WERKEN MET WAT WERKT IN DE SENSORISCHE INFORMATIEVERWERKING HOOGSENSITIVITEIT- HSP EN SI NEURODIVERSITY

Transcriptie

1 WERKEN MET WAT WERKT IN DE SENSORISCHE INFORMATIEVERWERKING André Rietman Erasmus MC Sophia Rotterdam Gz/K&J/Neuropsycholoog Ergotherapeut Wat is wat? Zintuigen en prikkels SI in het brein Diagnostiek Behandeling WAAROM KAN JE NIET TEGEN HET GELUID VAN HUILENDE KINDEREN? a. Omdat ik me dan machteloos voel b. Omdat ik gek word van het geluid c. Omdat het me doet denken aan de tijd dat mijn eigen kind erg ziek was Cognitieve informatie Emotionele informatie Sensorische informatie Fysieke informatie Betekenisgeving (Mee)voelen Prikkelverwerking Interocepsis NIVEAUS VAN INFORMATIEVERWERKING 3 HOOGSENSITIVITEIT- HSP EN SI Elaine Aron- The highly sensitive person Positief: is het een talent? HSP: hoogsensitieve persoonlijkheid? Alleen te sterk op prikkels reageren? Prikkels én emoties? NEURODIVERSITY Spiritueel? Sensitief? Gevoeligheid voor onzichtbare entiteiten? Prof. Elke van Hoof, VU Brussel: reactiviteit met negatief affect: het stresssysteem reageert erg snel, met een reactie van overprikkeling, stress en angst. 1

2 SENSORY PROCESSING The processing of, and reaction to, sensory information from the body and the environment ZINTUIGEN EN PRIKKELS ACHT ZINTUIGEN Kijken- Visueel Horen- Auditief Voelen- Tactiel Reuk- Olfactorisch Proeven- Gustatorisch Evenwicht- Vestibulair Houdings- en bewegingsgevoel- Proprioceptief Interne organen- Interocepsis ER IS WAT VERANDERD SINDS SENSORISCHE INTEGRATIE Beperkte evidence base voor SI als een therapie die leerproblemen of (bv.) autisme vermindert Je hoeft niet te kiezen tussen SI en andere problemen Er is weinig evidence voor verandering van SI problemen door therapie Wat werkt waarschijnlijk wel: aanpassing (sensorische) omgeving SI IN HET BREIN 11 2

3 EDA: ELECTRODERMALE ACTIVITEIT Maat voor activatie sympatisch ZS Miller et al, 2001: EDA bij kinderen met ASS DTI en fmri studies (Mukherjee et al) Abnormal white matter microstructure in children with sensory processing disorders Lagere diffusie Minder directionaliteit in witte stof Hogere directionaliteit loodrecht op axonen (verlies integriteit) (Owen et al, 2013; NeuroImage: Clinical) Autisme Spectrum Stoornissen DSM 5: 1. Persistente tekorten in sociale communicatie en sociale interactie 2. Beperkt repertoire interesses, activiteiten en herhalende en stereotiepe gedragspatronen Criterium 4: Hyper- of hyporeacties op sensorische input of ongebruikelijke interesses in sensorische aspecten van de omgeving (b.v. ogenschijnlijke ongevoeligheid voor pijn, hitte, koude, maar overgevoelig voor specifieke geluiden of texturen, extreme behoeften aan ruiken of aanraken van objecten, visuele fascinatie voor lichten en draaiende voorwerpen) Autism and Sensory Processing Disorders: Shared White Matter Disruption in Sensory Pathways but Divergent Connectivity in Social-Emotional Pathways (Chang et al 2014; PLOS one) WINNIE DUNN, : SENSORY PROFILE: 3 VORMEN ITSP : 0-6 en 7-36 mnd. SP : 4 12 jr. SSP : 4-12 jr. SI EN DIAGNOSTIEK AASP : jr. 3

4 Mean Z-Score INZICHTEN DIAGNOSTIEK EEN GOUDEN STANDAARD? 1. Vraagstelling 2. Allereerst screening met een Sensory Profile 3. Nieuwe hypotheses opstellen 4. Gesprek met dagelijkse opvoeders (bv. Met Two Typical Days Interview) 5. Observatie in natuurlijke situatie 6. Uitproberen in therapiesituatie 7. Doen in de natuurlijke situatie DATA-DRIVEN CLASSIFICATIE SI PROBLEMEN n = 1132 children aged 3 14 years with typical development and developmental conditions 5 subtypes: balanced, intense, vigilant, interested and mellow until Balanced: 89% ASD: 35% balanced (65% SI problemen) ADHD: 53% Balanced (47% SI problemen) Little et al, 2016; Child: care, health and development VERSTANDELIJK BEPERKTE KINDEREN Are difficulties with sensory processing significantly different in children with NF1, TSC and AS? Keuze ITSP/SP afhankelijk van niveau Normale score: mooi zo! Problematische score: 2 verklaringen: Probleem in SI Probleem in niveau Actieve strategieën waarschijnlijk beperkt 0,5 0-0,5-1 -1,5-2 -2,5-3 -3,5-4 Underresponsi Tactile Taste/Smell Movement Auditory Low Visual/Auditor Total problems ve/seeks sensitivity sensitivity sensitivity filtering energy/weak y sensitivity sensation NF1-0,671-0,224-0,188-0,182-0,22-0,547-1,966-0,111 TSC -1,306-0,866 0,084-0,23-1,176-1,324-2,162-0,637 AS -2,618-2,06-0,524-0,627-3,104-1,469-3,796-0,909 INVLOED VAN SENSORISCHE FACTOREN OP HET DAGELIJKSE LEVEN- REVIEW WAAROM DOET HIJ ZICHZELF PIJN? Cognitief Sociaal-Emotioneel Systeem a. Dat is gewoon gedrag b. Omdat hij zich machteloos voelt c. Omdat hij zich verveelt d. Omdat het te druk is in de groep Prikkelverwerking The State of the Science on Sensory Factors and Their Impact on Daily Life for Children: A Scoping Review; OTJR 2016; Winnie Dunn, Lauren Little, Evan Dean,Sara Robertson, and Benjamin Evans 24 4

5 AANPAK 0 - ALGEMEEN Dysfunctie of variatie, geen overtuigend bewijs voor herstel Je hoeft niet te kiezen tussen SI en andere problemen Aanpak van de sensorische problemen geneest bv. autisme niet Aanpassingen in het dagelijkse leven Tegelijkertijd andere behandelingen/begeleidingen laten doorgaan SI BEHANDELING AANPAK 1: PSYCHO-EDUCATIE Bewust worden van je eigen grenzen en behoeftes (drempels) Leren herkennen gedrag net voor (!) en bij overprikkeling of daling alertheid/aandacht Onderkennen is de helft van het werk AANPAK 2: AANPASSING Verminderen stress Voorspelbaarheid (aankondigen, in het zicht, zelf laten doen) Controle (hulpmiddelen, vluchtroutes, geen dwang- hoogstens aanmoedigen) LOPENDE PROJECTEN IN NEDERLAND Sensatie van een goed bestaan - UG (Jeanet Landsman) Low vision SP - Bartimeus (van Wolferen, Rietman, Cox) Prikkelpoli - UMCU (Hilgo Bruining) Prikkelverwerking bij kinderen met erfelijke aandoeningen - ENCORE (Rietman) GRIP consortium - Erasmus MC/AMC (Agnies van Eeghen) VRAGEN? 5