Als apotheker kom je relatief weinig in contact met palliatieve
|
|
- Jelle Hendrik Lenaerts
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 De palliatieve wachtkoffer 6 Als apotheker kom je relatief weinig in contact met palliatieve hulpverlening. De laatste jaren kiezen echter steeds meer terminaal zieke mensen ervoor om thuis te sterven. Enkele weken geleden trok de Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen nog aan de alarmbel. De palliatieve MBE s (multidisciplinaire begeleidingsequipes) met een arts, verpleegkundigen en een psycholoog zijn zo succesvol dat zij een veelvoud (x 2,5) van het initieel (in 1998) vooropgestelde aantal patiënten begeleiden, zonder dat hun financiering deze spectaculaire groei gevolgd is. Elke onnodige ziekenhuisopname die aan het levenseinde vermeden kan worden, betekent echter niet alleen kwaliteit van leven voor de patiënt en zijn omgeving, maar ook een grote besparing voor de ziekteverzekering. Samen met de vergrijzing en de stijgende levensverwachting is ook het sterftepatroon in de Westerse wereld veranderd. Kanker en hart- en vaatziekten zijn de belangrijkste doodsoorzaken geworden en bij bejaarden grijpen dementie en andere neurologische aandoeningen om zich heen. Deze evolutie brengt met zich mee dat ook de apotheker in de toekomst in toenemende mate geconfronteerd zal worden met de problematiek van de palliatieve zorg. Kortom tijd voor een dossier in het AFT. De palliatieve patiënt Het grootste deel van de palliatieve patiënten is ouder dan 50 jaar. Ruim driekwart van hen zijn oncologische patiënten, maar ook patiënten met chronische longaandoeningen, diabetes mellitus, MS, de ziekte van Parkinson, chronische leveraandoeningen en patiënten met AIDS doen een beroep op palliatieve hulp. Bij kinderen en adolescenten gaat het meestal om kanker, aangeboren afwijkingen of stofwisselingsziekten. De rol van de apotheker De apotheker heeft in de palliatieve hulpverlening een bescheiden, maar welomlijnde en eerder praktische rol. In de eerste plaats is dat het snel kunnen afleveren van medicatie en medisch materiaal. De nadruk ligt hier op het woord snel. De slechte prognose verhoogt immers niet enkel bij patiënten, maar ook bij de professionele zorgverleners, de verwachting om onmiddellijk geholpen te kunnen worden. De palliatieve koffer stelt de apotheker in staat om zonder tijdsverlies te voorzien in de meest dringende behoeften en maakt het ook mogelijk af te leveren op maat: dit is zowel voor de patiënt als de apotheker goedkoper. De apotheker moet namelijk geen voorraad aanleggen van steriel materiaal dat snel vervalt en waar relatief weinig vraag naar is, en de patiënt is niet genoodzaakt om grote verpakkingen te kopen, die misschien niet volledig gebruikt zullen worden. Ook voor apothekers die niet van wacht zijn, of voor niet-palliatieve patiënten die dringend een product nodig hebben, is de koffer nuttig. Het volstaat om de patiënt door te verwijzen naar de collega die op dat moment in het bezit is van de koffer. Men kan eventueel eerst telefonisch informeren naar de beschikbaarheid. Hoewel de koffer voor alle betrokkenen een praktisch systeem is, lost hij toch niet alle verwachtingen van zorgverleners of patiënten in. Tijdens het weekend gebeurt het wel eens dat de koffer meerdere keren wordt geraadpleegd, zodat wie laatst komt misschien niet meer geholpen kan worden en aan een frustrerende zoektocht moet beginnen. Vooral de sedatieve medicatie wordt frequent gebruikt en blijkt soms te ontbreken. Soms denken artsen dat ze de koffer in zijn geheel kunnen meenemen, wat uiteraard niet de bedoeling is.* Naast het afleveren van producten kan de apotheker advies geven over de bijwerkingen, de interacties, het gebruik of de bewaring van geneesmiddelen enz. Ook het magistraal verwerken van morfine in siroop, crème of suppo s, of het bereiden van een mondspoeling behoort tot het takenpakket van de apotheker. Hij kan de patiënt verder adviseren over thuiszorgmateriaal of * Waar de meeste knelpunten zich juist situeren, en hoe dit opgelost kan worden, moet toekomstig overleg tussen KAVA, Febelco en PHA echter nog duidelijk maken.
2 de familie, die al zoveel aan het hoofd heeft, verwijzen naar een gezinshulp. Indien de apotheker de familie of de gezinssituatie al geruime tijd kent, kan hij optreden als vertrouwenspersoon. Men moet echter bedacht zijn voor overshooting. De meeste palliatieve patiënten worden reeds intensief begeleid en omringd door een palliatieve equipe. Dit betekent niet dat de apotheker passief aan de zijlijn moet blijven staan! Een palliatieve situatie is immers een uitgelezen kans om de relatie met de andere zorgverleners te bevorderen. Gebruiksstatistieken van de palliatieve wachtkoffer Febelco stelde het AFT de cijfers van 2008 over het gebruik van de palliatieve wachtkoffer ter beschikking. Voor de regio KAVA-Antwerpen staan er steeds 20 koffers klaar. Over heel 2008 werden deze koffers 40 keer geopend en werden er 85 producten uitgenomen (waarvan 55% medicatie). In 60% van de gevallen komt men enkel voor medicatie, in 25% enkel voor medisch materiaal, in 15% voor beide. In ruim de helft van de gevallen werd er slechts één product uit de koffer gehaald. Morfine amp.(14 maal), Dormicum amp.(12 maal) en Haldol amp.