Steunmaatregel nr. N 193/2005 Nederland Faciliteit Opkomende Markten

Transcriptie

1 EUROPESE COMMISSIE Brussel, 07.XII.2005 C(2005)4672 def. corr. Betreft: Steunmaatregel nr. N 193/2005 Nederland Faciliteit Opkomende Markten Excellentie, 1. Procedure (1) Bij brief van 14 april 2005, bij de Commissie ingeschreven op 18 april 2005, hebben de Nederlandse autoriteiten overeenkomstig artikel 88, lid 3, van het EG-Verdrag de "Faciliteit Opkomende Markten" (hierna "FOM") aangemeld. (2) Bij brief met referentie D/54646 van 17 juni 2005 heeft de Commissie om aanvullende inlichtingen over de aangemelde regeling verzocht. Bij brief van 9 augustus 2005, bij de Commissie ingeschreven op 18 augustus 2005 (referentie A/36612), hebben de Nederlandse autoriteiten deze brief beantwoord. 2. Beschrijving van de maatregel 2.1. Doel van de maatregel (3) De aangemelde steunmaatregel is bedoeld om investeringen van Nederlandse ondernemingen in dochterondernemingen/joint ventures in opkomende markten en ontwikkelingslanden te bevorderen overeenkomstig het beleid van het Nederlandse ministerie van Economische Zaken enerzijds en het ministerie van Buitenlandse Zaken (Ontwikkelingssamenwerking) anderzijds. De financiering van de FOM vormt een aanvulling op de activiteiten van de marktpartijen en verhoogt de kans op (toekomstige) commerciële financiering van de projecten Rechtsgrondslag van de maatregel (4) De rechtsgrondslag van de maatregel is de "Algemene Wet Bestuursrecht, titel 4.2 (subsidies)" en de "Kaderwet subsidies ministerie van Economische Zaken. Zijne Excellentie de Heer Bernard Rudolf BOT Minister van Buitenlandse Zaken Bezuidenhoutseweg 67 NL EB Den Haag Commission Européenne/Europese Commissie, B-1049 Brussel - België. Telefoon: (32-2)

2 2.3. Achtergrond van de maatregel (5) De FOM is een opvolger van de goedgekeurde steunmaatregel IFOM (N503/97) 1. In haar IFOM-beschikking stelde de Commissie vast dat de steun als verenigbaar kon worden beschouwd op grond van de MKB-kaderrichtlijn die toen van kracht was 2. (6) De FOM is in het leven geroepen om de problemen die zich voordoen bij de financiering van investeringen van Nederlandse ondernemingen in opkomende markten en ontwikkelingslanden te verhelpen. De bedoeling is de ontwikkelings- en investeringsactiviteiten van Nederlandse ondernemingen, en in hoofdzaak MKB-ondernemingen, te ondersteunen door rechtstreeks financiering te verstrekken aan de rechtspersonen die in de opkomende markt of het ontwikkelingsland onder hun zeggenschap staan Begunstigden van de maatregel (7) De maatregel is bedoeld voor kleine en middelgrote ondernemingen die in dochterondernemingen/joint ventures in opkomende markten of ontwikkelingslanden investeren. Bij joint ventures met een lokale partner moet de Nederlandse onderneming verplicht over de meeste stemrechten beschikken. De Nederlandse autoriteiten willen de maatregel thans ook toepassen op grote ondernemingen, doch onder strengere voorwaarden dan die welke voor het MKB gelden. Aangezien volgens de definitie van het MKB ook buitenlandse dochterondernemingen in aanmerking moeten worden genomen voor het maximumniveau van 250 werknemers, wordt dit niveau door ondernemingen die in opkomende markten of ontwikkelingslanden investeren snel bereikt. Volgens de Nederlandse autoriteiten hebben ook grote ondernemingen (hierna "niet-mkb-ondernemingen") die niet groot genoeg zijn om in aanmerking te komen voor investeringssteun-programma's van multilaterale financiële instellingen, moeite om hun buitenlandse projecten te financieren. De aangemelde maatregel moet deze kloof overbruggen Uitvoering van de maatregel (8) Het ministerie van Economische Zaken heeft de uitvoering van deze faciliteit opgedragen aan FMO (Nederlandse Financierings-Maatschappij voor Ontwikkelingslanden N.V.). FMO is een Nederlandse bilaterale ontwikkelingsbank. De Nederlandse staat bezit 51% van de aandelen, 42% is in handen van de Nederlandse banksector en de overige 7% is verdeeld onder werkgevers- en werknemersorganisaties en zo'n 100 bedrijven en particuliere investeerders. FMO is een gezonde financiële instelling met een AAA-notering van Standard and Poor s Omvang van de middelen (9) Het maximaal beschikbare totale garantievermogen voor de FOM bedraagt circa 230 miljoen EUR. 1 PB C 257 van , blz PB C 213 van , blz. 2. 2

