Module Gezondheid melkvee

Transcriptie

1 Module Gezondheid melkvee De CO 2 -voetafdruk van dit drukwerk is berekend met ClimateCalc en gecompenseerd bij: treesforall.nl Cert. no. CC /NL

2 Colofon Auteur Afke Zandvliet, Nordwin College, Leeuwarden Bert de Jonge, Terra mbo Groningen en Nordwin College, Leeuwarden Harm Rijneveld, Groenhorst Barneveld Redactie Tekstbureau RoMein, Brigitte Meinen Beeld ARKA media BV Resonans Ellis Aardema, De Groene Welle, Zwolle Miranda van den Hoven, Groenhorst Barneveld Theo Boumans, CITAVERDE College, Horst Toon Jansen, Waalwijk Het Ontwikkelcentrum heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Bent u desondanks van mening dat we u hebben benadeeld, dan kunt u contact met ons opnemen. Eerste druk, Ontwikkelcentrum, Ede, Nederland info@ontwikkelcentrum.nl Internet: Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opname of op enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het Ontwikkelcentrum.

3 Inhoudsopgave Inleiding 4 1 De gezonde koe Oriëntatie Koeien in soorten en maten Exterieur en conditiescore Huid en haar bij een gezonde koe Klauwen bij een gezonde koe Opdrachten 14 2 Herkennen van dierziekten bij melkvee Oriëntatie Kenmerken van ziekte Diagnose stellen bij een koe Diagnose stellen bij een kalf Mastitis Parasieten bij rundvee Maag-darmwormen bij rundvee Klauwaandoeningen bij rundvee Toedienen van diergeneesmiddelen Aangifteplichtige dierziekten rundvee Opdrachten 34 Begrippenlijst 36 3

4 Inleiding Als melkveehouder wil je dat de koeien gezond zijn en blijven. Een goede gezondheid draagt bij aan het welzijn van de koeien, maar ook aan het economische en technische resultaat. Zieke dieren kosten immers geld en gezonde koeien produceren meer. De module Gezondheid melkvee bestaat uit twee hoofdstukken. Elk hoofdstuk heeft een oriëntatie en opdrachten. Het eerste hoofdstuk, De gezonde koe gaat over de kenmerken van een gezonde koe en wat je als melkveehouder kunt doen om de koeien gezond te houden. Aan de orde komen de verschillende leeftijdsfasen en het productieproces van een melkkoe. Verder worden het exterieur en de conditiescore behandeld. Deze zeggen beide iets over de gezondheid van de koe. Tot slot wordt besproken hoe de huid, het haarkleed en de klauwen van gezonde koeien eruitzien. Het tweede hoofdstuk, Herkennen van dierziekten bij melkvee, start met een beschrijving van de signalen die een ziek dier afgeeft en andere indicatoren van ziekte als temperatuur, pijn en melkgift. Vervolgens komen de stappenplannen voor het stellen van een diagnose bij een koe of kalf aan bod. Daarna worden de meest voorkomende dierziekten bij melkkoeien behandeld. Dat zijn mastitis, parasieten, maag-darmwormen en klauwaandoeningen. Verder lees je in dit hoofdstuk over de behandeling van die ziekten en het toedienen van geneesmiddelen. Tenslotte is er aandacht voor de aangifteplichtige dierziekten. Dit zijn dierziekten die vanwege het grote besmettingsgevaar altijd gemeld moet worden bij de overheid. Een bekend voorbeeld hiervan is mond- en klauwzweer (MKZ). Bij dit boek ontvang je een éénjarige licentie op de digitale module. Je vindt de activatiecode op de achterzijde. In deze module vind je computersymbolen. Deze interactieve extra s, waaronder digitale opdrachten, bronnen en hulpmiddelen zijn te vinden in de digitale versie. 4

