EUROPESE COMMISSIE. Steunmaatregel SA (2018/N) Nederland - Groeifaciliteit

Transcriptie

1 EUROPESE COMMISSIE Brussel, C(2018) 4226 final OPENBARE VERSIE Dit document is een intern document van de Commissie dat louter ter informatie is bedoeld. Betreft: Steunmaatregel SA (2018/N) Nederland - Groeifaciliteit Excellentie, 1. PROCEDURE (1) Op 1 maart 2018 heeft Nederland, na prenotificatiecontacten sinds 11 mei 2017, ten behoeve van de rechtszekerheid de garantieregeling "Groeifaciliteit" aangemeld als een maatregel waarbij geen sprake is van staatssteun. De Nederlandse autoriteiten hebben op 13 april en op 25 mei 2018 aanvullende toelichting verstrekt. 2. BESCHRIJVING VAN DE MAATREGEL (2) In 2006 heeft Nederland ten behoeve van de rechtszekerheid een regeling aangemeld, Groeifaciliteit genaamd, als een maatregel waarbij geen sprake is van staatssteun. Bij besluit van 12 oktober heeft de Commissie vastgesteld dat de regeling geen staatssteun vormde. Sinds de uitvoering van de regeling hebben de Nederlandse autoriteiten een aantal wijzigingen ingevoerd (mogelijkheid een hogere garantieprovisie vast te stellen, verhoogd maximaal garantiebedrag voor niet-banken, mogelijke deelname van niet-mkb-ondernemingen en opname van niet-speculatieve ontwikkeling van onroerend goed). (3) De regeling die Nederland op 1 maart 2018 heeft aangemeld, is de verlenging van de Groeifaciliteit met verdere wijzigingen. 1 Besluit van 10 oktober 2006, "Steunmaatregel N 131/ Nederland - Garantieregeling "Groeifaciliteit" (PB C 291 van , blz. 15). Zijne Excellentie de heer Stef Blok Minister van Buitenlandse Zaken Bezuidenhoutseweg 67 NL 2500 EB Den Haag Europese Commissie, 1049 Brussel, BELGIË - Tel

2 (4) In het kader van de Groeifaciliteit staan de Nederlandse autoriteiten (Rijksdienst voor Ondernemend Nederland, RVO) garant voor achtergestelde leningen en aandelenkapitaal. Beoordeling (5) Wat de risicoanalyse van individuele garanties als zodanig betreft, zullen alleen investeringen die al door de aanvragende bank of financier zijn goedgekeurd, in aanmerking worden genomen. De RVO controleert of de overeenstemmende risicoanalyse, die door de aanvrager is verricht, volledig en correct is. Om voor garantstelling in aanmerking te komen, moeten de perspectieven qua rentabiliteit en continuïteit van het doelbedrijf aantoonbaar goed zijn. Bij de beoordeling wordt ook nagegaan of de kapitaalinjectie passend is, bv. dat het niet gaat om een vervanging van schulden (zie hieronder). (6) Daarnaast wordt de RVO voor transacties vanaf 5 miljoen EUR geadviseerd door de Adviescommissie Groeifaciliteit, die daarvoor een beroep doet op "deskundige derden" 2. Voorwaarden (7) Alleen banken en participatiemaatschappijen kunnen een garantstelling op grond van de regeling aanvragen, maar de regeling staat open voor financiële instellingen uit alle lidstaten. (8) Garantstelling is mogelijk voor ten hoogste 50 % van het kapitaalinstrument (achtergestelde leningen of aandelenkapitaal); er wordt alleen garantie verleend voor de hoofdsom, niet voor rente of dividenduitkeringen. (9) De achtergestelde leningen en het aandelenkapitaal waarvoor garantie moet worden verleend, moeten nieuwe leningen (d.w.z. geen herfinanciering van bestaande leningen) respectievelijk nieuwe kapitaalinjecties zijn. Het maximale bedrag waarvoor garantie kan worden verleend voor één enkele onderneming is 2,5 miljoen EUR (op leningen/aandelenkapitaal van 5 miljoen EUR) zo het van een bank komt of 12,5 miljoen EUR (op leningen/aandelenkapitaal van 25 miljoen EUR) zo het van een participatiemaatschappij komt. (10) De ondernemingen die de achtergestelde lening of het aandelenkapitaal ontvangen, zijn ofwel een mkb-onderneming ofwel een "kleinere grote" onderneming 3. Leningen aan en participaties in ondernemingen die zich in hoofdzaak bezighouden met landbouw, visserij, aquacultuur zijn van de regeling uitgesloten (toelevering en dienstverlening aan deze drie soorten ondernemingen komen echter wel in aanmerking), alsook onroerend goed (onroerendgoedactiviteiten van speculatieve aard zijn uitgesloten; activiteiten waarbij sprake is van eigen productieve activiteiten komen wel in aanmerking, 2 3 De rechtstekst achter deze regeling specificeert dat de Adviescommissie zich over alle transacties boven 5 miljoen EUR buigt, maar voorlopig buigt de Adviescommissie zich over alle transacties. De Nederlandse autoriteiten hebben geen definitie van deze "kleinere grote" ondernemingen gegeven, maar stellen uitzonderlijk garanties voor niet-mkb-ondernemingen die in de praktijk "middelgroot" lijken. 2