3 2.7. Duur van de maatregel (10) De looptijd van de garantiefaciliteit is in beginsel 6 jaar, tot eind Garanties die vóór die datum ingevolge de regeling worden verstrekt kunnen een maximale looptijd hebben van 12 jaar Omvang van de financiering per doelonderneming ingevolge de maatregel (11) Het financieringsbedrag per onderneming bedraagt tussen en 5 miljoen EUR Werking van de FOM (12) Met de FOM biedt het ministerie van Economische Zaken een garantie aan FMO om leningen of aandelenkapitaal te verstrekken aan Nederlandse ondernemingen die in dochterondernemingen/joint ventures in opkomende markten of ontwikkelingslanden investeren. Het genoemde ministerie betaalt tevens een beheersvergoeding aan FMO gedurende de aanloopperiode van de FOM. (13) FMO is een instelling met een AAA-notering die haar middelen tegen marktvoorwaarden op de financiële markten opneemt. Zij verstrekt vervolgens financiering tegen een tarief dat zo nauw mogelijk bij de marktvoorwaarden aansluit, rekening houdende met het risico dat met het project verbonden is, het landenrisico, de grootte van de betrokken onderneming en de zakelijke zekerheid die door de leningnemer wordt gesteld. Dankzij de garantie die in het kader van de FOM voor de uitstaande financiering beschikbaar is kan FMO voorwaarden bieden die aantrekkelijk zijn voor Nederlandse ondernemingen Steun aan FMO (14) In het kader van de FOM wordt FMO een garantie geboden van 85% van het uitstaande financieringsbedrag van een door een MKB-onderneming voorgenomen investeringsproject. Voor niet-mkb-ondernemingen is de garantie beperkt tot 80%. FMO behoeft voor deze garanties geen vergoeding te betalen. (15) De Nederlandse autoriteiten zullen gedurende de aanloopfase van de FOM tevens een vergoeding betalen voor het beheer van de faciliteit door FMO Steun aan MKB-ondernemingen (16) Nederlandse MKB-ondernemingen die in dochterondernemingen/joint ventures in opkomende markten of ontwikkelingslanden willen investeren kunnen financiering verkrijgen voor maximaal 100% van de projectkosten. De kosten die ingevolge de maatregel kunnen worden gefinancierd omvatten grond, gebouwen, machines, gereedschappen, voertuigen, werkkapitaal, voorraden, enz. De financiering is niet bedoeld om exploitatiekosten te dekken. (17) De voorwaarden van de financiering worden berekend op basis van het risico dat met het land waarin wordt geïnvesteerd verbonden is, evenals de aard van het project, het betrokken bedrijf en de door de leningnemer geboden zakelijke zekerheid. In de meeste gevallen zal de verschuldigde rente hoger zijn dan de Europese referentierente plus 400 basispunten. Ingeval van steun die in een lagere rente resulteert zullen de maximumpercentages die in de MKB- 3