5 1 De gezonde koe 1.1 Oriëntatie Gezonde dieren staan aan de basis van een duurzame veehouderij. Alleen dieren die gezond zijn, produceren optimaal. Kenmerken van een gezonde koe zijn onder meer een goed exterieur en een goede conditie, een glanzende vacht, een gezonde huid en gezonde klauwen. Een gezonde koe is alert en actief, heeft aandacht voor de omgeving en doet de dingen die ze wil doen. Afb. 1.1 Wat kenmerkt een gezonde koe? 1.2 Koeien in soorten en maten Runderen in Nederland worden gehouden voor de melkproductie en/of de vleesproductie. Afhankelijk van het productiedoel hebben de runderrassen een verschillende bouw en exterieur. Je kunt in de weilanden in Nederland dan ook verschillende typen runderen zien. Indeling runderen Uit de wilde runderen is tussen 5000 en 2500 jaar voor Christus het landbouwhuisdier 'rund' ontstaan. De runderen zijn aangepast aan de leefomgeving die de mens hun biedt (domesticatie). De koeien die nu rondlopen, zijn zo gefokt en geselecteerd, dat ze niet meer zonder de zorg van de mens kunnen. De meest gangbare indeling voor de Nederlandse runderrassen is de volgende. Het eenzijdig melktype: dit type houd je vooral voor de productie van melk. De koeien zijn weinig bespierd en hebben vaak een grote buikomvang. Het eenzijdig vleestype: dit type houd je alleen om vlees te produceren. De koeien geven niet meer melk dan nodig is om een kalf te zogen. Het zijn zeer bespierde dieren. Het melk-vleestype: dit type houd je vooral voor de melk, maar ook om bij de slacht nog een flinke restwaarde te hebben van het dier. Deze dieren zijn redelijk bespierd. Ze behoren tot het dubbeldoeltype. Het vlees-melktype: dit type houd je vooral voor de vleesproductie, maar daarnaast is enige melkproductie gewenst. Ook deze dieren behoren tot het dubbeldoeltype. Jongvee op het bedrijf Op een melkveebedrijf start het leven van een koe met de geboorte. De vrouwelijke kalveren, de vaarskalveren, fok je meestal op het bedrijf zelf op. Zij moeten later de oude koeien vervangen. De stierkalveren worden aan een gespecialiseerd bedrijf verkocht. De GEZONDE KOE 5

6 Bijvoorbeeld aan een kalvermester voor de wit- of rosévleesproductie of aan een stierenmester voor de roodvleesproductie. Bij de wit- of rosévleesproductie mest je de kalveren tot ze ongeveer een half jaar oud zijn. Daarna gaan ze naar de slacht. Het voer van een mestkalf bestaat voornamelijk uit melkproducten. Deze geven de lichte kleur aan het vlees. De kalveren voor de roodvleesproductie worden meestal gemest tot ze ongeveer zestien maanden zijn en worden dan op leeftijd geslacht. Er zijn slechts enkele stiertjes nodig voor de fokkerij als vader voor de toekomstige kalfjes. Deze stierkalveren gaan naar het KI-station of blijven op het bedrijf. Soms worden de stieren op het veehouderijbedrijf gehouden om de pinken te bevruchten. Deze stieren noem je pinkenstieren. Kalveren worden meestal tot de leeftijd van twee weken nuka s genoemd (nuchtere kalveren). Aan de oudere dieren worden in het land verschillende benamingen gegeven. Je moet dan ook altijd goed opletten welk dier er met een bepaalde naamgeving bedoeld wordt. Het Nederlandse jongvee is zo snel geslachtsrijp, dat de dieren op ongeveer tweejarige leeftijd voor de eerste maal moeten afkalven. Afb. 1.2 De koe heeft tijdens haar leven, afhankelijk van leeftijd en productiestadium, verschillende namen. Productieproces van de koe Een koe in Nederland produceert op jaarbasis ongeveer 8500 kg melk. Dit gebeurt in de periode tussen twee keer afkalven. Deze periode noem je de tussenkalftijd (TKT). De TKT bestaat uit een lactatieperiode (koe geeft melk) en de droogstand. De droogstand duurt zo n 6 tot 8 weken. In de droogstand kan het uierweefsel herstellen, zodat het klaar is voor de volgende lactatie. De gemiddelde TKT in Nederland is ongeveer 415 dagen. De variatie tussen bedrijven en binnen één bedrijf is echter groot. Zo zijn er bedrijven met een TKT van 365 dagen, maar ook bedrijven met een TKT van meer dan 450 dagen. De meeste bedrijven streven naar een TKT tussen de 380 en 400 dagen. Als je een TKT van 380 dagen nastreeft, moeten de koeien 100 dagen na het afkalven weer drachtig zijn ( dagen draagtijd). Als je na 60 dagen begint met de eerste inseminatie, heb je drie tochtigheden (cyclus van 21 dagen) om de koe drachtig te krijgen. Er zijn veehouders die bewust kiezen voor een langere TKT. Zij beginnen pas 100 dagen na afkalven met insemineren en bij sommige hoogproductieve koeien nog later. Als reden hiervoor geven ze aan dat: koeien dan makkelijker drachtig worden, omdat de negatieve energiebalans geweest is: er zijn dan minder inseminaties per koe nodig en de koeien laten de tochtigheid beter zien; koeien de melkproductie dan langer vasthouden: ze zakken aan het einde van de lactatie minder in productie (dit noem je persistentie). 6 De GEZONDE KOE