(6 maal) worden het meest gevraagd, maar ook voor de andere medicijnen doet men af en toe een beroep op de koffer. In zeven gevallen was morfine het enige wat men nodig had. Bij de vraag naar medisch materiaal, wordt meestal een hele set meegenomen, vb. om een infuus te prikken (perfusietrousse, IV-katheter, 3-wegkraantje, Tegaderm om de katheter te fixeren op de handrug,...) of om een urinaire sonde te plaatsen (verblijfssonde, urinezak, steriele handschoenen, Instillagel, janetspuit, Urotainer,...). Deze cijfers zeggen evenwel niet of het materiaal is afgehaald voor een palliatieve patiënt. Het staat iedereen vrij om de koffer te gebruiken. Hij kan dus evengoed benut worden door een chronische pijnpatiënt die toevallig zonder morfine is gevallen Regionale verschillen In België zijn er 28 palliatieve netwerken, waarvan 15 in Vlaanderen. In sommige regio s worden geen wachtkoffers gebruikt of wordt er een urgentiekoffer gestationeerd in een RVT. Andere regio s in Vlaanderen hebben het systeem van wachtkoffers ingevoerd en de inhoud aangepast aan de lokale werking. Ongeacht de werkwijze, heerst er bij de palliatieve netwerken een grote tevredenheid over de samenwerking met de apothekers. Het verschil in samenstelling is vrij uiteenlopend. Zo gebruiken sommige regio s nog atropine amp., terwijl het in Antwerpen werd weggelaten vanwege de vele bijwerkingen en omdat scopolamine amp. als alternatief voorhanden was. In de regio Mechelen zit er geen morfine in de koffer, terwijl regio Waasland liever Mephenon (methadon) gebruikt vanwege het gunstiger bijwer - king enprofiel. Producten die in andere regio s nog gebruikt worden, zijn vb. Zantac amp., Temesta amp., Temesta expidet, Heparine, NaCl 0,9% miniplasco s, Baxter glucose 5%, Xylocaine gel,... In de regio Noord-West-Vlaanderen bevat de koffer materiaal om thuis interventies uit te voeren zoals het plaatsen van een centraal veneuze katheder, een bloedtransfusie, een ascitespunctie,... waar de patiënt anders voor naar het ziekenhuis zou moeten gaan. In de regio Westhoek-Oostende is men sinds september 2008 gestart met het proefproject TAZ (Technisch Ambulante Zorg), waarbij er naar gestreefd wordt dat elke apotheker een lijst van producten in voorraad heeft. Het Netwerk Palliatieve Zorg verdeelt er een documentenmap waarin elk item van het medische materiaal kort wordt besproken en geïllustreerd met een duidelijke foto. In noodsituaties kan de verpleging en/of de familie deze producten onmiddellijk komen afhalen in de apotheek met behulp van speciale, voorgedrukte voorschriftjes TAZ waar naast de naam ook de CNK-code op vermeld 7
3 8 staat, dit om vergissingen te vermijden. Eventueel kan het benodigde materiaal via de groothandel direct aan het Netwerk Palliatieve Zorg worden geleverd. De patiënt of familie betaalt wel steeds in de apotheek. Pijnbestrijding en palliatieve sedatie De frequentste klacht waarmee palliatieve patiënten te kampen hebben is pijn. Pijn wordt ingedeeld volgens de aard van het getroffen weefsel. Viscerale pijn ontstaat door aantasting van inwendige organen, vb. angina, gastro-intestinale krampen of tumorinfiltratie in een orgaan. Door aantasting of druk op hersenen, ruggenmerg of perifere zenuwen ontstaat neuropathische pijn. Voorbeelden zijn diabetische neuropathie, trigeminus neuralgie of tumorale invasie van het ruggemerg. Deze pijn reageert minder goed op de klassieke analgetica. Pijn die zich elders bevindt, noemt men nociceptieve pijn, die normaal gezien wel goed reageert op klassieke analgetica, vb. tumorgroei in een spier of botweefsel. De eerste stap in de pijnbestrijding van palliatieve patiënten is altijd de medicamenteuze behandeling. Toediening langs orale of transdermale weg geniet de voorkeur, evenals een toediening op de klok. Omdat oncologische patiënten continu pijn hebben, dient de pijnbestrijding preventief te zijn, en moet toediening op vraag vermeden worden. Bij gebruik van morfine dient men dagelijks de onderhoudsdosis te evalueren. De onderhoudsdosis van vandaag is de som van de onderhoudsdosis van gisteren en de totale dosis aan bolussen van gisteren. Methadon daarentegen wordt pas opnieuw toegediend als de patiënt terug pijn begint te voelen. Bij onvoldoende effect of bij teveel nevenwerkingen kan men eventueel ook op een invasieve manier aan pijnstilling doen, bv. door radiotherapie of neurodestructie. Bij beschadigde huid of slijmvliezen kan de arts ook magistraal een morfinezalf voorschrijven. R/ Morfine 0,05% tot 0,5% Beeler basis ad 100 gr Bewaren in de koelkast
4 Bij een kleine groep palliatieve patiënten is de pijn, ondanks inspanningen om een tolereerbare behandeling te zoeken, niet meer voldoende snel behandelbaar zonder onaanvaardbare bijwerkingen. Men spreekt dan van refractaire pijn. Indien na herhaalde en multidisciplinaire evaluatie blijkt dat dit punt bereikt is, kan men na grondig overleg besluiten dat palliatieve sedatie (het progressief verlagen van het bewustzijnsniveau zodat de patiënt de pijn niet meer voelt) de enige resterende mogelijkheid is om de pijn te bestrijden. Na pijn zijn dyspnoe en delirium de meest voorkomende refractaire symptomen die eventueel een palliatieve sedatie kunnen rechtvaardigen. Palliatieve sedatie wordt best niet uitgevoerd door het opdrijven van de dosering van morfine, omdat het risico op braken of myoclonus te groot is. Men maakt eerder gebruik van een kortwerkend sedativum zoals Dormicum omdat dit toelaat de dosis te titreren in functie van de individuele noden. Respiratoire problemen Dyspnoe wordt gedefinieerd als het subjectieve gevoel van een gestoorde ademhaling en gaat meestal gepaard met angst en paniek. De oorzaak kan o.a. respiratoir zijn (COPD, opstapeling van pleuravocht, ascites, pneumonie,...) maar ook cardiovasculair (longembool, longoedeem). De behandeling dient zoveel mogelijk oorzakelijk te gebeuren, maar indien dit niet mogelijk is, moet er tijdig worden overgegaan op palliatieve sedatie. Vena cava superior-syndroom: belemmerde bloedflow in de bovenste holle ader, meestal veroorzaakt door een longtumor, met als gevolg dat het bloed uit het hoofdhalsgebied niet kan worden afgevoerd, waardoor er oedeem en dyspnoe optreedt. In de laatste uur stapelt zich bij de