rubriek CIO IN DE ZORG

Transcriptie

1 rubriek CIO IN DE ZORG 88 Hans Peucker (l) en Bart CIO van MAGAZINE Pinxteren.

2 Onder redactie van Rube van Poelgeest en Hyleco Nauta Door Rube van Poelgeest Fotografie Marcel Willems AFLEVERING 18: UIT HET ZIEKENHUIS Huisartsen nemen zorg over Waar de ziekenhuizen te maken krijgen met een kentering in de zorgvraag, krijgen huisartsen het juist veel drukker. Ook daar wordt veel geïnvesteerd in ict. Rube van Poelgeest interviewt Hans Peucker, huisarts bij Medisch Centrum Dorp in Houten, en Bart van Pinxteren, huisarts bij Stadsmaatschap Huisartsen in Utrecht. In deze reeks artikelen over de CIOuitdagingen in de zorg is bij herhaling verkondigd dat de Nederlandse ziekenhuizen zich moeten voorbereiden op een sterke groei van het aantal patiënten. Met name de toenemende vergrijzing is hiervoor verantwoordelijk. Wat blijkt is dat ziekenhuizen in 2012 veel minder patiënten zagen dan verwacht. Van de 25 door Het Financieele Dagblad (FD) ondervraagde ziekenhuizen gaven er veertien aan een echte kentering in de zorgvraag te zien. Het aantal patiënten groeit daar nauwelijks of daalt zelfs. Slechts zes ziekenhuizen gaven aan volgens verwachting met enkele procenten te groeien, de overige vijf konden geen getallen geven. We snappen er niets van, zegt Bart Berden, voorzitter van het Tilburgse Elisabeth Ziekenhuis. Er wordt minder geopereerd en er komen minder mensen naar de poliklinieken. En bij de ziekenhuizen in de omgeving zien we precies hetzelfde, dus het is niet alsof die patiënten daarnaartoe zijn gegaan. Ze zijn gewoon weggebleven. Het Elisabeth Ziekenhuis zit qua patiëntenaantallen nu op ongeveer hetzelfde niveau als 2011, en verwacht op een maximale groei van 1 procent uit te komen. Dat is ver beneden onze eerdere prognose en ook onder het niveau dat we met de zorgverzekeraars hebben afgesproken, zegt Berden. dit is echt een omslag. Bij het Gemini Ziekenhuis in Den Helder is de trend nog veel dramatischer. Daar zijn dit jaar ongeveer 6 procent minder patiënten behandeld dan begroot, meldt een woordvoerder. En naar het dichtbij gelegen Medisch Centrum Alkmaar zijn die mensen niet gegaan, want daar is de situatie vergelijkbaar. Naar de oorzaak is het gissen. De ziekenhuizen vermoeden dat mensen door het hogere eigen risico zorg uitstellen. Ook doen huisartsen mogelijk meer zelf en verwijzen zij minder snel door. Het FD deed navraag bij instellingen van verschillende grootte door het hele land. Ziekenhuizen die dit jaar negatief in de publiciteit kwamen, zijn niet bevraagd omdat daar een daling verwacht kon worden. Peter Kooreman, hoogleraar gezondheidseconomie aan de Tilburg School of Economics and Management, vindt het onderzoek van Het Financieele Dagblad te onbetrouwbaar voor conclu- JAARGANG 9 NUMMER

3 - - sies. De steekproef van 25 ziekenhuizen (totaal 91) is te klein, en werd niet aselect afgenomen. Helaas is niet naar ontwikkelingen per specialisme gevraagd. Dat zou helpen om de trendbreuk, indien daar al sprake van is, te begrijpen. Huisartsen Als de omzet van ziekenhuizen in 2012 beperkt stijgt, kan dat volgens de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen (NVZ) worden verklaard door een betere begrotingsdiscipline van ziekenhuizen en specialisten, mogelijk ook door een meer terughoudende houding van patiënten en door actievere huisartsen. Langere wachtlijsten hoeven er in elk geval niet te zijn, aldus de NVZ. Huisartsen hebben de afgelopen jaren de ziekenhuizen inderdaad zorg uit handen genomen, bleek in 2011 uit een onderzoek van de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa). Sinds 2006 is het aantal bezoeken aan huisartsen per patiënt jaarlijks met 7,3 procent gestegen door vergrijzing en doordat huisartsen behandelingen van het ziekenhuis overnemen. Om aan de gestegen zorgvraag te geïnvesteerd in personeel en apparatuur, waardoor zowel omzet als kosten sterk zijn gestegen (met respectievelijk 4 en 7 procent). Er werd ook geïnvesteerd in ict. Reden om eens te gaan praten met