4 groepsvrijstellingsverordening zijn vastgelegd 3, d.w.z. 7,5% voor middelgrote ondernemingen en 15% voor kleine ondernemingen, in acht worden genomen. (18) FMO kan tevens participaties nemen in rechtspersonen in opkomende markten en ontwikkelingslanden die onder zeggenschap van Nederlandse MKBondernemingen staan. Het bedrag van deze participaties blijft evenwel beperkt tot maximaal EUR per periode van 6 maanden en mag niet hoger zijn dan 49% van het kapitaal van de onderneming Steun aan niet-mkb-ondernemingen (19) Niet-MKB-ondernemingen die in dochterondernemingen/joint ventures in opkomende markten of ontwikkelingslanden willen investeren kunnen financiering ontvangen voor maximaal 35% van de investeringskosten. (20) De financieringsvoorwaarden worden berekend op basis van het risico dat met het land waarin wordt geïnvesteerd verbonden is, de aard van het project, de betrokken onderneming en de door de leningnemer geboden zakelijke zekerheid, en zij omvatten steeds een vergoeding van 1% voor de garantie die door FMO van de FOM is verkregen. Niet-MKB-ondernemingen kunnen geen beroep doen op kapitaaldeelnemingen van FMO Ontwikkelingsaspect (21) EU-lidstaten en OESO-landen met een hoog inkomen zijn uitdrukkelijk van het FOM-project uitgesloten. Ook landen die aan VN- of EU-sancties zijn onderworpen, komen niet voor de maatregel in aanmerking. FMO beoordeelt de ontwikkelingswaarde van elk project op basis van vijf criteria: huidige en te verwachten resultaten van het project; bijdrage aan de economische ontwikkeling van het land; welvaartseffecten voor werknemers, klanten, overheid en plaatselijke bevolking; ecologische en sociale duurzaamheid; ontwikkeling van een specifieke sector in termen van technologietransfer, innovatie, bijdrage aan de ontwikkeling van de plaatselijke kapitaalmarkt en bevordering van marktwerking en concurrentie. (22) Bovendien zal FMO geen activiteiten financieren waarbij gebruik wordt gemaakt van onder andere: uitbuiting in de vorm van dwangarbeid of schadelijke kinderarbeid; 3 Verordening (EG) nr. 70/2001 van de Commissie betreffende de toepassing van de artikelen 87 en 88 van het EG-Verdrag op staatssteun voor kleine en middelgrote ondernemingen (PB L 10 van , blz. 33). 4

5 fabricage van of handel in producten of activiteiten die in strijd zijn met de wetten en regels van het desbetreffende land of internationale verdragen en afspraken; fabricage van of handel in wapens en munitie; productie van, gebruik van of handel in gevaarlijke stoffen; productie van of handel in farmaceutische stoffen die internationaal worden uitgefaseerd of verboden zijn; productie van of handel in pesticiden/herbiciden die internationaal worden uitgefaseerd of verboden zijn; productie van of handel in stoffen die de ozonlaag aantasten en die internationaal worden uitgefaseerd Sectorgerichtheid (23) FOM is niet sectorgericht. Ondernemingen in moeilijkheden zoals gedefinieerd in de communautaire richtsnoeren inzake reddings- en herstructureringssteun aan ondernemingen in moeilijkheden 4 zijn van de maatregel uitgesloten. Bovendien zal in het kader van deze maatregel geen steun worden verleend aan ondernemingen in marktsegmenten die met overcapaciteit kampen zoals vervoer, landbouw en visserij (tenzij zij in overeenstemming zijn met de sectorspecifieke regels en richtsnoeren) Geen cumulering van steunmaatregelen ten gunste van een enkele onderneming (24) De Nederlandse autoriteiten hebben verklaard dat geen cumulering met andere staatssteunregelingen is toegestaan. 3. Wettigheid (25) De Nederlandse autoriteiten hebben zich, door de faciliteit aan te melden alvorens haar ten uitvoer te leggen, gehouden aan hun verplichtingen ingevolge artikel 88, lid 3, van het EG-Verdrag. 4. De vraag of er sprake is van staatssteun en verenigbaarheid met de gemeenschappelijke markt (26) De Commissie heeft de faciliteit onderzocht in het licht van artikel 87 van het EG-Verdrag, met name op basis van de mededeling van de Commissie betreffende garanties 5, de MKB-vrijstellingsverordening 6 en rechtstreeks op basis van artikel 87, lid 3, onder c), van het EG-Verdrag Steun aan de leninggever (FMO) 4 PB C 244 van , blz Mededeling van de Commissie betreffende de toepassing van de artikelen 87 en 88 van het EG- Verdrag op staatssteun in de vorm van garanties, PB C 71 van , blz Zie voetnoot 3. 5

