Onderzoek naar de ondersteuningsbehoefte van Ethische commissies. Door CNV Publieke Zaak en Reliëf

Transcriptie

1 Onderzoek naar de ondersteuningsbehoefte van Ethische commissies Door CNV Publieke Zaak en Reliëf Inleiding...2 Doelgroep...2 Methode...2 Respondenten...2 Resultaten...3 doelstelling van de ethische commissie...4 deskundigheidsbevordering...5 moreel beraad op de werkvloer...6 contact met de praktijk...7 ondersteuning door cnv publieke zaak en reliëf...7 Conclusies...8 Aanbevelingen...9 Bijlage: enquêteformulier...11 Colofon...19

2 Inleiding Ethische commissies in zorginstellingen hebben een belangrijke taak: het ondersteunen van werknemers in het omgaan met de ethiek die ze in hun werk tegenkomen. Soms gaat dat over leven en dood, zoals bij euthanasievraagstukken. Maar vaak ook gaat het over dagelijkse dilemma s die van grote invloed zijn op de kwaliteit van zorg. Bijvoorbeeld: keuzes maken in tijden van schaarste. Of: de spanning tussen autonomie van de zorgvrager en het opleggen van zorg. Een belangrijke taak hierin is weggelegd voor zorgverleners uit het primaire proces die zitting hebben in de commissie ethiek. Hoe bereiken zij hun collega s? Hoe gaan zij om met de vertaalslag van de werkvloer naar de commissie en terug? Zijn zij voldoende toegerust om deze steun aan de collega s in het primaire proces te geven? En zo niet, wat is hiervoor dan nog nodig? CNV Publieke Zaak, sector Zorg en Reliëf hebben onderzocht hoe zij zorgverleners uit het primaire proces in ethische commissies kunnen helpen om de vertaalslag naar de werkvloer te maken. Op basis van de onderzoeksgegevens gaan zij hun aanbod op het gebied van ethiek bekijken en, indien mogelijk, zo aanpassen dat zij hiermee beter aansluiten bij de behoeften van zorgverleners die zitting hebben in een ethische commissie. Doelgroep De doelgroep waar het onderzoek zich op gericht heeft zijn zorgverleners uit het primaire proces die zitting hebben in een bestaande ethische commissie. Onder een ethische commissie wordt in het kader van dit onderzoek verstaan een mono- of multidisciplinair samengestelde commissie binnen een organisatie of instelling die als taak heeft ondersteuning te bieden bij het omgaan met de ethische vraagstukken of dilemma s die in de organisatie of instelling voorkomen. Methode Het onderzoek is gehouden door een enquête uit te zetten onder werknemers in de zorg. Hiervoor is gebruik gemaakt van het adressenbestand van leden van CNV Publieke Zaak die geregistreerd stonden als werkzaam in de zorg en van de contactgegevens die Reliëf heeft op het gebied van ethische commissies. In de enquête is deelnemers verzocht om, als zij zelf niet tot de doelgroep behoorden, de enquête door te sturen naar een collega die wel tot de doelgroep behoort. De enquête kon digitaal via internet worden ingevuld en heeft 3 weken online gestaan. Onder alle respondenten, dus ook respondenten die niet tot de doelgroep bleken te behoren, is een leergang ethiek van CNV Publieke Zaak, inclusief bijbehorende workshop, verloot. Respondenten In totaal zijn 2242 mensen aangeschreven. Van dit aantal heeft een deel de link mogelijk weer doorgestuurd. Bovendien konden mensen die niet direct benaderd waren ook deelnemen door een link op de website. Op het onderzoek hebben in totaal 1492 mensen gereageerd. De meeste respondenten waren werkzaam in een verpleeg- of verzorgingshuis (een kleine 28%). Ook de gehandicaptenzorg en de thuis-/kraamzorg waren met 17,4 % resp. 14,7 % goed vertegenwoordigd. Ruim 12 % kwam uit het algemeen ziekenhuis en 7 % uit de GGZ. Andere sectoren waar respondenten werkzaam zijn, zijn jeugdzorg, apotheken, revalidatiecentra, Ambulancezorg en voor diverse instellingen van justitie. Daarnaast waren er enkelingen die in andere sectoren werkten, zoals een UMC, een kinderdagverblijf, een ROC, een huisartsenpost, enz

