De diep verstandelijk gehandicapte medemens
|
|
- Eva van den Pol
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 De diep verstandelijk gehandicapte medemens
2 Eerste druk, mei Wilte van Houten isbn: nur: 895 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste zorg is besteed, aanvaarden de auteur en uitgever geen aansprakelijkheid voor eventuele fouten en onvolkomenheden, noch voor de directe of indirecte gevolgen hiervan. Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever worden openbaar gemaakt of verveelvoudigd, waaronder begrepen het reproduceren door middel van druk, offset, fotokopie of microfilm of in enige digitale, elektronische, optische of andere vorm of (en dit geldt zonodig in aanvulling op het auteursrecht) het reproduceren (I) ten behoeve van een onderneming, organisatie of instelling of (II) voor eigen oefening, studie of gebruik welk(e) niet strikt privé van aard is.
3 Wilte van Houten De diep verstandelijk gehandicapte medemens
4
5 Inhoudsopgave Voorwoord 9 Inleiding 12 Hoofdstuk 1 De diep verstandelijk gehandicapte in kort bestek Inleiding Eerste indrukken Lichamelijke verschijning en gedrag Psychisch functioneren Subgroepen? Om hoeveel mensen gaat het? Conclusies 33 Hoofdstuk 2 Over oorzaken en diagnostiek Inleiding Over oorzaken Over diagnostiek Observatie Conclusies 47 Hoofdstuk 3 Motorisch en sensorisch functioneren Inleiding Motorisch functioneren Sensorisch functioneren Over de waarneming in het algemeen De vertezintuigen Visuele waarneming Auditieve waarneming De nabijheidszintuigen De somatische zintuigen Conclusies 76 Hoofdstuk 4 Cognitief en emotioneel functioneren Inleiding Ontwikkelingskenmerken Cognitief functioneren Cognitieve functies en modellen Bewustzijn en aandacht 84
6 4.3.3 Geheugen Hogere cognitieve processen Emotioneel functioneren Conclusies 105 Hoofdstuk 5 Hechting, sociaal functioneren en communicatie Inleiding Hechting en sociaal functioneren Communicatie Communicatie: intentioneel en nonverbaal De opvattingen van Velthausz en Van der Maat Welk gedrag van de diep verstandelijk gehandicapte is communicatief? Inzichten uit onderzoek van de spraak- en taalontwikkeling Conclusies 133 Hoofdstuk 6 Afwijkend gedrag en probleemgedrag Inleiding Terminologie en afgrenzingen Eetstoornissen, stereotiep gedrag en zelfverwondend gedrag Het biopsychosociale model Causale en versterkende factoren Lichamelijke factoren Psychische factoren Omgevingsfactoren Conclusies 155 Hoofdstuk 7 De belevingswereld van diep verstandelijk gehandicapten Inleiding Een beangstigende werkelijkheid Een pijnlijk bestaan Zo moe als een hond De ontwikkeling van de prenatale psychologie Het prenatale milieu Prenatale ontwikkeling Postnataal gedrag en de diep verstandelijk gehandicapte Conclusies 181
7 Hoofdstuk 8 Zorg Inleiding Zorg: breed en specifiek Attitude en relatie Belevings- en ontwikkelingsgerichte zorg Conclusies 193 Hoofdstuk 9 Totale Communicatie, Gentle Teaching en snoezelen Inleiding Totale Communicatie Gentle Teaching Snoezelen Conclusies 238 Literatuur 240
8
9 Voorwoord In de literatuur komen mensen die over bijzonder weinig mogelijkheden beschikken om zich te ontwikkelen en te leren, hier diep verstandelijk gehandicapten genoemd, er vaak bekaaid vanaf. Veel publicaties blijken betrekking te hebben op licht tot matig verstandelijk gehandicapten. Dit is wel begrijpelijk, want zij vormen nu eenmaal de grootste groep en veel vernieuwingen op het terrein van de gehandicaptenzorg lijken voor hen zinvol te zijn. Maar zijn deze vernieuwingen en veranderingen ook altijd zinvol voor diep verstandelijk gehandicapten? Hoewel diep verstandelijk gehandicapten een niet onaanzienlijk deel vormen van de populatie die in residentiële instellingen verblijft, hoor je niet zo veel van hen. Je zou kunnen zeggen dat ze niet erg populair zijn en er is in de media, bijvoorbeeld de televisie, niet veel aandacht voor hen. Wellicht speelt in het feit dat zij weinig voor het voetlicht treden ook mee dat je er als instelling niet mee kunt scoren : je bereikt niet zoveel met deze mensen. Toch is het zinnig om speciale aandacht te schenken aan diep verstandelijk gehandicapten, vooral ook omdat je in hen geconfronteerd wordt met de kwetsbaarheid en de complexiteit van het menselijk bestaan, en met allerlei deels daarmee samenhangende vragen, waarvan de beantwoording ervan ook van betekenis kan zijn voor de kwaliteit van het leven van andere, op hoger niveau functionerende, gehandicapten. Voor wie is het boek bestemd? Heel algemeen kun je zeggen dat het geschreven is voor een ieder die de problematiek van diep verstandelijk gehandicapten ter harte gaat. Meer specifiek is het boek bedoeld voor studenten die de gehandicaptenzorg als een toekomstig werkterrein zien en om die reden een daarvoor relevante beroepsopleiding volgen. Gedacht kan dan worden aan beroepsopleidingen op sociaal-agogisch of (para-)medisch gebied, zoals bijvoorbeeld Sociaal Pedagogisch Werk, Sociaal Pedagogische Hulpverlening en Verpleegkunde. Tenslotte kan het boek ook interessant zijn voor ouders van diep verstandelijk gehandicapten en voor mensen die al in de praktijk van de zorg werkzaam zijn. Zij zullen vermoedelijk veel 9
