Module Diergeneesmiddelen

Transcriptie

1 Module Diergeneesmiddelen De CO 2 -voetafdruk van dit drukwerk is berekend met ClimateCalc en gecompenseerd bij: treesforall.nl Cert. no. CC /NL

2 Colofon Het Ontwikkelcentrum heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Bent u desondanks van mening dat we u hebben benadeeld, dan kunt u contact met ons opnemen. Auteurs Henriëtte van Grinsven Esther van Schuur Body Bosgra Redactie Body Bosgra Beeld Arka Media BV Eerste druk, Ontwikkelcentrum, Ede, Nederland info@ontwikkelcentrum.nl Internet: Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opname of op enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het Ontwikkelcentrum.

3 Inhoudsopgave Inleiding 5 1 Toedienen van geneesmiddelen Oriëntatie Lokale toediening Systemische toediening - oraal Systemische toediening- parenteraal Toedienen van medicijnen Complicaties en bijwerkingen Farmacokinetiek Opdracht 23 2 Antimicrobiële middelen Oriëntatie Antibiotica Resistentie en bijwerkingen Groepen antibiotica Antimycotica Anti protozoaire middelen Opdracht 31 3 Antivirale middelen en vaccins Oriëntatie Antivirale middelen Vaccins Opdracht 36 4 Antiparasitaire middelen Oriëntatie Middelen tegen ectoparasieten Middelen tegen endoparasieten Opdracht 41 5 Orgaangerichte middelen Oriëntatie Huidmedicatie Hart- en niermedicatie Spijsvertering Opdracht 47 6 Hormonen en pijnstillers Oriëntatie Hormonale middelen Pijnstillers Opdracht 52 3

4 7 Het uitgeven van diergeneesmiddelen Oriëntatie Verstrekken van diergeneesmiddelen Opdracht 57 8 Wetgeving en kwaliteit Oriëntatie Wetgeving Kwaliteit Opdracht 64 9 Inrichten en controleren van een apotheek Oriëntatie Inrichten van een apotheek Controleren van een apotheek Opdracht Voorraadbeheer Oriëntatie Voorraad Bestellingen ontvangen en controleren Opdracht 79 Begrippenlijst 80 4

5 Inleiding Kwalificatiedossier Dierverzorging De module Diergeneesmiddelen voor gezelschapsdieren is onderdeel van een serie modulen binnen het thema Gezondheid voor het kwalificatiedossier Dierverzorging. De inhoud van deze module sluit aan bij het Basisdeel Kerntaak 1 Zorgdragen voor dieren. In combinatie met de verdiepingsstof sluit deze module tevens aan bij het Profieldeel Dierenartsassistent Paraveterinair Kerntaak 1 Uitvoeren algemene praktijkwerkzaamheden. Diergeneesmiddelen De module Diergeneesmiddelen voor gezelschapsdieren bestaat uit tien hoofdstukken. Deze hoofdstukken behandelen de belangrijkste geneesmiddelen voor gezelschapsdieren en de wijze waarop ze moeten worden toegediend. Hoofdstuk 1 is een algemeen hoofdstuk over de toediening van diergeneesmiddelen. De indeling van de volgende drie hoofdstukken sluit aan bij de indeling van de module Infectieziekten die ook door het Ontwikkelcentrum is ontwikkeld. Deze twee modules kunnen zodoende prima naast elkaar worden behandeld. Zo komen in Hoofdstuk 1 van de module Infectieziekten bacteriën en schimmels aan de orde en behandelt in aansluiting daarop hoofdstuk 2 van de module Diergeneesmiddelen voor gezelschapsdieren de antibiotica en antischimmelmiddelen. Deze modules kunnen dus naast elkaar gegeven worden. De hoofdstukken 5 en 6 behandelen de orgaangerichte medicatie en de hormonen en pijnstillers. Deze sluiten goed aan bij de module Anatomie en fysiologie en kunnen eveneens naast elkaar worden aangeboden. Er worden echter alleen groepen medicijnen behandeld die nog niet in de vorige hoofdstukken zijn behandeld. De informatie uit de modules infectieziekten en anatomie zijn wel noodzakelijk voor een goed begrip van deze module. Hoofdstukken 7 en 8 zijn meer algemene hoofdstukken over het uitgeven van diergeneesmiddelen en wetgeving. De hoofdstukken 9 en 10 gaan specifiek over de apotheek, zoals de inrichting van de apotheek en de controle en de afvoer van producten die over datum zijn. Verdiepingsstof Sommige onderdelen in deze module hebben een oranje kopje en zijn voorzien van een plusteken. Is dat het geval dan is er sprake van plusstof voor leerlingen die onderwijs volgen op niveau 4. Deze lesstof is in principe alleen voor deze studenten bedoeld. Veel lees- en leerplezier! De auteurs Bij dit boek ontvang je een éénjarige licentie op de digitale module. Je vindt de activatiecode op de achterzijde. In deze module vind je computersymbolen. Deze interactieve extra s, waaronder digitale opdrachten, bronnen en hulpmiddelen zijn te vinden in de digitale versie. 5