3 Resultaten Heeft uw instelling een commissie ethiek? Aantal respondenten bij deze vraag: 1492 Ja 39.7% 592 Nee 60.3% 900 Zitten er in uw commissie Ethiek zorgverleners die werkzaam zijn in het primaire proces? Aantal respondenten bij deze vraag: 592 Ja 80.4% 476 Nee 19.6% 116 Van alle respondenten meldt 39,7 % dat er binnen hun instelling een commissie ethiek aanwezig is. Van de 592 mensen die aangaven dat hun instelling een commissie ethiek heeft, zijn er 116 die opmerkten geen zorgverleners uit het primaire proces in de commissie te hebben zitten. Dat is 19,6 %. Als reden hiervoor werd onder andere gegeven dat het ging om een ethische commissie met een sterk medische invalshoek. De overige respondenten gaven aan niet te weten waarom er geen werknemers uit het primaire proces zitting hadden in de commissie. Hoe is uw commissie ethiek samengesteld? U kunt meerdere antwoorden aankruisen. Aantal respondenten bij deze vraag: 476 Verzorgenden en/of verpleegkundigen 65.1% 310 Geestelijk verzorgers 52.7% 251 Artsen/specialisten 49.6% 236 Leidinggevenden 52.9% 252 Anders, nl. [Open antwoorden] 32.8% 156 De overige 476 zorgverleners die in een commissies ethiek plaats hebben, zijn verzorgenden en/of verpleegkundigen (65,1%), geestelijk verzorgers (52,7%), artsen/specialisten (49,6 %) en leidinggevenden van het primaire proces (52,9%). Overige aangegeven zorgverleners in commissies ethiek zijn psychologen, gedragswetenschappers en hulpverleners die zich in ethiek hebben gespecialiseerd. Opvallend is dat een groot aantal mensen zegt geen idee te hebben wie in de commissie ethiek zitten en dit ook niet terug te kunnen vinden

4 Bent u lid van de commissie Ethiek binnen uw instelling en werkzaam in het primaire proces Aantal respondenten bij deze vraag: 476 Ja 7.4% 35 Nee >> % 441 In totaal hebben 35 personen de enquête ingevuld die zelf ook lid waren van een ethische commissie binnen hun eigen instelling. Van deze 35 betroffen het minimaal 28 verschillende instellingen. Daarnaast waren 3 instellingen door meerdere respondenten vertegenwoordigd, waarbij niet duidelijk is of het ook om eenzelfde locatie/commissie ethiek ging. In totaal 3 respondenten van deze 35 gaven liever niet aan waar ze werkzaam waren. Doelstelling van de ethische commissie De doelstelling van de ethische commissie is over het algemeen werknemers bewust te maken van de ethische aspecten van het werk en ondersteuning bieden bij ethische vraagstukken. Wat is uw werkwijze? U kunt meerdere antwoordmogelijkheden aankruisen. Aantal respondenten bij deze vraag: 35 Wij houden ons bezig met het opstellen van beleid rondom ethiek Wij houden ons bezig met het opstellen van protocollen rondom ethiek Wij geven vraaggestuurd advies aan werknemers uit het primaire proces Wij geven ongevraagd advies aan werknemers uit het primaire proces Wij geven vraaggestuurd advies aan de directie en/of leidinggevenden Wij geven ongevraagd advies aan directie en/of leidinggevenden 62.9% % % % % % 24 Wij verzorgen trainingen en workshops voor zorgverleners 45.7% 16 Wij verzorgen casuïstiekbesprekingen naar aanleiding van concrete situaties 65.7% 23 Anders, nl. [Open antwoorden] 25.7%

