Naar een gezonde Eems

Transcriptie

1 Naar een gezonde Eems Michiel Firet, 11 sept 2012

2 Naar een gezonde Eems Doel vandaag; informeren Rol Programma naar een Rijke Waddenzee De opgave Het kennisdocument Wat is een ecologisch gezond estuarium Hoe staat het Eems-estuarium er voor Wat valt er te verbeteren Het koersdocument Terug naar de gulden snede Inspiratie In gesprek

3 Rol en positie van PRW Tussen beleid en uitvoering Ondersteunen Faciliteren Stimuleren Verbinden Kennis delen Enthousiasmeren Tussen economie en ecologie

4 Werken met Innovatiespiraal Fase van PRW

5 Werken in tijdschalen Leren van het proces verbinden Visie 2050 Koers IMP/IBP Kennis quickscan geen spijt beheervisie E&E KRW2 broedeiland reactiveren 2-geulen bagger innovatie onbekend Zelfde weten Leren door doen Nu 2050

6 De opgave Regiekamer (juni 2010): Het tot stand brengen van een gezamenlijk beeld van de natuurherstelopgave met zicht op de maatregelen voor de korte en de langere termijn - die nodig zijn om die opgave te realiseren. De opgave ontsluit de beschikbare ecologische kennis van het estuarium geef een gezamenlijk (gedragen) ecologisch streefbeeld werk een maatregelenpakket uit de ontwikkelagenda gebaseerd op de kenmerken van het ecosysteem in verbinding met duurzame economische ontwikkelingen het streefbeeld mag ambitie hebben

7 Adaptief management

8 Adaptief management

9 Kennen we de Eems

10 Over welk gebied gaat het 371 km lang 238 km bevaarbaar (100 km ingekort)

11 Ontwikkeling van de Elbe Bron Deltanet

12 Elementen van een estuarium zout zoet troebele zone meergeulenstelsel

13 Troebele zone Overgangszone van zoet naar zout Relatief troebel en weinig doorzicht De plek van troebele zone varieert, afhankelijk van Morfologie Karakteristiek getijdegolf Waterdiepte Afvoer zoet water Elbe, bron Deltanet

14 Soortenarm, hoog productief Elke zone eigen gemeenschap van soorten Soorten van marien, brak of zoet milieu Macrozoobenthos, weinig soorten, grote aantallen Hoge voedselproductie, gebaseerd op import uit zee import uit de rivier lokale productie uit aangevoerde nutriënten

15 Morfologie Eems-estuarium Oorspronkelijk meergeulen-stelsel Van 2- naar 1-geulsysteem (sinds 1950) Getij in hoofdgeul sterker geworden Getij-amplitude groter geworden 1930 Emden 3m (piek) 1930 Papenburg 1,7m 2010 P burg 3,5m (piek) Stroomsnelheid groter

16 Toename troebelheid normaal niveau Getijdeslag groter Getijdecurve meer asymetrisch Vloedstroom verdubbeld Ebstroom gelijk gebleven Afname ruwheid bodem door fluid mud (2m dik) Fluid mud verplaatst met tij rivier op en af

17 Tidal pumping De actuele lengte, diepte en ruwheid van de rivier leiden tot resonantie, wat weer sterk bijdraagt aan de getijdegolf stroomopwaarts. Jaarlijks grote baggerinspanningen (ca. 20 miljoen/jr in Duitsland) Dollard 0,7 miljoen m3 stort / jaar

18 Waterkwaliteit Zuurstof; mg/lt, > mg/lt Metalen, stikstof, fosfaat; afgenomen laatste decennia wel boven natuurlijk niveau Chemische verontreiniging; afgenomen, maar nog relatief hoog, vooral rond Delfzijl

19 Estuariene leefgebieden Rivier als trekroute Kwelders, 1000 ha. Dollard (min 1-4 ha.), 250 ha. in Duitsland (min 95 ha. sinds 1997) Rivierbegeleidend bos Sommerstau uiterwaarden Zijrivieren afgesloten Wadplaten/zeegras/ schelpdieren Ondiepe nevengeulen Geleidelijke overgang geul-plaat