10 herkennen en geregeld bevestigd worden in hun opvattingen, maar hopelijk zetten bepaalde uitspraken in dit boek hen ook aan het denken en lokken ze discussie uit. Niet iedere lezer zal het met de in het boek gebezigde termen eens zijn. Er is gekozen voor de term verstandelijk gehandicapte in plaats van persoon of mens met een verstandelijke beperking. Dit is onder meer gedaan omdat in het leven van alledag, dat wil zeggen zowel in de samenleving als geheel als op de werkvloer, vaak nog onbekommerd wordt gesproken van gehandicapten. De term handicap is met name subjectief van aard. Het gaat in het bijzonder om de subjectieve waardering van de gevolgen van een beperking: iemand heeft een beperking, maar hij kan zich wel of niet gehandicapt voelen. Echter, iemand die op heel laag niveau functioneert is zich zijn beperkingen niet of nauwelijks bewust, laat staan dat hij tot een waardering van de gevolgen in staat is. Maar gesteld dat het laatste wel mogelijk zou zijn, dan is het toch welhaast ondenkbaar dat hij zichzelf niet ervaart als iemand die zeer ernstig gehandicapt is? Spreken van een beperking (ook al wordt die dan zeer ernstig genoemd) als het gaat om iemand die levenslang in alle opzichten volledig afhankelijk is van anderen en meestal ook nog allerlei andere afwijkingen en defecten heeft, lijkt op eufemistisch taalgebruik. Gekozen is voor diep in plaats van voor zeer ernstig. Er is niet veel verschil, maar het woordje diep suggereert mijns inziens beter het lage niveau van functioneren. In plaats van ondersteuning is er in dit boek sprake van zorg. Bij de term zorg in engere zin moet je vooral denken aan de primaire zorgactiviteiten en -handelingen, zoals die in steeds terugkerende alledaagse situaties plaatsvinden respectievelijk verricht worden. Zo opgevat kun je zorg opvatten als een concretisering van het meer omvattende begrip ondersteuning. In het verlengde van de term zorg wordt in het boek gesproken van zorgverleners. Gekozen is voor de mannelijke variant, maar uiteraard kan de lezer waar hij geschreven staat ook zij lezen. En natuurlijk staat het de lezer vrij om in plaats van handicap beperking te lezen en in plaats van zorg ondersteuning. 10
11 Het zal de lezer opvallen dat er nogal wat oudere literatuur in het boek verwerkt is. Hierbij moet bedacht worden dat verweg de meerderheid van de aangehaalde citaten illustratief bedoeld is. Getracht is om het beeld (in het bijzonder uiterlijk en gedrag) middels citaten en voorbeelden zo concreet mogelijk te maken. Diep verstandelijk gehandicapten zagen er pakweg vijftig jaar geleden niet totaal anders uit, noch gedroegen zij zich heel anders. Kortom, het beeld is in de loop der jaren niet veel veranderd, en dat geldt ook voor de eerste reacties erop van de zijde van de sociale omgeving Op deze plaats wil ik ook graag enige mensen bedanken. Op de eerste plaats gaat mijn dank uit naar Walter Diederiks, als docent filosofie verbonden aan de Hogeschool Leiden. Zijn kritiek op zowel inhoud als ordening heeft geleid tot verschillende aanpassingen van de tekst. Roelof Zwier, als directeur verbonden aan de Schreuderhuizen te Arnhem, wil ik eveneens bedanken voor zijn kritische kanttekeningen en nuttige suggesties. Tenslotte ben ik Els en Jan dankbaar voor hun praktische ondersteuning bij het gebruik van de computer. 11
Eerste druk, EigenWijsje Illustraties: Jason Beeldredactie: Mike Eindredactie: Erik
Au, au t is me Eerste druk, 2013 2013 EigenWijsje Illustraties: Jason Beeldredactie: Mike Eindredactie: Erik isbn: 9789048431021 nur: 306 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel
Nadere informatieEerste druk, augustus 2012 2012 chamo C.C. Paetzhold, C.C.Mozer. Foto s en cover: Hamo
Dé Afkickmethode Eerste druk, augustus 2012 2012 chamo C.C. Paetzhold, C.C.Mozer. Foto s en cover: Hamo isbn: 978-90-484-2558-7 nur: 751 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel
Nadere informatieVaders zijn ook zwanger Een man en zijn negen maanden