5 De wijze waarop de ethische commissies hun doelstelling proberen te behalen, is door het opstellen van beleid (62,9%) en het maken van protocollen (51,4%) rondom ethiek. Daarnaast geven ze gevraagd (65,7%) en ongevraagd (25,7%) advies aan werknemers uit het primaire proces, gevraagd advies (68,6%) en ongevraagd (68,6%) advies aan directie en/of leidinggevenden, verzorgen ze trainingen en workshops voor zorgverleners (45,7%) en worden naar aanleiding van concrete situaties casuïstiekbesprekingen georganiseerd (65,7%). Drie respondenten (8,6 %) gaven in de open antwoorden aan dat zij moreel beraad organiseren. Een aantal maal werd aangegeven dat de focus ligt op meer medische zaken en adviseren van de Raad van Bestuur. In alle gevallen betrof dit ethische commissies binnen het algemeen ziekenhuis. Deskundigheidsbevordering Hoe voedt u zichzelf inhoudelijk (zowel op het gebied van ethiek als op het gebied van ondersteunen van mensen met betrekking tot ethische vraagstukken) als commissielid? U kunt meerdere antwoordmogelijkheden aankruisen. Aantal respondenten bij deze vraag: 35 Door het bijwonen van congressen en symposia 45.7% 16 Door scholing 57.1% 20 Door het lezen van vakliteratuur 74.3% 26 Anders, nl. [Open antwoorden] 34.3% 12 Heeft u het gevoel dat u voldoende inhoudelijke kennis tot zich kunt nemen? Aantal respondenten bij deze vraag: 35 Ja 74.3% 26 Nee 25.7% 9 Leden van ethische commissies zoeken in veel gevallen nog naar hoe zij hun deskundigheid als commissielid kunnen bevorderen. Een aantal respondenten zegt dat dit gebeurt door met elkaar te overleggen en door goed te luisteren naar wat in de instelling en de maatschappij speelt. Ook het bespreken van casuïstiek is een methode waarop mensen zichzelf scherp houden en voeden. Daarnaast voeden de commissies zichzelf door het bijwonen van congressen en symposia (45,7 %), door scholing (57,1 %) en door het lezen van vakliteratuur (74,3%). In 25,7% van de gevallen werd aangegeven dat de commissieleden het gevoel hadden onvoldoende inhoudelijke kennis tot zich te kunnen nemen. Dit betrof voornamelijk kennis van wet- en regelgeving en implementatieprocessen, onvoldoende kennis van verschillende methoden om ethische dilemma s te bespreken en gebrek aan kennis over effectieve communicatie. Daarnaast werd nog door iemand aangegeven kennis te ontberen op het gebied van primaire zorg. Dit betrof iemand die zelf niet in het primaire proces werkzaam was, maar desondanks toch de enquête heeft ingevuld. Tot slot werd eenmaal aangegeven door een commissielid uit de GGZ dat het gebrek aan kennis vooral ligt op de zorgethische aspecten die samenhangen met het werken in de GGZ, zoals omgaan met dwang en drang, suïcidepreventie en eindelevensbeslissingen in de GGZ