huisartsen die geconfronteerd worden met de alledaagse praktijk. Rube van Poelgeest en Hyleco Nauta ontmoetten Hans Peucker, huisarts in het Medisch Centrum Dorp in Houten, en Bart van Pinxteren, huisarts bij Huisartsen Oog in Al en de Coöperatie Stadsmaatschap Utrecht. Beiden zijn medeverantwoordelijk voor de ict binnen hun huisartsenpraktijk en deelnemers aan de leergang Zorg en ICT van het Julius Centrum waar Nauta en Van Poelgeest optreden als docent. De vraag naar (samenwerking tussen) huisartsenzorg en andere zorgaanbieders wordt tussen 2012 en 2022 vooral groter door de toenemende vraag naar zorg door en voor (oudere) patiënten die lijden aan een of meerdere chronische aandoeningen. Een belangrijke functie van de huisarts is die als begeleider of spil voor de patiënt gedurende zijn loop door de zorg. De huisarts kent de patiënt met zijn ziektegeschiedenis en in zijn context. Hij beheert en interpreteert het medisch dossier en wisselt relevante gegevens uit met andere zorgaanbieders. Hij stelt deze actief op de hoogte van die gegevens en ontvangt rapportage van alle andere zorgverleners waarmee hij samenwerkt. Huisartsen werken in de eerste lijn nauw met hun collega s en andere zorgaanbieders samen om patiënten zoveel mogelijk zorg in hun eigen vertrouwde omgeving te kunnen bieden. Zij leggen zich daarbij zowel op de cure als op de care toe. De organisatie van chronische zorg wordt in toenemende mate in multidisciplinaire zorgteams vormgegeven. Om aan de veranderende eisen van samenwerking te kunnen voldoen, organiseren huisartspraktijken zich in lokale huisartsensamenwerkingsverbanden. Landelijk zijn de huisartsen sinds jaar en dag verenigd in beroepsorganisaties (LHV, NHG, LVG) die de huisartsenzorg op alle niveaus ondersteunen. De schaal, functie en organisatie van de lokale samenwerkingsverbanden worden bepaald door de ligging, bijvoorbeeld in de stad of op het platteland, en door de behoeften en mogelijkheden van patiënten en huisartsen. Een samenwerkingsverband van huisartsenpraktijken bedient zo n tot patiënten en kan de vorm aannemen van een virtueel dan wel fysiek centrum, met of zonder dependances. Huisarts en ict In het rapport Toekomstvisie Huisartsenzorg 2022 van de LHV (Landelijke Huisartsen Vereniging) en het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) wordt beschreven hoe digitalisering in de zorg in de huisartsenpraktijk een belangrijke bijdrage kan leveren aan de verbetering van de service en de praktijkorganisatie. Het betreft dan vooral informatie- en communicatieservice en geautomatiseerde ondersteuning van de zorgprocessen. In het gezondheidsportaal van de huisartsenpraktijk krijgt dan de patiënt via een beveiligde route toegang tot de digitale praktijkomgeving. Daarin zijn talloze toepassingen opgenomen, zoals door de zorgverlener geselecteerde informatiebronnen en mogelijkheden voor het BART VAN PINXTEREN Bart van Pinxteren (1968) is huisarts en mede-eigenaar van groepspraktijk Huisartsen Oog in Al in Utrecht. Hij heeft bij het Nederlands Huisartsen Genootschap veel ervaring opgedaan in de ontwikkeling van richtlijnen. In de eerste helft van 2012 heeft hij met zijn vrouw (ook huisarts) en drie kinderen in Los Angeles gewoond om te genieten van een sabbatical en zich te verdiepen in ehealth en webdesign. Hij is medeoprichter van ehuisartsen- Kompas.nl en lid van de werkgroep ICT & ehealth van Coöperatie Stadsmaatschap Utrecht. Met Hans Peucker vormt hij een denktank voor ict in de eerste lijn: SpinDoc. Met zijn vrouw voert hij adviesbureau PinK-FOX. maken van een afspraak, consultvoorbereiding en een e-consult. Via beeldtechnologie in het portaal wordt het mogelijk om zorg op afstand te gaan vormgeven, zoals bijvoorbeeld een Skype-spreekuur of telezorg van ketenzorgprogramma s. Daarnaast heeft de patiënt via het portaal ook toegang tot zijn individuele zorgplan, waarin hij zijn eigen zorgplan kan monitoren en kennis kan nemen van laboratoriumuitslagen, zelfmanagementprogramma s voor chronische ziekten en andere behandelprogramma s. Via het portaal krijgt de patiënt ook inzicht in het aanbod van andere zorgverleners waar de huisarts mee samenwerkt. Ook de digitale ondersteuning van het medisch proces zal zich in de toekomst verder ontwikkelen. Veel van de geprotocolleerde 90 CIO MAGAZINE

