- collectieve sector= overheid + sociale verzekeringsinstellingen - kwartaire sector= collectieve sector + gesubsidieerde + gepremieerde sector

Transcriptie

1 Samenvatting door een scholier 2274 woorden 18 maart keer beoordeeld Vak Economie Economie Overheid - Centrale overheid -> Den Haag - Lagere overheid -> provincies, gemeenten en waterschappen - sociale verzekeringsinstellingen - collectieve sector= overheid + sociale verzekeringsinstellingen - kwartaire sector= collectieve sector + gesubsidieerde + gepremieerde sector Begroting - verwachte inkomsten en uitgaven - Marktmechanisme doet zijn werk in het geval van productie waarbij het behalen van winst noodzakelijk is. - Bij het budgetmechanisme beslist het parlement hoeveel er uitgegeven wordt. 3 - Collectieve goederen: goederen die niet door particuliere bedrijven aangeboden worden. Deze biedt de overheid dan aan. - Bemoeigoederen: goederen die door particuliere bedrijven aangeboden kunnen worden, maar die de overheid aanbied. We kennen 2 verschillende: o individuele goederen -> betalen naar mate van gebruik o Quasi-collectieve goederen -> zijn in principe te maken door particuliere bedrijven, maar worden door de overheid gemaakt. Men moet ervoor betalen, maar niet naar mate van gebruik. - Overheidsbestedingen -> overheidsconsumptie en overheidsinvesteringen - Overdrachtsuitgaven -> bijvoorbeeld een bijstandsuitkering - Financiële transacties -> overheidsuitgaven die voortkomen uit verplichtingen uit het verleden: bijvoorbeeld aflossingen op staatsschuld. Pagina 1 van 10

2 4 - Functionele indeling -> indeling op basis van taken die de overheid vervult. - De overheid heeft 3 functies: o herverdelingsfunctie o stabilisatiefunctie o allocatiefunctie 5 - Meeste inkomsten zijn belastingen: kun je verdelen in directe en indirecte belastingen - Direct -> inkomen en vermogen - Indirect -> zitten in de prijs van de producten - Niet-belastingmiddelen -> aardgasbaten, retributies, boetes en deel van opbrengsten van de Staatsloterij. - Proportioneel systeem: iedereen betaalt procentueel evenveel - Progressief systeem: meer inkomen = procentueel meer belasting BOX 1: werk en wonen -> progressief, van 33% naar 52% BOX 2: aanmerkelijk belang -> als iemand minstens 5% van de aandelen van een BV bezit. Proportioneel, 25% BOX 3: sparen en beleggen -> proportioneel, 30% van het behaalde rendement. - Heffingskorting -> korting op de belastingen van BOX Begrotingstekort -> verschil tussen begrote uitgaven en begrote ontvangsten. - Financieringstekort -> toename van de staatsschuld in een bepaald jaar. - Collectieve lasten -> collectieve ontvangsten vanuit de burger - Collectieve lastendruk: belastingen + niet-belastingmiddelen + sociale premies x 100% nationaal inkomen - Collectieve uitgavenquote: collectieve uitgaven x 100% nationaal inkomen - Omslagstelsel -> sociale premies die worden afgedragen worden gebruikt om de uitkeringen van dat jaar te doen. - Kapitaaldekkingsstelsel -> er wordt een kapitaal gespaard, om daar de toekomstige AOW mee te bekostigen. Buitenland Pagina 2 van 10