6 Moreel beraad op de werkvloer Houdt u zich als commissie Ethiek ook bezig met het implementeren van moreel beraad op de werkvloer? Aantal respondenten bij deze vraag: 35 Nee 14.3% 5 Ja 85.7% 30 Geeft u als commissie zelf ook leiding aan moreel beraad op de werkvloer? Aantal respondenten bij deze vraag: 35 Ja 37.1% 13 Nee 37.1% 13 Soms 25.7% 9 Heeft u het gevoel dat u voldoende vaardigheden bezit om moreel beraad op de werkvloer te leiden? Aantal respondenten bij deze vraag: 22 Ja 50.0% 11 Nee 50.0% 11 In tegenstelling tot wat bij de vraag over de doelstelling van de commissie tot uiting kwam, blijkt Moreel Beraad wel voor het merendeel van de commissies onderdeel van de bezigheden. 85,7 % van de respondenten gaf aan zich op één of andere manier bezig te houden met het implementeren van moreel beraad op de werkvloer. Dit gebeurt bijvoorbeeld door het organiseren van symposia over dit onderwerp, door het te combineren met werkoverleggen en door de behoefte aan iets dergelijks te peilen op de werkvloer. De mate waarin de ethische commissies hierin gevorderd zijn, verschilt onderling sterk. Sommige commissies organiseren moreel beraad al structureel of op aanvraag, terwijl anderen aangeven het wel te willen maar nog erg te zoeken naar hoe zij dit kunnen doen. Eén van de methoden die aangegeven werd, is het inzetten van aandachtsvelders en het bezoeken van afdelingen en daar actief, passend bij de wensen van de afdeling, moreel beraad uitleggen en promoten. 62,8% van de ethische commissies geeft ook zelf, structureel of incidenteel, leiding aan moreel beraad op de werkplek. Vaak gebeurt dit als hier expliciet om wordt gevraagd en/of om de afdeling te helpen met het opstarten van een eigen moreel beraad. De helft van de respondenten die leiding geeft aan moreel beraad op de werkvloer geeft echter aan zich onvoldoende toegerust te voelen om leiding te geven aan moreel beraad. Als vaardigheden die gemist worden, noemen respondenten het geringe aantal gespreksmethodes dat men kent, evenals onvoldoende vaardigheid om gesprekken ethisch te houden, en dus niet te laten verzanden in behandelplanbesprekingen en om eventuele weerstand op veranderingen te doorbreken. In zijn algemeenheid kan gezegd worden dat behoefte is aan: - meer inhoudelijke kennis van gespreksmethodieken - meer vaardigheden op het gebied van supervisie en coaching

7 Contact met de praktijk Hoe houdt u zich op de hoogte van wat op de werkvloer (buiten uw eigen afdeling) speelt met betrekking tot ethiek? U kunt meerdere antwoorden aankruisen. Aantal respondenten bij deze vraag: 35 Door aanwezig te zijn in teamvergaderingen 22.9% 8 Door mensen te laten weten dat ze mij kunnen benaderen met hun vragen 77.1% 27 Anders, nl. [Open antwoorden] 57.1% 20 Men houdt zich op de hoogte van wat in de praktijk speelt door aanwezig te zijn in teamvergaderingen (22,9%) en door mensen te laten weten dat ze benaderbaar zijn met ethische vragen (77,1%). Daarnaast wordt gebruik gemaakt van communicatiemedia als inter-/intranet en nieuwsbrieven of personeelsbladen, hebben mensen contact met managers en wordt gecommuniceerd via informele contacten op de afdeling of in andere ruimtes van de instelling. Ook noemde iemand dat in de teams ambassadeurs van de commissie ethiek zitten die de contacten met de commissie onderhoudt. Ondersteuning door CNV Publieke Zaak en Reliëf Kent u de producten en publicaties van Reliëf en van CNV Publieke Zaak op het gebied van ethiek? Aantal respondenten bij deze vraag: 35 Ja, van Reliëf 31.4% 11 Ja, van CNV Publieke Zaak 11.4% 4 Ja, van beide 11.4% 4 Nee, van geen van beide 45.7% 16 Bent u lid van CNV Publieke Zaak? Aantal respondenten bij deze vraag: 35 Ja 42.9% 15 Nee 57.1%

