Beleggingsstrategie december 2016

Transcriptie

1 Beleggingsstrategie december 2016 Platform voor groei in 2017

2 Inhoudsopgave Introductie 1 Platform voor groei in Wereldeconomie wint aan kracht 4 Groei geeft aandelen steun in Positioneren in online platforms 8 Onvriendelijk klimaat voor obligaties 10 Grondstoffen: verschillende krachten aan het werk 12 Marktnormalisatie gunstig voor hedge funds 14 Vastgoed: in afwachting van betere tijden 15 Valuta s: positioneren voor machtswisseling VS 16 Dit is een publicatie van ABN AMRO MeesPierson. Neemt u voor informatie contact op met uw lokale adviseur.

3 Beleggingsstrategie december Introductie In deze Beleggingsstrategie staan we stil bij de manieren waarop u zich als belegger kunt positioneren voor 2017 een jaar waarin belangrijke veranderingen de overgang naar verbeterde economische vooruitzichten kunnen versnellen. Didier Duret Chief Investment Officer ABN AMRO Private Banking De aantredende Republikeinse regering in de VS zal de Amerikaanse economie voorzien van een nieuwe impuls. Hierbij zal een simpele, effectieve groeiagenda bepalend zijn voor het economische beleid. Wij denken dat de positieve implicaties hiervan wereldwijd merkbaar zullen zijn. Te midden van hogere groei en stijgende inflatie zal de Amerikaanse Federal Reserve zich waarschijnlijk besluitvaardig opstellen en de rente verhogen. En terwijl traditionelere vormen van handelsglobalisering wat kunnen stagneren, zien we ruimte ontstaan voor nieuwe manieren van handel op basis van wereldwijde digitalisering. Dit type globalisering brengt een nieuwe economische orde met zich mee, die kansen biedt voor consumenten, ondernemers en beleggers. Cyclische aandelen kunnen profiteren van het groeipotentieel dat in de komende tijd aangeboord wordt. Maar in de obligatiemarkten heerst het risico van hogere rentes; obligatiekoersen dalen als obligatierentes stijgen. Voor het behalen van rendement zijn aandelen dan ook onze favoriete beleggingscategorie. We denken dat aandelen kunnen profiteren van zowel de positieve cyclische ontwikkelingen als van de structurele veranderingen die voor ons liggen. Ook voor de Amerikaanse dollar zijn de vooruitzichten gunstig. Ben Steinebach Hoofd Beleggingsstrategie ABN AMRO MeesPierson Snelle veranderingen gaan gepaard met risico s. In de VS hebben die risico s nu betrekking op de implementatie van het beleid door de nieuwe regering. In Europa zien drie belangrijke EU-landen verkiezingen in 2017 tegemoet. Hierdoor loopt het invoeren van stimulerend begrotingsbeleid vertraging op en zal Europa het qua groei langer moeten hebben van stimuleringsmaatregelen door de Europese Centrale Bank. Tegelijkertijd vormt de hogere inflatie een obstakel voor kapitaalbehoud. De lage obligatierentes erfenis van bijna tien jaar monetaire stimulering maken dat de obligatiemarkten weinig speelruimte bieden. De beleggingsspecialisten van ABN AMRO MeesPierson werken hun aanbevelingen verder uit op de volgende pagina s van deze Beleggingsstrategie. Uw adviseur is u graag van dienst bij het samenstellen van een portefeuille waarmee u als belegger voorbereid bent op wat er in het verschiet ligt in 2017.

4 2 Beleggingsstrategie december 2016 Platform voor groei in 2017 Didier Duret Chief Investment Officer Krachtige fundamentele trends, zoals een verbeterend economisch plaatje, op handen zijnde stimulering in de VS en technologische ontwikkelingen, vormen samen een platform voor groei waar beleggers in 2017 van kunnen profiteren. Door de uitkomsten van de Amerikaanse verkiezingen is een politiek landschap ontstaan waarin een duidelijke focus ligt op de stimulering van de Amerikaanse economie. Op de korte termijn brengen de verkiezingsuitkomsten ook een hoger risico voor de obligatiemarkten met zich mee en op middellange termijn nemen de risico s voor de wereldhandel toe. De marktontwikkelingen na het Brexit-referendum en na Donald Trumps verkiezingsoverwinning wijzen op veerkracht en aanpassingsvermogen. In het vierde kwartaal zijn we positiever geworden over aandelen. We zijn er nog steeds van overtuigd dat aandelen het portefeuillerendement kunnen aanjagen, zeker tegen de achtergrond van gematigde economische groei en in vergelijking met andere beleggingscategorieën. Het beleggingsklimaat is aan het normaliseren. De angst voor deflatie neemt af, nu we onderweg zijn richting aanhoudende inflatiegroei. Obligaties zijn uit de gunst, omdat de obligatierentes zeer laag zijn. En aangezien centrale banken gericht zijn op het aanjagen van de inflatie, is het lastig manoeuvreren in de obligatiemarkten. Grondstoffen kunnen een rol blijven vervullen als bescherming tegen zowel inflatie als beweeglijke markten. In het dynamische marktklimaat dat we tegemoet zien, kan cash worden ingezet als zich kansen voordoen. Dergelijke kansen kunnen bijvoorbeeld ontstaan als de obligatierentes stijgen of als de aandelenmarkten corrigeren. Fundamentele factoren krachtiger dan politiek rumoer We verwachten een opleving van de wereldwijde groei, gestuwd door krachtig begrotingsbeleid in de VS (verwachte BBP-groei VS in 2017: 2,4%) en in China (6,5%). Regionaal momentum in de opkomende markten (4,4%) en in de eurozone (1,4%) zal eveneens helpen het wereldwijde patroon van middelmatige groei, lage productiviteit en tanende handel te doorbreken. Nieuwe regering VS geeft prioriteit aan groei; handelsprotectionisme heeft minder urgentie. Globalisering krijgt in toenemende mate een digitaal karakter en is steeds meer gericht op dienstverlening. Technologie en sociale trends vormen hierbij drijvende krachten; globalisering hoeft niet langer via de traditionele handelskanalen tot stand te komen. Het globaliseringsproces kent duidelijke winnaars en verliezers. Bedrijven die als winnaars uit de bus zullen komen, worden gekenmerkt door bovengemiddelde winstgevendheid en zijn relatief onafhankelijk van macro-economische hobbels, beleidsdilemma s en politieke ontwikkelingen. Op weg naar inflatie: naar verwachting zal de inflatie in de VS een niveau van 2,7% en in de eurozone 1,2% bereiken in Brede looninflatie lijkt onwaarschijnlijk. Een stabiele Amerikaanse dollar en een langzaam in waarde dalende Chinese yuan verkleinen het risico op geëxporteerde inflatie vanuit de VS en China. Uitdaging om beleid onderling af te stemmen Sterk uiteenlopende vormen van begrotingsbeleid: ten aanzien van het te voeren begrotingsbeleid speelt een gebrekkige coördinatie de Europese landen parten. Dit kan ertoe leiden dat Europa te sterk afhankelijk blijft van monetaire stimulering. In de VS met een Republikeinse president én een Republikeinse meerderheid in het Congres zal het eenvoudiger zijn om begrotingsbeleid te implementeren. Inflatie kan sneller oplopen dan verwacht: in de VS kan budgettaire stimulering resulteren in een krachtigere normalisering van de rentestanden. Als de markt ervan overtuigd raakt dat de Federal Reserve agressiever te werk moet gaan, kan dat een plotselinge stijging van de rente op Amerikaanse staatsobligaties tot gevolg hebben. Politiek risico verschoven naar Europa: nationalistische partijen kunnen zich aangemoedigd voelen door het succes van anti-establishment-bewegingen in de VS en het Verenigd Koninkrijk. Hierdoor kan de angst voor een nieuwe Europese crisis oplaaien. Kansen en spreidingsmogelijkheden in de portefeuille Binnen de portefeuille hebben aandelen onze voorkeur: het herstel van de bedrijfswinsten zou aan momentum moeten winnen door de verbetering van de economische situatie. Aandelen zouden ook kunnen profiteren van een kapitaalstroom vanuit de obligatiemarkten.

