Module EHBO bij dieren

Transcriptie

1 Module EHBO bij dieren De CO 2 -voetafdruk van dit drukwerk is berekend met ClimateCalc en gecompenseerd bij: treesforall.nl Cert. no. CC /NL

2 Colofon Auteur Esther van Schuur Henriëtte van Grinsven Marieke Poort Redactie Clazien Rodenburg, Tekstbureau RoMein Beeldverwerking Arka media BV Het Ontwikkelcentrum heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Bent u desondanks van mening dat we u hebben benadeeld, dan kunt u contact met ons opnemen. Tweede druk, 2019 Ontwikkelcentrum, Nederland info@ontwikkelcentrum.nl Internet: Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opname of op enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het Ontwikkelcentrum.

3 Inhoudsopgave Inleiding 5 Hoofdstuk 1 Eerste hulp bij dieren Oriëntatie Eerste Hulp Bij Ongelukken Hulpmiddelen bij de omgang Een dier onderzoeken in een spoedsituatie Transport Emoties Telefonisch advies in de praktijk Samenvatting Opdracht 22 Hoofdstuk 2 ABCDE Oriëntatie Airway Breathing Circulation Disabilities Exposure - Environment Reanimeren Spoedeisende situaties in de praktijk Samenvatting Opdrachten 49 Hoofdstuk 3 Bloedingen en wonden Oriëntatie Bloedingen Wonden Brandwonden Eerste hulp bij wonden Samenvatting Opdracht 69

4 Hoofdstuk 4 Spoedgevallen Oriëntatie Botbreuken Andere spoedgevallen van het bewegingsstelsel Spoedgevallen van het zenuwstelsel Spoedgevallen van het maag-darmkanaal Spoedgevallen van het oog Samenvatting Opdracht 84 Hoofdstuk 5 Verbandleer Oriëntatie Verbandmiddelen Verbandtechnieken Speciale verbanden Bescherming van verbanden Samenvatting Opdracht 103 Hoofdstuk 6 Vergiftigingen Oriëntatie Vergiftigingen Inname via de bek Soorten giftige stoffen Inname via de huid, de ogen en het ademhalingsstelsel Telefonisch advies bij vergiftigingen Samenvatting Opdracht 121

5 Inleiding BEHEERSNIVEAU Niveau 3 leerlingen dienen kennis te hebben van EHBO bij dieren. Niveau 4 leerlingen dienen deze kennis daarnaast te kunnen toepassen. Hierbij is ook kennis van het lichamelijk onderzoek en het hanteren en fixeren van dieren vereist. KWALIFICATIEDOSSIER DIERVERZORGING De module EHBO bij dieren is onderdeel van een serie modulen binnen het thema 'Gezondheid' voor het kwalificatiedossier 'Dierverzorging'. De inhoud van deze module sluit aan bij het Basisdeel, Kerntaak 1 'Zorgdragen voor dieren' (B1-K1) van dit kwalificatiedossier. Het kunnen toepassen van EHBO sluit aan bij Profieldeel 5, Kerntaak 2 'Verrichten paraveterinaire handelingen' (P5-K2). EHBO Om dieren professioneel te kunnen verzorgen, is kennis van de EHBO van dieren noodzakelijk. EHBO bij dieren gaat over Eerste Hulp Bij Ongelukken bij dieren. Het gaat bijvoorbeeld over wat je zelf kunt doen als een dier is aangereden of vergiftigd. Ook lees je wat je niet zelf moet doen, zoals het onnodig verplaatsen van gewonde dieren. De module bestaat uit zes hoofdstukken die samen de EHBO van verschillende diersoorten behandelen met de nadruk op honden en katten HOOFDSTUKKEN 1 TOT EN MET 4 Voordat je een hulpbehoevend dier kunt onderzoeken, moet je het benaderen en moet je bekijken of er geen gevaren in en voor de omgeving zijn. Hoofdstuk 1 gaat over hoe je kunt zorgen voor veiligheid voor jezelf, de patiënt en de omgeving. In hoofdstuk 2 leer je hoe het alfabet je kan helpen het dier zo efficiënt mogelijk te onderzoeken. Als het eerste spoedonderzoek is gedaan, kun je kijken naar specifieke letsels. In hoofdstuk 3 leer je over bloedingen en wonden. Wat voor soorten wonden zijn er en welke eerste hulp kun je geven bij verwondingen? Er bestaan ook veel spoedgevallen waarbij je niet direct bloed of wonden ziet. Hoofdstuk 4 gaat hierover. Dieren met botbreuken of een epileptische toeval bijvoorbeeld. Wat kun je doen om deze dieren te stabiliseren? HOOFDSTUKKEN 5 EN 6 Voor het stelpen van een bloeding, maar ook voor bijvoorbeeld het ondersteunen van het bewegingsstelsel, moet je vaak verband aanleggen. In Hoofdstuk 5 zie je wat voor soort verbandmiddelen je kunt gebruiken. Ook leer je hoe je verbanden aanlegt. Het laatste hoofdstuk gaat over vergiftigingen. Als een dier een giftige stof binnenkrijgt, kan dat ernstige gevolgen hebben. Je leert welke stoffen giftig zijn en wat voor klachten dieren hiervan kunnen krijgen. VERDIEPINGSSTOF Sommige onderdelen in deze module hebben een oranje kopje en een plusteken. Het gaat dan om 'plusstof', bedoeld voor leerlingen die onderwijs volgen op niveau 4. Veel leerplezier! De auteurs