8 Is uw organisatie lid van Reliëf? Aantal respondenten bij deze vraag: 35 Ja 14.3% 5 Nee 20.0% 7 Weet ik niet 65.7% 23 Van de respondenten die in een commissie ethiek participeren, is 42,9% lid van CNV Publieke Zaak. 14,3% gaf aan dat hun organisatie lid is van Reliëf. 65,7% wist niet te vertellen of de organisatie lid is van Reliëf. Bijna de helft van de respondenten (45,7%) gaf aan de producten van CNV Publieke Zaak en van Reliëf niet te kennen. De producten van Reliëf zijn bij 42,8% van de respondenten bekend, terwijl de producten van CNV Publieke Zaak op het gebied van ethiek slechts bij 22,8% van de mensen bekend zijn. Op de vraag hoe CNV Publieke Zaak en/of Reliëf de ethische commissie kan ondersteunen in haar werkzaamheden, werd met name aangegeven dat er behoefte is aan betaalbare trainingen op het gebied van ethische gespreksleiding, inclusief tips en trucs om mensen in beweging te krijgen. Structurele oefensessies zouden hierbij kunnen helpen. Daarnaast worden beschrijvingen van casuïstiek als waardevol gezien en ligt er een rol voor de organisaties om verschillende ethische commissies in het land de mogelijkheid te bieden hun ervaringen en aanpak met elkaar te delen. Bijvoorbeeld door een bijeenkomst of symposium over het opzetten van moreel beraad. Het zou ethische commissies helpen als er iets van een format is of richtlijnen zijn, toegankelijk voor alle zorgniveaus, die gebruikt kunnen worden om ethiek binnen de instelling voeten aan de grond te laten krijgen. Ook gaven mensen aan eigenlijk niet goed te weten wat al ontwikkeld is, zowel door CNV Publieke Zaak en Reliëf als door andere partijen. Dus er is zeker behoefte aan informatie, via mail en/of nieuwsbrieven en overzicht en inzage in alles wat al ontwikkeld is om ethische commissies tot steun te zijn. Tot slot werd de opmerking gemaakt dat ethiek in de markt niet telt. Daarom zou het goed zijn ethische commissies een formele plek binnen de instelling te geven. Bijvoorbeeld door bij CAO te regelen dat faciliteiten beschikbaar zijn en mensen vrij worden gemaakt, door raden van Bestuur van het belang te overtuigen en door zorgverzekeraars én politiek bij het belang van ethische commissies te betrekken. Conclusies Het totaal aantal respondenten binnen dit onderzoek is groot. In de praktijk blijkt echter relatief een klein deel van de respondenten werkzaam in het primaire proces én lid van een ethische commissie. De toegang tot de commissie ethiek lijkt voor zorgverleners lastig. Omdat de resultaten in totaal minimaal 28 verschillende commissies ethiek betreffen, zijn de uitkomsten van het onderzoek, ondanks het geringe aantal respondenten dat tot de doelgroep bleek te behoren, te beschouwen als redelijk representatief voor commissies ethiek binnen de zorg in Nederland