5 Beleggingsstrategie december Wij verwachten dat beleggers zich weer sterker gaan oriënteren op cyclische sectoren. We zien kansen om te profiteren van de trend dat mensen en bedrijven steeds meer online met elkaar verbonden zijn: via nieuwe producten en een vergroot geografisch bereik neemt de winstgroei van socialmedia- en e-commerceplatforms toe. Neutrale visie op zowel ontwikkelde als opkomende markten: binnen de opkomende markten heeft Azië onze voorkeur, vanwege de stabiliserende politieke en economische krachten in China. Met grondstoffen kan extra portefeuillespreiding worden aangebracht; de correlatie tussen grondstoffen en aandelenmarkten is lager geworden. Een selectieve benadering van de obligatiemarkten is raadzaam; wij geven beleggers in overweging om te focussen op investment-grade bedrijfsobligaties, vanwege de hogere rendementen in dit obligatiesegment. Een sterke Amerikaanse dollar kan gunstig zijn voor eurogedenomineerde portefeuilles. ACTIEVE STRATEGIEËN Weergave van de absolute afwijking ten opzichte van de benchmark, voortvloeiend uit onze actieve beleggingsstrategie. Deze strategieën hebben betrekking op alle profielen; profiel 3 (gematigd) is hier weergegeven. consumptiegoederen, nutsbedrijven, telecommunicatie hedge funds neutraal cash vastgoed grondstoffen aandelen olie, basismetalen IT, gezondheidszorg obligaties 'core' staatsobligaties investment-grade, inflation-linked, high-yield actieve afwijking (%) Bron: ABN AMRO Private Banking

6 4 Beleggingsstrategie december 2016 Wereldeconomie wint aan kracht ECONOMISCH BUREAU Han de Jong Hoofdeconoom ABN AMRO De groei van de wereldeconomie trekt aan. Het economische beleid van de regering Trump zou die groei een extra impuls kunnen geven. Maar opkomende markten zijn op langere termijn kwetsbaar voor protectionistisch Amerikaans handelsbeleid. De wereldeconomie lijkt wat aan momentum te winnen. Stijgende indicatoren voor het ondernemersvertrouwen in een groot aantal landen en hogere prijzen voor industriële metalen vormen het voorlopige bewijs hiervoor. Dit vriendelijkere plaatje is het resultaat van een viertal factoren: grondstoffenprijzen zijn dit jaar gestegen (wat een stabiliserend effect had op de energiesector en positief is voor opkomende economieën), Chinese beleidsmakers hebben de economische groei in China met succes ondersteund, de voorraadcyclus in de VS ontwikkelt zich positief en de wereldwijde IT-cyclus wint aan kracht. Waarschijnlijk zullen deze factoren in de komende kwartalen de economie blijven ondersteunen. En tegen de tijd dat het effect van deze factoren afneemt, kunnen op groei gerichte beleidsmaatregelen van president Donald Trump de economische activiteit in de VS een impuls geven. In onze voorlopige schatting gaan wij ervan uit dat Trumps groeiagenda op jaarbasis zal leiden tot 0,5% extra groei in de VS. Op groei gericht beleid in VS Op de agenda van Donald Trump staan onder meer een aanzienlijke impuls voor de Amerikaanse economie via belastingverlagingen en uitgaven aan infrastructuur, energiebeleid dat vriendelijk staat tegenover het gebruik van fossiele brandstoffen, pogingen om huidige handelsverdragen te wijzigen en veel strenger immigratiebeleid. We weten natuurlijk nog niet hoeveel beleidsmaatregelen de nieuwe president door het Congres zal weten te loodsen. Maar we kunnen er redelijkerwijs van uitgaan dat de Amerikaanse economie een flinke impuls zal krijgen in de periode 2017/2018. Van de beleidsinitiatieven die waarschijnlijk genomen zullen worden, zal een aantal nadelig zijn voor opkomende economieën, al zullen de effecten per land verschillen. Stimulering via begroting nodig in Europa Recent hebben we het ondernemersvertrouwen in Europa zien groeien. Maar de regio loopt het risico om wat momentum te verliezen. Gunstige weersomstandigheden aan het begin van 2016 en toenemende koopkracht als gevolg van dalende inflatie vormden een tijdelijke impuls voor de economie. Maar de effecten hiervan zijn aan het wegebben. In hoeverre Europa qua groei de VS zal volgen in de komende twee jaar, hangt af van de vraag of Europese beleidsmakers zich met succes weten te richten op hervormingen. Wij gaan ervan uit dat beleidsmakers, tegen de achtergrond van dreigend politiek populisme, minder sterk zullen bezuinigen. Onzekerheid voor opkomende economieën Opkomende landen plukken de vruchten van de groeistabilisering in China, aantrekkende grondstoffenprijzen en de verbetering van het cyclische momentum die wereldwijd gaande is. Maar op de langere termijn zullen de opkomende economieën zich geconfronteerd zien met agressiever handelsbeleid in de VS. Het is lastig om in te schatten hoe sterk de opkomende economieën hierdoor geraakt zullen worden. Wellicht zullen valuta s van opkomende landen moeten corrigeren, wat in sommige gevallen al gebeurd is. Langzame normalisering monetair beleid Over het algemeen is de inflatie nog laag. Wel neemt de inflatie in de VS geleidelijk toe en zien we de inflatieverwachtingen stijgen. Verschillende factoren dragen hieraan bij, waaronder de aanhoudende gematigde groei, stijgende grondstoffenprijzen, verschuivende verwachtingen rond het beleid van centrale banken en de angst dat protectionistisch beleid van de regering Trump de inflatie zal aanwakkeren. Wij verwachten dat centrale banken een ondersteunend beleid zullen blijven voeren, waarbij de monetaire teugels in de komende twee jaar geleidelijk worden aangetrokken. Hierbij ontstaat wel weer de kans dat het monetaire beleid van centrale banken onderling uiteen gaat lopen.