6 (27) Hoewel de begunstigde van steun waarop een garantie van toepassing is gewoonlijk de leningnemer is kan niet worden uitgesloten dat ook de leninggever onder bepaalde omstandigheden van de steun profiteert. (28) In het onderhavige geval ontvangt FMO een overheidsgarantie voor 85% van de uitstaande financiering per project voor MKB-ondernemingen en 80% van de uitstaande financiering per project voor niet-mkb-ondernemingen, zonder dat zij daarvoor een vergoeding behoeft te betalen. In de aanloopperiode van de FOM ontvangt FMO tevens een vergoeding voor beheerskosten. Er is derhalve zonder twijfel sprake van de overdracht van staatsmiddelen in de vorm van een vergoeding voor beheerskosten, evenals van een voordeel in de vorm van een kosteloze garantie. (29) FMO treedt echter uitsluitend namens de Nederlandse overheid op en is een de facto openbare financiële instelling waarvan 51% van de aandelen in handen van de Nederlandse staat is. FMO is zelfs slechts een instrument van de Nederlandse overheid dat dient om het ontwikkelingsbeleid uit te voeren. Zij houdt zich enkel bezig met het beheer van ontwikkelingssteunprogramma's namens de Nederlandse overheid en werkt met andere financiële instellingen samen wanneer deze niet voldoende financiering kunnen of willen verstrekken. Daarnaast heeft de deelneming van Nederlandse particuliere banken in het kapitaal van FMO een waarschuwende functie: hierdoor wordt FMO ervan weerhouden zich met louter commerciële activiteiten bezig te houden. (30) De Nederlandse autoriteiten hebben tevens bevestigd dat de eventuele winsten uit de in het kader van de FOM uitgevoerde activiteiten opnieuw in ontwikkelingsmaatregelen zullen worden geïnvesteerd. Meer in het algemeen dient hieraan te worden toegevoegd dat het jaarlijkse rendement dat op door FMO verstrekt aandelenkapitaal wordt behaald strikt wordt geregeld bij de overeenkomst die op 16 november 1998 tussen FMO en de Staat is gesloten. Volgens deze overeenkomst wordt een vooraf bepaald gedeelte van de winst van FMO toegewezen aan een "Agioreserve". (31) Zoals in de wijziging van het voorstel van de Commissie van dienstige maatregelen inzake overheidsgaranties voor openbare kredietinstellingen in Duitsland wordt uiteengezet 7, verrichten bepaalde kredietinstellingen diensten van algemeen economisch belang middels de uitvoering van goedgekeurde staatssteunprogramma's (b.v. ten gunste van kleine en middelgrote ondernemingen). Volgens het oordeel van de Commissie en het "Verslag over diensten van algemeen economisch belang in de banksector", dat door de Commissie op 17 juni 1998 is goedgekeurd, levert de uitvoering van dergelijke programma's door een bijzondere kredietinstelling namens de Staat in beginsel geen problemen op zolang deze instelling geen onterecht voordeel behaalt dat de mededinging tussen kredietinstellingen aantast. Daarom moet een duidelijk onderscheid worden gemaakt tussen de uitvoering van openbare taken en andere activiteiten die door dezelfde kredietinstellingen worden verricht en ten aanzien waarvan zij met andere kredietinstellingen concurreren. 7 PB C 150 van , blz. 7. 6

7 (32) De toepassing van de beginselen op bijzondere kredietinstellingen staat los van de beoordeling van deze activiteiten op grond van de communautaire staatssteunregels jegens de begunstigden. Bijzondere kredietinstellingen kunnen staatsgaranties ontvangen voor de uitvoering van openbare taken, bijvoorbeeld om subsidies tot stand te brengen en aan andere begunstigden te verstrekken op verzoek van de openbare autoriteiten, maar uitsluitend indien dit in overeenstemming is met de staatssteunregels ten aanzien van de uiteindelijke ontvangers van de steun. (33) Aangezien FMO in dit geval een overheidsgarantie wordt