3 - In de economie wordt gekeken hoeveel handel er wordt gedreven. Hiervoor heb je twee begrippen: open economie en autarkie. - Als je iets van het buitenland naar je eigen land brengt heet dat import of invoer. Omgekeerd heet dat export. - Hoeveel er gehandeld wordt geeft men aan met de exportquote en de importquote. - Import moet betaald worden. Hier zijn twee manieren voor: met euro s of met buitenlands geld (valuta s of deviezen) - In de economie spelen wisselkoersen een belangrijke rol. - Verandering van de wisselkoers maakt een land duur of goedkoop voor het buitenlanden dat beïnvloedt de import en de export. - Alle geldstromen van een land staan op de betalingsbalans. - De betalingsbalans bestaat uit 5 deelrekeningen: 1. de goederenrekening 2. de dienstenrekening 3. de inkomensrekening 4. de kapitaalrekening 5. de goud- en deviezenrekening (ook wel salderingsrekening) - Een belangrijk begrip is dekkingspercentage. - Het totaal van de eerste 3 deelrekeningen noemt men de lopende rekening van de betalingsbalans. - Elke betalingsbalans is per definitie formeel in evenwicht. - Het is voor elk land raadzaam te streven naar een materieel evenwicht op de betalingsbalans. - Men kan spreken over een actieve en een passieve betalingsbalans of deelsrekening. 3 - Er zijn verschillende factoren waardoor er een overschot op de betalingsbalans is: 1. Het land produceert goederen en diensten tegen relatief lage prijzen. 2. Het land produceert goederen en diensten van betere kwaliteit dan andere landen. 3. Het land kan goederen en diensten leveren, waartoe andere landen niet in staat zijn. 4. Het land beschikt van nature over veel hulpbronnen. 4 - Men spreekt bij betalingsbalansen veel over appreciatie en depreciatie. - Als het betalingsbalanssaldo van een land toeneemt noemt men dat een verbetering. Omgekeerd is dat een verslechtering. 5 - Soms moet men ingrijpen in de wisselkoers. Dat noemen we interveniëren. - Men spreekt ook van een wisselkoersbeleid. Dit kan op meerdere manieren: 1. open-markt-politiek Pagina 3 van 10

4 2. rentebeleid - Wanneer het officiële rentepercentage wordt verhoogd of verlaagd, voert de ECB rentepolitiek. - De ECB heeft nog 2 manieren om de wisselkoers te beïnvloeden: 1. Speciale beleningen 2. kasreservepolitiek 6 - De ruilvoet is een soort indexcijfer. Als deze toeneemt spreken we van een ruilvoetverbetering, en andersom een verslechtering. - De ruilvoet geeft informatie over prijzen, terwijl het op de betalingsbalans over de waarde van de export en de waarde van de import gaat. Internationale samenwerking - Vrijhandelszone: tussen landen onderling geen handelsbelemmeringen. - Douane-unie: vrijhandelszone + gezamenlijk buitentarief - Gemeenschappelijke markt: douane-unie + vrij verkeer van productiefactoren. - Economische unie: gemeenschappelijke markt + gezamenlijk economische politiek - Economische en monetaire unie: economische unie + gemeenschappelijke munt, een supranationale bank en een gezamenlijk monetair beleid. - De Europese Commissie: dagelijks bestuur van de EU. - De Raad van Ministers: hoogste orgaan in besluitvormingsproces. - Het Europese Parlement: volksvertegenwoordiging van de EU - Het Europese Hof van Justitie: moet de Europese wetgeving toetsen. - Ieder land betaalt lidmaatschap aan de EU. - Het economisch nut van de EU is het verhogen van de levensstandaard, het bereiken van volledige werkgelegenheid en economische groei. - Bij het gemeenschappelijk landbouwbeleid wordt een interventieprijs vastgesteld: dat is de prijs die interventiebureaus aan de producenten moeten betalen bij inkoop -> dit geeft dus een minimumprijs, de prijs die minimaal betaald moet worden om een product te kunnen kopen. - Om te voorkomen dat er andere producten komen uit lagelonenlanden, wordt hen een invoerheffing gegeven. - Om export buiten Europa aantrekkelijk te maken wordt uitvoersubsidie gegeven: restitutie. - Voor economische ontwikkeling is productie nodig. - De problematiek van ontwikkelingslanden wordt vaak voorgesteld in de vorm van een vicieuze cirkel: Ontwikkelingsland afhankelijk van de landbouw -> dus afhankelijk van lage landbouwprijzen -> weinig inkomen bevolking -> weinig besparingen -> geen investeringen voor opbouw industrie -> ontwikkelingsland afhankelijk van de landbouw -> enz - Ontwikkelingslanden zijn gebaad bij vrijhandel, want dan wordt een afzet gegarandeerd, en ook bij Pagina 4 van 10