7 Beleggingsstrategie december Risico s voor beleggers zijn geconcentreerd rond het groeitempo van de economie. Enerzijds is er het risico dat de groeiverwachtingen overtrokken zijn en dat het daadwerkelijke groeitempo teleurstelt. Anderzijds kan te sterke groei negatieve consequenties hebben op het gebied van inflatie. PROGNOSE: MACRO (%) 1 Reële groei BBP 2017 Inflatie 2017 ABN AMRO Marktvisie ABN AMRO Marktvisie VS 2,4 2,2 2,7 2,3 Eurozone 1,4 1,3 1,2 1,3 VK 1,7 0,9 2,7 2,3 Japan 0,7 0,9 0,8 0,4 Andere landen* 2,1 2,1 1,6 1,8 Opkomend Azië 5,9 6,0 2,9 2,8 Latijns Amerika 1,3 1,7 7,4 5,9 Opkomend Europa** 1,9 2,1 5,1 4,9 Wereld 3,4 3,4 3,3 2,8 1 Alle prognoses zijn jaargemiddelden. De wegingen van de regio s zijn gecorrigeerd voor koopkrachtpariteit. * Australië, Canada, Denemarken, Nieuw-Zeeland, Noorwegen, Zweden en Zwitserland. ** Wit-Rusland, Bulgarije, Kroatië, Tsjechië, Hongarije, Polen, Roemenië, Rusland, Slovakije, Slovenië, Turkije, Oekraïne. Bron: ABN AMRO Economisch Bureau, Consensus Economics, EIU CYCLISCH HERSTEL INGEZET index VS Eurozone China jan 10 jan 11 jan 12 jan 13 jan 14 jan 15 jan 16 Op basis van PMI indices (Purchasing Managers Indices; indicatoren voor ondernemersvertrouwen). Niveaus boven de 50 duiden op groei; niveaus onder de 50 duiden op een krimp. Bron: Thomson Reuters Datastream

8 6 Beleggingsstrategie december 2016 Groei geeft aandelen steun in 2017 INVESTMENT STRATEGY & PORTFOLIO EXPERTISE Annemijn Fokkelman Hoofd Aandelenresearch & Portefeuillebeheer De economische groei lijkt een nieuwe impuls te krijgen. Tegen die achtergrond geven wij beleggers in overweging om in hun portefeuille meer nadruk te leggen op cyclische aandelen, ten koste van rentegevoelige defensieve aandelen. Voor 2017 verwachten we dat verschillende positieve fundamentele factoren een gunstig effect zullen hebben op aandelen. We denken dan onder meer aan verbeterende macro-economische omstandigheden, sterkere groei van de bedrijfswinsten en aantrekkelijke dividendrendementen in vergelijking met andere beleggingscategorieën. Afgelopen oktober waren we al positiever geworden over aandelen. Inmiddels zijn de Amerikaanse presidentsverkiezingen achter de rug en is onze visie nog meer uitgesproken positief. Solide fundamentele factoren Economische indicatoren voor productie en consumptie zijn aan het verbeteren: dit duidt op een opleving van de wereldwijde vraag en de economische groei. De ondernemersvriendelijke agenda die de regering Trump waarschijnlijk gaat volgen in de VS zal leiden tot een wereldwijde groeiversnelling en gunstige omstandigheden voor aandelen creëren. Bedrijfswinsten groeien: het cijferseizoen over het derde kwartaal liet zien dat het momentum voor winstgroei positief is. Er waren meer bedrijven die beter dan verwachte cijfers rapporteerden dan bedrijven die tegenvallende resultaten publiceerden. We verwachten dat de bedrijfswinsten in 2017 sneller zullen stijgen, om uit te komen op dubbelcijferige groeipercentages. Hiermee zouden bedrijven uitstijgen boven de vlakke winstontwikkeling van Aandelenrendementen aantrekkelijk in vergelijking met andere beleggingscategorieën: het gemiddelde dividendrendement op aandelen is 3%. Daarnaast verwachten we dat de aandelenkoersen ondersteund zullen worden door een sterkere groei van de bedrijfswinsten. We denken dat deze positieve factor ook aan de orde zal blijven als de rente in de VS geleidelijk stijgt naar normalere niveaus. Wij verwachten dat beleggers zich blijven focussen op de positieve fundamentele factoren. Vandaar dat we ruimte zien voor aandelen om goed te presteren. Met een koers/ winstverhouding van 15,1x (op basis van de verwachte winst in 2017) zouden de wereldwijde waarderingsniveaus van aandelen geen belemmering hoeven te vormen voor koersstijgingen. Verschuiving naar cyclische sectoren Wij geven beleggers in overweging om binnen hun portefeuille een verdere verschuiving door te voeren richting cyclische aandelen en minder rentegevoelige posities aan te houden. Dit betekent onder meer dat het defensievere deel van de markt, zoals de telecomsector, minder interessant geworden is. In plaats daarvan geven wij beleggers in overweging hun posities in de sector industrie uit te breiden. Indicatoren voor de industrie wijzen op een verbeterende situatie; wij verwachten dat een verbetering op het vlak van investeringen en omzetten in de sector zal volgen. De verschuiving richting cyclische sectoren staat niet op zichzelf. Eerder namen we al een positiever standpunt in ten opzichte van de sector financiële dienstverlening. We verwachten dat banken en verzekeraars zullen profiteren van stijgende rentes. Daarnaast zou het groeimomentum de operationele marges van banken en verzekeraars ten goede moeten komen. We zijn eveneens optimistisch over de winsttrends van bedrijven in de sectoren gezondheidszorg en IT op middellange termijn. Onze visie op de sector nutsbedrijven blijft negatief. Bij het vaststellen van onze sectorvisie als geheel is de gevoeligheid voor renteontwikkelingen een factor die we sterk laten meewegen, zoals ook zichtbaar is in de bijgaande grafiek. Uitgebalanceerde regiovisie na verkiezingen VS Na de Amerikaanse presidentsverkiezingen hebben wij onze regiovisie voor alle regio s op neutraal gezet. Dit brengt met zich mee dat wij beleggers in overweging geven hun aandelenposities binnen ontwikkelde markten in de VS en Europa uit te breiden. Binnen de opkomende markten handhaven wij onze voorkeur voor Azië. Binnen Azië geven

9 Beleggingsstrategie december wij beleggers in overweging om te kiezen voor landen die minder gevoelig zijn voor renteontwikkelingen en minder afhankelijk zijn van handel. We hebben daarom een voorkeur voor China, vanwege de binnenlandse consumentenvraag en de mogelijke budgettaire stimulering aldaar. Minder positief zijn we over Hong Kong en Singapore, gezien hun gevoeligheid voor de ontwikkeling van de Amerikaanse rente. PROGNOSE: AANDELENINDICES Regio Positie k/w (verwacht) 2017 Aandelen wereldwijd Overwogen 15,1 (MSCI World All Countries) Ontwikkelde markten -VS (MSCI US) Neutraal 16,7 -Europa (MSCI Europe) Neutraal 14,0 -Japan (MSCI Japan) Neutraal 14,0 Opkomende markten - Azië (MSCI Asia ex-japan) Neutraal 12,4 - Latijns Amerika (MSCI Latin America) Neutraal 14,1 - Opkomende markten EMEA Neutraal 10,0 (MSCI Emerging Markets EMEA) Bron: Bloomberg, MSCI. Gegevens per 28 november RENTEGEVOELIGHEID BELANGRIJKE FACTOR IN SECTORVISIE financiële dienstverlening industrie positief effect van rentestijging 0,2 0,1 informatie technologie basismaterialen luxegoederen & diensten energie lage groei winst per aandeel hoge groei winst per aandeel % -5% 5% 10% 15% 20% telecom gezondheidszorg consumptiegoederen nutsbedrijven negatief effect van rentestijging -0,1-0,2-0,3-0,4-0,5 overwogen neutraal onderwogen Deze grafiek is een weergave van de verwachte winstgroei (horizontale as, in procenten per jaar) versus de correlatiecoëfficiënt van de sector op lange termijn ten aanzien van rentewijzigingen (verticale as, van min 1 tot plus 1). Bron: MSCI, IBES, ABN AMRO Private Banking

