De vierde dimensie van palliatieve zorg: Hoe pakken wij het aan in Nederland? Palliatieve zorg. Problemen met spiritualiteit. Wat is spiritueel?

Transcriptie

1 De vierde dimensie van palliatieve zorg: Hoe pakken wij het aan in Nederland? Brugge, 13 oktober 2009 Dr Carlo Leget, UHD Zorgethiek Universiteit van Tilburg Palliatieve zorg Palliatieve zorg is een benadering die de kwaliteit van het leven verbetert van patiënten en hun naasten die te maken hebben met een levensbedreigende aandoening, door behandeling van pijn en andere problemen van e, psychosociale en spirituele aard. (WHO-definitie) Problemen met spiritualiteit 1. Geen algemeen geaccepteerde kaders (diverse tradities, secularisatie) 2. Verschillende disciplines met eigen terminologie (th,fi,psy,soc) 3. Intiem onderwerp (authenticiteit) 4. Verwarring met religiositeit 5. Noodzaak van eigen ervaring 6. Overvragen zorgverleners? Wat is spiritueel? Zingeving (betekenis) Existentiële vragen Bestaansvragen ( trage vragen ) Levensbeschouwing Geestelijk leven Geloof Godsdienst Religie Het kleine meisje van meneer Linh Psychologisch Traumatische gebeurtenis: kind en kleinkind overleden Ontheemd Stagnatie in rouwproces: ontkenning van de realiteit Tekenen van dementie Interventie: nieuw thuis, goede verzorging en rouwtherapie

2 Spiritueel Wat houdt je gaande? Waar leef je voor? Waar is je thuis? Wie ziet je staan? Presentie: zich aandachtig en toegewijd op de ander betrekken zien wat er bij die ander op het spel staat begrijpen wie je kan zijn voor de ander (A. Baart) Naar een richtlijn? 1. Agora Ethiek en spirituele zorg (sept 2003): signalering van behoefte en onduidelijkheid op terrein spiritualiteit 2. Januari 2006: Presentatie VIKC richtlijnenboek. Richtlijn existentiële crisis 3. Agora: werkconferenties juni Werkgroepje spirituele richtlijn : Henk Jochemsen, Joep van de Geer, Marijke Wulp, Cocky Mur, Carlo Leget (+ Ton Staps) Proces 2006: oriëntatiefase + eerste pogingen Eind 2007: contact redactie VIKC handboek: keuze voor integratie bestaande richtlijn Pre-concepten in Masterclass PZ voor GV-ers (3x) 17 juni 2008: bespreking werkconferentie Agora 10 juli: eerste concept -> Redactie VIKC + GV-ers Sept: reactie redactie Nov: tweede concept terug naar redactie Tot 1 maart 2009 op Pallialine: landelijke commentaarronde Definitieve versie (in wording) Keuzes: hoe noemen we de richtlijn? Zingeving Existentiële vragen Bestaansvragen ( trage vragen ) Levensbeschouwing Geestelijk leven Geloof Godsdienst Religie Keuze: term spiritueel, maar wel met uitleg, dus. wat is spiritualiteit? Spiritualiteit is het levensbeschouwelijk functioneren van de mens, waartoe ook de vragen van zinervaring en zingeving gerekend worden Keuze: alleen gv-er of alle zorgverleners? zorgpraktijk zorgdimensie

3 Keuze: de positie van spiritualiteit Hoe doe ik het concreet? psycho- sociaal spiritueel 1. Aandacht voor verschillende betekenislagen 2. Omgaan met vragen waarop je geen antwoord kunt geven (presentie) 3. Aandacht voor het spirituele proces (van normale worsteling tot crisis) Het begint bij: innerlijke ruimte - Openheid, ontvankelijkheid - Vertrouwen - Mildheid - Humor - Barmhartigheid Ken uzelf Aandacht Signaleren: - Welke zorgen heeft u? - Wat gaf u vroeger kracht? - Met wie zou u willen praten? Ondersteunen: - Er zijn (presentie) - Aandachtig luisteren - Jezelf blijven Ik kan niet met mijn kinderen aan tafel zitten komende zondag klacht behoefte vraag wens? Somatisch Psycho- Sociaal Beschrijving van de werkelijkheid Ervaring en emoties Verbinding met levensverhaal, identiteit Meer intiem en verborgen psycho- sociaal Spiritueel Krachtbronnen, inspiratie

