Palliatieve zorg? Problemen met spiritualiteit. Spiritualiteit in de zorg. Psychologisch

Transcriptie

1 In het voorbijgaan Van psychosociaal naar spiritueel: moet dat nou? Palliatieve zorg? Cuijk 30 maart 2009 psycho- sociaal Carlo Leget, UHD Zorgethiek Universiteit van Tilburg Spiritualiteit in de zorg Problemen met spiritualiteit Palliatieve zorg is een benadering die de kwaliteit van het leven verbetert van patiënten en hun naasten die te maken hebben met een levensbedreigende aandoening, door het voorkomen en verlichten van lijden, door middel van vroegtijdige signalering en zorgvuldige beoordeling en behandeling van pijn en andere problemen van e, psychosociale en spirituele aard. (WHO-definitie) 1. Geen algemeen geaccepteerde kaders (diverse tradities, secularisatie) 2. Verschillende disciplines met eigen conceptuele netwerken (th,fi,psy,soc) 3. Intiem onderwerp (authenticiteit) 4. Verwarring met religiositeit 5. Noodzaak van eigen ervaring 6. Overvragen zorgverleners? Het kleine meisje van meneer Linh Psychologisch Traumatische gebeurtenis: kind en kleinkind overleden Ontheemd Stagnatie in rouwproces: ontkenning van de realiteit Tekenen van dementie Interventie: nieuw thuis, goede verzorging en rouwtherapie

2 Spiritueel Wat houdt je gaande? Waar leef je voor? Waar is je thuis? Wie ziet je staan? Presentie: zich aandachtig en toegewijd op de ander betrekken zien wat er bij die ander op het spel staat begrijpen wie je kan zijn voor de ander (A. Baart) Naar een richtlijn? 1. Agora Ethiek en spirituele zorg (sept 2003): signalering van behoefte en onduidelijkheid op terrein spiritualiteit 2. Januari 2006: Presentatie VIKC richtlijnenboek. Richtlijn existentiële crisis 3. Agora: werkconferenties juni Werkgroep spirituele richtlijn : Henk Jochemsen, Joep van de Geer, Marijke Wulp, Cocky Mur, Carlo Leget (+ Ton Staps) Proces 2006: oriëntatiefase + eerste pogingen Eind 2007: contact redactie VIKC handboek: keuze voor integratie bestaande richtlijn Pre-concepten in Masterclass PZ voor GV-ers (3x) 17 juni 2008: bespreking werkconferentie Agora 10 juli: eerste concept -> Redactie VIKC + GV-ers Sept: reactie redactie Nov: tweede concept terug naar redactie Tot 1 maart 2009 op landelijke commentaarronde Keuzes: hoe noemen we de richtlijn? Zingeving Existentiële vragen Bestaansvragen ( trage vragen ) Levensbeschouwing Geestelijk leven Geloof Godsdienst Religie Keuze: term spiritueel, maar wel met uitleg, dus. wat is spiritualiteit? Keuze: alleen gv-er of alle zorgverleners? Keuze: de positie van spiritualiteit zorgpraktijk psycho- sociaal spiritueel zorgdimensie

3 Keuze: de definitie van spiritualiteit Spiritualiteit is het levensbeschouwelijk functioneren van de mens, waartoe ook de vragen van zinervaring en zingeving gerekend worden Geen definitie, maar zoekontwerp: Wat inspireert je? Geraakt worden: ontvankelijkheid, emoties, cognities Levensvragen In beweging gezet worden Iets van buiten: een meer (transcendentie) Transformatie (proces) Onderhouden (deugd, cultuur) Spirituele zorg = Wat inspireert je? Wat houdt je gaande? Waar leef je voor? Waar is je thuis? Wie ziet je staan? De richtlijn: het eigene van spirituele zorg 1. Aandacht voor verschillende betekenislagen 2. Omgaan met vragen waarop je geen antwoord kunt geven (presentie) 3. Aandacht voor het spirituele proces (van normale worsteling tot crisis) Ik kan niet met mijn kinderen aan tafel zitten komende zondag Somatisch Psycho- Sociaal Spiritueel Beschrijving van de werkelijkheid Ervaring en emoties Verbinding met levensverhaal, identiteit Krachtbronnen, inspiratie Meer intiem en verborgen Marinus van den Berg Waarschijnlijk hebben veel mensen u al gevraagd waarom u die fles daar heeft staan, maar heeft iemand u wel eens gevraagd waar uw dorst vandaan komt?