9 Vooral in ziekenhuizen, blijkt uit de enquête, draait ethiek nog vaak om medisch ethische kwesties. Afgelopen jaren leek hierin, met de aandacht vanuit het ministerie van VWS voor zorgethische kwesties, een ombuiging te komen. Met de komst van een nieuw hoofd voor de afdeling ethiek van het ministerie wordt echter de nadruk weer meer gelegd op de medisch ethische kwesties. Waardoor de kans groot is dat aandacht voor de ethiek van de dagelijkse zorg, zeker in een medische wereld als het algemeen ziekenhuis, ook in de toekomst nog onvoldoende voor het voetlicht zal komen. Uit het onderzoek kan worden geconcludeerd dat leden van ethische commissies over het algemeen permanent op zoek zijn naar verrijking op het gebied van inhoudelijke kennis van (sectorspecifieke) ethiek en gespreksmethodieken. Ook is grote behoefte aan vaardigheden met betrekking tot supervisie en coaching. Vooral casuïstiek uit de dagelijkse praktijk vormt een inspiratiebron voor leden van ethische commissies. Ook blijkt uit het feit dat veel instellingen geen commissie ethiek hebben of dat mensen daarvan niet op de hoogte zijn, dat ethiek niet tot onvoldoende een vast onderdeel vormt van de zorg. Een feit dat overeenkomt met de bevindingen van NIVEL en het CEG in hun onderzoek naar dilemma s van verpleegkundigen en verzorgenden uit november In de praktijk is veel materiaal ontwikkeld dat ethische commissies tot steun kan zijn. Zowel op het gebied van inhoudelijke ethische kennis als op het gebied van vaardigheden om deze kennis in de praktijk toe te passen. In de praktijk blijken ethische commissies niet goed op de hoogte van wat in dit opzicht ontwikkeld is en hoe zij hier hun voordeel mee kunnen doen. Het beschikbare materiaal is over het algemeen wel in de breedte ontwikkeld. Wat wil zeggen dat het in principe voor iedere sector toepasbaar is. Uit het onderzoek komt, met name vanuit de GGZ, naar voren dat behoefte is aan een sectorspecifiek aanbod. Het is de moeite waard te onderzoeken of een meer sectorspecifiek aanbod ontwikkeld kan worden. Aanbevelingen Voor ethische commissies: - Mensen binnen instellingen blijken vaak niet of onvoldoende op de hoogte van het bestaan van een ethische commissie en van wie er zitting in hebben en wat de doelstelling is. Het verdient dan ook aanbeveling dat ethische commissies binnen de eigen instelling werken aan een betere positionering en aan de communicatie naar de medewerkers van de instelling. Om zo ethiek als vast onderdeel van de zorg binnen de instelling te realiseren. Voor instellingen: - Onder meer uit onderzoek in Engeland 1 blijkt dat één van de vijf pijlers van een professionele verpleegkundige het kunnen reflecteren is. Ook in Nederland zijn onderzoeken waaruit blijkt dat aandacht voor ethiek van het verpleegkundig werk belangrijk is. Zo concludeert Mirjam Houtlosser in haar promotieonderzoek uit dat het verbinden van de eigen rol, een eigen domein en een eigen ethiek de verpleegkundige 1 RCN Institute: Changing patients worlds through nursing practice expertise, Exploring nursing practice expertise through emancipatory action research and fourth generation evaluation. A Royal College of Nursing Research Report, M. Houtlosser: In goede handen, Verpleegkundige Beroepsuitoefening In Moreel Perspectief. Leiden University Press, juli

10 kan helpen bij het verlenen van goede zorg. En in zijn essay aan ethiek doen, ethiek laten werken en ethiek organiseren constateert Bert Molewijk een groeiende behoefte om dagelijkse morele vraagstukken, zowel in de hulpverlening als in de organisatie en besturing van de gezondheidszorg, degelijk en methodisch te behandelen 3. Met de nadruk op de medische ethiek, dreigt de aandacht voor de ethische reflectie bij zorgverleners onvoldoende aandacht te krijgen. Ook constateert Molewijk dat, parallel aan de groeiende behoefte om morele vraagstukken degelijk en methodisch te behandelen, de behoefte zal toenemen aan kennis en kunde met betrekking tot het methodisch leren omgaan met morele vragen en het organiseren van ethiekactiviteiten. Ethische commissies zijn bij uitstek het orgaan om de aandacht voor ethische reflectie en het methodisch hiermee omgaan onder zorgverleners te stimuleren en om kennis en kunde hieromtrent binnen de instelling te verspreiden. Het verdient dan ook aanbeveling voor instellingen om ethische commissies voldoende ruimte en faciliteiten te bieden om binnen zorgverlenende teams de ethische reflectie een plaats te geven en te ondersteunen. Voor sociale partners: - Door in de CAO te regelen dat ethische commissies recht hebben op faciliteiten, zoals ruimte, tijd en ontwikkeling van kennis en vaardigheden, krijgen deze meer bestaansrecht. Algemeen - In de praktijk is veel informatie en materiaal ontwikkeld die ethische commissies tot steun kunnen zijn. Deze informatie blijkt echter moeilijk vindbaar te zijn voor commissieleden. Daarnaast is soms behoefte aan sectorspecifieke informatie. Het zou goed zijn als nader wordt onderzocht welke sectorspecifieke informatie nog wordt gemist en ontwikkeld zou moeten worden. Daarnaast is het goed als CNV Publieke Zaak en Reliëf, als initiatiefnemers van dit onderzoek, zich beraden op de ontwikkeling van een (digitaal) platform waar ethische commissies elkaar kunnen vinden en waar informatie van verschillende partijen aan ethische commissies kan worden aangeboden. 3 CEG: Dilemma s van verpleegkundigen en verzorgenden, bijlage 5. Bert Molewijk: Aan ethiek doen, ethiek laten werken en ethiek organiseren