geboden van 85% van het uitstaande financieringsbedrag per project voor MKB-ondernemingen en 80% van het uitstaande financieringsbedrag per project voor niet-mkbondernemingen, blijft de garantie strikt beperkt tot afzonderlijke specifieke projecten. De Nederlandse autoriteiten hebben tevens bevestigd dat FMO geen speciale status bezit of aanspraak kan maken op een onbeperkte garantie waardoor faillissement zou zijn uitgesloten. Er is derhalve een duidelijk verschil tussen de uitvoering van de FOM als openbare taak en eventuele bijkomende activiteiten die FMO voor eigen rekening verricht. (34) Om al deze redenen is er op dit niveau geen sprake van staatssteun in de zin van artikel 87, lid 1, van het EG-Verdrag Steun aan individuele ondernemingen (35) In de eerste plaats moet worden benadrukt dat de steun van de overheid in het kader van de FOM slechts in de vorm van een garantie kan worden toegekend. Zoals hierboven is opgemerkt heeft FMO geen bijzondere status en beschikt zij niet over een onbeperkte garantie waardoor faillissement zou zijn uitgesloten, en ontvangt zij evenmin andere steun in verband met de FOM waardoor zij bijvoorbeeld rentesubsidies op de leningen zou kunnen verstrekken. Daarom zal alleen de overheidsgarantie van invloed zijn op de prijs van de leningen en de voorwaarden voor participaties. (36) Overeenkomstig punt 4.3 van de garantiemededeling gaat de Commissie ervan uit dat een overheidsgarantieregeling geen steunregeling in de zin van artikel 87, lid 1, vormt indien aan alle volgende voorwaarden is voldaan: a) In het kader van de regeling kan aan kredietnemers die in financiële moeilijkheden verkeren, geen garantie worden verleend. Aan deze voorwaarde wordt voldaan omdat ondernemingen in moeilijkheden expliciet van de regeling zijn uitgesloten. b) De kredietnemers zouden op de financiële markten in beginsel ook zonder enig staatsoptreden een lening tegen marktvoorwaarden kunnen verkrijgen. In het onderhavige geval wordt elk project beoordeeld op basis van, onder meer, commerciële levensvatbaarheid, financiële gezondheid en track record. Derhalve komen alleen deugdelijke projecten en gezonde ondernemingen in aanmerking. Er is dus aan deze voorwaarde voldaan. 7

8 c) De garanties hebben betrekking op een specifieke financiële transactie, gelden voor een vast maximumbedrag, dekken niet meer dan 80% van elke uitstaande lening of andere financiële verbintenis (met uitzondering van obligaties en soortgelijke instrumenten) en zijn beperkt in de tijd. Aan deze voorwaarden is voldaan voor wat de financiering van de niet- MKB-ondernemingen betreft, waarvoor de garantie beperkt is tot 80% van de uitstaande financiering. Ten aanzien van MKB-ondernemingen is niet aan deze voorwaarde voldaan omdat 85% van de uitstaande financiering door de garantie wordt gedekt. d) De toepassingsvoorwaarden van de regeling zijn gebaseerd op een realistische risicobeoordeling, zodat de door de begunstigde ondernemingen betaalde premies meebrengen dat de regeling naar alle waarschijnlijkheid zichzelf financiert. De FOM is de opvolger van de IFOM-regeling, die zelffinancierend was, en de Nederlandse autoriteiten hebben bevestigd dat de nieuw aangemelde regeling eveneens zelffinancierend moet worden. e) De regeling bevat de criteria volgens welke de garanties voortaan worden toegekend, en voorziet in de algemene financiering van de regeling, welke minstens eenmaal per jaar opnieuw wordt bekeken. De regeling wordt voortdurend opnieuw aan een onderzoek onderworpen aangezien elk individueel financieringsproject op zijn eigen merites en risico's wordt beoordeeld. f) De premies dekken zowel de normale met de toekenning van de garantie gepaard gaande risico's als de beheerskosten van de maatregel, met inbegrip van een normale opbrengst van het