Vaders zijn ook zwanger Een man en zijn negen maanden Eerste druk, oktober 2012 2012 Mark Schell Portretfoto: Heidy IJsveld isbn: 978-90-484-2682-9 nur: 402 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl
Nadere informatiePim Fortuyn vanaf de overkant
Pim Fortuyn vanaf de overkant Eerste druk, april 2012 2012 Margaretha Gieles Correctie en redactie: Scrivein, drs. Matty Zwart-van Dijk, Vorden Foto cover: Olieverfschilderij Het zonnewonder van Fatima,
Nadere informatieUniversiteit van het leven
Universiteit van het leven Eerste druk, april 2012 2012 Lucien M. Verkooijen Corrector: Elly van de Vlugt Fotografie: Fred van Welie Coverbeeld: schilderij De Parel, olieverf op paneel, door Lia Vonk isbn:
Nadere informatieIn de psychiatrische kliniek. Anekdotes uit de GGz
In de psychiatrische kliniek Anekdotes uit de GGz Eerste druk, 2013 2013 Floris Bijlsma Corrector: Clara Wever Fotograaf cover: auteur Fotograaf auteursportret: Marcella te Nuijl isbn: 9789048431373 nur:
Nadere informatieUitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl
De wereld wacht Eerste druk, mei 2012 2012 Greet van der Werf Cover: Gerda Beek Corrector: Jessica van de Vosse Tenzij anders vermeld, wordt gebruik gemaakt van de Nieuwe Bijbelvertaling (nbv) isbn: 978-90-484-2398-9
Nadere informatieEerste druk, 2014 2014 EigenWijsje Illustraties: Jason en Govert Beeldredactie: Mike Eindredactie: Erik
Mijn EigenWijze ik Eerste druk, 2014 2014 EigenWijsje Illustraties: Jason en Govert Beeldredactie: Mike Eindredactie: Erik isbn: 9789048432752 nur: 306 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl
Nadere informatieBoeiende en vrolijke verhalen voor kinderen
Boeiende en vrolijke verhalen voor kinderen Eerste druk, juni 2012 2012 Wil van der Helm Illustrator: Wil van der Helm Corrector: Annamarie van der Helm isbn: 978-90-484-2488-7 nur: 277 Uitgever: Free
Nadere informatieLiefde volgens de engelen
Liefde volgens de engelen Eerste druk, juni 2012 2012 Heleen de Meijer isbn: 978-90-484-2489-4 nur: 727 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van deze
Nadere informatieHij/zij was de liefste, maar ook de ergste
Hij/zij was de liefste, maar ook de ergste Eerste druk, 2014 2014 Emelie van Laar isbn: 9789048434497 nur: 775 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van
Nadere informatieEerste druk, 2013 2013 Arinka Linders AVI E5 M6 Illustraties: Michiel Linders
Leo Leeuwtje Eerste druk, 2013 2013 Arinka Linders AVI E5 M6 Illustraties: Michiel Linders isbn: 9789048431052 nur: 282 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming
Nadere informatieToen kwam het water. De persoonlijke watersnoodramp van Herman Derksen
Toen kwam het water De persoonlijke watersnoodramp van Herman Derksen Eerste druk, 2014 2014 Martin Derksen Corrector: M. Raeijmaekers isbn: 9789048432271 nur: 402 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer
Nadere informatieVerborgen eenzaamheid
Verborgen eenzaamheid Eerste druk, maart 2012 2012 Ineke van Elk en Esther Engelen Correctie: Hermen Overweg Fotografie: Fanny Truijens Voorwoord: mr. K.M. (Marleen) Huizingh isbn: 978-90-484-2318-7 nur:
Nadere informatieEerste druk, oktober 2012 2012 Walter van der Hee
Goede bloemen Eerste druk, oktober 2012 2012 Walter van der Hee isbn: 978-90-484-2637-9 nur: 306 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave
Nadere informatieEen hemel vol woorden
Een hemel vol woorden Eerste druk, september 2010 2010 Christian Roos Cover: J. Grapix www.bigstockphoto.com Tekeningen: Eugnio Candia www.candia.nl isbn: 978-90-484-1409-3 nur: 306 Uitgever: Free Musketeers,
Nadere informatieVerhalen van vrouwen die de wereld in wording dromen
Verhalen van vrouwen die de wereld in wording dromen Eerste druk, juni 2012 2012 Rineke van Voorn Coverfoto: Bert Wolbers Afbeeldingen schilderijen: Elly Slingenberg Correctie: Regien Vocks isbn: 978-90-484-2482-5
Nadere informatieVan sondevoeding naar marsepein
Van sondevoeding naar marsepein Eerste druk, 2013 2013 Nelleke van Doodewaard Corrector: Anneke van Heusden isbn: 9789048430765 nur: 402 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel
Nadere informatieAls paarden konden spreken
Als paarden konden spreken Eerste druk, maart 2012 2012 Julie Beirens isbn: 978-90-484-2338-5 nur: 285 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van deze
Nadere informatieEerste druk, 2014 2014 Eddy Laan Corrector: Paula Breeveld Fred Olsen line, foto s Bergerac/Tenorga
Krabben en bijten Eerste druk, 2014 2014 Eddy Laan Corrector: Paula Breeveld Fred Olsen line, foto s Bergerac/Tenorga isbn: 9789048434305 nur: 402 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl
Nadere informatieProstaatkanker Hoe ontdek je het en dan?