bewusteloze patiënt vaak mucus en speeksel op, met een reutelende ademhaling tot gevolg (doodsreutel). Dit is niet storend voor de patiënt, maar meestal wel verontrustend voor de familie. Om dit te verhelpen kan men de patiënt in zijligging plaatsen, of de slijmen aspireren met een zachte katheter. Eventueel kunnen anticholinergica worden toegediend om de secreties op te drogen. Acute verwardheid of delirium is een frequente complicatie bij gevorderde kanker, en wordt geassocieerd met een slechte overleving. De meeste patiënten ervaren een terminaal delirium voor de dood. De oorzaken zijn meestal multifactorieel: intracraniaal, metabool, infectie, circulatoir, hematologisch, nevenwerking van oncologische therapie of geneesmiddelen,... In de helft van de gevallen is het delirium reversibel door het reduceren van de angst en desoriëntatie van de patiënt of het veranderen of stopzetten van de medicatie. Om de symptomen onder controle te houden kan haloperidol toegediend worden. Gastro-intestinale problemen Dehydratatie, medicatiegebruik of een infectie kan aanleiding geven tot een pijnlijke of droge mond. Dat kan men voorkomen door dagelijks de mondhygiëne in acht te nemen: 2x daags reinigen met een antiseptisch spoelmiddel, mond spoelen na de maaltijd, na iedere aërosoltoediening, na braken,... Een droge mond kan men behandelen met vb. kunstspeeksel (Oralbalance gel, Glandosane spray, Xialine spray), geplette ijsblokjes, vitamine C in bruistablet, zure snoepjes, Sulfarlem S25, Pagavit sticks, spoelen met 15 druppels Kamillosan in een glas water,... Droge lippen kan men beter vettig houden met een lippenbalsem. Bij orale ulceraties of aften wordt wel eens een tetrycycline mondspoeling magistraal voorgeschreven. R/ Tetracyclinehydrochloride 1 % Lidocaïne 0,5 % Na CMC 1 % Vit. A 0,5 g per 100 ml Sir. Simplex ad 30 cc Aqua menthol ad 100 cc S/ 2 x 15 ml /d (1minuut in mond houden) 9 Delirium
5 10 Bij aantasting van de mucosa door chemotherapie wordt ook wel eens een stomatitiscocktail magistraal voorgeschreven. R/ Hydrocortisone 200 mg Xylocaïne 400 mg Nystatine 30 ml Propyleenglycol 10 ml Carboxymethylcellulose 2g Aqua dest. ad 500 ml S/ 4 x 15 ml/d (1 minuut spoelen-inslikken) Ook een correcte ontsmetting van de gebitsprothese is belangrijk. Mondproblemen kunnen immers mee leiden tot anorexie en cachexie. Anorexie betekent afwezigheid van eetlust. Er zijn meerdere oorzaken: pijn, chemotherapie of andere geneesmiddelen, depressie, constipatie, braken, smaakveranderingen, mucositis/stomatitis, dysphagie, vertraagde maaglediging. Symptomen van cachexie zijn gewichtsverlies, lipolyse, spierafbraak, anorexie, chronische nausea en asthenie (krachteloosheid, zowel fysiek als mentaal), leidend tot een sterke aantasting van het lichaamsbeeld, soms met groot psychologisch lijden, zowel voor de patiënt als zijn omgeving. Cachexie kan ontstaan zonder anorexie. Constipatie kan een nevenwerking zijn van de narcotische analgetica, het gebrek aan activiteit, een relatieve dehydratatie, anorexie,... Dit kan verholpen worden door op tijd te starten met laxativa. De medicijnen De medicijnen in de koffer zijn relatief courant. Toch is het interessant om eens te kijken voor welke specifieke indicaties zij juist gebruikt kunnen worden. Morfine amp.: pijnstilling Dormicum amp.: - angst, onrust, (palliatieve) sedatie - anti-epilepticum (convulsies worden vaak veroorzaakt door een hersentumor of hersenmetastasen) - palliatieve behandeling van dyspnoe of hemoptoe (ophoesten van bloed) indien geen oorzakelijke behandeling meer mogelijk is Haldol amp.: agitatie, verwardheid, hallucinaties, delirium, braken, hik (veroorzaakt door prikkeling van maag of diafragma door tumoren in de buikholte) Aacidexam amp. - Cachexie-anorexie syndroom - Hersenmeta s, zenuw- en ruggenmergcompressie (co-analgeticum) - Hoest, dyspnoe - Levermeta s - V. cava superior syndroom - Braken resistent aan anti-emetica - Gastro-intestinale obstructie Solumedrol 40 mg vial - Cachexie-anorexie syndroom - Hersenmeta s, zenuw-en ruggenmergcompressie (co-analgeticum) Buscopan amp.: - Gastro-intestinale en urinaire krampen - Indikken slijmen en doodsreutel - Speekselvloed - Secretieremming bij gastro-intestinale obstructie Scopolamine amp.: opdrogen secreties, sedatief effect Litican amp., Primperan amp.: braken, nausea veroorzaakt door - stimulatie van de chemoreceptortriggerzone en braakcentrum door chemo of andere geneesmiddelen, tumor- of bacteriële toxines, orgaanfalen, gestoorde ionenhuishouding,... - vertraagde maagdarmlediging door obstructie, ascites, hepatomegalie,... - intracraniële overdruk bij hersentumoren of hersenmetastasen Exacyl amp.: bij mondbloedingen, hemoptoe, hematurie (bloedverlies met de urine), bloedende tumoren Ter info: Palliatieve Hulpverlening Antwerpen Voor dringende of patiënt gerelateerde vragen 24u/24u, 7 dagen per week 03/ Bronvermelding Apr. K. Balliauw, Palliatieve zorg en de rol van de apotheker, AFT 09/2000 Apr. L.P. Tan, Einde van de behandeling, of juist het begin?, Pharmaceutisch weekblad jaargang 139 n 40, 10/2004 Apr. Van Rossen Johan, bestuurslid KAVA, mondeling interview, 08/2009 Carpriau Nico, Palliatieve zorg een interview met Johan Van Rossen, AFT 05/2004 De Rijck, Sermeus, Streven naar vredig sterven, Test Gezondheid n 76, 12/2006 De Vlieger Martine, Netwerkcoördinator PHA, mondeling interview, 09/2009 Dr. Peter Pype e.a., Palliatieve zorg leiddraad pijn- en symptoomcontrole, Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen, 2004 Febelco, Uitname palliatieve koffer 2008 Apr. Christian Schillemans
WERKEN MET EEN SPUITDRIJVER Myriam Arren Palliatief deskundige PHA INDICATIE Aanhoudende nausea of braken Ernstige dysfagie Gastro-intestinale obstructie Patiënt is niet meer in staat om orale medicatie
