf wat we proberen te verbergen, wat niet gewaardeerd wordt en daarom een verstopt leven leidt. Jung begreep ook dat de mensen die hij in zijn praktijk ontving, binnen kwamen met een masker op. Zolang wij nog in de schaduw van ons Zelf staan, doen we ons anders, beter voor dan we zijn. Een therapeut mag zich hierdoor niet laten misleiden. 2

3 De mens: een tweeledig wezen Jung en zijn adepten begrijpen de mens niet alleen holistisch een noodzakelijke voorwaarde voor heelwording maar zij delen ook een ander fundamenteel begrip. Dit is het oude esoterische inzicht dat een mens alleen zichzelf kan helen. Waarom dit zo is, is eenvoudig te begrijpen. Een mens kan alleen zichzelf helen omdat, vanuit spiritueel perspectief, alleen de mens zichzelf ziek kan maken. Psychische aandoeningen en ziekten zijn uitingen van ons onbewuste. Schizofrenie is een uitingsvorm van complexen of onbewuste delen die zo diep verdrongen zijn, dat zij in het onbewuste, van cognitie verstoken deel van de psyche gaan woekeren. Wanneer dit nog verder doorzet en elk complex als een subpersoonlijkheid een eigen leven gaat leiden, ontstaat een dissociatieve persoonlijkheidsstoornis. In meer gangbare termen: een meervoudige persoonlijkheidsstoornis. Vanuit een spirituele benadering bekeken, wordt ieder mens met complexen of onbewuste delen geboren. De mens is dus geen tabula rasa of onbeschreven blad, maar een wezen met een bepaalde predispositie. Hij bestaat uit twee delen: een bewust en een onbewust deel, elk met een eigen kern of ik. Het onbewuste ik wordt gevormd door alle delen of complexen die de mens in dit leven bewust moet maken. Dit onbewuste reservoir bestaat dus niet alleen uit in dit leven verdrongen ervaringen, zoals trauma s of bedreigende aspecten van de ouders. Maar zij bestaat eveneens uit collectieve delen: mogelijkheden van het leven die nog nooit persoonlijk of bewust zijn ervaren en daardoor tot op heden tot het collectief onbewuste behoren. Het doel van Jungiaanse analytische therapie is het tot stand brengen van een integratie tussen de twee delen: het bewuste en het onbewuste ik. De enige die deze integratie in de weg kan staan is mijn eigen bewustzijn of ego (die als de dood is voor het onbewuste). Heelwording kan dus alleen vanuit mijzelf ontstaan. Drie fasen naar heelwording De eerste fase van analytische therapie en andere dieptepsychologische benaderingen is daarom bewustwording. Dit betekent dat de mens vanuit zijn bewuste ik zicht moet krijgen op het nog onbewuste ik, de delen van zijn wezen die in de schaduw een verborgen leven leiden. Dit zijn de delen die bij iemand met een borderline persoonlijkheid stoornissen in zijn zelfbeeld en persoonlijke relaties veroorzaken. Wil hij deze complexen of storingsfactoren van het bewustzijn oplossen, dan zal hij zich eerst bewust moeten worden van hun bestaan. Bewustwording is zodoende de eerste stap in therapie. Voorwaarde is wel dat de therapeut of psycholoog het onbewuste van zijn cliënt als werkelijkheid accepteert! Helaas gaat het hier in veel gevallen al mis. Want een psycholoog die niet in paarse olifanten, moeders van heksen en de andere veelkleurige, irrationele inhouden van het onbewuste gelooft, accepteert het andere, zich opdringende onbewuste ik niet en zal daarom nooit een integratie of heling in zijn cliënt kunnen begeleiden. 3

4 Bewustwording is echter onvoldoende. Zij is een functie van het cognitieve bewustzijn: de erkenning dat iets bestaat. Hiermee wordt het andere deel nog niet door het bewuste ik geaccepteerd en opgenomen. Acceptatie is daarom de tweede stap naar heelwording. Het bewuste moet instemmen met een innerlijk huwelijk en kan dit alleen als het de ruimte en mogelijkheden in denken, voelen en gedrag heeft om de onbewuste delen in zich op te nemen. Nadat het bewuste ik het ja-woord heeft gegeven, breekt de laatste, derde fase van therapie aan. Dit is de fase van integratie: een daadwerkelijk samensmelten van de twee delen, wat in het alledaagse leven door middel van gedrag bestendigd moet worden. De drie stappen van psychisch één worden in ogenschouw nemend, moet geconstateerd worden dat conventionele psychologie vaak nog niet eens aan de eerste stap van heelwording toekomt: je bewust worden van het onbewuste. Hiervoor is immers een acceptatie van het onbewuste als werkelijkheid noodzakelijk... 4

5 Over de auteur Sander Videler (1976) is Jungiaans analytisch therapeut, auteur en spreker op het gebied van spiritualiteit, gnosis en dieptepsychologie. Van zijn hand verschenen o.a. de boeken De weg naar je Zelf en Het wezen van de mens. Meer informatie: of 5