5 stabiele en redelijke prijzen, want dan kunnen investeringen in kapitaalgoederen. - Steeds meer ontwikkelingslanden laten buitenlandse ondernemingen alleen toe tot hun markt als zijn een joint-venture aangaan met een bestaande lokale onderneming. Ze brengen dan scholing en financiële middelen in. - Gebonden hulp: er zijn regels bij de hulp. - Ongebonden hulp: het ontwikkelingsland kan de hulp naar eigen inzicht gebruiken. - In de jaren 70 leenden veel ontwikkelingslanden vreemde valuta. Nu hebben ze nog steeds zware schulden hierdoor. Vaak werd dat geleende geld uitgegeven aan consumptie in plaats van investeringen. Prijsvorming - De prijs van een product wordt altijd bepaald door vraag en aanbod: neemt de vraag toe, dan stijgt de prijs (en omgekeerd). Neemt het aanbod toe dan daalt de prijs (en omgekeerd). - Markt = het geheel van vraag en aanbod van een goed. - Concrete markt= markt op een aanwijsbare plaats/tijd zoals de weekmarkt. - Abstracte markt= geen vaste plaats/tijd, zoals de huizenmarkt. - Het geheel van de omstandigheden waaronder vraag en aanbod elkaar ontmoeten: marktvorm. - Er zijn vier kenmerken voor marktvormen: 1. Het aantal vragers en aanbieders op de markt. 2. Het soort goed dat verhandeld wordt. 3. De mate waarin het mogelijk is dat er nieuwe aanbieders toetreden op de markt. 4. De vraag of de markt doorzichtig (transparant) is, dat wil zeggen of de vragers en de aanbieders de hele markt kunnen overzien (hoe de prijs tot stand komt). - Homogene goederen: goederen die voor elke koper allemaal hetzelfde zijn, zodat hij geen enkele voorkeur heeft voor een bepaalde aanbieder. - Heterogene goederen: er zit verschil tussen de goederen van de ene producent en van de andere. Marktvormen * Kenmerken <- Volledige mededinging Monopolie Oligopolie Monopolistische concurrentie Aantal aanbieders Veel aanbieders Één Beperkt aantal aanbieders Veel aanbieders Soort goederen Homogeen nvt Heterogeen Doorzichtigheid markt Transparant Transparant Transparant Toetredingsmogelijk heden Vrij Soms onmogelijk, als het mogelijk is, dan is het geen monopolie meer. Vrij Wie bepaalt de prijs? Concurrentie De producent Meestal prijsstarheid Concurrentie - Bedrijfstak: groep van producenten die van een bepaald product allemaal dezelfde fase van bewerking uitvoeren. - Bedrijfskolom: alle bedrijfstakken van een bepaald productieproces. - Integratie: als binnen een bedrijfskolom een markt wegvalt. Pagina 5 van 10

6 - Differentiatie: als er een markt bijkomt. - Specialisatie: als een producent van meerdere goederen zijn assortiment inkrimpt en met een bepaald deel daarvan verder gaat. - Parallellisatie of branchevervaging: samenvoegen van werkzaamheden die eigenlijk in een andere bedrijfskolom voorkomen, in één bedrijf. - Kartel: als ondernemingen afspraken maken om de concurrentie te beperken terwijl ze juridisch zelfstandig blijven. Die kunnen te maken hebben met de hoogte van de prijs (prijskartel), het gebied waarbinnen de producten worden aangeboden (rayonkartel), of over de hoogte van de toegestane productie van de aangesloten bedrijven (productiekartel). - Fusie: twee bedrijven smelten samen en gaan onder een nieuwe naam verder. - Concern: vaak internationaal, een grote onderneming die de meest uiteenlopende producten maakt, vaak als fusies en/of overnames elkaar opvolgen. 3 - De prijs van een goed is afhankelijk van de vraagbepalende factoren: 1. Het inkomen van de consument -> hoger -> meer koopkracht -> meer vraag 2. Het behoefteschema: het overzicht van de goederen die de consument wil kopen in volgorde van belangrijkheid. 3. De prijs van het goed. 4. De prijzen van andere goederen. 5. Het aantal consumenten. - Complementaire goederen: bijvoorbeeld de vraag naar auto s. De prijs van benzine speelt hierbij ook een rol. - Substitutiegoederen: goederen die elkaar kunnen vervangen. - De prijselasticiteit van de vraag: een getal waaruit blijkt in welke mate de gevraagde hoeveelheid van goed x als gevolg van de verandering van Px. - Epv= symbool voor de prijselasticiteit van de vraag. - Epv= Procentuele verandering van de vraag naar goed x Procentuele verandering van de prijs van x = verandering x in % verandering Px in % - Prijselastische vraag: als Epv minder dan 1 is. - Prijsinelastische vraag: tussen 0 en 1 - Epv= -1, dat is de grens. - Epv= 0 betekend dat de vraag volkomen inelastisch is. 4 - Aanbodbepalende factoren: 1. De productietechniek -> hoe efficiënter de productietechniek, hoe meer productie. 2. De prijzen van de productiemiddelen natuur, arbeid en kapitaal. - De ondernemingsvorm van de onderneming: de wijze waarop een onderneming juridisch geregeld is. - Bekende ondernemingsvormen: Pagina 6 van 10