3 inclusief niet-zakelijk onroerend goed), de financiële sector en de gezondheidszorg 4. (11) Of een onderneming voor de regeling in aanmerking komt, hangt af van haar kredietwaardigheid: de onderneming mag niet in moeilijkheden verkeren en als zij een kredietbeoordeling heeft, moet zij de status "betalingscapaciteit gevoelig voor ongunstige omstandigheden" 5 of beter hebben. De investering en dus de onderneming worden individueel beoordeeld door personeelsleden van de RVO en de Adviescommissie (zie ook de punten (5) - (6) hierboven) en door de bank of de participatiemaatschappij (die onvermijdelijk 50 % van het risico van de investering blijft dragen). Budget (12) In de aanmelding geven de Nederlandse autoriteiten aan dat het maximale jaarlijkse bedrag waarvoor garanties kunnen worden verleend, niet hoger zal zijn dan 500 miljoen EUR (in 2017 was het jaarlijkse budget 100 miljoen EUR). De uitstaande schulden en het aandelenkapitaal waarvoor momenteel garanties zijn verleend, belopen 117 miljoen EUR 6. De vergoeding van de garantie (13) De garantieprovisie die door de staat in rekening wordt gebracht, zal bestaan uit een vastleggingsprovisie van 1 % (eenmalig) en een jaarlijkse garantieprovisie van ten minste 3,0 % 7. Op basis van de analyse van de individuele investering kan de RVO een hogere provisie toepassen. Mocht de vereiste jaarlijkse provisie volgens die benadering hoger zijn dan 6,0 %, wordt het project te risicovol geacht en zal er geen garantie worden verleend. (14) Voorts is er voor garanties voor aandelenkapitaal een facultatieve regeling, de zogenaamde "equity kicker". Als de investeerder die een garantie ontving winst maakt op zijn investering in aandelenkapitaal waarvoor op grond van de regeling garantie was verleend met een overeengekomen equity kicker, heeft de staat recht op een vooraf vastgesteld percentage van die winst 8. Alleen op daadwerkelijk gerealiseerde winsten op de investeringen met garantie wordt een equity kicker in rekening gebracht. Duur, vroegtijdige beëindiging (15) De duur van de garanties is ten hoogste 12 jaar. In het geval van aandelenkapitaal wordt de garantie vroeger beëindigd als het actief wordt verkocht of afgestoten. In Zorgaanbieders zijn van de regeling uitgesloten als de zorg als beroepsactiviteit wordt aangeboden en de onderneming daarvoor wordt vergoed. "Betalingscapaciteit gevoelig voor ongunstige omstandigheden" stemt overeen met de volgende ratings: voor S&P/Fitch: BB+, BB of BB-; voor Moody s: Ba1, Ba2 of Ba3. Eind januari Tot voor kort was het niveau 2,5 % voor garanties voor achtergestelde leningen en 3 % voor garanties voor aandelenkapitaal. Bv. een investering in aandelenkapitaal van 1,0 miljoen EUR wordt na drie jaar verkocht voor 3,0 miljoen EUR. Voor de oorspronkelijke investering was een garantie verleend met een basisprovisie en een aanvullende equity kicker van 3,0 %. Er zal dan een aanvullende provisie in rekening worden gebracht op basis van de gemaakte winst van 2,0 miljoen EUR (3,0 miljoen EUR - 1,0 miljoen EUR) maal 3 % = EUR. 3