Prostaatkanker Hoe ontdek je het en dan? Eerste druk, 2014 2014 Henri Pieter www.henripieter.nl Schilderij cover: Irma Boogh-van der Burg isbn: 9789048433735 nur: 860 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer
Nadere informatieHet instappen in de Paranormale Wereld
Het instappen in de Paranormale Wereld Eerste druk, 2014 2014 Johanna de Vos isbn: 9789048432189 nur: 728 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van deze
Nadere informatieEen goede lezer wordt begrijpend. Een goede luisteraar wordt begrijpend.
Een goede lezer wordt begrijpend. Een goede luisteraar wordt begrijpend. Eerste druk, 2014 2014 Johanna de Vos isbn: 9789048432172 nur: 728 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel
Nadere informatieBevriend met Bram of met een autist
Bevriend met Bram of met een autist Eerste druk, januari 2010 2010 Nanno Ymus isbn: 978-90-484-0990-7 nur: 283 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl De namen, plaatsen en gebeurtenissen
Nadere informatieWetten van oorzaak en gevolg
Wetten van oorzaak en gevolg Eerste druk, april 2012 2012 John Warnas isbn: 978-90-484-2372-9 nur: 718 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van deze
Nadere informatieDe essentie van het leven
De essentie van het leven Eerste druk, 2014 2014 Lucien M. Verkooijen Coverbeeld: schilderij Mystieke reis ei tempera op board door Lia Vonk Fotografie: Fred van Welie Correctors: Elly van de Vlugt, José
Nadere informatieHardlopen met mijn geest. Wie ben ik? Wat doe ik?
Hardlopen met mijn geest. Wie ben ik? Wat doe ik? Eerste druk, april 2012 2012 Henk bij de Weg Foto s: Henk bij de Weg isbn: 978-90-484-2380-4 nur: 730 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl
Nadere informatieEerste druk, oktober Greetje Fernim-Rispens
Vogeltaarten Eerste druk, oktober 2012 2012 Greetje Fernim-Rispens www.vogeltaarten.nl ISBN: 978-90-484-2689-8 NUR: 410 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming
Nadere informatieJe bent vrij Elk moment opnieuw. Zelfrealisatie in de praktijk
Je bent vrij Elk moment opnieuw Zelfrealisatie in de praktijk Eerste druk, 2014 2014 Nicky Verbeek isbn: 9789048432776 nur: 728 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de
Nadere informatieGefeliciteerd, je hebt ADHD!