6 Leerdoelen Aan het eind van dit hoofdstuk heb je de volgende leerdoelen behaald. Je kunt vertellen wat het doel is van EHBO. Je kunt vertellen hoe je met dieren omgaat in een spoedsituatie. Je kunt de volgorde noemen waarin je handelt bij een ongeval. Je kunt vertellen hoe je zorgt dat zowel mens als dier veilig is. Je kunt de protocollen beschrijven die gebruikt worden bij het onderzoeken van een dier in een spoedsituatie. Je kunt vertellen hoe zieke en gewonde dieren vervoerd worden. Je kunt beschrijven hoe je omgaat met emoties van diereigenaren en van jezelf. Je kunt vertellen hoe je telefonisch advies bij spoedgevallen geeft.

7 HoofDSTuk 1 Eerste hulp bij dieren 1.1 ORIËNTATIE Je rijdt met je vader mee in de auto. Plotseling rent er een rat de straat over. Je vader kan de rat nog net ontwijken, maar de hond die achter de rat aanzat niet meer. Hij rijdt de hond aan. Ongerust zet je vader de auto veilig aan de kant van de weg. Gelukkig is er nog iemand gestopt. Deze persoon blijkt verstand te hebben van EHBO en treedt zelfverzekerd en vakkundig op. De hond heeft lichte verwondingen. Nadat de EHBO er de hond heeft behandeld, brengen jullie hem naar de dierenarts. Je bent onder de indruk van de kennis en vaardigheden van de EHBO er en wilt dat ook wel leren.

8 8 Eerste hulp bij dieren 1.2 EERSTE HULP BIJ ONGELUKKEN DOEL Eerste hulp is de allereerste verzorging van een dier dat lijdt aan de gevolgen van een ongeval of een plotseling ontstane ziekte. Een dierenarts is meestal niet meteen aanwezig en als EHBO er kun je het dier dan helpen. Bel bij een gewond of ziek dier altijd een dierenarts of dierenambulance. Zij kunnen telefonisch helpen bij het geven van eerste hulp en actie ondernemen voor de verdere opvang van het dier. Bedenk dat je als EHBO er geen dierenarts bent en zijn taak ook nooit kunt overnemen. De belangrijkste doelstellingen van eerste hulp zijn: het leven van het dier redden; het lijden van het dier verlichten; de kans op herstel van het dier bevorderen; de toestand van het dier tijdens het vervoer naar de dierenarts stabiliseren. WIST JE DAT? Veel dierenartsenpraktijken organiseren cursussen EHBO bij dieren voor hun klanten. Zo is de kans groter dat dieren in nood zo snel mogelijk de juiste zorg krijgen. OMGEVING Bij de omgang met dieren in nood, kijk je niet alleen naar het dier, maar ook naar de omgeving. Neem altijd voldoende tijd om de situatie goed in te schatten. Voorkom als eerste verder gevaar, voor jezelf, voor eventuele omstanders en natuurlijk voor het dier. Als er bijvoorbeeld brand is, moeten alle mensen en dieren daar zo snel mogelijk bij vandaan. Als een Afb. 1.3 Met een gevarendriehoek markeer je de dier is aangereden, zorg je dat er plaats van een ongeval. geen gevaar ontstaat voor het overige verkeer en de omstanders. Als je het dier niet kunt verplaatsen, markeer dan de plaats van het ongeval, bijvoorbeeld met een gevarendriehoek. Vind je een gewond dier in de natuur, onderzoek het dan daar. Het is voor een dier vaak eng als er vreemde mensen op hem afkomen. Houd daarom omstanders die niet betrokken zijn bij de hulpverlening op afstand. Bij veel drukte ontstaat er vaak chaos, waardoor je het dier niet goed kunt helpen.