Nadere informatieWERKEN MET EEN SPUITDRIJVER. Myriam Arren Verpleegkundig Pijnspecialiste Deskundige in Palliatieve Zorgen Referentiepersoon Ethiek
WERKEN MET EEN SPUITDRIJVER Myriam Arren Verpleegkundig Pijnspecialiste Deskundige in Palliatieve Zorgen Referentiepersoon Ethiek INDICATIE Aanhoudende nausea of braken Ernstige dysfagie Gastro-intestinale
Nadere informatieWERKEN MET EEN SPUITDRIJVER. Myriam Arren Palliatief deskundige PHA
WERKEN MET EEN SPUITDRIJVER Myriam Arren Palliatief deskundige PHA INDICATIE Aanhoudende nausea of braken Ernstige dysfagie Gastro-intestinale obstructie Patiënt is niet meer in staat om orale medicatie
Nadere informatieWERKEN MET EEN SPUITDRIJVER
WERKEN MET EEN SPUITDRIJVER Myriam Arren Verpleegkundig Pijnspecialiste Deskundige in Palliatieve Zorgen Referentiepersoon Ethiek INDICATIE Aanhoudende nausea of braken Ernstige dysfagie Gastro-intestinale
Nadere informatieSymptoombestrijding in de terminale fase. Dr Peter Burvenich
Symptoombestrijding in de terminale fase Dr Peter Burvenich Frekwentste symptomen:% Pijn (62) zwakte (39) constipatie (34) nausea en braken (30) dyspnoe (26) angst (20) verwardheid (16) anorexie (14) depressie
Nadere informatieMeneer is 87 jaar Verblijft in het WZC Weduwnaar 4 kinderen slechts 1 dochter erg betrokken en regelmatig bezoek
Meneer is 87 jaar Verblijft in het WZC Weduwnaar 4 kinderen slechts 1 dochter erg betrokken en regelmatig bezoek Terminale Parkinsonpatiënt 2 x CVA Diabetes type II Volledig hulpbehoevend Rolstoelgebonden
Nadere informatiePALLIATIEVE ZORG. fysieke aspecten Rob Jongbloed Raphaëlstichting Jacqueline Fluitman `s Heeren Loo
PALLIATIEVE ZORG fysieke aspecten Rob Jongbloed Raphaëlstichting Jacqueline Fluitman `s Heeren Loo Inleiding Indeling workshop Specifieke kenmerken Selectie lichamelijke klachten in palliatieve fase Selectie
Nadere informatieWat als ik niet meer beter word
Wat als ik niet meer beter word moeilijke keuzes & beslissingen rondom levenseinde Manon Boddaert Arts palliatieve geneeskunde Consulent en adviseur IKNL Antoon van Dijck Palliatieve zorg is integrale
Nadere informatieDe laatste levensfase: over stervensscenario s. Iridium, 16 maart 2011. Dr. Gert Huysmans
De laatste levensfase: over stervensscenario s Iridium, 16 maart 2011. Dr. Gert Huysmans Oorzaak overlijden Dementie, frailty Orgaanfalen Acuut Kanker - de laatste levensfase - 2 kanker F U N C T I E OVERLIJDEN
Nadere informatiePalliatieve behandeling van het bronchuscarcinoma
1 Palliatieve behandeling van het bronchuscarcinoma Tessa Dieudonné Pneumologe H.Hartziekenhuis Mol Palliatieve zorg 2 1. Definitie 2. Pijnbestrijding 3. Symptoombestrijding 4. Palliatieve sedatie : richtlijnen
Nadere informatieDelier in de palliatieve fase DR. KARIN SCHOTTE MEDISCHE ONCOLOGIE- PALLIATIEF SUPPORTTEAM
Delier in de palliatieve fase DR. KARIN SCHOTTE MEDISCHE ONCOLOGIE- PALLIATIEF SUPPORTTEAM 1. Definitie en voorkomen 2. Pathofysiologie 3. Oorzaken 4. Diagnose 5. Behandeling Definitie en voorkomen: 1.
Nadere informatieHet opzettelijk verlagen van het bewustzijn van een patiënt in de laatste levensfase met als doel anderszins onbehandelbaar lijden te verlichten en
Het opzettelijk verlagen van het bewustzijn van een patiënt in de laatste levensfase met als doel anderszins onbehandelbaar lijden te verlichten en niet het leven te bekorten. Op verzoek van de regering
Nadere informatiePS in NL: bij 12,3% van de patiënten in de stervensfase toegepast
Palliatieve sedatie 12 november 2012 Carla Juffermans,kaderhuisarts PZ Palliatieve sedatie Proportionele toepassing van sedativa in de laatste levensfase om ondraaglijke klachten te bestrijden, waarvoor
Nadere informatieMONDVERZORGING BIJ DE ONCOLOGISCHE PATIËNT. - Patiëntinformatie -
MONDVERZORGING BIJ DE ONCOLOGISCHE PATIËNT - Patiëntinformatie - Inhoud Inleiding Informatie over mondverzorging bij chemotherapie Tips en adviezen Welke mondproblemen kunt u verwachten? Wat kunt u zelf
Nadere informatiePALLIATIEVE ZORG. IFPC Turnhout 23 oktober Hilde Michiels coördinator palliatief support team
PALLIATIEVE ZORG IFPC Turnhout 23 oktober 2017 Hilde Michiels coördinator palliatief support team Palliatieve zorg - definitie Palliatieve zorg is de actieve totaalzorg voor mensen die ongeneeslijk ziek
Nadere informatieInfobrochure. Pijn in het ziekenhuis
Infobrochure Pijn in het ziekenhuis Onbehandelde pijn staat een goede genezing in de weg. Bijt niet op uw tanden, praat over uw pijn! Pijn... een nuttig signaal Acute pijn is een alarmsignaal, een onmiddellijke
Nadere informatieDarzalex (daratumumab) PATIËNTENBROCHURE
PATIËNTENBROCHURE Darzalex (daratumumab) TOON DEZE FOLDER AAN UW HUISARTS, HUISAPOTHEKER EN THUISVERPLEEGKUNDIGE www.ziekenhuisgeel.be 2 Behandelschema Darzalex (daratumumab) is een doelgerichte therapie.
Nadere informatieCOMMUNICEREN OVER HET LEVENSEINDE : WAAROM???
Ik wil niet leven zoals een plant Als ik mijn familie niet meer ken, wil ik liever dood Ik wil niet afzien! Mijn broer denkt zus, en ik zo, wat moeten we nu doen? Hebben wij nu wel de juiste keuzes gemaakt?
Nadere informatieCasussen. Hilde Michiels. Coördinator Palliatief Support Team AZ Turnhout
Casussen Hilde Michiels Coördinator Palliatief Support Team AZ Turnhout 2 Casus 1 - Christine Sociaal vrouw 55 j gehuwd 3 kinderen (1d + 2z) 2 kleinkinderen dochter is zwanger (bevalt binnen 2 mnd) schoonmoeder
Nadere informatieLevenseinde bij de geriatrische patiënt en comfortzorg. Marc Merchier, palliatieve zorg coördinator
Levenseinde bij de geriatrische patiënt en comfortzorg Marc Merchier, palliatieve zorg coördinator Fysieke pijn en symptoomcontrole Palliatieve sedatie Palliatieve zorg definitie WHO 2002: Palliatieve
Nadere informatieBehandelen in de palliatieve fase zin of onzin?