Gefeliciteerd, je hebt ADHD! Eerste druk, augustus 2012 2012 Petra van der Burg-Jansen Illustrator: Roel van Gestel Kaft: Denise Kennedy van Dam & Roel van Gestel Voorwoord: Mw. E. Chatrou, kinder- en
Nadere informatieSammie en Binkie op avontuur
Sammie en Binkie op avontuur Eerste druk, september 2012 2012 Ans Bijsterveld en Roosje~Rosalie isbn: 978-90-484-2598-3 nur: 223 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de
Nadere informatieDuikelaartje de Dolfijn
Duikelaartje de Dolfijn Eerste druk, 2013 2013 Ans Acda Illustrator: Michael Koopman isbn: 9789048430567 nur: 272 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming
Nadere informatieOp de grens van hemel en aarde. Een bijna-doodervaring
Op de grens van hemel en aarde Een bijna-doodervaring Eerste druk, 2014 2014 Tineke H.C.M. Verwij Illustraties: Tineke H.C.M. Verwij Coverfoto: Tineke H.C.M. Verwij isbn: 9789048432684 nur: 402 Uitgever:
Nadere informatieBibliotheek Mysterie
Bibliotheek Mysterie Eerste druk, 2014 2014 Nicole van Oudheusden isbn: 9789048432257 nur: 284 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave
Nadere informatieDichterbij de Overwinning
Dichterbij de Overwinning Eerste druk, oktober 2012 2012 Sigrid Kemphaan Portretfoto: Jacques Jullens www.jullens.biz isbn: 978-90-484-2638-6 nur: 402 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl
Nadere informatieElke letter zijn verhaal
Elke letter zijn verhaal Eerste druk, 2014 2014 Bregje Scholten Tekst en illustraties: Bregje Scholten isbn: 9789048434404 nur: 272 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan
Nadere informatieKlinisch wetenschappelijk onderzoek: een studentengids
Klinisch wetenschappelijk onderzoek: een studentengids Eerste druk, 2016 2016 Paul Emons isbn: 9789048439867 nur: 890 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming
Nadere informatieHeruitgave Eerste druk januari Godfried Kruijtzer. Uitgegeven door Delft Academic Press
Wat ons ontglipt Van dezelfde schrijver, bij dezelfde uitgever: Taal en Tal bij Spinoza ISBN: 97890-4072-4091 Ruimte en Getal ISBN: 97890-6562-2358 Een rechte staaf wordt gebogen ISBN: 97890-7130-1667
Nadere informatieEerste druk, februari 2011 2011 Elisabeth Nymus
Seksueel misbruik Eerste druk, februari 2011 2011 Elisabeth Nymus isbn: 978-90-484-1685-1 nur: 248 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave
Nadere informatieManaged Service Provider Grip op inleen van extern personeel
Managed Service Provider Grip op inleen van extern personeel Eerste druk, augustus 2010 2010 drs. ing. Peter Bargon Redactie: drs. Maria Anna te Riele, Customized Language Services, De Bilt Vormgeving:
Nadere informatieEerste druk, april 2012 2012 Piety Alkema Illustraties: Studio Roede te Grootegast en Piety Alkema
Klein draakje Eerste druk, april 2012 2012 Piety Alkema Illustraties: Studio Roede te Grootegast en Piety Alkema isbn: 978-90-484-2341-5 nur: 277 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl
Nadere informatieEerste druk, Natasja Douma Correctoren: Hans en Erica Douma Fotograaf: Remco Douma
Water van de Tijd Eerste druk, 2014 2014 Natasja Douma Correctoren: Hans en Erica Douma Fotograaf: Remco Douma isbn: 9789048432943 nur: 306 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel
Nadere informatieHet brein geeft te denken
Het brein geeft te denken Eerste druk, oktober 2012 2012 G.D.J. Dingemans Cover: afbeelding van het werk Uitleg van de wereld (3) van SAGE www.sage-art.nl isbn: 978-90-484-2653-9 nur: 770 Uitgever: Free
Nadere informatieMijn leven begon opnieuw
Mijn leven begon opnieuw Eerste druk, augustus 2011 2011 Henk Schouten Corrector: Frans Schouten en Lana Overpelt Redactie: Jessica Brummelkamp Coverfoto: Rein Bruinsma isbn: 978-90-484-2034-6 nur: 402
Nadere informatieEerste druk, december 2012 2012 Oscar J. Huf Illustraties: Olga Huf-Catsburg. Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.
Oogjes in t zeil Eerste druk, december 2012 2012 Oscar J. Huf Illustraties: Olga Huf-Catsburg isbn: 978-90-484-2753-6 nur: 283 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de
Nadere informatieTimbo en de waterslang
Timbo en de waterslang Eerste druk, mei 2010 2010 Marc Paulissen Illustraties: Sandra van den Berg isbn: 978-90-484-1221-1 nur: 282 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan
Nadere informatieBezetenheid. Een andere visie
Bezetenheid Een andere visie Eerste druk, 2014 2014 Guy Vander Linden Fotografie: Annemie Persyn isbn: 9789048432493 nur: 728 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming
Nadere informatieDe Kinderen van Gaia
De Kinderen van Gaia Eerste druk, juli 2012 2012 Ger Hofman Cover: Josephine Wall. Used under license from Art Impressions, Calabasas, CA, Presence of Gaia www.josephinewall.com isbn: 978-90-484-2515-0
Nadere informatieDe avonturen van Endora deel 1. Het wonderbaarlijke kruidenvrouwtje uit het wonderbaarlijke land Zankonia
De avonturen van Endora deel 1 Het wonderbaarlijke kruidenvrouwtje uit het wonderbaarlijke land Zankonia Eerste druk, oktober 2012 2012 Rosemarie Donkersloot Illustraties verhaaltjes 1, 2, 3, 5: Ramona
Nadere informatieSpiegeltje, spiegeltje in het land, wat is er in mijn wereldje aan de hand? Een persoonlijk verhaal over leven met diabetes
Spiegeltje, spiegeltje in het land, wat is er in mijn wereldje aan de hand? Een persoonlijk verhaal over leven met diabetes Eerste druk, februari 2012 2012 P. Edgar isbn: 978-90-484-2303-3 nur: 402 Uitgever:
Nadere informatieLow budget met kleding
Low budget met kleding Eerste druk, 2013 2013 Wendy Bout Teksten, foto s, styling en concept vormgeving: Wendy Bout isbn: 9789048430932 nur: 460 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl
Nadere informatieEerste druk, juli Jan Wouters Fotografie: Jerry van den Brink Bas Pinto
Kruimels Eerste druk, juli 2012 2012 Jan Wouters Fotografie: Jerry van den Brink Bas Pinto isbn: 978-90-484-2506-8 nur: 303 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming
Nadere informatieWaarom luisteren jullie nu niet naar ons?