9 Eerste hulp bij dieren 9 HET DIER BENADEREN Blijf bij het benaderen van een dier in nood altijd kalm en vastberaden. Zorg dat je rustig beweegt en dat je bewegingen voor het dier zo voorspelbaar mogelijk zijn. Als je het dier niet recht aankijkt, ben je minder bedreigend voor het dier. Ook helpt het om niet recht op een angstig dier af te lopen, maar 'toevallig' steeds dichter bij te komen, bijvoorbeeld door zigzaggend te lopen. Elke beweging die je maakt, kan bij het dier een vluchtreactie oproepen. Probeer daarom het vertrouwen van het dier te winnen door het te lokken of af te leiden. Als het nodig is om een dier te vangen, probeer het dan langzaam in te sluiten. Ga op een voorzichtige, vloeiende manier steeds dichter naar het dier toe, totdat het geen kant meer op kan. Bedenk ook dat de meeste dieren rustiger zijn in het donker. Doe het licht daarom uit of gebruik donkere dozen en kooien. Je kunt een dier ook met een doek bedekken. Zoönosen Afb. 1.4 Vleermuizen kunnen hondsdolheid overdragen op de mens. OMGANG MET HET DIER Juist een dier in nood kan onverwachte bewegingen maken. Voorkom dat het dier jou of omstanders verwondt. Kijk uit voor horens, hoeven, tanden, klauwen, nagels en snavels. Houd je gezicht buiten bereik van het dier. Sommige diersoorten kunnen ziektes op de mens overdragen (zoönosen) door contact met de huid of slijmvliezen. Zo kunnen vleermuizen hondsdolheid en vossen de vossenlintworm overdragen. Ook als een dier dood is, kan het nog ziektes overbrengen. Denk niet te snel dat een dier dood is. Een dier kan er levenloos bij liggen, maar onverwacht fel reageren als je hem aanraakt. Houd een dier niet langer of meer in bedwang dan nodig is om het dier en jezelf te beschermen, of om het dier te vervoeren. Laat het dier zo veel mogelijk met rust, maar observeer het wel voortdurend. Het dier heeft het meest aan een vertrouwde, rustige, warme plaats die een beetje schemerig is. Als je denkt de situatie niet aan te kunnen, zoek dan iemand die dat wel kan en/of schakel bijvoorbeeld een dierenambulance in. VOLGORDE VAN HANDELEN Bij een ongeval is de volgorde waarin je handelt van belang: Blijf rustig. Zorg dat er niet meer slachtoffers vallen. Breng andere mensen en dieren in veiligheid. Breng het dier indien mogelijk in veiligheid. Markeer anders de plaats van het ongeval. Haal hulp als er onvoldoende hulp aanwezig is. Als er omstanders zijn, wijs dan één persoon aan om hulp te halen. Onderzoek en behandel het dier. Kijk eerst naar de meest levensbedreigende aandoeningen. Bezoek altijd een dierenarts. Inwendige letsels zijn vaak niet zichtbaar.