4 het geval van leningen wordt de garantie beëindigd zodra de lening is terugbetaald. (16) In elk geval moeten ten minste drie jaar garantieprovisies worden betaald over het initieel gegarandeerde bedrag van de lening. Voor aandelenkapitaal met garantie moeten ten minste zes jaar garantieprovisies worden betaald. Beroep op de garantie (17) Zowel bij aandelenkapitaal als bij leningen is alleen de hoofdsom gegarandeerd. (18) De garantie voor aandelenkapitaal kan worden aangesproken wanneer de investeerder verlies maakt op de investering, hetzij doordat de investering wordt afgestoten tegen een prijs die lager is dan de initiële nominale kostprijs van de investering, hetzij ten gevolge van insolventie van de onderneming die van de investering profiteert. Boekhoudkundige verliezen leiden met andere woorden niet tot uitbetaling op grond van de garantie. Dividenden die tijdens de garantieperiode door de onderneming worden uitgekeerd, worden in mindering gebracht op het bedrag dat op grond van de garantie wordt uitbetaald. (19) De garantie voor leningen kan ook worden aangesproken bij afstoting van de lening onder haar initiële waarde of bij insolventie van de onderneming die van de lening profiteert. 3. BEOORDELING VAN DE MAATREGEL Toepasselijke Unievoorschriften (20) Door de betrokken maatregel kan de staat zich garant stellen voor investeringen, door investeerders, in ondernemingen. Hetzelfde geldt voor achtergestelde leningen van financiers aan leningnemende ondernemingen. (21) De mededeling betreffende de toepassing van de artikelen 87 en 88 van het EG- Verdrag op staatssteun in de vorm van garanties 9 (hierna "de garantiemededeling" genoemd) ziet op alle vormen van garanties, ongeacht hun rechtsgrondslag en de gedekte transactie. Duidelijke kredietgever-kredietnemerbetrekkingen alsook investeringen in aandelenkapitaal, gedekt door een garantie ten gunste van de kredietgever, vallen dus onder het toepassingsgebied van de garantiemededeling. In die context zijn de termen "kredietinstelling" en "financier" analoog met "kredietgever", terwijl "mkb-onderneming waarin wordt geïnvesteerd" analoog moet worden gebruikt met de term "kredietnemer". Mutatis mutandis moet de term "lening" analoog worden gebruikt met leningen en andere financiering. Daarom moet overeenkomstig de garantiemededeling worden beoordeeld of de staatsmiddelen die met de aangemelde garantiemaatregel gemoeid zijn, al dan niet staatssteun vormen. Mocht de aan de staatsgarantie ten grondslag liggende transactie staatssteun vormen, moet de verenigbaarheid ervan worden getoetst aan de desbetreffende Unievoorschriften. Staatsgarantie voor achtergestelde leningen en aandelenkapitaal 9 Mededeling van de Commissie betreffende de toepassing van de artikelen [107] en [108] van het [VWEU] op staatssteun in de vorm van garanties (PB C 155 van , blz. 10). 4

5 (22) De Nederlandse autoriteiten wensen de staatsgarantieregeling toe te passen op achtergestelde leningen en aandelenkapitaal als een regeling waarbij geen sprake is van staatssteun. In punt 3.4 van de garantiemededeling zijn de voorwaarden vastgelegd opdat bij een garantieregeling geen sprake is van staatssteun. Punt 3.4, onder a), van de garantiemededeling: de regeling staat niet open voor kredietnemers in financiële moeilijkheden (23) De Nederlandse autoriteiten hebben bevestigd dat kredietnemers in moeilijkheden niet in aanmerking komen voor garantstelling, gelet op het in punt (11) beschreven kredietwaardigheidsvereiste. Punt 3.4, onder b), van de garantiemededeling: de omvang van de garanties valt goed te meten op het tijdstip van toekenning. Dit betekent dat de garanties met welbepaalde financiële transacties verband moeten houden, een vast maximumbedrag moeten betreffen en in de tijd beperkt moeten zijn (24) De omvang van de garanties valt goed te meten wanneer ze worden toegekend, omdat ze gekoppeld zijn aan een specifiek instrument met een beperkt maximumbedrag (het initiële nominale bedrag); de duur van de garanties is begrensd op 12 jaar. Punt 3.4, onder c), van de garantiemededeling: de garanties dekken niet meer dan 80 % van elke uitstaande achtergestelde lening (25) De Nederlandse autoriteiten beperken de garantie tot een maximumbedrag van 50 % van het instrument. De bank of de participatiemaatschappij zal dus ten minste de helft van het risico van het instrument blijven dragen. Punt 3.4, onder d), van de garantiemededeling: de regeling financiert zichzelf dankzij de door de begunstigde ondernemingen betaalde premies en punt 3.4, onder f), van de garantieregeling: om als "conform de marktprijzen" te kunnen worden beschouwd, moeten de premies ten minste het volgende dekken: het garantierisico, de beheerskosten en een jaarlijkse vergoeding van kapitaal (26) De methode voor de bepaling van de garantieprovisies is in punt (13) hierboven beschreven en is op een realistische risicoanalyse gebaseerd. Zoals hieronder uitgelegd, zal de regeling hierdoor naar alle waarschijnlijkheid zichzelf financieren. (27) De voorbije jaren ( ) had de Groeifaciliteit de volgende financiële resultaten: (miljoen EUR) Totale netto uitstaande garanties 0,0 10,0 32,4 37,4 58,5 62,6 66,4 66,9 90,0 93,0 105,2 100,2 Totale inkomsten exclusief equity 0,0 0,7 0,6 1,0 1,4 2,0 2,1 2,0 2,5 3,0 4,3 5,2 kickers Uitbetalingen 0,0 0,0 0,0-1,8-0,5-2,4-2,3-2,4-2,2-3,5-6,1-4,2 Totale beheerskosten 0,0-0,2-0,2-0,3-0,4-0,4-0,4-0,4-0,3-0,4-0,3-0,4 Vergoeding virtueel kapitaal 0,0 0,0 0,0 0,0-0,2-0,2-0,2-0,2-0,3-0,3-0,3-0,3 Totaal resultaat exclusief equity kickers 0,0 0,5 0,3-1,1 0,3-1,1-0,8-0,9-0,3-1,2-2,4 0,3 5