10 8 Beleggingsstrategie december 2016 Positioneren in online platforms INVESTMENT STRATEGY & PORTFOLIO EXPERTISE Piet Schimmel Senior Expert Aandelenthema s Voor zowel consumenten als bedrijven wordt het steeds belangrijker om (online) verbonden te zijn. In het middelpunt van deze mobiele wereld bevinden zich de grote socialmediaen e-commerceplatforms. Deze platforms breiden hun dienstverlening en hun geografische bereik steeds verder uit en bieden kansen voor beleggers. De online wereld is in toenemende mate een mobiele wereld. De jongere generatie is continu online verbonden met vrienden. Online shoppen is voor velen een tweede natuur geworden, net als gaming op smartphones en het online bekijken van video s en tv-programma s waar je ook bent en wanneer je maar wilt. En het zijn niet alleen onze persoonlijke levens die hierdoor veranderen. Bedrijven werken steeds meer in the cloud en kiezen voor nieuwe manieren van samenwerking, onafhankelijk van de locatie. Daarnaast maken ondernemingen in toenemende mate gebruik van social media en e-commerce om met hun klanten te communiceren en hen aan zich te binden. Het belang van de mobiele telefoon zien we terug in de advertentieomzetten. Vijf jaar geleden werd minder dan 10% van de online bedrijfsadvertentiebudgetten gespendeerd aan mobiel adverteren. Inmiddels is dit percentage gestegen tot bijna 50% (zie grafiek). Bron: PwC 36% voorziene jaarlijkse groei in komende jaren wereldwijd dataverbruik op mobiele apparaten In het centrum van deze nieuwe, mobiele wereld vinden we de grote socialmedia- en e-commerceplatforms. Deze bedrijven trekken door hun dominantie een groot deel van de winst die online te behalen is naar zich toe. In eerste instantie groeiden deze platforms vooral door een explosief toenemend aantal gebruikers. Inmiddels zien we dat productuitbreiding en verbreding van de geografische horizon voor deze bedrijven de volgende belangrijke aanjagers zijn van groei. Nieuwe diensten en producten De zich steeds verder uitbreidende socialmedia- en e-commerceplatforms kapen bij een breed scala aan bedrijven een deel van de omzet weg. Naast hun oorspronkelijke functies bieden dergelijke platforms steeds meer abonnementen of anderszins betaalde diensten en producten aan. Direct in Google Maps bestel je een taxi en reserveer je een tafel in een restaurant met goede reviews. Vervolgens kun je via een online app de rekening voor het diner splitsen en jouw deel betalen. En als je wat geld overhebt, kun je dat nog tijdens de taxirit naar huis online overmaken naar een beleggingsfonds via het Chinese Alibaba. socialmedia-, onlinevideo- en e-commerceplatforms 35% Bron: ABN AMRO Private Banking, Bloomberg winstgroei in 2017 en 2018 Door het aanbieden van dit soort diensten vormen de grote online platforms geduchte concurrenten voor uiteenlopende bedrijven, variërend van reisbureaus tot banken. Platforms kijken verder dan hun thuismarkt Naast het uitbreiden van hun dienstverlening, groeien de online platforms ook door over de landsgrenzen heen te kijken. Alibaba, bijvoorbeeld, benadert Duitse detaillisten actief met de vraag om webwinkels voor Chinese klanten te openen. De enorme cashflows die online platforms genereren worden bovendien aangewend om innovatieve online spelers over te nemen. Ook hier vormt Alibaba een interessant voorbeeld: het Chinese bedrijf nam recent e-commercespeler Lazada over en betrad op die manier de Zuidoost-Aziatische markt. De Zuid-Afrikaanse internetonderneming Naspers is eveneens een fervent opkoper van bedrijven die actief zijn op het gebied van internet en online entertainment. Door middel van overnames is Naspers uitgegroeid tot één van de vijf grootste bedrijven in de opkomende markten, in termen van marktkapitalisatie.

11 Beleggingsstrategie december Bovengemiddelde winstgroei Met nieuwe initiatieven, in de vorm van zowel producten als regionale uitbreiding, weten deze platforms voor social media, online video en e-commerce een bovengemiddelde winstgroei te realiseren (afgezet tegen de MSCI World Index). Op basis van eigen research verwachten we dat de negen grootste online platforms hun winsten met 35% per jaar zullen zien stijgen in 2017 en De waarderingen van deze bedrijven zijn stabiel gebleven in de afgelopen twee jaar en recent zelfs gedaald. Ook vanwege die acceptabele waarderingsniveaus geloven wij dat socialmedia-, onlinevideo- en e-commerceplatforms voor beleggers interessant kunnen zijn. MOBIEL DOMINEERT ONLINE ADVERTENTIEMARKT* % Mobiel Zoekmachines Anders Banner 30 Rubrieksadvertenties 20 De opmars van social media en e-commerce zal niet zonder slag of stoot verlopen. Privacyregelgeving en overheidstoezicht, bijvoorbeeld, kunnen obstakels vormen, zoals Baidu nu ondervindt. Bovendien zijn er tal van kleine, innovatieve ondernemingen die mogelijk aan momentum zullen winnen. Daarom is een breed gespreide belegging, bijvoorbeeld een fonds, volgens ons een geschikte manier om uzelf als belegger te positioneren in online platforms *Percentages van bedrijfsadvertentiebudgetten. Bron: IAB, PwC Internet Ad Revenue Report, HY