10 10 Eerste hulp bij dieren Afb. 1.5 Volgorde van handelen VRAGEN 1. Wat zijn de belangrijkste doelstellingen van EHBO bij dieren? 2. Zijn de volgende beweringen juist of niet juist? -- Als een dier dood is, kan het nog wel ziektes overbrengen. Juist Onjuist -- Als je EHBO bij dieren kunt uitvoeren, dan hoeven er minder dieren naar de dierenarts. Juist Onjuist -- Gewonde dieren moeten altijd eerst op de plek van het ongeval onderzocht worden. Juist Onjuist 3. Wat is de volgorde van handelen bij een ongeval? A. rustig blijven, veiligheid, hulp halen, het dier onderzoeken, startend met de meest levensbedreigende aandoeningen, indien mogelijk het dier behandelen, een dierenarts bezoeken. B. rustig blijven, veiligheid, het dier onderzoeken, startend met de meest levensbedreigende aandoeningen, indien mogelijk het dier behandelen, hulp halen, een dierenarts bezoeken C. rustig blijven, hulp halen, veiligheid, het dier onderzoeken, startend met de meest levensbedreigende aandoeningen, indien mogelijk het dier behandelen, een dierenarts bezoeken D. rustig blijven, een dierenarts bezoeken, het dier onderzoeken, startend met de meest levensbedreigende aandoeningen, indien mogelijk het dier behandelen 1.3 HULPMIDDELEN BIJ DE OMGANG Snuitbandje VEILIGHEID Soms werkt een dier niet mee aan een onderzoek of behandeling. Het kan door bijvoorbeeld pijn of angst zelfs agressief zijn. Daardoor is het gevaarlijk om het dier met blote handen aan te pakken. In dit soort gevallen gebruik je bepaalde hulpmiddelen. Deze hulpmiddelen kunnen wel extra stress voor het dier opleveren. Als een dier bijvoorbeeld een snuitbandje om heeft, kan hij zijn warmte niet goed kwijt door te hijgen. Veiligheid gaat altijd voor. Dus als je het niet vertrouwt, vraag hulp!

11 Eerste hulp bij dieren 11 Snuitje Muilkorf Honden Gebruik bij honden die agressief gedrag laten zien altijd een snuitbandje. Hiervoor neem je een reep katoenwindsel van ongeveer vijf centimeter breed: maak hierin, halverwege het bandje, een lus; schuif deze lus over de snuit van de hond tot vlak achter de neusspiegel, op het harde neusbeen; trek de lus strak aan, met de knoop boven op het neusbeen; knoop dan het katoenwindsel onder de bek, tegen de onderkaak; breng de uiteinden van het bandje onderlangs de oren naar de achterkant van de kop en knoop ze daar met een strik vast. Bij een hond die om zich heen bijt of waarbij het niet lukt de kop stil te houden, is dit makkelijker gezegd dan gedaan. Indien mogelijk kan iemand anders de kop van de hond stilhouden door deze aan beide wangen vast te houden. Makkelijker dan een snuitbandje van katoenwindsel is een kant-en-klaar nylon snuitje of een muilkorf. Hierbij is de juiste maat van belang. Als een snuitje of muilkorf te groot is, kan de hond hem makkelijk zelf afkrijgen. Bij een te kleine maat, lukt het omdoen of vastmaken niet goed. Bij dieren met een korte snuit, past een snuitje of muilkorf vaak niet. De onderkaak schiet er dan makkelijk uit. Per dier en per situatie moet je bekijken wat de beste oplossing is. Als er helemaal geen hulpmiddelen aanwezig zijn, kijk dan of je een snuitbandje van een stuk stof uit de omgeving kunt maken. SNUITBANDJE OMDOEN BIJ EEN HOND Afb. 1.6 Muilkorf Afb. 1.7 Snuitje Fixeren Katten Katten die agressie laten zien, kun je in bedwang houden (fixeren) met dikke suède handschoenen. Ook kun je een kat in een handdoek wikkelen. Als de kat probeert te bijten, kun je een kattensnuitje gebruiken. Dit snuitje bedekt de bek en de ogen. De neusgaten blijven vrij, zodat de kat gewoon kan ademen. Tot slot kun je proberen een agressieve kat in een dwangkooi te plaat-