7 De voordelen van een korte TKT zijn: meer kalveren per jaar; een hogere gemiddelde melkproductie per dag: een koe geeft in de eerste 100 dagen van de lactatie de meeste melk. Nadelen van een korte TKT zijn dat: de koeien moeilijker drachtig te krijgen zijn (meer inseminaties per koe nodig); de eerste 100 dagen de meeste energie van de koeien vergen; door de negatieve energiebalans staat de weerstand onder druk en is de koe vatbaarder voor allerlei aandoeningen, zoals uierontsteking, klauwgebreken, voedingsziekten, et cetera. Al deze gegevens worden uitgedrukt in getallen. Dit zijn de kengetallen van een bedrijf. Met kengetallen kun je iets zeggen over een bedrijf, bijvoorbeeld over de productie/lactatie, of over de gemiddelde leeftijd bij de eerste keer afkalven. 1. Op een melkveebedrijf streven ze naar een TKT lager dan 400 dagen. Hoeveel dagen na het afkalven moeten de koeien gemiddeld dan weer drachtig zijn? A. 40 B. 60 C. 100 D Wat is de goede volgorde in leeftijdsopbouw van jong naar oud van een rund? A. Kalf, pink, vaars B. Kalf, vaars, pink C. Pink, vaars, kalf D. Vaars, pink, kalf 1.3 Exterieur en conditiescore Het exterieur van een dier is de buitenkant en de bouw van de koe. Om goed te kunnen functioneren moet een koe een goed exterieur hebben. Naast het exterieur is bij melkkoeien de conditiescore een belangrijke waarde om aan te geven hoe een koe functioneert. Exterieur en gezondheid Exterieur heeft invloed op de gezondheid van de koe. Het bepaalt de belasting van de verschillende gewrichten, pezen en spieren in het lichaam. Als de koe makkelijk kan bewegen, zorgt dit er ook voor dat zij meer voer vreet, meer melk produceert en een hogere weerstand heeft. Exterieur kan ook de mate van infectiedruk op het uier bepalen. Een uier met een hoge ophanging heeft soms minder last van direct contact met bacteriën en mest dan een uier met een lage ophanging of een uier waarbij de banden uitgezakt zijn. In Nederland proberen veehouders hun dieren zoveel mogelijk melk gedurende een zo lang mogelijke periode te laten produceren. Dieren met een goed exterieur scoren hoger op duurzaamheid en levensduur. De koe gaat langer mee doordat het lichaam beter in balans is. Onderdelen exterieur Het exterieur bestaat uit een bovenbalk en een onderbalk. De bovenbalkkenmerken van het exterieur bij melkvee bestaat uit de onderdelen frame, type, uier en beenwerk. Bij de lokale rassen (MRIJ, FH en Blaarkop) wordt daarnaast gekeken naar de bespiering. Van de onderbalk worden achttien kenmerken beoordeeld, waaronder de beenstand van de achterbenen, de klauwhoek en de kruisligging. De gezonde koe 7