12 10 Beleggingsstrategie december 2016 Onvriendelijk klimaat voor obligaties INVESTMENT STRATEGY & PORTFOLIO EXPERTISE Mary Pieterse-Bloem Hoofd Obligatiestrategie & Portefeuillebeheer Obligatierentes stijgen, in reactie op verwachte rentestijgingen in de VS. Wat hierbij een rol speelt, is de verwachting dat de inflatie zal aantrekken en dat in de VS een stimulerend begrotingsbeleid zal worden gevoerd. Het goede nieuws is dat obligaties uiteindelijk weer hun traditionele rol van vangnet in beleggingsportefeuilles kunnen gaan vervullen. Na de verkiezingsoverwinning van Donald J. Trump zijn de obligatierentes in een opwaartse spiraal terechtgekomen. Uit deze reactie van de obligatiemarkten sprak de angst dat het stimulerende begrotingsbeleid van Trump de inflatie zal aanwakkeren. De snelle stijging van de inflatieverwachtingen duwt ook de nominale yields (couponrentes) omhoog. Omdat uitgaven aan infrastructuur gefinancierd worden met langlopend Amerikaans schuldpapier, werd de rentecurve in de VS steiler. Op dit moment is het lastig om te zeggen hoeveel financiering er nodig zal zijn om de stimuleringsmaatregelen te bekostigen. Er is een keerpunt bereikt in het traject van normaliserende rentes. De nieuwe Amerikaanse regering en de Federal Reserve (Fed) streven beide naar hogere groei en een opleving van de inflatie. En gezien de sterke link tussen de Amerikaanse en de Europese financiële markten, trekken de rentes op Amerikaanse staatsobligaties ook die van langlopend Europees staatspapier omhoog. Obligatierentes trapsgewijs omhoog Wij verwachten dat de obligatierentes trapsgewijs omhoog zullen gaan. Beleggers geven wij in overweging de duratie 1 te verlagen en posities in inflatiegeïndexeerde obligaties te nemen, om zo hun obligatieportefeuilles te beschermen tegen hogere rentes. We verwachten dat zich in 2017 momenten zullen voordoen waarop de posities in inflatiegeïndexeerde obligaties kunnen worden uitgebreid. Als de nominale yield het niveau overstijgt dat wij verwachten voor obligatierentes of als de inflatie lijkt te pieken, dan is de tijd rijp om weer staatsobligaties (met middellange tot lange looptijd) te kopen. 1 De duratie is in feite de rentegevoeligheid van een obligatieportefeuille. Hierbij geldt: hoe langer de duratie, hoe gevoeliger de obligatieportefeuille is voor rentestijgingen (rentestijgingen zijn slecht nieuws voor obligatiehouders, aangezien de obligatiekoersen dan dalen). VS en Europa volgen elk eigen monetaire koers Het beleid van de Fed zal resulteren in hogere obligatierentes. Dit geldt niet alleen voor obligaties met een lange looptijd maar ook voor kortlopend schuldpapier. Voor de ECB ligt de situatie anders, aangezien economische stimulering via het begrotingsbeleid in de eurozone nog niet echt aan de orde is. Dit betekent dat de Fed en de ECB elk een eigen monetaire koers zullen varen en dat er sterkere verschillen ontstaan tussen de rentes op Amerikaanse staatsobligaties en de rentes op staatspapier van Europese kernlanden. De bijgaande grafiek laat zien hoe de obligatierentes uiteen zijn gaan lopen sinds de verkiezingswinst van Donald Trump. Het door de ECB gevoerde opkoopprogramma van bedrijfsobligaties zal Europese investment-grade bedrijfsobligaties steun in de rug blijven geven. In 2016 hebben wij beleggers in overweging gegeven het zwaartepunt van hun obligatieportefeuilles te verschuiven naar dit segment, vanwege de hogere verwachte rentes en de relatieve veiligheid die deze obligaties bieden. Politieke risico s in de eurozone De reeks verkiezingen in Europa die we tegemoet zien in 2017 kan golven van populisme met zich meebrengen, zoals we dat eerder zagen bij de uitkomst van het Brexitreferendum en de verkiezingswinst van Trump. In 2016 hebben we beleggers al in overweging gegeven, hun posities in obligaties uit de Europese periferie grotendeels af te bouwen. Als populistische politici veel kiezers achter zich krijgen, dan zullen de spanningen toenemen. Hierdoor zou er een scherper contrast ontstaan tussen het noordelijke en het zuidelijke deel van Europa, zowel op politiek gebied als in de obligatiemarkten. Mochten de risico-opslagen (yield spreads) op perifere staatsobligaties extreme niveaus bereiken, dan zou daarmee een nieuw instapmoment kunnen ontstaan. Risico van Amerikaans protectionisme Een tweede risico eveneens van politieke aard is dat de VS harde protectionistische maatregelen neemt. In combinatie met een sterke dollar en een versnelde rentestijging, zou dit protectionisme de opkomende

13 Beleggingsstrategie december economieën een flinke klap toebrengen. In november hebben wij beleggers in overweging gegeven, obligaties uit opkomende markten te verkopen. Pas als de spreads veel hoger zouden zijn, zouden wij weer een reden zien om in te stappen. Wereldwijde high-yield obligaties, daarentegen, zouden kunnen profiteren van de op Amerikaanse groei gerichte agenda van Trump. Een lichtpuntje voor obligatiemarkten Hoewel het klimaat ongunstig is voor obligaties, zien wij een lichtpuntje. Nu we op weg zijn naar normalere renteniveaus, zullen de obligatiemarkten minder sterk afhankelijk worden van het monetaire beleid. Wij verwachten dat obligaties, als de rook eenmaal is opgetrokken, weer in staat zullen zijn om hun rol als vangnet in goed gespreide beleggingsportefeuilles te vervullen. PROGNOSE: RENTE EN OBLIGATIERENDEMENT (%) VS 25 november e kw e kw Fed 0,50 1,00 1,50 3-maands 0,93 1,20 1,60 2-jaars 1,14 1,20 1,50 10-jaars 2,36 2,60 2,90 DUITSLAND 25 november e kw e kw ECB Refi 0,00 0,00 0,00 3-maands Euribor -0,31-0,35-0,35 2-jaars -0,76-0,70-0,50 10-jaars 0,23 0,50 0,80 Bron: ABN AMRO Economisch Bureau RENTE 10-JAARS STAATSOBLIGATIES VS EN DUITSLAND 3,5 VS Duitsland 3,0 Obligatierente in % 2,5 2,0 1,5 1,0 VS verkiezingen 0,5 0,0-0,5 nov 11 nov 12 nov 13 nov 14 nov 15 nov 16 Bron: Bloomberg

14 12 Beleggingsstrategie december 2016 Grondstoffen: verschillende krachten aan het werk ECONOMISCH BUREAU Hans van Cleef Senior Sectoreconoom Energie De stijgende trend in grondstoffenmarkten zal zich waarschijnlijk voortzetten, maar niet over de gehele linie. Wij zijn nog steeds optimistisch over de prijsontwikkeling van basismetalen en olie. Maar de vooruitzichten van edelmetalen, goud in het bijzonder, zijn minder positief. Voorraadstabilisatie, opwaarts bijgestelde groeiprognoses voor de VS en een gestabiliseerde Chinese economie hebben geresulteerd in gunstigere vooruitzichten voor basismetalen. Maar tussen de uiteenlopende metalen zien we grote verschillen. In de kopermarkt is het beleggerssentiment positief, ondersteund door solide macrocijfers uit China en het vooruitzicht van hogere infrastructuuruitgaven. Bovendien is het koperaanbod minder sterk gestegen dan verwacht en zijn de kopervoorraden van de London Metal Exchange afgenomen. Ook voor zink en nikkel zijn de vooruitzichten positief. De nu al lage aluminiumprijzen, daarentegen, kunnen als gevolg van het overvloedige aanbod nog verder onder druk komen te staan. We verwachten dat de vraag naar al deze metalen in 2017 op peil zal blijven. Al met al denken wij dat de positieve economische trends belangrijke aanjagers zullen blijven voor de ontwikkeling van basismetalen op de lange termijn. geopolitiek en renteverhogingen, kan ook een sterke impact hebben op de olieprijs. We handhaven onze positieve visie op olie. We verwachten dat de olieprijs in de loop van 2017 een evenwicht tussen vraag en aanbod zal bereiken. Onze prognose is dat de gemiddelde olieprijs in 2017 op USD 55 per vat zal uitkomen. Edelmetalen onder druk De vooruitzichten voor edelmetalen zijn in 2016 verslechterd, onder invloed van de afnemende vraag naar fysieke edelmetalen in India en China. De goudprijs zal waarschijnlijk onder druk blijven staan, gezien het vooruitzicht van hogere rentestanden in de VS en een sterkere Amerikaanse dollar. Het afbouwen van speculatieve posities in de markt kan eveneens negatief uitpakken voor de goudprijs. Hoewel we uiteenlopende ontwikkelingen in de grondstoffenmarkten zien, zijn we van mening dat grondstoffen nog steeds kunnen worden ingezet om spreiding in de beleggingsportefeuille aan te brengen. Te midden van een klimaat van aanhoudende onzekerheid over de inflatieontwikkeling, geven wij beleggers die goede portefeuillespreiding nastreven in overweging om ook een positie in grondstoffen aan te houden. Olie minder gevoelig voor productieverlagingen De olieprijs is opgeveerd vanaf extreem lage niveaus, maar er zou neerwaartse prijsdruk kunnen ontstaan. Het effect van de overeenstemming tussen de OPEC-leden om de productie te verlagen wordt namelijk ondermijnd door politieke krachten. Als de dollar stijgt, zou dat de olieprijs verder onder druk kunnen zetten. In de VS zal de regering Trump zich waarschijnlijk een voorstander betonen van deregulering. Die deregulering is naar verwachting gunstiger voor de traditionele energiesector dan voor, bijvoorbeeld, duurzame energie. Dit betekent ook dat het herstel van de Amerikaanse schalie-industrie een impuls kan krijgen. Onzekerheid rond andere VS-gerelateerde onderwerpen, waaronder de Amerikaanse vraag naar ruwe olie, PROGNOSE: GRONDSTOFFEN Spotindex 2017 gem. OLIE Brent USD/bbl WTI USD/bbl METALEN Goud USD/oz Zilver USD/oz 16,3 15,4 Platina USD/oz Palladium USD/oz Aluminium USD/t Koper USD/t Bron: ABN AMRO Economisch Bureau, spotprijzen 23 november 2016