4 Door de wensen heen luisteren Religie in Nederland psycho- sociaal Catholic None spiritueel Other Hindu Moslim Protestant Wat weten we van iemand? Spiritualiteit Religiositeit Aandacht (Andries Baart) 1. Instrumentele aandacht (focus/diffuus) 2. Inhoudelijk immanente aandacht - Weldadigheid ( gezien worden ) - Verwondering (Cornelis Verhoeven) - Toegewend bewustzijn (mindfulness) - Ontvankelijkheid (spiritueel) Kerkelijkheid (institutioneel) Begeleiding Ontstaan en beloop worsteling - Zinverlies - Rouwproces - Zinervaring Uiteenlopen van de rollen - Arts/verpleegkundige: signaleren, latende modus, doorverwijzen - Geestelijk verzorger en psycholoog: begeleiden (niet behandelen) Marinus van den Berg Waarschijnlijk hebben veel mensen u al gevraagd waarom u die fles daar heeft staan, maar heeft iemand u wel eens gevraagd waar uw dorst vandaan komt?

5 Crisisbehandeling Vormen van spirituele zorg Ontstaan en beloop - Zinverlies - Rouwproces -> stagnatie - (..Zinervaring) Patiëntgebonden factoren - Voorgeschiedenis met depressie of trauma - Angst of hoog streefniveau Omgevingsfactoren - Aantasting in waardigheid - Geen sociale steun Arts, verpleegkundige, fysiotherapeut Geestelijk verzorger A Aandacht Luisteren, ondersteunen, signaleren B Begeleiding Signaleren, latende modus, zo nodig doorverwijzen C Crisis behandeling Signaleren en doorverwijzen Begeleiden Begeleiden, behandelen Psych, SPH, psych Begeleiden Behandelen, begeleiden Stappen in de praktijk Stappen in de praktijk 1. Wat doet deze casus met mij? 2. Wat is er gaande? (Gesprek met open vragen of doorverwijzen) Wat is echt belangrijk voor u, in de situatie waarin u nu verkeert? Wanneer het leven moeilijk wordt, wat helpt u dan; of wat heeft u vroeger geholpen? Wilt u met iemand doorpraten over wat er nu met u en uw naasten gebeurt? Stappen in de praktijk 3. Welke thema s spelen er? Verschillende mogelijkheden: - Open benadering - Model Fitchett - Model Leget Waar houdt u zich aan vast? Wie of wat geeft u kracht in deze situatie? Wat kunt u moeilijk loslaten? Hoe gaat u om met de pijn? we nog doen? we laten? Vasthouden - loslaten Doen - laten Innerlijke ruimte Ik - ander Herinneren -vergeten Geloven - weten Als u terugkijkt op uw leven tot nu toe, hoe is de balans dan? Zijn er dingen die u nog recht wilt zetten? Heeft u de ruimte om uzelf te zijn tijdens uw ziekte? Is uw leven af? Neemt u afscheid van het leven op de manier die bij u past? Hoe wilt u herinnerd worden? Denkt u wel eens na over het einde? Wat betekent de dood voor u? Heeft u steun aan een geloof of levensbeschouwing?

6 1. Autonomie: het levensverhaal 1. Ik en de ander Lijden: doen of laten? 2. Doen en laten activisme psychoapathie sociaal spiritueel 3. Afscheid: vasthouden en loslaten 3. Vasthouden en loslaten bezit, positie zelfbeeld lichaam dierbaren

7 4. Balans: herinneren en vergeten 4. Herinneren en vergeten Vasthouden van het goede (doorslaan = fixeren) Loslaten van het pijnlijke (doorslaan = ontkennen) schuldgevoel schuld 5. Na dit leven: geloven en weten weten 5. Geloven en weten agnosticisme niet weten geloven subjectief nee? ( weten ) objectief Waar houdt u zich aan vast? Wie of wat geeft u kracht in deze situatie? Wat kunt u moeilijk loslaten? Als u terugkijkt op uw leven tot nu toe, hoe is de balans dan? Zijn er dingen die u nog recht wilt zetten? Vasthouden - loslaten Herinneren -vergeten Hoe gaat u om met de pijn? we nog doen? we laten? Doen - laten Innerlijke ruimte Ik - ander Geloven - weten Heeft u de ruimte om uzelf te zijn tijdens uw ziekte? Is uw leven af? Neemt u afscheid van het leven op de manier die bij u past? Hoe wilt u herinnerd worden? Denkt u wel eens na over het einde? Wat betekent de dood voor u? Heeft u steun aan een geloof of levensbeschouwing?