7 - Eenmanszaak - Vennootschap onder firma - Besloten vennootschap (bv) - Naamloze vennootschap (nv) - Balans: een overzicht van alle bezittingen, alle schulden en het eigen vermogen van een onderneming op een bepaald tijdstip. 5 - Bij de begrippen kosten, opbrengsten en winst wordt onderscheidt gemaakt tussen: 1. Totale kosten en gemiddelde kosten. 2. Totale opbrengst en gemiddelde opbrengst. 3. Totale winst en gemiddelde winst. - (Totale) variabele kosten: kosten die veranderen indien de productieomvang verandert. - (Totale) constante kosten: kosten die niet veranderen als de productieomvang verandert. - Totale opbrengst of totale omzet: verkoopprijs per product maal de verkochte hoeveelheid producten, oftewel de verkoopprijs x de afzet. - Totale winst: verschil tussen de totale opbrengst en de totale kosten. - Uit de totale variabele kosten kunnen de gemiddelde variabele kosten worden afgeleid: GVK= TVK X - Met totale constante kosten kunnen gemiddelde constante kosten berekend worden: GCK= TCK X - Totale kosten: totale constante kosten + totale variabele kosten. - Gemiddelde totale kosten: GTK= TK X - De totale opbrengst: TO= P x X - Gemiddelde opbrengst: GO= TO X - (Totale) winst: het verschil tussen de (totale) opbrengst en de(totale) kosten. 6 - Prijs wordt bepaald door vraag (door consumenten -> weergegeven in een collectieve vraagfunctie) en aanbod (door producenten -> weergegeven in een collectieve aanbodfunctie). Macro-economie - Alle netto toegevoegde waarden in een land gedurende een jaar is het netto nationaal product. Pagina 7 van 10

8 - Consumptiegoederen: goederen die bedoeld zijn om door gezinnen gekocht te worden. - Kapitaalgoederen: goederen die gekocht worden door bedrijven. - Bruto investeringen: totale productie van kapitaalgoederen. - Vervangingsinvesteringen: goederen die dienen ter vervanging van versleten baste kapitaalgoederen. - Netto investeringen: goederen die de bestaande kapitaalgoederenvoorraad uitbreiden. - Uitbreidingsinvesteringen: de uitbreiding van de voorraad vaste kapitaalgoederen. - Voorraadmutatie: De toe- of afname van de voorraad vlottende kapitaalgoederen. - Netto investeringen: de uitbreidingsinvesteringen en de voorraadmutatie samen. - Netto nationaal product: de waardetoevoeging vervonden aan de productie van consumptiegoederen en de netto investeringen bij elkaar. - Bruto nationaal product: netto nationaal product + waarde van de vervangingsinvesteringen of totale bruto waardetoevoeging= totale marktwaarde van de productie het totaal van de onderlinge leveringen. - De grootte van het nationaal product hangt af van twee zaken: 1. productiecapaciteit -> structureel 2. vraag naar goederen en diensten -> conjunctureel - Het goede antwoord hangt af van omstandigheden. - Productiecapaciteit: de maximale hoeveelheid goederen en diensten die in een land in een jaar geproduceerd kan worden. - Afhankelijk van 3 factoren: 1. beschikbare hoeveelheid en kwaliteit van de productiefactoren natuur, arbeid en kapitaal 2. de mate van arbeidsverdeling 3. de stand van de techniek - Interne arbeidsverdeling: het productieproces binnen een bedrijf wordt verdeeld in kleine onderdelen. - Externe arbeidsverdeling: arbeidsverdeling tussen bedrijven. - Internationale arbeidsverdeling: arbeidsverdeling tussen landen. - De vraag naar goederen: de werkelijke, koopkrachtige vraag naar goederen en diensten. Wordt uitgeoefend door de vier vraagsectoren: 1. gezinnen (consumenten) 2. bedrijven (producenten) 3. de overheid 4. het buitenland - onderbesteding: de productiecapaciteit is groter dan de vraag naar goederen en diensten. - Overbesteding: de vraag naar goederen en diensten is groter dan de productiecapaciteit. - Effectieve vraag: EV= C + I + O + EX IM (C= gezinnen, I= bedrijven, O= overheid, EX= buitenland, IM= import) - Effectieve vraag = hoogte van het nationaal product = hoogte van het nationaal inkomen - Als EV stijgt -> stijgt nationaal inkomen -> stijgt consumptie -> stijgt EV -> enz (multipliereffect) - Belangrijke begrippen: Pagina 8 van 10