15 Beleggingsstrategie december

16 14 Beleggingsstrategie december 2016 Marktnormalisatie gunstig voor hedge funds INVESTMENT PRODUCTS & WEALTH SOLUTIONS Wilbert Huizing Specialist Beleggingsproducten Hedge funds hebben in 2016 lastige periodes meegemaakt. Maar met de terugkeer naar normalere marktomstandigheden zou het tij voor hedge funds ten goede moeten keren. Hedge funds hebben in 2016 te maken gehad met de nodige uitdagingen. Maar grosso modo herstelde deze markt weer wat gedurende de zomer. Hoewel onze voorkeursstrategieën risicobescherming bieden, stelde het rendement al met al teleur. Wij denken dat de uitdagingen waar hedge funds mee geconfronteerd werden dit jaar specifiek waren voor We hebben nog altijd vertrouwen in de groeivooruitzichten van hedge funds en in de rol die deze beleggingscategorie speelt bij het aanbrengen van portefeuillespreiding. Aandelenstrategieën Politieke schokken en extreem monetair beleid resulteerden in een sterk wisselende risicobereidheid onder beleggers en in scherpe richtingveranderingen van de markt, zowel positief als negatief. Trading-strategieën Trading-strategieën boden goede spreidingsvoordelen in de eerste zes weken van 2016 en rond het Brexit-referendum in juni. De kracht van de verschillende opluchtingsrally s in 2016 vormde de grootste uitdaging voor trading-strategieën. Trading-strategieën zijn sterk afhankelijk van trends. Als er eenmaal een shortpositie is ingenomen, bijvoorbeeld in aandelen, obligaties of grondstoffen, kan het dagen of weken duren voordat die shortpositie verruild wordt voor een longpositie (en vice versa). Een dergelijke draai kan gunstig zijn vanuit spreidingsoogpunt; maar het rendement kan door zo n draai onder druk komen te staan. Trading-strategieën zullen in 2017 waarschijnlijk profiteren van een terugkeer naar normalere aandelenvolatiliteit- en renteniveaus, in combinatie met een krachtige trend in de ontwikkeling van grondstoffenprijzen. Long/short equity-strategieën zijn gebaseerd op het identificeren van winnaars en verliezers. Deze strategie werkte in 2016 niet optimaal, omdat aandelen in veel gevallen over de gehele linie omhoog of omlaag gingen. Maar wij verwachten dat de aandelenmarkten zullen normaliseren, in het verlengde van een terugkeer naar normaler economisch beleid. Hiermee zou weer een klimaat ontstaan dat kansen biedt voor gespreide long/short equity-strategieën. Obligatiestrategieën De bedrijfsobligatiemarkten hielden in 2016 wereldwijd geen gelijke tred met elkaar. Naar verwachting zal deze gunstige situatie nog geruime tijd voortduren, zeker gezien de nieuwe richting die de aantredende regering in de VS lijkt te willen inslaan. Zowel qua monetaire koers als qua begrotingsbeleid zijn wereldwijd verschillen zichtbaar. Deze verschillen bieden goede mogelijkheden om richting-specifieke obligatiestrategieën te volgen (zowel long als short). Kansen rond specifieke uitgevers van obligaties zullen zich naar verwachting voordoen in de sectoren energie, vastgoed en gezondheidszorg. Bij long/short obligatiestrategieën ligt het zwaartepunt doorgaans bij long-posities. Dit betekent dat onverwachte marktonrust tijdelijk kan leiden tot negatieve rendementen.

17 Beleggingsstrategie december Vastgoed: in afwachting van betere tijden INVESTMENT STRATEGY & PORTFOLIO EXPERTISE Ralph Wessels Expert Aandelenresearch- en advies In 2017 zullen het dividendrendement van vastgoed en de spreidingsmogelijkheid die deze beleggingscategorie biedt naar verwachting weer sterker op de voorgrond treden. In de loop van 2016 en na de Amerikaanse presidentsverkiezingen heeft beursgenoteerd vastgoed terrein verloren. De verschuiving naar cyclische sectoren na de verkiezingen en het vooruitzicht van hogere rentes in de VS drukten de wereldwijde resultaten van beursgenoteerde vastgoedfondsen (REITs; real estate investment trusts). Het sentiment liep ook een deuk op door de stijging van de obligatierentes in de VS en de vrees dat de ECB en de Bank of Japan een minder verruimende koers gaan varen. Wij denken dat die vrees zal afnemen en dat beleggers zich weer zullen gaan focussen op de fundamentele situatie in de vastgoedmarkt. Maar de weg voorwaarts zal niet zonder obstakels zijn, gezien de gevoeligheid van vastgoed voor renteontwikkelingen. Wij verwachten dat het proces van renteverhogingen in de VS geleidelijk zal verlopen. sterk jaar tegemoet; hetzelfde geldt voor kantoorruimte in Frankrijk. Ook in Spanje is de situatie aan het verbeteren: we verwachten daar een sterke groei in de huur van toplocaties. Voor wat betreft winkelruimtes blijft de situatie lastig. De huurgroei in Italië zal naar verwachting afnemen, na de solide groei die in 2016 werd gerealiseerd. We blijven voorzichtig ten aanzien van het Verenigd Koninkrijk, ondanks een eerdere correctie daar. Vastgoed in Azië toont nog altijd een gemengd beeld. In Japan voorzien we positieve trends; in Australië lijken de waarderingen aan de hoge kant. De Chinese vastgoedmarkt wordt ondersteund door accommoderend beleid, al blijven we voorzichtig ten aanzien van China. In Singapore lijken de negatieve ontwikkelingen hun dieptepunt bereikt te hebben, maar in Hong Kong blijven de meeste trends negatief. Bovendien betekenen renteverhogingen niet per se dat vastgoed minder goed zal presteren dan andere beleggingscategorieën. We verwachten namelijk verbeteringen aan de vraagzijde, in het verlengde van de economische groei. Daarnaast beschikt vastgoed over een natuurlijk beschermingsmechanisme tegen inflatie, aangezien in de meeste gevallen contractueel is vastgelegd dat huren verhoogd kunnen worden als de inflatie stijgt. Solide fundamentele situatie In fundamenteel opzicht staat vastgoed er nog altijd goed voor. Vastgoed biedt een dividendrendement van circa 4%, de schuldenlast in de sector ligt onder historische trendniveaus, de waarderingen zijn redelijk en het aanbod in belangrijke markten is beperkt. Urbanisatie de toename van de stedelijke bevolking vormt op lange termijn eveneens een aanjagende factor voor vastgoed. Vooruitzichten variëren per regio In de VS zijn de prognoses voor vastgoed nog steeds relatief gezond: het fundamentele plaatje is solide, gezien de robuuste vraag en het relatief beperkte aanbod. In Europa verwachten we een sterke vraag naar vastgoed, tegen de achtergrond van lage rentestanden. Vastgoedportefeuilles bestaand uit woonhuizen in Duitsland gaan weer een