Behandelen in de palliatieve fase zin of onzin? Palliatieve chemotherapie Birgit Mispelaere Algemene medisch oncologie 16.09.2010 Palliatieve therapie Behandelen en voorkomen van symptomen en klachten
Nadere informatieMisselijkheid en braken in de palliatieve fase
Misselijkheid en braken in de palliatieve fase Annemieke Delhaas: oncologie verpleegkundige hospice, consulent PTMN Franca Horstink-Wortel: Specialist ouderengeneeskunde/kaderarts palliatieve zorg, consulent
Nadere informatieEen frisse MOND: ZORG voor iedereen
Heeft u opmerkingen of suggesties i.v.m. deze brochure? Geef ons gerust een seintje! Een frisse MOND: ZORG voor iedereen Dienst kwaliteit E-mail: kwaliteit@jessazh.be Tel: 011 33 55 11 Jessa Ziekenhuis
Nadere informatieMondzorg bij chemotherapie, uw aandacht waard
daghospitaal oncologie en algemeen inwendige ziekten informatiebrochure Mondzorg bij chemotherapie, uw aandacht waard Inhoudstafel 1. Het belang van een goede mondzorg! 4 2. Waarom extra aandacht besteden
Nadere informatieWat kan de apotheek betekenen voor een palliatieve patiënt? Saskia Visser, Apotheker Transvaal apotheek Den Haag KNMP Voorjaarsjaarsdag 2016
Wat kan de apotheek betekenen voor een palliatieve patiënt? Saskia Visser, Apotheker Transvaal apotheek Den Haag KNMP Voorjaarsjaarsdag 2016 Inhoud Fases in palliatieve zorg Netwerk palliatieve zorg Haaglanden-
Nadere informatieVerpleegkundige Instructie Palliatieve Zorg Misselijkheid
Verpleegkundige Instructie Palliatieve Zorg Misselijkheid 5-Folder misselijk.indd 1 15-07-2008 09:23:15 5-Folder misselijk.indd 2 15-07-2008 09:23:16 1. Hoe herkent u misselijkheid? Misselijkheid is een
Nadere informatieDR. KARIN SCHOTTE MEDISCHE ONCOLOGIE PALLIATIEF SUPPORTTEAM
DR. KARIN SCHOTTE MEDISCHE ONCOLOGIE PALLIATIEF SUPPORTTEAM Definitie: 1. Definitie 2. Pathofysiologie 3. Impact 4. Strekkingen 5. Behandeling 6. Besluit Definitie: 1. (Doods)reutel= 1. Luidruchtige ademhaling
Nadere informatieSF Z. Oncologisch support Team. Afinitor SINT-FRANCISKUSZIEKENHUIS
SF Z SINT-FRANCISKUSZIEKENHUIS Oncologisch support Team Afinitor Patiënteninformatie doelgerichte therapie In het kader van uw behandeling voor nierkanker heeft uw arts het geneesmiddel Afinitor voorgeschreven.
Nadere informatieMisselijkheid & Braken Jan de Heer Huisartsconsulent Palliatieve Zorg
Misselijkheid & Braken Jan de Heer Huisartsconsulent Palliatieve Zorg Vragen bij de palliatieve helpdesks? Vragen bij de palliatieve helpdesks Pijn 43.5 % Obstipatie 15.1 % Misselijkheid 14.9 % Benauwdheid
Nadere informatiePijn en pijnbestrijding in de palliatieve fase
Pijn en pijnbestrijding in de palliatieve fase JOS KITZEN, ONCOLOOG COBIE VAN BEUZEKOM,VERPLEEGKUNDIG SPECIALIST Inhoud van de presentatie Even voorstellen Definitie palliatieve zorg Definitie pijn Hoe
Nadere informatieMabthera + CVP (rituximab + cyclofosfamide + vincristine + prednisolone) PATIËNTENBROCHURE
PATIËNTENBROCHURE Mabthera + CVP (rituximab + cyclofosfamide + vincristine + prednisolone) TOON DEZE FOLDER AAN UW HUISARTS, HUISAPOTHEKER EN THUISVERPLEEGKUNDIGE www.ziekenhuisgeel.be 2 Behandelschema
Nadere informatieCarboplatine en Vinorelbine
Carboplatine en Vinorelbine INFORMATIEBROCHURE VOOR DE PATIËNT INHOUD 1. VERLOOP VAN DE BEHANDELING...4 2. AANDACHTSPUNTEN BIJ CHEMOTHERAPIE...5 3. MOGELIJKE BIJWERKINGEN...6 4. BELANGRIJKE WEETJES...8
Nadere informatieKyprolis (carfilzomib) PATIËNTENBROCHURE
PATIËNTENBROCHURE Kyprolis (carfilzomib) TOON DEZE FOLDER AAN UW HUISARTS, HUISAPOTHEKER EN THUISVERPLEEGKUNDIGE www.ziekenhuisgeel.be 2 Behandelschema Deze behandelign bestaat uit één cytostaticum, namelijk
Nadere informatieMabthera + CHOP (rituximab + cyclofosfamide + doxorubicine + vincristine + prednisolone) PATIËNTENBROCHURE
PATIËNTENBROCHURE Mabthera + CHOP (rituximab + cyclofosfamide + doxorubicine + vincristine + prednisolone) TOON DEZE FOLDER AAN UW HUISARTS, HUISAPOTHEKER EN THUISVERPLEEGKUNDIGE www.ziekenhuisgeel.be
Nadere informatieDe laatste zorg H E T N A C H T C O N G R E S, J U N I
De laatste zorg H E T N A C H T C O N G R E S, 1 5-1 6 J U N I 2 0 1 7 M A R G OT V E R K U Y L E N S P E C I A L I S T O U D E R E N G E N E E S K U N D E K A D E R A R T S PA L L I AT I E V E Z O R G
Nadere informatieContinue Palliatieve sedatie, feiten en fabels 19-09-2013. Specialist ouderengeneeskunde/docent. Probeer te verwoorden wat volgens jou
Continue Palliatieve sedatie, feiten en fabels 19-09-2013 Margot Verkuylen Specialist ouderengeneeskunde/docent Wat is het? Probeer te verwoorden wat volgens jou palliatieve sedatie is PALLIATIEVE SEDATIE
Nadere informatieCOPD en hartfalen in de palliatieve fase
COPD en hartfalen in de palliatieve fase Manon Boddaert Arts palliatieve geneeskunde Bardo en Spaarne Ziekenhuis Antoon van Dijck Kwaliteit van leven Verloop COPD en hartfalen Markering palliatieve fase
Nadere informatieEuthanasie versus palliatieve sedatie. John Bos, MAR, Presentatiedienst 8 december 2016
Euthanasie versus palliatieve sedatie John Bos, MAR, Presentatiedienst 8 december 2016 Vraag? Is palliatieve sedatie een keuze? Prehistorie Euthanasie is al eeuwen lang een uiterst controversieel onderwerp.
Nadere informatiePalliatieve sedatie WELKOM BIJ HET H. HARTZIEKENHUIS MOL
Palliatieve sedatie WELKOM BIJ HET H. HARTZIEKENHUIS MOL Kwaliteit en Veiligheid Wij doen mee! Onze kwaliteit aantoonbaar maken Ons ziekenhuis heeft zich geëngageerd om het accreditatielabel van het Nederlands
Nadere informatieGiotrif - Afatinib. Product Informatie Fiche. T +32(0) F +32(0) Campus Sint-Jan Schiepse bos 6.