6 6

7 1 Toedienen van geneesmiddelen 1.1 Oriëntatie Toedieningsvormen Afb. 1.1 Verschillende toedieningsvormen van diergeneesmiddelen. A. lokaal, B. oraal, C. anaal, D. parenteraal. Diergeneesmiddelen kunnen op verschillende manieren worden toegediend. De snelheid waarmee een diergeneesmiddel effect kan hebben in het lichaam, hangt onder andere af van de manier waarop het wordt toegediend. Je maakt onderscheid tussen het lokaal en het systemisch toedienen van medicijnen. Bij systemische toediening kan de medicatie op verschillende manieren gegeven worden zoals oraal (via de bek) of parenteraal (buiten het maagdarmkanaal om via een injectie). Na opname wordt het middel door het lichaam getransporteerd. Het belangrijkste transportmiddel is het bloed. 1.2 Lokale toediening Lokaal Bij lokale toediening wordt het middel direct aangebracht op de plaats waar de aandoening zich bevindt. Lokaal betekent plaatselijk. Lokale middelen zijn zalven, crèmes, sprays en allerlei oog-, oor- en neuspreparaten. Lokale middelen hebben direct hun werking op de te behandelen plaats en worden niet of nauwelijks in de bloedbaan opgenomen. Daardoor hebben ze meestal ook weinig tot geen bijwerkingen. Lokale middelen zijn makkelijk te doseren, omdat je ziet wat je doet, en ze meestal gemakkelijk zijn toe te passen. Wel moet je oppassen dat het middel niet afgelikt wordt. Niet alle delen van het lichaam lenen zich voor lokale toediening. Het te behandelen gebied moet natuurlijk wel bereikbaar zijn voor een lokale behandeling. Soms kan de te behandelen plek niet goed worden bereikt, omdat er haren in de weg zitten. Het is dan aan te raden om de te behandelen plek te scheren. Huid, oor en oog lenen zich meestal uitstekend voor lokale behandeling, terwijl interne organen om een systemische behandeling vragen. Behalve de locatie, kan de aard van de aandoening bepalen of een aandoening geschikt is voor een lokale behandeling. Zo kan een gegeneraliseerde huidontsteking (dermatitis) beter systemisch dan lokaal worden behandeld. Een zeer lokale aandoening van de huid zal juist eerder om een lokale aanpak vragen. Lokale toedieningsvormen Er bestaan diverse lokale toedieningsvormen: Zalf Crèmes Spray Wassing Druppels Toedienen van geneesmiddelen 7

8 Zalf Bij een zalf is de werkzame stof verwerkt in vettige stoffen. Een crème bevat meer waterige stoffen. Ze zijn meestal verpakt in een pot of een tube. Een zalf is over het algemeen dikker en vettiger dan een crème. Hierdoor blijft zalf langer zitten en trekt minder snel in. Het is belangrijk om zo hygiënisch mogelijk te werken en de tube niet in contact te brengen met het dier of met vieze handen de crème of zalf uit de pot te halen. Spray Een spray is gemakkelijk en schoon in het gebruik. Het is ook goed toepasbaar op een vacht. Bij een aantal diersoorten moet je oppassen met het toedienen van sprays. Zo kunnen paarden en katten het geluid eng vinden. Afb. 1.2 Een spray is gemakkelijk en schoon in gebruik. Wassing Een wassing vergt heel wat werk en niet elk dier zal er van gecharmeerd zijn. Om te zorgen dat alle plekjes worden bereikt, is het wel de meest betrouwbare manier van de lokale toepassingen. Mits de wassing natuurlijk netjes en precies wordt uitgevoerd. Wassingen worden bijvoorbeeld gedaan om schimmelinfecties te bestrijden. Druppels Tot slot kun je medicijnen via de huid toedienen met druppels. De meeste druppelpreparaten die op de huid worden toegepast, worden via de huid opgenomen in het bloed. Dan heb je dus een lokale toediening, maar een systemische werking. Bijvoorbeeld de middelen tegen ectoparasieten worden vaak via een druppel in de nek toegediend. Bij het gebruik van sommige middelen is het raadzaam om handschoenen aan te trekken. Dit staat dan ook vermeld in de bijsluiter. Niet in alle gevallen is er echter aan de preparaten voor lokale toediening een 8 Toedienen van geneesmiddelen