11 Bijlage: Enquêteformulier Ondersteuning van Ethische Commissies 1 In welke sector bent uw werkzaam? Vraag Algemeen ziekenhuis Universitair medisch centrum Verpleeghuis of Verzorgingshuis Thuiszorg of Kraamzorg Gehandicaptenzorg GGZ Anders, nl. 2 In welke instelling bent u werkzaam? Vraag Naam instelling: Dat meld ik liever niet 3 Heeft uw instelling een commissie ethiek? Vraag Ja Nee [>> 26. Het onderzoek eindigt hier voor u. Harte...]

12 4 Ja Zitten er in uw commissie Ethiek zorgverleners die werkzaam zijn in het primaire proces? Nee [>> 6. Weet u waarom niet?] Vraag 5 Hoe is uw commissie ethiek samengesteld? U kunt meerdere antwoorden aankruisen. Minimaal aantal vinkjes: 1 Vinkvraag (multi Verzorgenden en/of verpleegkundigen [>> 7. Bent u lid van de commissie Ethiek binne...] Geestelijk verzorgers/sters [>> 7. Bent u lid van de commissie Ethiek binne...] Artsen/specialisten [>> 7. Bent u lid van de commissie Ethiek binne...] Leidinggevenden [>> 7. Bent u lid van de commissie Ethiek binne...] Anders, nl. [>> 7. Bent u lid van de commissie Ethiek binne...]

13 6 Weet u waarom niet? Open vraag (groot) [>> 26. Het onderzoek eindigt hier voor u. Hartelijk dank voor uw medewerking. ] 7 Bent u lid van de commissie Ethiek binnen uw instelling en werkzaam in het primaire proces Vraag respons e) Ja Nee [>> 25. In ons onderzoek richten wij ons op de ondersteuning van de zorgverleners uit het primaire proces die zitting hebben in een commissie Ethiek. Indien u bij de vorige vraag 'nee' heeft ingevuld, eindigt voor u daarom hier het onderzoek. Wilt u in dat geval dit onderzoek doorsturen naar een (voormalig) collega uit de commissie ethiek die werkzaam is/was in het primaire proces? Hartelijk dank voor uw medewerking. ] 8 Wat is de doelstelling van uw commissie Ethiek? Open vraag (klein)

14 9 Wat is uw werkwijze? U kunt meerdere antwoordmogelijkheden aankruisen. Vinkvraag (multi Minimaal aantal vinkjes: 1 Wij houden ons bezig met het opstellen van beleid rondom ethiek Wij houden ons bezig met het opstellen van protocollen rondom ethiek Wij geven vraaggestuurd advies aan werknemers uit het primaire proces Wij geven ongevraagd advies aan werknemers uit het primaire proces Wij geven vraaggestuurd advies aan de directie en/of leidinggevenden Wij geven ongevraagd advies aan directie en/of leidinggevenden Wij verzorgen trainingen en workshops voor zorgverleners Wij verzorgen casuïstiekbesprekingen naar aanleiding van concrete situaties Anders, nl. 10 Hoe voedt u zichzelf inhoudelijk (zowel op het gebied van ethiek als op het gebied van ondersteunen van mensen met betrekking tot ethische vraagstukken) als commissielid? U kunt meerdere antwoordmogelijkheden aankruisen. Minimaal aantal vinkjes: 1 Door het bijwonen van congressen en symposia Door scholing Door het lezen van vakliteratuur Anders, nl. Vinkvraag (multi