4 JAARGANG 9 NUMMER

5 behandeling van chronische ziekten, de zorgstandaarden, zal digitaal op afstand kunnen worden uitgevoerd. Digitale medische besluitvorming, door bijvoorbeeld besliskundige applicaties en algoritmes ingebouwd in het huisartsinformatiesysteem (HIS), zal de huisarts steeds meer tijdens het spreekuur gaan ondersteunen. Elektronische selecties in de routinezorgdata vormen de basis voor de uitvoering van geïndiceerde preventieprogramma s in de praktijk. Met de HIS-gegevens kan de huisarts patiënten aan de hand van hun vroegtijdige opsporing van hart- en vaatziekten (HVZ), depressie, kwetsbaarheid bij ouderen, et cetera. Dit zogenaamde manier om geïndiceerde preventie in de huisartspraktijk vorm te geven. Ten slotte worden steeds meer online behandelprogramma s ontwikkeld die zowel voor zelfmanagement van de patiënt als ter ondersteuning van het beleid van de huisarts kunnen worden ingezet. Voorbeelden daarvan zijn e-mental-health-programma s, leefstijlinterventieprogramma s en zelfmanagementprogramma s voor patiënten met chronische ziekten. Innovatieve inzet van ict en digitalisering van processen kunnen in principe een belang- tere inrichting van het zorgaanbod van de huisarts en bijdragen aan een betere kwaliteit en service. Tot op heden blijft de bewijsvoering echter achter bij de implementatie en gaapt er een groot gat tussen verwachtingen en evidentie. HANS PEUCKER Hans Peucker (1965) studeerde geneeskunde en biologie aan de Universiteit Utrecht. Binnen zijn hoofdvak neurofarmacologie hield hij zich bezig met dierexperimenteel neurochemisch onderzoek. Humaan onderzoek deed hij binnen de vakgroep Vergelijkende fysiologie over de waarneming van driedimensionaal gesimuleerde voorwerpen. Zijn doctoraalscriptie bij de vakgroep Biologische psychiatrie beschreef de rol van een van de vele neurotransmitters bij de ontwikkeling van schizofrenie. Tijdens zijn studie biologie startte hij met geneeskunde. Hij was zeer actief in de studentenmuziek als fagottist speelde hij in diverse orkesten waaronder het orkest van de Vrije Universiteit en het Nederlands Studenten Orkest, maar was ook bestuurlijk actief binnen vele muziekgezelschappen en de medische faculteitsvereniging. Na het afronden van zijn artsexamen heeft hij langere tijd gewerkt als arts in de psychiatrie, als forensisch arts en voor dak- en thuislozen. De huisartsopleiding volgde Peucker in Utrecht. Voordat hij zich in 2009 vestigde als praktijkhoudend huisarts in het Medisch Centrum Dorp in Houten, heeft hij in vele huisartspraktijken ervaring opgedaan. In 2007 heeft hij in Zweden gewoond, en heeft daar als huisarts kennisgemaakt met het Zweedse gezondheidszorgsysteem. Momenteel is hij als huisarts bestuurlijk actief binnen diverse werkgroepen en commissies voor de eerstelijnszorg Houten. Naast de ontwikkeling en implementatie van ketenzorgprogramma s, houdt hij zich bezig met de ontwikkeling van de ict-architectuur voor de medische centra in Houten. Samen met Bart van Pinxteren vormt hij SpinDoc, Denktank voor ICT en ehealth. Interview Hans Peucker en Bart van Pinxteren beschrijven de ontwikkelingen in respectievelijk Houten en Utrecht. Deze ontwikkelingen passen binnen de context van de hierboven beschreven ontwikkelingen. In Houten is inmiddels sprake van een multidisciplinair samenwerkingsverband waar eerstelijnszorg samenkomt, verdeeld over vijf centra voor de hele gemeente Houten de Stichting Multidisciplinaire Zorg Houten (SMZH). In Utrecht betreft het samenwerking op een grotere schaal tussen zo n honderd huisartsen verdeeld over 45 praktijken. Hoewel de organisatie hier nog alleen de huisartsen betreft, wordt ook hier inmiddels multidisciplinaire zorg aangeboden. Van deelnemende huisartsen wordt verwacht