9 geneeskrachtige stof toegevoegd. Soms gaat het puur om de verzorgende waarde van het preparaat zelf. Toediening van diergeneesmiddelen in het oor Er zijn verschillende middelen om lokaal in de gehoorgang te gebruiken. Meestal zijn dit oorzalven of oordruppels. Het voordeel van druppels is dat ze beter alle plekjes in het oor bereiken. Het voordeel van zalf is dat het langer en beter blijft zitten. Er zijn middelen die gebruikt kunnen worden in een gezond oor. Bijvoorbeeld oorcleaners voor het reinigen van een oor. Als de gehoorgang rood en warm is, kan er sprake zijn van een ontsteking. Er mag dan niets in het oor ingebracht worden voordat is gecontroleerd of het trommelvlies nog intact is. Als er namelijk een klein gaatje in het trommelvlies zit, komt de oorzalf of komen druppels die in de uitwendige gehoorgang worden gebracht ook in het middenoor terecht en daardoor in het binnenoor. Deze zalf of druppels zijn meestal zeer schadelijk voor de haartjes die in het gehoorzintuigje en evenwichtsorgaan zitten (ototoxisch). Deze kunnen hierdoor onherstelbaar beschadigd raken en leiden tot evenwichtsproblemen en in een enkel geval zelfs tot de dood van het dier. Pas als zeker is dat het trommelvlies intact is, kan gestart worden met de behandeling. Bij het toedienen van medicatie in het oor is het handig de kop van de patiënt iets schuin omhoog te houden. Door de oorschelp iets naar buiten te trekken, trek je de gehoorgang, die normaal gebogen ligt, recht. Hierdoor kan nu met de andere hand het geneesmiddel gemakkelijker worden toegediend. Vaak zijn de tubetjes uitgerust met een lang tuutje, zodat het diergeneesmiddel goed ver in het oor kan worden aangebracht. Het is handig om de oorzalven met de hand iets te verwarmen voor het toedienen. Door het verwarmen wordt de zalf iets minder stijf. Het beste is om de gehele gehoorgang te vullen met het geneesmiddel. Voorkomen moet worden dat patiënt meteen heel hard met de kop gaat schudden. Bij druppels kan je het beste de kop nog even schuin houden, zodat de vloeistof er niet weer uitloopt. Als je een oor daarna masseert, moet dit zeer voorzichtig en slechts kort gedaan worden. Afb. 1.3 Het oor van een hond in onderdelen. Bekijk de volgende video over het toedienen van medicijnen in het oor. Toedienen van geneesmiddelen 9