Waarom luisteren jullie nu niet naar ons? Eerste druk, 2014 2014 Johanna de Vos isbn: 9789048432196 nur: 728 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van
Nadere informatieEerste druk, mei Johanna de Smit Corrector: F. Bredero Coverfoto: J. de Smit Portretfoto: Niek Visser
Trouwvrouw Eerste druk, mei 2012 2012 Johanna de Smit Corrector: F. Bredero Coverfoto: J. de Smit Portretfoto: Niek Visser isbn: 978-90-484-2393-4 nur: 303 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl
Nadere informatieDe zelfverkozen dood van ouderen
De zelfverkozen dood van ouderen Eerste druk, maart 2012 2012 Wouter Beekman isbn: 978-90-484-2348-4 nur: 748 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van
Nadere informatieFibromyalgie Ik en mijn nieuwe leven!
Fibromyalgie Ik en mijn nieuwe leven! Eerste druk, juni 2011 2011 Kirsten Schmidt Tekeningen: Saskia Righart van Gelder Fotograaf: Simon de Win isbn: 978-90-484-1945-6 nur: 402 Uitgever: Free Musketeers,
Nadere informatieWaar bloed is, zijn haaien
Waar bloed is, zijn haaien Eerste druk, augustus 2012 2012 Sylvia de Rijk isbn: 978-90-484-2559-4 nur: 508 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van deze
Nadere informatieEerste druk, Fyne Fréderic Eden
Olofs Brevier Eerste druk, 2014 2014 Fyne Fréderic Eden isbn: 9789048434541 nur: 373 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste
Nadere informatieVandaag gaat het goed met me
Vandaag gaat het goed met me Eerste druk, augustus 2012 2012 Femke van Rossum Martijn Gijsbertsen isbn: 978-90-484-2547-1 nur: 401 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan
Nadere informatieVan verslaving naar herstel!
Van verslaving naar herstel! Eerste druk, 2013 2013 Anita Van Besauw isbn: 9789048429356 nur: 340 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave
Nadere informatieTussen koppensnellers en krokodillen
Tussen koppensnellers en krokodillen Eerste druk, mei 2012 2012 Karien van Ditzhuijzen Illustraties en coverontwerp: Anneke van de Langkruis isbn: 978-90-484-2392-7 nur: 282 Uitgever: Free Musketeers,
Nadere informatieEerste druk, Christian Roos Coverillustratie: Eugenio Candia, Portretfoto: Linda van Beijeren
Perspectief Eerste druk, 2014 2014 Christian Roos Coverillustratie: Eugenio Candia, www.candia.nl Portretfoto: Linda van Beijeren isbn: 9789048433124 nur: 303 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl
Nadere informatieEerste druk, mei 2010 Herziene uitgave, april 2014 2010 Marcel van Mosselveld. www.stoppendoejezo.com
Stoppen doe je zo Eerste druk, mei 2010 Herziene uitgave, april 2014 2010 Marcel van Mosselveld www.stoppendoejezo.com Illustraties: Caroline van Iersel Redigeren tekst: Conny de Wit isbn: 9789048411955
Nadere informatieMet de beestjes op reis
Met de beestjes op reis Eerste druk, 2013 2013 Corinne Schonenberg-Krijnen Fotografie: Erik Honig Illustraties: Suzanne Schonenberg isbn: 9789048430734 nur: 275 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl
Nadere informatieGeloven is je hart wenden
Geloven is je hart wenden Eerste druk, juli 2012 2012 Henk Wiesenekker Corrector: Inge Hofman Illustraties: Corrie van der Poel Fotograaf: Christiaan Th. Wiesenekker isbn: 978-90-484-2512-9 nur: 728 Uitgever:
Nadere informatieOogjes in t zeil. de puntjes op de i
Oogjes in t zeil de puntjes op de i Eerste druk, februari 2014 2014 Oscar J. Huf Illustraties: Olga Huf-Catsburg isbn: 9789048430871 nur: 283 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl
Nadere informatieEerste druk, Roel Pomp Coverontwerp: Gé Albers
Lichtgelovig Eerste druk, 2014 2014 Roel Pomp Coverontwerp: Gé Albers isbn: 9789048433728 nur: 705 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave
Nadere informatieEerste druk, Wilma de Marée-Walraven
Ik Hart Eerste druk, 2013 2013 Wilma de Marée-Walraven isbn: 9789048430598 nur: 306 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste
Nadere informatieMoestuinmoeder. Inspiratie voor een groen, gezellig en goedkoper leven
Moestuinmoeder Inspiratie voor een groen, gezellig en goedkoper leven Eerste druk, 2014 2014 Susan Lambeck Corrector: Marjolijn Pepers Coverfoto: Susan Lambeck Auteursfoto: Arian van Marle isbn: 9789048432363
Nadere informatieVlinder op mijn hand. Etappes uit het rouwproces van een moeder
Vlinder op mijn hand Etappes uit het rouwproces van een moeder Eerste druk, april 2012 2012 Heleen de Weger Afbeelding omslag: op 89-jarige leeftijd geschilderd door Guus Pennings, fotografie omslag: René
Nadere informatieGa jij mee naar dromenland?