Giotrif - Afatinib Product Informatie Fiche T +32(0)89 32 50 50 F +32(0)89 32 79 00 info@zol.be Campus Sint-Jan Schiepse bos 6 B 3600 Genk Campus Sint-Barbara Bessemerstraat 478 B 3620 Lanaken Medisch
Nadere informatieCommunicatie rond palliatieve sedatie
Communicatie rond palliatieve sedatie D A G VA N D E M E D I C AT I E V E I L I G H E I D, 2 1 M A A R T 2 0 1 7 M A R G OT V E R KU Y L E N, S P E C I A L I S T O U D E R E N G E N E E S KU N D E / K
Nadere informatieDe Laatste Zorg. Workshop 7 oktober 2016
De Laatste Zorg Workshop 7 oktober 2016 Disclosurebelangen spreker (potentiële) Belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium
Nadere informatieHet gebruik van morfine en veel voorkomende vragen
Het gebruik van morfine en veel voorkomende vragen Albert Schweitzer ziekenhuis januari 2015 pavo 0437 Inleiding Uw arts heeft u morfineachtige pijnstillers (zie tabel) voorgeschreven tegen de pijn. Deze
Nadere informatiePraktische informatie over chemotherapie
Praktische informatie over chemotherapie Beste patiënt Een behandeling met chemotherapie bestaat uit het toedienen van één of meerdere celremmende geneesmiddelen, cytostatica genoemd. De bedoeling van
Nadere informatieDoorbraakpijnbij kanker. Symposium Palliatieve Zorg Samen Sterk 11 oktober 2012 G. Filippini, anesthesioloog
Doorbraakpijnbij kanker Symposium Palliatieve Zorg Samen Sterk 11 oktober 2012 G. Filippini, anesthesioloog Symptomen bij kanker Pijn Vermoeidheid Obstipatie Dyspneu Misselijkheid Braken Delirium Depressie
Nadere informatieSymptomen bij hartfalen 24 november M. Aertsen Verpleegkundig specialist hartfalen Diakonessenhuis Utrecht/Zeist
Symptomen bij hartfalen 24 november 2017 M. Aertsen Verpleegkundig specialist hartfalen Diakonessenhuis Utrecht/Zeist Hartfalen Hartfalen is een complex van klachten en verschijnselen bij een structurele
Nadere informatieCARFILZOMIB REVLIMID DEXAMETHASONE
CARFILZOMIB REVLIMID DEXAMETHASONE KANKERCENTRUM UZ GENT Onco_hemato_040 INHOUDSTAFEL 01 Welke chemotherapie (=Cytostatica) krijgt u? 3 02 Voorbereiding en verloop van de behandeling 3 03 Overzicht van
Nadere informatieMabthera + Fludarabine + Endoxan (rituximab + fludarabine + cyclofosfamide) PATIËNTENBROCHURE
PATIËNTENBROCHURE Mabthera + Fludarabine + Endoxan (rituximab + fludarabine + cyclofosfamide) TOON DEZE FOLDER AAN UW HUISARTS, HUISAPOTHEKER EN THUISVERPLEEGKUNDIGE www.ziekenhuisgeel.be 2 Behandelschema
Nadere informatieHALDOL tabletten en drank
Een Direct Healthcare Professional Communication (DHPC) is een schrijven dat naar de gezondheidszorgbeoefenaars wordt gezonden door de farmaceutische firma s, om hen te informeren over mogelijke risico
Nadere informatieDoel van de palliatieve sedatie
Palliatieve sedatie U heeft met uw behandelend arts gesproken over palliatieve sedatie. In deze folder kunt u alles nog eens nalezen. Als u na het lezen nog vragen heeft kunt u deze met hem of haar bespreken.
Nadere informatieSF Z. Oncologisch support Team. Tyverb SINT-FRANCISKUSZIEKENHUIS
SF Z SINT-FRANCISKUSZIEKENHUIS Oncologisch support Team Tyverb Patiënteninformatie doelgerichte therapie Dosis en toediening Tyverb is beschikbaar in tabletten van 250 mg. De aanbevolen dosis volgens voorschrift
Nadere informatie(potentiële) belangenverstrengeling
(potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële) vergoeding Aandeelhouder Andere relatie, namelijk
Nadere informatieLasertherapie (bij orale mucositis)
HHZH/INF/090.03 h.-hartziekenhuis vzw Mechelsestraat 24 2500 Lier tel. 03-491 23 45 fax 03-491 23 46 www.hhzhlier.be Patiënteninformatie Lasertherapie (bij orale mucositis) Voorwoord Orale mucositis is
Nadere informatieWoord vooraf 1 2. Redactionele verantwoording 1 3. Redactie 1 7. Auteurs 1 8
Inhoud Woord vooraf 1 2 Redactionele verantwoording 1 3 Redactie 1 7 Auteurs 1 8 1 De verpleegkundige in het algemeen ziekenhuis 1 9 1.1 Inleiding 1 9 1.2 Wat is specifieke ziekenhuiszorg? 2 0 1.2.1 Het
Nadere informatieBenauwdheid in de palliatieve fase
Benauwdheid in de palliatieve fase S. M. D E H O S S O N L O N G A R T S T W I T T E R : @ S H O S S O N T W I T S 1 4 O K T O B E R 2 0 1 5 Middeleeuwen Dame Cicely Saunders 1918-2002 Cicely Saunders
Nadere informatieRichtlijnen voor een veilig gebruik van de pomp
INHOUD Voorwoord Wat kan U verwachten van intraspinale toediening van pijnstillende medicatie? De pomp De proefperiode Hoe? De mogelijke nevenwerkingen De evaluatie en opvolging De pompimplantatie Hoe?
Nadere informatieHersenmetastasen. Jeroen van Eijk Neuroloog JBZ 2 oktober 2014 Symposium Palliatieve Zorg
Hersenmetastasen Jeroen van Eijk Neuroloog JBZ 2 oktober 2014 Symposium Palliatieve Zorg Hersenmetastasen (HM) + Introductie + Enkele cijfers. + Wanneer denken we aan HM? + Behandeling van HM (Landelijke
Nadere informatieMorfine Feiten en fabels. Apotheek
00 Morfine Feiten en fabels Apotheek In overleg met uw arts gaat u morfine gebruiken. Morfine behoort tot een groep geneesmiddelen, die morfineachtige pijnstillers of opioïden worden genoemd. Inleiding
Nadere informatiePijn als verzorg -probleem
Pijn als verzorg -probleem Mimmie Wouters Netwerk Palliatieve Zorg Aalst Dendermonde Ninove Pijnbestrijding bij palliatieve patiënten De huidige versie richtlijn Pijn werd in de periode van 2010-2013 geschreven
Nadere informatieROL VAN DE DIËTISTE IN HET ONCOLOGISCH PROCES. Gebracht door Nadieh Verhoest
ROL VAN DE DIËTISTE IN HET ONCOLOGISCH PROCES Gebracht door Nadieh Verhoest Programma Nationaal kankerplan Kankercachexie Voedingsplan bij cachexie Andere voedingsrichtlijnen Nationaal kankerplan L. Onkelinx
Nadere informatiePatiënteninformatie. Verloop van een stervensfase
Patiënteninformatie Verloop van een stervensfase Inleiding Stervensfase in 10 stappen 1 Evolutie in de mobiliteit 2 Verzwakking van de stem en slikproblemen 3 Verminderde vochtinname 4 Vermoeidheid 5 Verwardheid
Nadere informatiePalliatieve zorg in de praktijk
Palliatieve zorg in de praktijk Zakboekje voor hulpverleners Palliatief Support Team UZ Leuven 2.2 Hik 2.2.1 Omschrijving Hik is een pathologische reflex door ongecontroleerd spasme van het diafragma.