kapitaal indien de staat het beginkapitaal voor het opstarten van de regeling ter beschikking stelt. Aan deze voorwaarde is voldaan voor zover het de niet-mkbondernemingen betreft. Zij moeten een rentetarief betalen ter dekking van het normale risico in verband met het project en het betrokken land, de administratieve kosten en een premie van 1% voor de vergoeding van de garantie. (37) Aangezien aan alle voorwaarden van punt 4.3 van de garantiemededeling is voldaan wat de niet-mkb-ondernemingen betreft, is de Commissie van oordeel dat de FOM ten aanzien van deze ondernemingen geen staatssteun inhoudt ingevolge artikel 87, lid 1. (38) Ten aanzien van het MKB is niet aan al deze voorwaarden voldaan; de Commissie is daarom van mening dat de FOM-maatregel ten aanzien van deze ondernemingen staatssteun inhoudt ingevolge artikel 87, lid 1. (39) De Commissie zal daarom de verenigbaarheid van dergelijke staatssteun voor MKB-ondernemingen toetsen. 8

9 4.3. Beoordeling van de verenigbaarheid van de steun die besloten ligt in leningen aan MKB-ondernemingen (40) Punt 5 van de mededeling betreffende garanties bepaalt dat overheidsgaranties die binnen de werkingssfeer van artikel 87, lid 1, vallen, door de Commissie moeten worden onderzocht om na te gaan of zij al dan niet met de gemeenschappelijke markt verenigbaar zijn, overeenkomstig dezelfde regels als die welke op staatssteunmaatregelen in een andere vorm worden toegepast. Aangezien de maatregel staatssteun inhoudt op het niveau van de Nederlandse MKB-ondernemingen, moet de Commissie nagaan of deze staatssteun verenigbaar is met de gemeenschappelijke markt op grond van de MKBgroepsvrijstellingsverordening (MKB-verordening) 8. (41) In het onderhavige geval merkt de Commissie op dat de MKB-verordening in artikel 4, lid 1, uitdrukkelijk in de mogelijkheid voorziet om steun voor investeringen buiten de Gemeenschap te verlenen, en neemt zij nota van de toezegging van de Nederlandse autoriteiten dat zij alle voorwaarden van de MKB-verordening in acht zullen nemen en met name dat het in de financiering vervatte steunelement nooit hoger zal zijn dan 7,5% of 15%, al naargelang of de begunstigde onderneming een middelgrote of een kleine onderneming is overeenkomstig de EU-definitie van MKB. (42) Dit houdt in dat het subsidie-equivalent van de financiering berekend wordt ten opzichte van de referentierente voor de eurozone plus 400 basispunten, uitgaande van de in aanmerking komende kosten als vermeld in artikel 2, onder c) en d), en artikel 4, lid 5, van de MKB-verordening, met dien verstande dat deze rente passend is voor een lening onder deze omstandigheden (zie Mededeling van de Commissie over de methode waarmee de referentie- en disconteringspercentages worden vastgesteld, PB C 273 van 9 september 1997, blz. 3). (43) Om deze redenen kan het steunelement van de leningen die in het kader van de FOM-maatregel aan MKB-ondernemingen worden verstrekt als verenigbaar met de MKB-verordening worden beschouwd Beoordeling van de verenigbaarheid van de steun die besloten ligt in participaties in rechtspersonen welke onder zeggenschap van Nederlandse MKB-ondernemingen staan (44) Wat de verenigbaarheid van de participaties in rechtspersonen buiten de EU betreft die onder zeggenschap van Nederlandse MKB-ondernemingen staan onderzocht de Commissie, aangezien dergelijke investeringen niet voor steun in aanmerking komen op grond van de MKB-verordening, of het steunelement kan worden beoordeeld in het licht van artikel 87, lid 3, onder c), van het EG- Verdrag, volgens welke bepaling steun om de ontwikkeling van bepaalde vormen van economische bedrijvigheid te vergemakkelijken kan worden goedgekeurd, mits de voorwaarden waaronder het handelsverkeer plaatsvindt daardoor niet zodanig worden veranderd dat het gemeenschappelijk belang wordt geschaad. 8 Verordening (EG) nr. 70/2001 van de Commissie betreffende de toepassing van de artikelen 87 en 88 van het EG-Verdrag op kleine en middelgrote ondernemingen, PB L 10 van , blz