12 12 Eerste hulp bij dieren sen. De dierenarts kan indien nodig de kat door de tralies van de kooi heen een verdovingsinjectie geven. Afb. 1.8 Een kat in een handdoek Afb. 1.9 Een kattensnuitje bedekt de bek en de ogen. Dierenarts Esther Vangstok Vangstok Zeer agressieve katten of honden, die zijn gevlucht, kun je vangen met een vangstok. Aan deze stok zit aan de ene kant een lus, die je aan de andere kant kunt bedienen. Schuif de lus over de kop van het dier en trek hem aan. Het dier kan nu geen kant meer op, terwijl je zelf op veilige afstand blijft. Knaagdieren en konijnen Voor knaagdieren en konijnen zijn er geen speciale hulpmiddelen. Je kunt ze, net als een kat, in een handdoek wikkelen. Verder moet je deze dieren zo leren vasthouden (fixeren) dat ze zonder hulpmiddelen toch geen kant op kunnen. Vogels Bij bijtende vogels, zoals parkieten en papegaaiachtigen, kun je stevige handschoenen dragen. Bij grote wilde vogels gebruik je soms een breed elastiek dat je om de snavel doet, zodat ze niet kunnen pikken. Ook vogels kun je in een handdoek wikkelen. Je wikkelt de handdoek dan niet rondom de vogel, maar bedekt de rugzijde van de vogel ermee. Let erop dat je de veren niet beschadigt. Vastgehouden worden is erg stressvol voor vogels die dit niet zijn gewend. Zorg dat je de vogel zo snel mogelijk in een vervoersmandje plaatst. Je kunt ook een doos waar hij niet uit kan nemen, maar zorg dat de vogel wel lucht krijgt.

13 Eerste hulp bij dieren 13 UIT DE PARTIJK WEESVOGEL GEVONDEN: WAT NU? Drama in de tuin! Een jonge vogel, nog niet goed in de veren: soms hard piepend, dan weer miezerig in een hoekje. Oudervogels in geen velden of wegen te bekennen, het beestje kan niet vliegen, zoekt geen eten en lijkt aan zijn lot overgelaten. Overal liggen katten op de loer, of kraaien, of de hond van de buren. Wat moet je doen? Help het dier door het met rust te laten. Dat is écht in het belang van de vogel. Als het lukt, kun je het jong wat hoger neerzetten, op een tak in een dichte boom of struik. Houd je kat een paar dagen binnen en vraag de buren dat ook te doen. Als het beestje gewond is (hangende vleugel, slepende poot, bloed op de veren), bel dan een vogelasiel. Waarom met rust laten? Dit is normaal vogelgedrag. Jongen groeien zo snel, dat het nest op een gegeven moment te klein is en ze eruit moeten. Ze brengen die eerste dagen op de grond door en lijken verweesd, maar zijn het niet. De ouders zijn in de buurt voedsel aan het zoeken en weten door de bedelroep waar de jongen zitten. Na een dag of vier, vijf, soms eerder, kan een jong vliegen en zichzelf in veiligheid brengen. Maar hij redt het nooit! Een jong vogeltje moet de kunst van het overleven afkijken van de ouders. Veilig in een kartonnen doosje ontneem je die mogelijkheid met alle gevolgen van dien. Het is trouwens ook tegen de wet. Niet alle jongen zullen het redden, de natuur is hard, maar zij die het overleven, zijn klaargestoomd voor een leven in het wild. Bron: Vogelbescherming Praam Paarden Met een praam kun je een paard kalmeren als je verwacht dat het dier onrustig zal reageren. Wanneer een praam kortdurend wordt gebruikt, heeft dit een kalmerend en mogelijk pijnstillend effect. De lus van de praam draai je om de bovenlip van het paard. Dit geeft een pijnprikkel, waardoor er een kalmerende stof in het paard vrijkomt. Hierdoor zal het dier kalmeren. Als een paard al in paniek is, heeft een praam meestal weinig tot geen effect meer.

14 14 Eerste hulp bij dieren Afb Een praam draai je om de bovenlip van een paard. VRAGEN 4. Welk risico loop je bij het gebruik van een snuitbandje wanneer het warm is in de omgeving? 5. Wat is het belangrijkst om op te letten bij het hanteren van een dier dat zich niet makkelijk laat vasthouden of onderzoeken? A. de veiligheid van het dier B. de gezondheid van het dier C. de veiligheid van de omstanders D. je eigen veiligheid en de veiligheid van de omstanders 6. Waarmee kun je kleine dieren vasthouden als je geen dikke handschoenen of andere hulpmiddelen hebt? Er zijn meer goede antwoorden mogelijk. A. een handdoek B. een stoffen doek of kleed C. een kledingstuk, zoals een oude jas of een T-shirt 7. Waar moet je op letten als je een vogel of een ander dier in een doosje vervoert?