Nadere informatiePalliatieve zorg. Informatie voor patiënten. Medisch Centrum Haaglanden
Palliatieve zorg Ondersteuning als genezing niet meer mogelijk is Informatie voor patiënten F1023-1163 oktober 2012 Medisch Centrum Haaglanden www.mchaaglanden.nl MCH Antoniushove, Burgemeester Banninglaan
Nadere informatie1. Angst. 1.1 Observatie. 1.2 Oorzaak
1. Angst 1.1 Observatie Emotionele reacties : huilen, Spanning van de spieren Verstarring v.d. aangezichtsspieren R u s t e l o o s h e i d S l a p e l o o s h e i d V e r s t r o o i d h e i d Angst voor
Nadere informatiePatiëntenbrochure. Internet: www.apotheekzorg.nl Telefoon: 0800-766 74 636 (0800-POMPINFO) E-mail: apogo@apotheekzorg.nl.
Patiëntenbrochure Internet: www.apotheekzorg.nl Telefoon: 0800-766 74 636 (0800-POMPINFO) E-mail: apogo@apotheekzorg.nl Versie: Datum: APO112502 25 februari 2011 Aan deze brochure kunnen geen rechten worden
Nadere informatieDr. Du Chau (Huisarts)
CASUS Chondrosarcoom Dr. Du Chau (Huisarts) Dr. Huysentruyt (Pijnarts) Niet-medische context Vrouw 21 jaar Gehuwd Medische voorgeschiedenis Sinds 2j intermittente last in de regio van het RECHTER SI-gewricht,
Nadere informatieSF Z. Oncologisch support Team. Sutent SINT-FRANCISKUSZIEKENHUIS
SF Z SINT-FRANCISKUSZIEKENHUIS Oncologisch support Team Sutent Patiënteninformatie doelgerichte therapie In het kader van uw behandeling voor gevorderde niercelkanker heeft uw arts het geneesmiddel Sutent
Nadere informatieAlles wat u moet weten over uw verblijf in beschermende isolatie (= omgekeerde isolatie)
Patiënteninformatie algemeen inwendige ziekten Alles wat u moet weten over uw verblijf in beschermende isolatie (= omgekeerde isolatie) ALGEMEEN ZIEKENHUIS SINT-JOZEF Oude Liersebaan 4-2390 Malle tel.
Nadere informatieFabels en feiten over morfine
Fabels en feiten over morfine Beter voor elkaar Fabels en feiten over morfine Inleiding In overleg met uw arts gaat u morfine gebruiken. Morfine behoort tot een groep geneesmiddelen, die morfineachtige
Nadere informatieFabels en feiten over morfine en andere opioïden
afdeling informatiebrochure Fabels en feiten over morfine en andere opioïden Inhoudstafel 1. Inleiding 4 2. Wat zijn opioïden? 4 3. Functie van pijn 4 4. Behandeling van pijn 4 5. Behandeling van benauwdheid
Nadere informatieDIABETISCHE NEUROPATHIE DIAGNOSTIEK EN BEHANDELING
DIABETISCHE NEUROPATHIE DIAGNOSTIEK EN BEHANDELING JMJ KRUL NEUROLOOG TERGOOIZIEKENHUIZEN BLARICUM Cijfers over diabetes (1) Er zijn ongeveer 740.000 mensen met diabetes in Nederland; 250.000 mensen
Nadere informatieSupportive care bij respiratoire problemen
Supportive care bij respiratoire problemen INGEL DEMEDTS, MD, PHD PULMONARY PHYSICIAN-THORACIC ONCOLOGIST DEPARTMENT OF PULMONARY DISEASES AZ DELTA ROESELARE BELGIUM Respiratoire syptomen Dyspnoe Hoest
Nadere informatieSymposium 14 april 2009. aanpassing richtlijnen palliatieve sedatie Karin van Heijst en Trijntje Buiter
Symposium 14 april 2009 aanpassing richtlijnen palliatieve sedatie Karin van Heijst en Trijntje Buiter Palliatieve sedatie Het opzettelijk verlagen van het bewustzijn in de laatste levens of stervensfase.
Nadere informatieBelangrijke informatie over pembrolizumab voor patiënten PEMBROLIZUMAB. Patiënteninformatiefolder
Belangrijke informatie over pembrolizumab voor patiënten PEMBROLIZUMAB Patiënteninformatiefolder Belangrijke informatie over pembrolizumab voor patiënten PEMBROLIZUMAB Patiënteninformatiefolder Uw arts
Nadere informatieTand- en mondhygiëne bij chemotherapie. Het aanleren van een goede techniek voor mondverzorging helpt complicaties voorkomen
Tand- en mondhygiëne bij chemotherapie Het aanleren van een goede techniek voor mondverzorging helpt complicaties voorkomen Enkele veel gestelde vragen Waarom? Een goede mondhygiëne resulteert in een gezond
Nadere informatiePalliatieve sedatie. T +32(0) F +32(0) Campus Sint-Jan Schiepse bos 6. B 3600 Genk
Palliatieve sedatie T +32(0)89 32 50 50 F +32(0)89 32 79 00 info@zol.be Campus Sint-Jan Schiepse bos 6 B 3600 Genk Campus Sint-Barbara Bessemerstraat 478 B 3620 Lanaken Medisch Centrum André Dumont Stalenstraat
Nadere informatieStivarga - Regorafenib
Stivarga - Regorafenib Product Informatie Fiche T +32(0)89 32 50 50 F +32(0)89 32 79 00 info@zol.be Campus Sint-Jan Schiepse bos 6 B 3600 Genk Campus Sint-Barbara Bessemerstraat 478 B 3620 Lanaken Medisch
Nadere informatieZenuwpijn behandelen met medicijnen
Zenuwpijn behandelen met medicijnen Deze folder geeft uitleg over de behandeling van zenuwpijn met medicijnen. Deze medicijnen zijn meestal geen gewone pijnstillers, maar komen uit de groep van de anti-epileptica
Nadere informatieKunnen wij ook het laatste stuk van ons levenspad in eigen regie afleggen?
Kunnen wij ook het laatste stuk van ons levenspad in eigen regie afleggen? Maaike Veldhuizen Arts palliatieve zorg in het Elkerliek ziekenhuis, palliatief consulent en SCEN arts Ingrid van Asseldonk, verpleegkundige
Nadere informatieKEYTRUDA (pembrolizumab)
Risicominimalisatiemateriaal betreffende Keytruda (pembrolizumab) voor patiënten KEYTRUDA (pembrolizumab) Patiënteninformatiefolder Risicominimalisatiemateriaal betreffende Keytruda (pembrolizumab) voor
Nadere informatiedaghospitaal oncologie en algemeen inwendige ziekten informatiebrochure Lasertherapie (bij orale mucositis)
daghospitaal oncologie en algemeen inwendige ziekten informatiebrochure Lasertherapie (bij orale mucositis) Inhoudstafel 1. Inleiding 4 2. Wat is orale mucositis? 4 3. Wat is lasertherapie bij orale mucositis?