9 Hoogconjunctuur = overbesteding Laagconjunctuur = onderbesteding Aantrekkende conjunctuur = toenemende effectieve vraag in een situatie van onderbesteding Recessie = afnemende groei van de effectieve vraag/afnemende economische groei Depressie = laagste niveau van de effectieve vraag in een conjunctuurdal 3 - Een producent die goederen produceert geeft zichzelf een inkomen in goederen. Hij biedt deze aan in ruil voor andere goederen. Door produceren schept de producent koopkracht, die het mogelijk maakt vraag uit te oefenen. Productie x 2, dan koopkracht x 2. Elk aanbod schept zijn eigen vraag. Onderbesteding was onmogelijk. - Onder- of overbesteding werd hersteld door prijsstijging of daling. Markt- of prijsmechanisme. - De hoogste van het nationaal product wordt bepaald door de vraag naar goederen en diensten. - Overbesteding en onderbesteding was mogelijk -> prijsdaling leidde niet automatisch naar meer vraag naar goederen, loondaling leidde niet automatisch naar meer werkgelegenheid. - Men ging oppotten, dus minder bestedingen -> ongewenste voorraadvorming -> productie inkrimpen -> ontslagen -> vraag naar goederen neemt af -> enz - Overheid moet ingrijpen. 4 - Twee hoofdproblemen voor de regering: werkloosheid en inflatie. - Zij kunnen structureel of conjunctureel opgelost worden. - Werkloosheid kan door verschillende oorzaken ontstaan: 1. daling van de effectieve vraag -> conjunctuur 2. veranderingen in de hoeveelheid, de kwaliteit en de kosten van de productiefactoren -> structuur 3. ondoorzichtigheid in de arbeidsmarkt, er zijn banen, maar het duurt even voordat ze zijn gevonden en voor de sollicitatieprocedure is afgerond -> frictiewerkloosheid. - Bestedingsinflatie: prijsstijging als gevolg van te hoge bestedingen - Kosteninflatie: prijsstijging als gevolg van kostenstijgingen. Economische politiek - Economische politiek: de overheid probeert met maatregelen de economische ontwikkeling in goede banen te leiden. - Conjunctuurpolitiek: als de overheid de effectieve vraag wil beïnvloeden. - Structuurpolitiek: als de overheid de productiecapaciteit zowel in kwalitatieve als kwantitatieve zin wil beïnvloeden. - Economische orde: de manier waarop de economie is georganiseerd. Deze heeft invloed op de rol die een Pagina 9 van 10

10 overheid speelt in de economie van een bepaald land -> is overal anders. - Vrije markteconomie: is geïnspireerd op de klassieke economische theorie. - Begrotingspolitiek: maatregelen die te maken hebben met inkomsten en uitgaven van de overheid. - Monetaire politiek: maatregelen gericht op vergroting of verkleining van de maatschappelijke geldhoeveelheid. - Loon- en prijspolitiek: maatregelen waarbij de overheid direct invloed uitoefent op de lonen en prijzen. 3 - Externe effecten: invloeden van het productieproces op de omgeving. Kan positief en negatief zijn. - Anti cyclische begrotingspolitiek: als de overheid in een situatie van onderbesteding haar tekort via extra maatregelen laat oplopen. Pagina 10 van 10