10 Noodzakelijk karakter van de steun (45) Allereerst dient eraan te worden herinnerd dat, zoals in de vijfde overweging van de MKB-verordening wordt opgemerkt, kleine en middelgrote ondernemingen "vaak moeilijk kapitaal of krediet kunnen verkrijgen, omdat zij slechts beperkte garanties kunnen bieden en omdat sommige financiële markten terughoudend zijn om risico's te nemen". Dit geldt met name voor buitenlandse investeringen die dikwijls riskanter worden geacht dan investeringen in de EU. (46) De Nederlandse autoriteiten hebben bevestigd dat Nederlandse banken er niet veel voor voelen om MKB-ondernemingen in dergelijke gevallen te financieren, hetzij via leningen, hetzij met aandelenkapitaal, vanwege het aanzienlijke risico dat deze investeringen met zich brengen. Over het algemeen zijn de economieën van ontwikkelingslanden immers minder stabiel. Hoge inflatie en grote wisselkoersschommelingen vergroten de commerciële risico's. Bovendien bestaat er in deze landen dikwijls een belangrijk politiek risico. Volgens de Nederlandse autoriteiten is er in veel ontwikkelingslanden een gebrek aan duidelijkheid en daardoor onzekerheid over allerlei juridische aspecten. Onbekendheid met de plaatselijke markt en communicatieproblemen zijn bijkomende redenen waarom participatiemaatschappijen terughoudend zijn om in deze landen te investeren. Bovendien zal het soms wel mogelijk zijn om rechtstreeks financiering in het ontvangende land te vinden, maar dan zorgt het feit dat het Nederlandse bedrijf in dat land geen kredietverleden heeft en/of de kapitaalmarkt er slechts een geringe omvang heeft of in het geheel niet bestaat weer voor problemen. (47) Uit het bovenstaande blijkt dat het zeer onwaarschijnlijk is dat de investeringen zouden worden verricht zonder betrokkenheid van de overheid via FMO. Evenredigheid van de steun (48) Zoals reeds is uiteengezet houdt FMO zich uitsluitend bezig met het beheer van ontwikkelingssteunprogramma's namens de Nederlandse overheid en werkt zij samen met andere financiële instellingen wanneer deze niet in staat of bereid zijn om voldoende financiering te verstrekken. De kapitaaldeelnemingen in rechtspersonen die onder zeggenschap van Nederlandse MKB-ondernemingen staan, zullen derhalve beperkt blijven tot situaties waarin particuliere investeerders niet bereid zijn kapitaal te verstrekken. Het optreden van FMO zal altijd een aanvulling op de markt vormen. Het stimulerend effect is gewaarborgd omdat de steun de laatste toevlucht vormt wanneer geen kapitaal op de markt kan worden gevonden. (49) De Nederlandse autoriteiten hebben aanvaard dat de kapitaalinjecties beperkt blijven tot tranches van maximaal EUR en nooit groter zullen zijn dan 49% van het kapitaal. Gezien de omvang van de bedrijven en de aard van de projecten (DBI buiten de EU) kan dit bedrag als relatief gering worden beschouwd. Bovendien zal FMO deze participaties aan een streng toezicht onderwerpen omdat zij een deel van het risico zal dragen: de overheidsgarantie dekt 85% van de participatie en de overige 15% komt voor rekening van FMO. Het is derhalve niet in het belang van het FMO om meer kapitaal te verstrekken dan nodig is. 10