Ga jij mee naar dromenland? Eerste druk, maart 2012 2012 Anneke den Boer Illustraties: Johanna Catharina den Boer isbn: 978-90-484-2306-4 nur: 277 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl
Nadere informatieSnacken zonder schuldgevoel
Snacken zonder schuldgevoel Eerste druk, september 2012 2012 Jeanet Wolf Fotograaf: Jeanet Wolf isbn: 978-90-484-2586-0 nur: 443 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de
Nadere informatieMet de hakken over de sloot
Met de hakken over de sloot Eerste druk, juni 2012 2012 Yvonne Koffyberg Fotograaf portretfoto: Reinier de Pree isbn: 978-90-484-2431-3 nur: 401 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl
Nadere informatieDario, mijn zoon met autisme
Dario, mijn zoon met autisme Eerste druk, april 2012 2012 Maria Raimondi Tekstredactie: Lydia de Vries Technische ondersteuning en totstandkoming manuscript: Sabrina Savoca Fotografie: Patrick Machiels
Nadere informatieVan gevecht naar gesprek
Van gevecht naar gesprek Een andere kijk op fibromyalgie en behandelmogelijkheden Paul Emons Eerste druk, 2017 2017 Paul Emons ISBN: 9789463422543 Schrijver: Paul Emons Uitgever: MijnBestseller.nl, Rotterdam
Nadere informatieEerste druk, maart Monique van Stenus
De dienstmeisjes Eerste druk, maart 2012 2012 Monique van Stenus isbn: 978-90-484-2288-3 nur: 312 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave
Nadere informatieOp weg naar mijn PLEK
Op weg naar mijn PLEK Eerste druk, juni 2012 2012 Edward Tuheteru isbn: 978-90-484-2457-3 nur: 728 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave
Nadere informatieLuister je nou alweer naar Bobby. de Bob Dylan aantekeningen
Luister je nou alweer naar Bobby de Bob Dylan aantekeningen 2011 2012 Eerste druk, september 2012 2012 Tom Willems Correctoren: Ed van Tellingen en Dity van der Valle Foto auteur: Wim Kwakernaak Overige
Nadere informatieEerste druk, 2014 2014 Elizabeth Deckers AVI E5 Portretfoto: Adrie Deckers
Heks Drakonia Eerste druk, 2014 2014 Elizabeth Deckers AVI E5 Portretfoto: Adrie Deckers isbn: 9789048432295 nur: 282 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming
Nadere informatieEerste druk, 2013 2013 Danny van der Linden www.dannyvanderlinden.com Corrector: Inge van As Coverbeeld: Roy van Breemen Fotografie: Jeroen Bronckers
Het FC Utrecht-hart Eerste druk, 2013 2013 Danny van der Linden www.dannyvanderlinden.com Corrector: Inge van As Coverbeeld: Roy van Breemen Fotografie: Jeroen Bronckers isbn: 9789048431083 nur: 312 Uitgever:
Nadere informatieUitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl
Witte en rode rozen Eerste druk, 2014 2014 Lieve De Coninck Corrector: Raf De Coninck Fotograaf: Jeff Thielemans Omslagontwerp: Roger Thielemans Portretfoto: Brigitte Buelens isbn: 9789048432905 nur: 749
Nadere informatieDe meeuwen van de Afsluitdijk
De meeuwen van de Afsluitdijk Eerste druk, oktober 2011 2011 Ellen D. IJzendoorn Kleuringbewerking cover: Kasper Smoolenaars ISBN: 978-90-484-9016-5 NUR: 277 Uitgever: Literoza, Zoetermeer www.literoza.nl
Nadere informatieKijk eens, zie je? Ik durf het niet, maar doe het toch!