15 11 Heeft u het gevoel dat u voldoende inhoudelijke kennis tot zich kunt nemen? Vraag Ja. [>> 13. Houdt u zich als commissie Ethiek ook be...] Nee 12 Welke soort inhoudelijke kennis mist u? Open vraag (klein) 13 Houdt u zich als commissie Ethiek ook bezig met het implementeren van moreel beraad op de werkvloer? Vraag Nee [>> 15. Geeft u als commissie zelf ook leiding a...] Ja 14 Hoe doet u dat? Open vraag (klein)

16 15 Geeft u als commissie zelf ook leiding aan moreel beraad op de werkvloer? Vraag Ja [>> 17. Heeft u het gevoel dat u voldoende vaard...] Nee [>> 19. Hoe houdt u zich op de hoogte van wat op...] Soms 16 Wanneer geeft u als commissie leiding aan moreel beraad? Open vraag (klein) 17 Heeft u het gevoel dat u voldoende vaardigheden bezit om moreel beraad op de werkvloer te leiden? Vraag Ja [>> 19. Hoe houdt u zich op de hoogte van wat op...] Nee 18 Welk soort vaardigheden mist u? Open vraag (klein)

17 19 Hoe houdt u zich op de hoogte van wat op de werkvloer (buiten uw eigen afdeling) speelt met betrekking tot ethiek? U kunt meerdere antwoorden aankruisen. Minimaal aantal vinkjes: 1 Door aanwezig te zijn in teamvergaderingen Door mensen te laten weten dat ze mij kunnen benaderen met hun vragen Anders, nl. Vinkvraag (multi 20 Kent u de producten en publicaties van Reliëf en van CNV Publieke Zaak op het gebied van ethiek? Vraag Ja, van Reliëf Ja, van CNV Publieke Zaak Ja, van beide Nee, van geen van beide 21 Hoe kunnen Reliëf en/of CNV Publieke Zaak u ondersteunen om uw commissie Ethiek binnen de instelling een positieve impuls te geven? Open vraag (groot) 22 Bent u lid van CNV Publieke Zaak? Vraag Ja Nee

18 23 Is uw organisatie lid van Reliëf? Vraag Ja Nee Weet ik niet 24 Wat vergaten wij u te vragen en wilt u met ons delen? Open vraag (groot) [>> 27. Hartelijk dank voor uw medewerking aan dit onderzoek. Als u de gratis leergang met workshop voor uw instelling gewonnen heeft, nemen wij contact met u op.] 25 In ons onderzoek richten wij ons op de ondersteuning van de zorgverleners uit het primaire proces die zitting hebben in een commissie Ethiek. Indien u bij de vorige vraag 'nee' heeft ingevuld, eindigt voor u daarom hier het onderzoek. Wilt u in dat geval dit onderzoek doorsturen naar een (voormalig) collega uit de commissie ethiek die werkzaam is/was in het primaire proces? Hartelijk dank voor uw medewerking. [>>Einde onderzoek] Tussenpagina 26 Het onderzoek eindigt hier voor u. Hartelijk dank voor uw medewerking. Tussenpagina [>>Einde onderzoek] 27 Hartelijk dank voor uw medewerking aan dit onderzoek. Als u de gratis leergang met workshop voor uw instelling gewonnen heeft, nemen wij contact met u op. [>>Einde onderzoek] Tussenpagina

19 Colofon Dit onderzoek is uitgevoerd door de commissie ethiek van CNV Publieke Zaak en door Reliëf. Onderzoeksvragen: Martine Kasteleyn (commissie ethiek CNV Publieke Zaak) Riet van der Meer (commissie ethiek CNV Publieke Zaak) Daniëlle van der Eerden (beleidsadviseur beroepsinhoud CNV Publieke Zaak) Thijs Tromp (directeur Reliëf) Tekst onderzoeksrapport: Daniëlle van der Eerden (beleidsadviseur beroepsinhoud CNV Publieke Zaak) Thijs Tromp (directeur Reliëf) Mei