11 (50) Het is weliswaar moeilijk om het steunelement van de overheidsgarantie voor kapitaalparticipaties te meten, maar het feit dat FMO een deel van het risico draagt wijst erop dat het steunelement vrij beperkt zal zijn. (51) De duur van de maatregel is met een looptijd van zes jaar beperkt, en de Nederlandse autoriteiten hebben bevestigd dat zij de markt regelmatig zullen onderzoeken en dat zij de maatregel zullen opschorten wanneer een markt voor particuliere financiering ontstaat. Blijft de verstoring van het handelsverkeer beperkt zodat het saldo positief is? (52) Zoals hierboven is opgemerkt zal het aantal participaties vrij beperkt zijn. Verder dient te worden benadrukt dat de aangemelde maatregel niet sectorgericht is. Ondernemingen in moeilijkheden zoals gedefinieerd in de communautaire richtsnoeren inzake reddings- en herstructureringssteun aan ondernemingen in moeilijkheden 9 zijn van de maatregel uitgesloten. Ook ondernemingen in gevoelige sectoren zijn uitgesloten. Bovendien zal in het kader van deze maatregel geen steun worden verleend aan ondernemingen in de landbouw- en visserijsector (tenzij zij in overeenstemming zijn met de sectorspecifieke regels en richtsnoeren). Cumulering is niet toegestaan. (53) Deze beperkte mededingingsverstoring moet worden afgewogen tegen de verwachte voordelen in de vorm van de ontwikkeling van MKBondernemingen uit de EU die strookt met het beleid van de Commissie ter ondersteuning van deze ondernemingen. (54) Bovendien zal de FOM een positieve invloed hebben op de ontwikkeling en eerbiediging van het milieu in de ontvangende landen. Benadrukt moet worden dat elk project wordt beoordeeld op basis van de gevolgen ervan op sociaal, economisch en ecologisch gebied in het ontvangende land. De maatregel zal derhalve een positief effect hebben wat het ontwikkelingsbeleid betreft overeenkomstig de doelstelling van artikel 177 van het EG-Verdrag. In dit verband dient er eveneens op te worden gewezen dat artikel 75, onder a), c), d), e) en g), en artikel 76, lid 1, van de Overeenkomst van Cotonou 10 investeringen van de EU in de particuliere sector van ACS-landen uitdrukkelijk aanmoedigen. (55) In het licht van het bovenstaande kan worden geconcludeerd dat het steunelement, dat besloten ligt in de participaties in rechtspersonen die onder zeggenschap van Nederlandse MKB-ondernemingen staan, de voorwaarden inzake het handelsverkeer niet zodanig verandert dat het gemeenschappelijk belang wordt geschaad. (56) Om al deze redenen kan worden aangenomen dat de mogelijkheid voor FMO om beperkte participaties te nemen in de rechtspersonen in opkomende markten en ontwikkelingslanden die onder zeggenschap van Nederlandse MKB-ondernemingen staan, verenigbaar is met de gemeenschappelijke markt uit hoofde van artikel 87, lid 3, onder c). 9 PB C 244 van , blz PB L 317 van , blz

12 5. Beschikking (57) Op basis van bovenstaande beoordeling concludeert de Commissie dat de FOM verenigbaar is met de gemeenschappelijke markt ten aanzien van het steunelement ten gunste van MKB-ondernemingen, verstrekt in de vorm van leningen en minderheidsparticipaties, en geen steun vormt voor wat de voor niet-mkb-ondernemingen bestemde maatregelen betreft. (58) De Commissie herinnert de Nederlandse autoriteiten eraan dat zij een jaarlijks verslag over de tenuitvoerlegging van de maatregel moeten indienen en dat alle voornemens om deze steunregeling te wijzigen bij de Commissie moeten worden aangemeld. (59) Ingeval deze brief vertrouwelijke gegevens mocht bevatten die niet mogen worden bekendgemaakt, wordt u verzocht de Commissie daarvan binnen vijftien werkdagen vanaf de ontvangst van dit schrijven in kennis te stellen. Ontvangt de Commissie binnen de vastgestelde termijn geen met redenen omkleed verzoek, dan neemt zij aan dat u instemt met mededeling aan derden en bekendmaking van de volledige tekst van dit schrijven in de authentieke taal op internet: Dit verzoek dient bij aangetekend schrijven of bij faxbericht te worden gericht aan: Europese Commissie - Directoraat-generaal Concurrentie Griffie Overheidssteun B 1049 Brussel Fax nr.: Met bijzondere hoogachting, Voor de Commissie Neelie KROES Lid van de Commissie 12