10 Toediening van diergeneesmiddelen op het oog Een medicijn voor het oog moet aan bepaalde eigenschappen voldoen. Het mag niet irriterend zijn voor het oog en het moet zo steriel mogelijk zijn. Op het oog worden zowel druppels als zalven toegepast. De druppels blijven minder lang zitten dan de zalven. Maar de zalven vertroebelen het zicht meer. Oogzalven moeten goed vloeibaar zijn. Een ooggel is eigenlijk een beetje een tussenvorm qua eigenschappen. Bij het aanbrengen van het medicament in Afb. 1.4 Toediening van oogzalf op het oog. het oog, moet goed op de hygiëne worden gelet. Het tubetje of de pipet mag niets aanraken. Ook het oog mag niet geraakt worden. Behalve dat door het raken van het oog het diergeneesmiddel verontreinigd kan worden, kan je het oog beschadigen of irriteren. Bij het toedienen van de medicatie houd je de snuit van de patiënt omhoog. Je houdt met beide handen contact met de kop, zodat je bewegingen van het dier goed kunt volgen. Met je ene hand trek je het oog iets open, met de andere hand laat je de druppels of zalf op het oog vallen. Door te knipperen met de oogleden verspreid het dier vervolgens de medicatie over de oogbol. Bekijk de volgende video over het toedienen van medicijnen op het oog. Video: Een oog zalven bij een konijn Toedieningen van diergeneesmiddelen in het uier Een veelvuldig toegepaste lokale toediening is de uierinjector. Deze injectoren worden voornamelijk toegepast bij melkkoeien. Meestal worden de injectoren gebruikt bij een uierontsteking (mastitis). Soms is de mastitis zo ernstig dat het dier ook systemisch moet worden behandeld. Er zijn ook injectoren die preventief worden gegeven aan het einde van de melkperiode vlak voor de droogstand. Deze injectoren noem je ook wel droogzetters. Dit zijn hele andere preparaten dan de mastitisinjectoren en moeten niet met elkaar verward worden. 1. Welke bewering over lokale toediening van medicijnen is waar of niet waar? Huid, oor en oog lenen zich meestal uitstekend voor lokale behandeling. Juist Onjuist Een zalf is over het algemeen dunner en wateriger dan een crème. Juist Onjuist Er zijn middelen met een lokale toediening, maar een systemische werking. Juist Onjuist Pas als zeker is dat het trommelvlies intact is, kan gestart worden met de behandeling van een oorontsteking. Juist Onjuist Oog- en oorzalven kunnen het beste in de koelkast bewaard worden en koel worden toegediend. Juist Onjuist Een oogzalf kun je het beste in het onderooglid smeren. Juist Onjuist Een mastitisinjector is hetzelfde als een droogzetter. Juist Onjuist - - Een gegeneraliseerde huidontsteking kan het beste lokaal worden behandeld. Juist Onjuist 10 Toedienen van geneesmiddelen

11 1.3 Systemische toediening - oraal Oraal Je kunt een medicijn naast lokaal ook systemisch toedienen. Bij een systemische toediening wordt het diergeneesmiddel in het lichaam opgenomen en door het hele lichaam verspreid. De eenvoudigste manier om systemisch medicijnen toe te dienen is oraal ofwel via de bek of de mond van de patiënt. Om oraal medicijnen toe te dienen, zijn er tal van manieren, zoals tabletten, poeders, vloeistoffen, pasta s, dragees, capsules, siroop. Vaak wordt een diergeneesmiddel maar in een enkele vorm aangeboden. Medicijnen zijn oraal meestal gemakkelijk toe te dienen. Ze kunnen vaak ingegeven worden via het voer of drinkwater. Nadeel hiervan is wel dat je niet zeker weet of het dier de gehele dosis heeft binnengekregen. Het is daarom beter medicijnen direct in de bek toe te dienen, tenzij dit erg veel stress geeft bij het dier. Vloeistoffen kunnen met een spuitje voorzichtig in de bek gespoten worden. Bij een dier dat braakt of diarree heeft, is niet na te gaan of er voldoende gedoseerd is. Het is dan meestal niet verstandig de dosering opnieuw te geven, omdat je niet zeker weet of er al iets is opgenomen. Bovendien kan het braken een bijwerking zijn en is het misschien beter voor een andere toediening te kiezen. Wanneer een medicijn oraal wordt toegediend, dan wordt het medicijn in de darm opgenomen en via het bloed door het hele lichaam getransporteerd. Tablet of bolus Afb. 1.5 Een tablet is een samengeperst poeder. Een tablet is een samengeperst poeder. Dit poeder bestaat behalve uit de werkzame stof ook uit hulpstoffen. Een tablet is rond en plat. Een bolus heeft precies dezelfde eigenschappen als tablet, alleen is de bolus langwerpig van vorm. Soms zijn de tabletten en bolussen voorzien van een of meer breuklijnen. Een tablet kan vaak gemakkelijk in iets lekkers worden verstopt of door het voer worden verkruimeld. Alleen moet je er wel zeker van zijn dat de tablet helemaal wordt opgegeten. Bekijk de volgende video over het toedienen van een tablet met behulp van een pillenschieter. Toedienen van geneesmiddelen 11