6 (28) Deze resultaten zijn bereikt met een minimumprovisie van 2,5 % per jaar (lager dan gepland in de regeling voor de komende jaren) en met impliciete kapitaalkosten van 32 basispunten (terwijl vanaf nu rekening zal worden gehouden met 48 basispunten zoals beschreven in punt (34)). (29) Het cumulatieve financiële resultaat van de regeling (exclusief de inkomsten van de equity kickers 10 ) is -6,4 miljoen EUR. In het licht van het feit dat deze resultaten de jaren van de uitzonderlijk diepe economische crisis van het voorbije decennium omvatten, is de Commissie van oordeel dat de regeling vooraf moet worden geacht zichzelf te financieren voor de toekomstige periode, uitgaande van een normalere economische situatie, en rekening houdend met alle aanpassingen in de regeling (zowel de wijzigingen die na het uitbreken van de economische crisis zijn ingevoerd als de recentere wijzigingen). (30) De gecumuleerde verliezen vloeien voornamelijk voort uit garanties die in zijn verleend toen 46,6 % respectievelijk 20,5 % van de gegarandeerde bedragen uiteindelijk werden uitbetaald. (31) De totale verliezen als percentage van de verleende garanties waren dus klein (zoals opgemerkt in punt (29) hierboven) 11 en worden gedomineerd door garanties die zijn verleend in de jaren net vóór het uitbreken van de economische crisis in Nederland. De in latere jaren verleende garanties zijn winstgevend geweest. (32) De prognose van de Nederlandse autoriteiten voor de regeling voor de jaren tot 2022 is als volgt (op basis van een minimale garantieprovisie van 3 % per jaar en 48 basispunten impliciete kapitaalkosten): (miljoen EUR) Totale netto uitstaande garanties 124,3 148,5 174,8 196,1 209,3 Totale inkomsten exclusief equity 4,1 4,9 5,7 6,5 7,1 kickers Uitbetalingen -2,5-3,1-3,7-4,4-4,9 Totale beheerskosten -0,4-0,5-0,6-0,6-0,7 Vergoeding virtueel kapitaal -0,5-0,7-0,8-0,9-1,0 Totale resultaat exclusief equity kickers 0,6 0,6 0,6 0,6 0,5 (33) Gelet op de resultaten over het voorbije decennium, alsook de ingevoerde waarborgen en wijzigingen, en met name gelet op de verhoogde minimumprovisie, is de Commissie van oordeel dat de regeling naar alle waarschijnlijkheid zichzelf zal financieren. Punt 3.4, onder e), van de garantiemededeling: er zal regelmatig worden beoordeeld of de regeling wel zichzelf financiert Als met de equity kickers rekening wordt gehouden, zou het totale resultaat verbeteren met 0,46 miljoen EUR. De totale verliezen als percentage van de totale verleende garanties belopen 11,2 %. Dit cijfer is afgeleid uit de jaren en is geen jaarlijks verliespercentage. 6