dat zij zich laten accrediteren. Deze accreditatie heeft betrekking op de organisatie van de praktijk en omvat onder andere het beheersen van processen met betrekking tot het elektronisch medisch dossier, risicobeheersing zoals het hebben van een spoedlijn, beheer van gegevens, maar ook het aanbieden van toegang tot internet. Aan de verdere accreditatie van zorgprocessen wordt druk gewerkt. Houten heeft inmiddels een directeur Bedrijfsvoering. In Utrecht is men bezig met het aanstellen van een dergelijke functionaris. Dit alles past binnen de ambities om verder te professionaliseren. Utrecht heeft een denktank die zich buigt over multidisciplinaire samenwerking en professionalisering op die schaal. Utrecht overweegt ook de aanstelling van een medisch directeur naast de bedrijfsdirecteur. Houten probeert het Houtens model nadrukkelijk over het voetlicht te krijgen. Dat is dan de multidisciplinaire samenwerking die zorgt voor een geïntegreerd loket. Gestructureerde samenwerkingsverbanden, zowel binnen de eerste lijn alsook met de tweede lijn, hebben geresulteerd in lokale, uniforme behandelafspraken. Op de site zorginhouten.nl is de organisatie en inhoud voor eenieder in te zien. In de wachtkamers binnen de centra worden de patiënten via een zogenoemd narrow-casting-programma hierover geïnformeerd. Ict-infrastructuur Houten heeft een gezamenlijke ict-infrastructuur ondergebracht bij één leverancier voor alle systemen. Daar worden alle systemen gehost. Het is een soort franchisingmodel. Kantoorautomatisering met agendabeheer, maar ook voor de huisartseninformatiesystemen (HIS), waar er nog drie verschillende van in gebruik zijn. Verschillende eerstelijnsdisciplines, zoals de apotheker en de fysiotherapeut, hebben ieder ook hun eigen systeem. Over en weer kan er niet in de systemen gekeken worden. Dat is lastig bij bijvoorbeeld onderlinge verwijzingen. De vijf vestigingen werken als afzonderlijke multidisciplinaire centra. Wel is er onderling overleg en worden gezamenlijke zorgprogramma s ontwikkeld, zoals voor bijvoorbeeld COPD en diabetes. De afgelopen periode was de organisatorische inrichting aan de orde. Komende jaren krijgt met name de ict-strategie de aandacht. Naast het HIS wordt het keteninformatiesysteem (KIS) verder uitgewerkt en worden plannen gemaakt om in 92 CIO MAGAZINE

6 de verdere toekomst een eerstelijnsinformatiesysteem (EIS) te ontwikkelen. Niet alleen de registratie van multidisciplinair behandelen is een belangrijke functie van het KIS, maar ook het leveren van indicatoren aan de zorgverzekeraar. Een EIS is veel meer gericht op alles wat een patiënt meemaakt, terwijl een KIS veel meer gericht is op een bepaald zorgprogramma. In Utrecht is de dossiervorming nog monodisciplinair en begint men voorlopig nog niet met een KIS. Dat werkt nog onvoldoende op hun schaal vinden ze. Ze hebben daarnaar uitgebreid onderzoek gedaan. Een grote uitdaging in Utrecht is wel dat daar nu met acht verschillende huisartseninformatiesystemen wordt gewerkt en dat dit het erg ingewikkeld maakt om indicatoren bij de zorgverzekeraar aan te leveren. In Utrecht heeft men recent opdracht gegeven om een datawarehouse te ontwikkelen. In de ogen van Van Pinxteren ontbreekt het nu nog IN UTRECHT HEEFT MEN OPDRACHT TE ONTWIKKELEN aan een breedgedragen visie op dit vlak. Peucker stelt dat je eerst de zaken organisatorisch op orde moet hebben voor je daar aan toekomt. De huidige praktijk is veel meer gericht op wat langskomt en wat leveranciers bereid zijn te ontwikkelen. Dat moet anders. Vandaar dat Bart en Hans de leergang Zorg en ICT volgen om daar meer grip op te krijgen. Het aanstellen van bijvoorbeeld een CIO om hierin het voortouw te nemen zou een beleids- consequenties heeft. Op dit moment doet de huidige organisatie het erbij. De visie in Utrecht is om terug te gaan van acht naar drie huisartseninformatiesystemen. Dat betekent een overstap voor bepaalde huisartsen en dat is lastig. Men is gewend aan een bepaalde werkwijze. De benadering is met name bottom-up. De