18 16 Beleggingsstrategie december 2016 Valuta s: positioneren voor machtswisseling VS ECONOMISCH BUREAU Georgette Boele Coördinator Valuta- en Edelmetalenstrategie Valutamarkten zijn zich aan het herpositioneren, nu er hogere groei en inflatie in de VS worden verwacht. Daarnaast geven valutabeleggers zich rekenschap van de politieke risico s in Europa. De Amerikaanse dollar zal naar verwachting terrein winnen. Daarentegen kunnen kapitaaluitstromen leiden tot verzwakkende valuta s in de opkomende markten. Financiële markten lijken zich te positioneren voor hogere economische groei en inflatie in de VS, nu Donald Trump verkozen is tot president en de Republikeinen een meerderheid hebben behaald in zowel de Senaat als in het Huis van Afgevaardigden. Tijdens zijn campagne heeft Trump zich een voorstander betoond van omvangrijke budgettaire stimulering en van ondernemingsvriendelijk beleid. Tegelijkertijd lijkt het optimisme onder beleggers het vooralsnog te winnen van de angst voor mogelijk toenemend protectionisme en geopolitiek risico. Wellicht geloven beleggers dat Trumps verkiezingsretoriek aangaande deze onderwerpen uiteindelijk niet in daadwerkelijk beleid zal worden omgezet. Ten slotte: in Europa hebben valutamarkten meer politiek risico ingeprijsd. Dit duidt erop dat beleggers er rekening mee houden dat het populisme in Europa aan kracht wint. Trump geeft dollar vleugels Sinds de Amerikaanse presidentsverkiezingen heeft de dollar terreinwinst geboekt ten opzichte van de meeste valuta s. Op basis van onze voorlopige inschatting van de impact van Trumps economische agenda hebben wij onze prognoses voor de dollar opwaarts bijgesteld. We verwachten nu dat de groei en de inflatie in de VS substantieel zullen stijgen, tot een niveau dat hoger ligt dan de trendmatige cijfers. Daarnaast verwachten we dat de Fed de rente agressiever zal verhogen dan de financiële markten nu denken. Wij rekenen nu op zes renteverhogingen in de komende twee jaar, waar de futures-markt momenteel slechts twee renteverhogingen incalculeert voor diezelfde periode. De combinatie van sterke groei en inflatie in de VS in 2017 én hogere nominale en reële renteniveaus (reële rente: nominale rente minus inflatie) in de VS dan in andere belangrijke markten is gunstig voor de dollar (zie grafiek). DOLLAR GEVOELIG VOOR HOGERE RENTE AMERIKAANSE STAATSOBLIGATIES Rente (%) 2,4 US Dollar Index (rechteras) Rente op 10-jaars Amerikaanse Treasuries 2,2 2,0 1,8 1,6 1,4 1,2 jan 2016 mrt 2016 mei 2016 jul 2016 sept 2016 nov 2016 Index De US Dollar Index is een maatstaf voor de waarde van de dollar ten opzichte van een mandje van valuta s. Bron: Bank of England, Bloomberg We denken nu dat de rally van de Amerikaanse dollar mogelijk nog een vervolg krijgt. We verwachten dat de dollar de pariteitsgrens met de euro zal doorbreken en dus meer waard zal worden dan de euro (pariteit: 1 dollar is evenveel waard als 1 euro). Daarnaast denken we dat de wisselkoers tussen de dollar en Japanse yen richting de 115 zal bewegen. We verwachten dat de valuta s van opkomende markten grosso modo zullen verzwakken. Stijgende rentes op Amerikaanse obligaties kunnen namelijk leiden tot kapitaaluitstromen vanuit de opkomende economieën. Maar voor de meeste opkomende landen verwachten we dat die verzwakking hun valuta s niet tot onder de dieptepunten van 2015 zal brengen. De rally van de Amerikaanse dollar zal aan kracht inboeten wanneer de financiële markten zich hebben ingesteld op een sterke groeisprong in de VS en een verdere verkrapping van het monetaire beleid aldaar. In 2018 zou de kracht van de dollar bovendien kunnen afnemen als de verschillen in renteniveaus tussen de VS en de rest van de wereld kleiner worden, omdat de Amerikaanse economie vertraagt of omdat de markten weer gaan anticiperen op een onderbreking van de renteverhogingen door de Fed

19 Beleggingsstrategie december PROGNOSE: VALUTA S ONTWIKKELDE MARKTEN VALUTAPAAR 25 nov ultimo kw EUR/USD 1,0605 0,95 USD/JPY 112, EUR/JPY 119, GBP/USD 1,2435 1,20 EUR/GBP 0,8528 0,79 EUR/CHF 1,0737 1,11 AUD/USD 0,7447 0,71 NZD/USD 0,7049 0,66 USD/CAD 1,3496 1,44 EUR/SEK 9,7751 9,50 EUR/NOK 9,0754 8,50 Bron: ABN AMRO Economisch Bureau PROGNOSE: VALUTA S OPKOMENDE MARKTEN VALUTAPAAR 25 nov ultimo kw USD/CNH (offshore) 6,94 7,15 USD/INR 68,47 70,50 USD/SGD 1,43 1,50 USD/TWD 31,91 33,00 USD/IDR USD/RUB 64,68 67,00 USD/TRY 3,46 3,50 USD/ZAR 14,15 15,25 EUR/PLN 4,42 4,30 EUR/CZK 27,04 26,50 EUR/HUF 309,35 300,00 USD/BRL 3,42 3,70 USD/MXN 20,64 19,00

20 18 Beleggingsstrategie december 2016 Medewerkers LEDEN ABN AMRO BELEGGINGSCOMITÉ Didier Duret Chief Investment Officer Private Banking Gerben Jorritsma Hoofd Investment Strategy & Portfolio Expertise Han de Jong Hoofdeconoom ABN AMRO Olivier Raingeard Hoofd Beleggingen Private Banking Neuflize OBC Bernhard Ebert Hoofd Vermogensbeheer Bethmann Bank Rico Fasel Directeur Beleggingsadvies en Zelf Beleggen ECONOMISCH BUREAU Georgette Boele Coördinator Valuta- en Edelmetalenstrategie Hans van Cleef Senior Sectoreconoom Energie Roy Teo Senior Valutastrateeg INVESTMENT STRATEGY & PORTFOLIO EXPERTISE Mary Pieterse-Bloem Hoofd Obligatiestrategie & Portefeuillebeheer Roel Barnhoorn Senior Expert Obligatiethema s Willem Bouwman Portefeuillebeheerder Obligaties Chris Huys Senior Portefeuillebeheerder Obligaties Shanawaz Bhimji Portefeuillebeheerder Obligaties Jasvant Jadoenathmisier Assistent Portefeuillebeheerder Obligaties Carman Wong Hoofd Obligaties Opkomende Markten Grace M K Lim Senior Expert Obligaties Barbara Cheung Expert Obligaties Annemijn Fokkelman Hoofd Aandelenresearch & Portefeuillebeheer Maurits Heldring Expert Aandelenresearch- en advies Jaap Rijnders Expert Aandelenresearch- en advies Ralph Wessels Expert Aandelenresearch- en advies Piet Schimmel Senior Expert Aandelenthema s Paul van Doorn Senior Portefeuillebeheerder Aandelen Chris Verzijl Portefeuillebeheerder Aandelen Martien Schrama Profielbeheerder Chew Hwee Hoofd Aandelenstrategie Azië Javy Wong Aandelenstrateeg Noord-Azië INVESTMENT PRODUCTS & WEALTH SOLUTIONS Wilbert Huizing Specialist Beleggingsproducten Eric Zuidmeer Specialist Private Equity MET SPECIALE DANK AAN Ben Steinebach Hoofd Beleggingsstrategie ABN AMRO MeesPierson INVESTMENT COMMUNICATIONS Het Global Investment Communications team is verantwoordelijk voor de totstandkoming van deze publicatie. Heeft u vragen/opmerkingen? Stuur dan een naar I-Comms.Global@nl.abnamro.com.