7 (34) De Commissie neemt ermee genoegen dat de Nederlandse autoriteiten op gezette tijden achteraf zullen controleren of de regeling wel zichzelf financiert, en de prijsstelling zo nodig zullen aanpassen. De Commissie acht het positief dat de Nederlandse autoriteiten van plan zijn om bij die controle achteraf een vergoeding voor het virtuele kapitaal van 48 basispunten te gebruiken. Bij garantstelling door een overheid is er alleen dan geen sprake van staatssteun als de staat een vergoeding ontvangt die de kosten van kapitaal op dezelfde wijze dekt als door een particuliere garant zou worden verlangd. De garantiemededeling vereist een minimum van 32 basispunten voor garantieregelingen voor niet-achtergestelde leningen (berekend als een kapitaalvereiste van 8 % op de uitstaande garantie vergoed met een risicopremie van 4 %). Omdat het risico van een garantieregeling voor achtergestelde schulden of aandelenkapitaal groter is dan het risico van een garantieregeling voor niet-achtergestelde schulden, lijkt het logisch om aan te nemen dat een garant in een markteconomie meer kapitaal zou aanhouden en/of de gevraagde vergoeding op het aangehouden kapitaal zou verhogen. De Nederlandse autoriteiten zijn voornemens een hogere vergoeding voor het virtuele kapitaal te gebruiken, namelijk 48 basispunten. Dit zou bijvoorbeeld overeenstemmen met een virtueel kapitaal van 12 % vergoed met een risicopremie van 4 % per jaar, of een kapitaalratio van 8 % vergoed met een risicopremie van 6 %. De door de Nederlandse autoriteiten voorgestelde methode lijkt dus te stroken met wat een garant in een markteconomie zou verlangen, rekening houdend met het feit dat de betrokken regeling voor achtergestelde schulden en aandelenkapitaal geldt en niet voor niet-achtergestelde schulden. (35) De Nederlandse autoriteiten hebben bevestigd dat zij jaarlijks zullen evalueren of de inkomsten en uitgaven met elkaar in evenwicht zijn, en de tarieven dienovereenkomstig zullen aanpassen 12. (36) De Commissie concludeert dat de regeling voldoet aan de in punt 3.4, onder e), van de garantiemededeling vastgestelde voorwaarden, omdat de Nederlandse autoriteiten van plan zijn regelmatig te beoordelen of de regeling zichzelf financiert. Punt 3.4, onder g), van de garantiemededeling: om transparantie te garanderen, moet de regeling de voorwaarden bepalen waarop in de toekomst garanties zullen worden verstrekt, zoals ratings en, waar van toepassing, sector en grootte van de in aanmerking komende ondernemingen, maximumbedrag en looptijd van de garanties (37) De Nederlandse autoriteiten bepalen mogelijke begunstigden die voor de garanties in aanmerking komen op basis van rating en sector en zij specificeren dat de garanties worden verleend voor een duur van ten hoogste 12 jaar en dat het gegarandeerde bedrag (leningen of aandelenkapitaal) tot 2,5 miljoen EUR bedraagt als het door een bank wordt gegarandeerd of tot 12,5 miljoen EUR als het door een participatiemaatschappij wordt gegarandeerd. 12 Art "Jaarlijkse evaluatie" (Regeling van de Minister van Economische Zaken van 11 juli 2014, nr. WJZ / , houdende vaststelling van nationale subsidie-instrumenten op het terrein van Economische Zaken (Regeling nationale EZ-subsidies)). 7

8 (38) De Commissie concludeert dat de regeling voldoet aan de in punt 3.4, onder g), van de garantiemededeling vastgestelde voorwaarden. Conclusie inzake de staatsgarantie voor achtergestelde leningen en aandelenkapitaal (39) De door de Nederlandse autoriteiten voorgestelde maatregel voldoet aan de cumulatieve criteria die in de garantiemededeling zijn opgenomen opdat er bij een maatregel geen sprake is van staatssteun. De Commissie concludeert dus dat met de maatregel geen staatsteun gemoeid is in de zin van artikel 107, lid 1, VWEU. 4. CONCLUSIE Mitsdien heeft de Commissie besloten: Dat met de aangemelde regeling geen staatssteun gemoeid is in de zin van artikel 107, lid 1, VWEU. Ingeval deze brief vertrouwelijke gegevens mocht bevatten die niet mogen worden bekendgemaakt, wordt u verzocht de Commissie daarvan binnen vijftien werkdagen vanaf de ontvangst van deze brief in kennis te stellen. Ontvangt de Commissie binnen de vastgestelde termijn geen met redenen omkleed verzoek, dan neemt zij aan dat u instemt met mededeling aan derden en bekendmaking van de volledige tekst van deze brief in de authentieke taal op de internetsite: Uw verzoek moet elektronisch naar het volgende adres worden gezonden: Europese Commissie Directoraat-generaal Concurrentie Griffie Staatssteun B-1049 Brussel Stateaidgreffe@ec.europa.eu Hoogachtend, Voor de Commissie Margrethe VESTAGER Lid van de Commissie 8