Nadere informatiedagziekenhuis inwendige geneeskunde Zoledroninezuur
dagziekenhuis inwendige geneeskunde Zoledroninezuur Inhoud Zoledroninezuur 3 Voorbereiding 3 Rijvaardigheid en gebruik van machines 3 Gebruik bij ouderen 4 Uitzonderingen bij gebruik 4 Combinatie met andere
Nadere informatiePijn en dementie. Inhoud. Introductie! Pijn. Pijn
Inge van Mansom palliatief arts/specialist ouderengeneeskunde Sint Elisabeth Gasthuishof, LUMC en IKNL regio Leiden Maartje Klapwijk specialist ouderengeneeskunde en onderzoeker LUMC Introductie! 22 september
Nadere informatiePalliatieve zorg bij COPD
Palliatieve zorg bij COPD Joke Hes Longverpleegkundige Palliatieve zorg bij COPD 26/06/2014 Joke Hes Inhoud presentatie Welkom Wat is COPD Wanneer is er sprake van palliatieve zorg bij COPD Ziektelast
Nadere informatieHickmankatheter: informatie voor de thuiszorg
Hickmankatheter: informatie voor de thuiszorg Beste patiënt, Voor uw behandeling werd beslist om een Hickmankatheter te plaatsen. Deze folder biedt u een eerste antwoord op uw vragen. Ook wensen we uw
Nadere informatiePalliatieve zorgen bij neurodegeneratieve aandoeningen. Nu, straks of nooit. Gaëlle Vermeersch 26 oktober 2017
Palliatieve zorgen bij neurodegeneratieve aandoeningen Nu, straks of nooit Gaëlle Vermeersch 26 oktober 2017 Nu, straks of nooit Wanneer starten wij als neuroloog met palliatieve zorgen? Palliatieve zorg
Nadere informatieSYMPTOMEN IN DE STERVENSFASE. Lia van Zuylen, internist-oncoloog Expertisecentrum Palliatieve Zorg Rotterdam
SYMPTOMEN IN DE STERVENSFASE Lia van Zuylen, internist-oncoloog Expertisecentrum Palliatieve Zorg Rotterdam SYMPTOMEN IN DE STERVENSFASE Marjan de Gruijter, specialist ouderengeneeskunde Kaderarts Palliatieve
Nadere informatieDe lange weg is vaak te kort.
www.hhzhlier.be 1 h.-hartziekenhuis vzw De lange weg is vaak te kort. Dr. F. Krekelbergh Geriater Verantwoordelijke arts palliatieve zorgen Levenseinde is belangrijk moment Vroeg of laat Leven : veel verlieservaringen
Nadere informatieMondzorg bij chemotherapie, je aandacht waard
daghospitaal oncologie en algemeen inwendige ziekten informatiebrochure Mondzorg bij chemotherapie, je aandacht waard Inhoudstafel 1. Het belang van een goede mondzorg! 4 2. Waarom extra aandacht besteden
Nadere informatiePijn na een operatie
Pijn na een operatie 1. Inleiding Binnenkort wordt U geopereerd in het TweeSteden ziekenhuis op locatie Tilburg. Pijn na een operatie is vrijwel onvermijdelijk. Pijn is een signaal van (mogelijke) weefselbeschadiging,
Nadere informatieVerdovende middelen gebruikt voor pijnbestrijding Versie 4.3
Verdovende middelen gebruikt voor pijnbestrijding Versie 4.3 Strategie om de verpakkingsgrootten of de verpakkingsvorm beschikbaar in voor het publiek opengestelde apotheken te beperken 1. Inleiding Het
Nadere informatiePalliatie of Euthanasie: De Twilight Zone. Prof. Dr. Paul Clement Universitaire Palliatieve Zorgeenheid Leuven
Palliatie of Euthanasie: De Twilight Zone Prof. Dr. Paul Clement Universitaire Palliatieve Zorgeenheid Leuven Situering Beslissingen rond het levenseinde Zeer vaak: Niet meer starten van (al dan niet medisch
Nadere informatieBIJSLUITER DULCOLAX PICOSULPHATE 2,5 MG ZACHTE CAPSULES
BIJSLUITER DULCOLAX PICOSULPHATE 2,5 MG ZACHTE CAPSULES Lees de hele bijsluiter aandachtig door, omdat er voor u belangrijke informatie in staat. Dit geneesmiddel is zonder voorschrift verkrijgbaar. Desalniettemin
Nadere informatieDe delirante patiënt van vergeetachtig tot verwardheid
De delirante patiënt van vergeetachtig tot verwardheid Marja Jellesma-Eggenkamp Klinische geriatrie Alysis 25 mei 2010 symposium Zevenaar 1 Kwetsbare ouderen inleiding >25% opgenomen patiënten 70+ 10-40%
Nadere informatieHET ZORGPAD STERVENSFASE
HET ZORGPAD STERVENSFASE 7 OKTOBER 2015 RHEA STROES ALINA PIETERMAN ZORGPAD STERVENSFASE WEER IETS NIEUWS Zorgpad, meer dan een checklist Volledig patiëntendossier, een checklist én een evaluatie- instrument
Nadere informatieBehandeling hematologie R-CVP
Behandeling hematologie R-CVP Beste patiënt In deze brochure vindt u informatie over uw behandeling met R-CVP, de reden van de behandeling, het verloop van de therapie, de mogelijke nevenwerkingen en de
Nadere informatieTRANSMURAAL PROTOCOL PALLIATIEVE ZORG BIJ ONCOLOGISCHE PATIËNTEN
TRANSMURAAL PROTOCOL PALLIATIEVE ZORG BIJ ONCOLOGISCHE PATIËNTEN Doel Het doel is te zorgen dat kankerpatiënten in de - overgang naar de - pallatieve fase niet tussen wal en schip vallen. Hiertoe worden
Nadere informatieEen Transmuraal Palliatief Advies Team in de regio: de rol van de huisarts in de eerstelijn. dr. Eric van Rijswijk, huisarts, lid PAT team JBZ
Een Transmuraal Palliatief Advies Team in de regio: de rol van de huisarts in de eerstelijn dr. Eric van Rijswijk, huisarts, lid PAT team JBZ De praktijk van palliatieve zorg huisartspraktijk Mw van Z,
Nadere informatiePijn en pijnbehandeling bij Kanker 23-04-2014 Centrum Cabane
Pijn en pijnbehandeling bij Kanker 23-04-2014 Centrum Cabane Drs. A.M. Karsch, anesthesioloog pijnspecialist UMC Utrecht Drs. G. Hesselmann, oncologieverpleegkundige, epidemioloog UMCU Wat is pijn? lichamelijk
Nadere informatiepalliatieve sedatie gericht op het verlichten van lijden in de laatste levensfase
palliatieve sedatie gericht op het verlichten van lijden in de laatste levensfase Bij mensen in de laatste levensfase zijn pijn, angst, benauwdheid en ongemak soms niet meer te behandelen. Als de levensverwachting
Nadere informatie