21 Beleggingsstrategie december Private Banking wereldwijd Europa ABN AMRO MeesPierson Amsterdam Rico Fasel Banque Neuflize OBC S.A. Parijs Wilfrid Galand Bethmann Bank AG Frankfurt Bernhard Ebert ABN AMRO Private Banking Luxemburg Jean-Marie Schmit Nabije Oosten ABN AMRO Private Banking Dubai (DIFC) Bjorn Holderbeke Azië ABN AMRO Private Banking Hong Kong William Tso ABN AMRO Private Banking Singapore Peter Ang ABN AMRO Private Banking Antwerpen - Berchem Erik Joly erik.joly@be.abnamro.com ABN AMRO Private Banking Kanaaleilanden Andrew Pollock andrew.pollock@gg.abnamro.com Neem voor meer informatie contact op met een van de bovenstaande vestigingen. Wij hopen kennis met u te maken en zien ernaar uit u van dienst te kunnen zijn.

22 Disclaimers Algemeen Deze publicatie is gemaakt door ABN AMRO Bank N.V.. ABN AMRO staat onder toezicht van de Autoriteit Financiële Markten en De Nederlandsche Bank. Voor meer informatie over de waardering en/of methodologie, zie de volgende website: Daar vindt u Het beleggingsbeleid van ABN AMRO. De in dit document aangeboden informatie is bedoeld als informatie in algemene zin en is niet toegespitst op uw persoonlijke situatie. De informatie mag daarom nadrukkelijk niet beschouwd worden als een voorstel of aanbod tot 1) het kopen of verhandelen van beleggingsproducten en/of 2) het afnemen van beleggingsdiensten noch als een beleggingsadvies. Beslissingen op basis van de informatie uit dit document zijn voor uw eigen rekening en risico. De informatie en de voorwaarden die van toepassing zijn op door ABN AMRO aangeboden beleggingsproducten en beleggingsdiensten verleend door ABN AMRO kunt u vinden in de Voorwaarden Beleggen ABN AMRO die verkrijgbaar zijn via Hoewel ABN AMRO tracht juiste, volledige en actuele informatie uit betrouwbaar geachte bronnen aan te bieden, verstrekt ABN AMRO expliciet noch impliciet enige garantie dat de aangeboden informatie in dit document juist, volledig of actueel is. ABN AMRO aanvaardt geen aansprakelijkheid voor druk- en zetfouten. De in dit document opgenomen informatie kan worden gewijzigd zonder voorafgaand bericht. ABN AMRO is niet verplicht de hierin opgenomen informatie te actualiseren of te wijzigen. Aansprakelijkheid ABN AMRO en/of haar agenten of onderaannemers aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid ten aanzien van enige schade (met inbegrip van gederfde winst), die op enigerlei wijze voortvloeit uit de informatie die u in dit document wordt aangeboden of het gebruik daarvan. Auteursrecht en verspreiding ABN AMRO, of de rechthebbende, behoudt alle rechten (waaronder auteursrechten, merkrechten, octrooien en andere intellectuele eigendomsrechten) met betrekking tot alle in dit document aangeboden informatie (waaronder alle teksten, grafisch materiaal en logo s). Het is niet toegestaan de informatie uit dit document te kopiëren of op enigerlei wijze openbaar te maken, te verspreiden of te vermenigvuldigen zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van ABN AMRO of rechtmatige toestemming van de rechthebbende. U mag de informatie in dit document wel afdrukken voor uw eigen persoonlijk gebruik. US Person Disclaimer Beleggen ABN AMRO Bank N.V. ( ABN AMRO ) is niet geregistreerd als broker-dealer en investment adviser zoals bedoeld in respectievelijk de Amerikaanse Securities Exchange Act van 1934 en de Amerikaanse Investment Advisers Act van 1940, zoals van tijd tot tijd gewijzigd, noch in de zin van andere toepasselijke wet- en regelgeving van de afzonderlijke staten van de Verenigde Staten van Amerika. Tenzij zich op grond van de hiervoor genoemde wetten een uitzondering voordoet, is de beleggingsdienstverlening van ABN AMRO inclusief (maar niet beperkt tot) de hierin omschreven beleggingsproducten en beleggingsdiensten, alsmede de advisering daaromtrent niet bestemd voor Amerikaanse ingezetenen [ US Persons in de zin van vorenbedoelde wet- en regelgeving]. Dit document of kopieën daarvan mogen niet worden verzonden of meegebracht naar de Verenigde Staten van Amerika of worden verstrekt aan Amerikaanse ingezetenen. Andere rechtsgebieden Onverminderd het voorgaande is het niet de intentie de in dit document beschreven beleggingsdiensten en/ of beleggingsproducten te verkopen of te distribueren of aan te bieden aan personen in landen waar dat ABN AMRO op grond van enig wettelijk voorschrift niet is toegestaan. Een ieder die beschikt over dit document of kopieën daarvan dient zelf na te gaan of er wettelijke beperkingen bestaan tegen de openbaarmaking en verspreiding van dit document en/of het afnemen van de in dit document beschreven beleggingsdiensten en/of beleggingsproducten en zodanige beperkingen in acht te nemen. ABN AMRO is niet aansprakelijk voor schade als gevolg van beleggingsdiensten en/of beleggingsproducten die in strijd met de hiervoor bedoelde beperkingen zijn afgenomen. Disclaimer inzake duurzaamheidsindicator ABN AMRO Bank N.V. heeft alle redelijkerwijs vereiste zorgvuldigheid betracht om te waarborgen dat de indicatoren betrouwbaar zijn. De informatie is echter niet door een accountant gecontroleerd en is aan wijziging onderhevig. ABN AMRO is niet aansprakelijk voor enige schade die een gevolg is van het (directe of indirecte) gebruik van de indicatoren. De indicatoren op zich zijn niet bedoeld als een aanbeveling met betrekking tot individuele bedrijven, en evenmin als een aanbod tot het kopen of verkopen van beleggingen. Hierbij dient te worden aangetekend dat de indicatoren een opinie op een bepaald moment weergeven, waarbij een aantal verschillende duurzaamheidsaspecten in aanmerking is genomen. De duurzaamheidsindicator geeft slechts een indicatie van de duurzaamheid van een bedrijf binnen zijn sector. abnamromeespierson.nl financialfocus.nl