Kijk eens, zie je? Ik durf het niet, maar doe het toch! Eerste druk, september 2011 2011 Tini Lubberink Illustratie omslag: Tini Lubberink Foto: Karin Koppen Correctiewerk: Karin Koppen isbn: 978 90 484
Nadere informatiePuntmuts en zijn bosvrienden
Puntmuts en zijn bosvrienden Eerste druk, september 2012 2012 Sabina Sorber Illustraties: Prem Ninada isbn: 978-90-484-2620-1 nur: 272 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel
Nadere informatieVrijheid - wanneer ben ik eindelijk vrij?
Vrijheid - wanneer ben ik eindelijk vrij? Eerste druk, november 2012 2012 Annett Hoogvliet Coverfoto: Marleen Dekker isbn: 978-90-484-2730-7 nur: 402 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl
Nadere informatieNatuurlijk voeren voor hond en kat
Natuurlijk voeren voor hond en kat Eerste druk, 2013 2013 Marike Stooker Foto s: Marike Stooker isbn: 9789048430512 nur: 431 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming
Nadere informatieLaag uitgesneden. rijmpjes en zo
Laag uitgesneden rijmpjes en zo Eerste druk, juni 2012 2012 Hans Janssen isbn: 978-90-484-2454-2 nur: 306 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van deze
Nadere informatieLosbandig netwerken. Zakelijk netwerken voor zzp ers
Losbandig netwerken Zakelijk netwerken voor zzp ers Eerste druk, juli 2012 2012 Mariska van Vondelen Uitgave in eigen beheer www.mariska-van-vondelen.nl Fotografie omslag: Mariska van Vondelen Fotografie
Nadere informatieEerst de bril, dan de man
Eerst de bril, dan de man Eerste druk, 2013 2013 Evert van Welie Co-auteur: Corinne Schonenberg-Krijnen Coverillustratie: Suzanne Schonenberg Portretfoto: Erik Honig isbn: 9789048429615 nur: 303 Uitgever:
Nadere informatieWoorden in de opruiming
Woorden in de opruiming Eerste druk, juni 2012 2012 Marjan Visser Fotograaf: Marjan Visser isbn: 978-90-484-2463-4 nur: 306 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming
Nadere informatiePhantasmagoria The Wonderer
Phantasmagoria The Wonderer Eerste druk, mei 2012 2012 Mathijs Schaap Illustraties en ontwerp: Mathijs Schaap isbn: 978-90-484-2441-2 nur: 312 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl
Nadere informatieTypisch Nederlandse zinnen
Typisch Nederlandse zinnen Eerste druk, mei 2012 2012 Liesbeth van Unen-van Abeelen Illustratie op cover: Irene van Abeelen-van Opstal Fotografie: Frans van Aarle isbn: 978-90-484-2374-3 nur: 620 Uitgever:
Nadere informatieTer Land, ter zee en op de fiets
Ter Land, ter zee en op de fiets Eerste druk, maart 2012 2012 Lucas Graver isbn: 978-90-484-2285-2 nur: 402 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van
Nadere informatieEerste druk, 2014 2014 Jan Wouters Fotografie: Bas Pinto, John en Lucie Schats
Kruimels eten Eerste druk, 2014 2014 Jan Wouters Fotografie: Bas Pinto, John en Lucie Schats isbn: 9789048432066 nur: 303 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming
Nadere informatieDe rollator, mijn beste vriend?
De rollator, mijn beste vriend? Eerste druk, 2013 2013 Frank de Boer Foto s: Wim van Apeldoorn, Janneke Swinkels, e.a. Coverfoto: Frank de Boer Redactie: Dick Pettinga www.rollatordokter.nl isbn: 9789048429318
Nadere informatieEerste druk, juli Marie-Paule Van Ysse. Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer
Een tas koffie? Eerste druk, juli 2012 2012 Marie-Paule Van Ysse isbn: 978-90-484-2525-9 nur: 402 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave
Nadere informatieDe avonturen van Duitse hangoor konijn Bassie
De avonturen van Duitse hangoor konijn Bassie Eerste druk, 2013 2013 Janco en Marja Schat Corrector: Daniëlla Schat isbn: 9789048431069 nur: 284 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl
Nadere informatieCommuniceren in de spirituele wereld
Communiceren in de spirituele wereld Eerste druk, augustus 2012 2012 Cees van Gaalen Coverbeeld: Johan Kuijt isbn: 978-90-484-2567-9 nur: 728 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl
Nadere informatieLandschap van toevalligheid
Landschap van toevalligheid Eerste druk, november 2012 2012 Geert Koenen Coverfoto: Ramon van Someren Portretfoto: Barbara van Bergem Corrector: Marijke Geers isbn: 978-90-484-2736-9 nur: 306 Uitgever:
Nadere informatiePortret van mijn moeder
Portret van mijn moeder Eerste druk, 2014 2014 Jan Boon Portretfoto en coverfoto: Pieter Vos Coverontwerp: Arno Bleeker isbn: 9789048434114 nur: 402 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl
Nadere informatie