kracht van die aanpak is dat er een persoonlijke relatie blijft bestaan met de patiënt zoals bij de ouderwetse kruidenier met hun klant. Een grootschalige topdownbenadering met bijvoorbeeld een - af aan maar mist de persoonlijke binding van de dokter met de patiënt. Vergelijk de kruidenier met de aanpak van Albert Heijn. In de huisartsenpraktijk zijn er diverse commerciële initiatieven geweest die hierop zijn gestrand. In Houten is iedere discipline verantwoordelijk voor het eigen beheer. Op vestigingsniveau is er wel coördinatie naar de outsourcingspartij. De SMZH is verantwoordelijk namens alle vestigingen voor bijvoorbeeld de ontwikkeling van het KIS. In Utrecht is er een commissie van vijf huisartsen en een projectcoördinator die de besluitvorming over ict begeleid. Beide organisaties kennen het verschijnsel projectleider niet. Een echte CIO? En zouden Bart van Pinxteren en Hans Peucker ook wel een echte CIO willen worden bij hun organisatie? Van Pinxteren droomt weleens van een dergelijke functie. Het lijkt hem een erg mooie en belangrijke rol. Hij verwacht wel veel weerstanden; mensen moeten om. Er gebeurt heel veel op dit vlak maar het is heel veel houtje-touwtjeswerk. Dus een CIO zou wel veel kunnen verbeteren. Van Pinxteren vraagt zich echter af of de tijd er rijp voor is. Ook Hans Peucker zou wel CIO willen worden, maar daarnaast wil hij eveneens huisarts blijven om het contact met de praktijk te houden. Hij mist veel ondersteuning in kennis. Je wordt volgens hem vaak geleefd door de leveranciers die veel kennis van de huisartsenpraktijk missen én andere belangen hebben. Van Pinxteren heeft de ambitie om landelijk kaders op dit vlak uit te zetten. Een aanspreekpunt zou volgens hem wel een huisartsenachtergrond moeten hebben. In 2004 heeft de Stichting Houtense Huisartsen het initiatief genomen om meer samenwerking tussen zorgverleners mogelijk te maken. Door een toename in het aantal patiënten met een (chronische) ziekte en door de vergrijzing zagen de huisartsen de vraag naar zorg veranderen. Patiënten hebben namelijk steeds vaker gecombineerde zorg nodig, waardoor een goede samenwerking tussen zorgverleners steeds belangrijker is geworden. In de Medische Centra Dorp, Molenzoom, Hofspoor, Leebrug en Schalkwijk, vindt nauwe samenwerking plaats tussen huisartsen, apothekers, fysiotherapeuten, dietisten, psychologen en wijkverpleging. Deze samenwerking leidt tot een betere zorgverlening, snellere behandeling en soepele doorverwijzing binnen de lokale eerste lijn en naar de tweedelijnsgezondheidszorg. De Stichting Multidisciplinaire Zorg Houten is een stichting die bestaat uit de vijf Medische Centra in de gemeente Houten. Het bestuur wordt gevormd door bestuurders uit de eigen kring van aangesloten praktijkhouders. Bij SMZH werken totaal 27 huisartsen, 3 apothekers, 12 fysiotherapeuten, 6 diëtistes, 13 psychologen en een team van wijkverpleegkundigen. Het verzorgingsgebied betreft patiënten. De Coöperatie Stadsmaatschap Utrecht is opgericht in 2006 en was het resultaat van de breed gevoelde behoefte onder huisartsen om de eerstelijnszorg te versterken en daarin de regie te nemen. Doel is herkenbare multidisciplinaire eerstelijnszorg van hoge kwaliteit ook op langere termijn dicht bij huis beschikbaar te houden voor de bewoners in de wijken van de stad Utrecht. Bundeling van krachten, eenheid in verscheidenheid en verbetering van de samenwerking zijn de leidende thema s. De komende drie jaar wil de Stadsmaatschap zich verder ontwikkelen tot een professionele multidisciplinaire eerstelijnsorganisatie. De Stadsmaatschap is verantwoordelijk voor de uitvoering van vijf zorgprogramma s: DM (diabetes militus) II, COPD (chronic obstructive pulmonary disease: chronisch obstructieve longziekte), ouderenzorg, GGZ (geestelijke gezondheidszorg) en CVRM (cardiovasculair risicomanagement). In 2010 telde de Stadsmaatschap 90 huisartsen, verdeeld over 35 praktijklocaties met een totale praktijkpopulatie van circa inwoners van de stad Utrecht. JAARGANG 9 NUMMER