4 Hoe omgaan met lijden? Ik moet erkennen dat niet alle verlichting uit mijn dokterstas komt, maar soms moet het bij iemand van binnenuit komen JL Hallenbeck, Terminal Sedation: Ethical Implications in Different Situations. Journal of Palliative Medicine 3(2000) Eigenheid van het domein: Gebruik van metaforen Gebruik van symbolen Uitdrukkingshandelingen, gebaren, rituelen Zijn of laten gebeuren i.p.v. doen Geheim / mysterie i.p.v. probleem Begrijpen (kwalitatief) i.p.v. meten (kwantitatief) Het begint bij: innerlijke ruimte - Openheid, ontvankelijkheid - Vertrouwen - Mildheid - Humor - Barmhartigheid Ken uzelf Uitingen Aandacht: - Zingeving, verlieservaring, controleverlies, toekomstverlies, alleen zijn, waarom-vraag, leven afronden, schuld Begeleiding, Crisisbehandeling: - Patiënt: uitingen van zinloosheid, depressiviteit, somatiseren, isoleren, dood willen - Omgeving: moedeloosheid, radeloosheid - Soms geen signalen Signaleren: - Welke zorgen heeft u? - Wat gaf u vroeger kracht? - Met wie zou u willen praten? Aandacht Wat weten we van iemand? Spiritualiteit Religiositeit Ondersteunen: - Er zijn (presentie) - Aandachtig luisteren - Jezelf blijven Kerkelijkheid (institutioneel)

5 klacht behoefte vraag wens? psycho- sociaal Verfijning: aandacht (Baart) 1. Instrumentele aandacht (betekenislagen) 2. Inhoudelijk immanente aandacht Weldadigheid (relationeel: kind) Verwondering (Cornelis Verhoeven) Open niet oordelend bewustzijn (mindfulness) Ontvankelijkheid (spiritueel) Ontstaan en beloop worsteling - Zinverlies - Rouwproces - Zinervaring Begeleiding Uiteenlopen van de rollen - Arts/verpleegkundige: signaleren, latende modus, doorverwijzen - Geestelijk verzorger en psycholoog: begeleiden (niet behandelen) Ontstaan en beloop - Zinverlies - Rouwproces -> stagnatie - (..Zinervaring) Crisisbehandeling Patiëntgebonden factoren - Voorgeschiedenis met depressie of trauma - Angst of hoog streefniveau Omgevingsfactoren - Aantasting in waardigheid - Geen sociale steun Vormen van spirituele zorg Arts, verpleegkundige, fysiotherapeut Geestelijk verzorger Psych, SPH, psych Waar houdt u zich aan vast? Wie of wat geeft u kracht in deze situatie? Wat kunt u moeilijk loslaten? Vasthouden - loslaten Herinneren -vergeten Als u terugkijkt op uw leven tot nu toe, hoe is de balans dan? Zijn er dingen die u nog recht wilt zetten? A Aandacht Luisteren, ondersteunen, signaleren B Begeleiding Signaleren, latende modus, zo nodig doorverwijzen C Crisis behandeling Signaleren en doorverwijzen Begeleiden Begeleiden, behandelen Begeleiden Behandelen, begeleiden Hoe gaat u om met de pijn? Wat wilt u dat we nog doen? Wat wilt u dat we laten? Doen - laten Innerlijke ruimte Ik - ander Geloven - weten Heeft u de ruimte om uzelf te zijn tijdens uw ziekte? Is uw leven af? Neemt u afscheid van het leven op de manier die bij u past? Hoe wilt u herinnerd worden? Denkt u wel eens na over het einde? Wat betekent de dood voor u? Heeft u steun aan een geloof of levensbeschouwing?