20 Estuariene soorten Primaire producenten Zooplankton Hyperbentos Zeegras Macrobenthos Vissen Vogels Zoogdieren Algen op slikplaten 60% afgenomen kennis ontbreekt Garnalen, krabben Afname Naar 275 ha. in 2004 Naar 000 ha. in 2008 Mossel stabiel ± 200 ha. Weinig paaiplaatsen Geringe overleving Negatieve trend Toename (oa kanoet) Afname oa eider, visdief Kluut op natuurlijk niveau Broedvogels uiterw. neg. Zeehonden toename Visotter verdwenen

21 Opties voor ecologische verbetering Relevante criteria: Stormkering vermindering tidal pumping Afsluiting kennisdocument Sohlschwelle verbeteren vismigratie herstel estuariene gradiënten Met aandacht voor: effect op aquatisch ecosysteem Grijpen in op afmetingen van het systeem bijdrage aan EU-richtlijnen klimaatbestendig conflicten bij implementatie Dauerstau Vooroever Noordzee Getijdebekken Verlaging uiterwaarden Vaargeul vernauwen Twee geulensysteem Zomerdijken open Vegetatie-ontwikkeling Zeedijk landinwaarts Stuw stroomopwaarts Zijrivieren aansluiten Vaargeul ondieper

22 Kanteling systeemdynamiek Veronderstelde systeemdynamiek (Olff et al, projectplan Waddensleutels) Herstel is niet de geleidelijke weg terug!

23 Koersdocument Het koersdocument Van kennis naar mogelijkheden voor verbetering Inspiratie voor gesprek 2011-Q Q Q Q Q1 Kennis document Verzamelen Lezen Schrijven Afstemming wetenschap Review WA Afronden Opmaak & Druk Koers document Voorwerk interviews Interviews Analyse natuurvisies Schrijven Iteratief Ideeënkaart Opmaak & Druk

24 Kompas voor natuurlijke verhoudingen Spelen met de gulden snede in het Eems-estuarium Wereldwijde estuaria in verval Afdamming, kanalisatie, baggeren etc Eems vertoont symptomen van verval Vloed loopt hoog op, rivier in te nauwe jas Ruggengraat grotendeels wel intact Getijdenbeweging, vrije afstroom, brak waterzone Ecologische verbetering binnen bereik, nog wel

25 Eems-estuarium in goeden doen Het getij is de rustige ademhaling Primaire voedselproductie is de motor Zoet en zout geleidelijk in elkaar over Leefgebieden groot, gevarieerd en gezond In natuurlijke estuaria is sprake van een gulden snede. Een natuurlijke verhouding tussen lengte, breedte en diepte.

26 Onder en boven water Natuur boven water zichtbare bewijs ecologische waarde van het estuarium Ecosysteem gaat onder water verder, daar ligt de kern Primaire productie is daar Meeste schakels voedselketen leven onder water Grote trekvissen (elft, steur) horen er bij (Stratingh 1855) Foto RUG - Waddensleutels Foto Tibbesma, zoom.nl Bron zoom.nl

27 Loodsen langs waypoints Stap 1; Zoek de gulden snede Minder diep en breed, herstel natuurlijke overgangen, maak ruimte langs de randen Stap 2; Primaire productie komt op gang Met minder troebel water komt de motor weer op gang Stap 3; Fluid mud uit getijdenrivier Als troebelingszone korter en minder troebel is Stap 4; Zijriviertjes bereikbaar voor vissen Door te verbinden met estuarium via open, brakke zone, desnoods met vispassages Stap 5; Mogelijk helpende hand Vrijwel alle leefgebieden terug en gezond, mogelijk mosselbanken en zeegrasvelden helpende hand geven

28 Inspiratie voor verbetering Kompas voor ecologische verbetering Terug naar de gulden snede Minder diepe geulen, meer ruimte in breedte Estuarium kan weer rustig ademhalen Primaire productie komt weer op gang Troebele zone weer gezonde proporties Co-creatie o.a. Bescherming tegen overstromingen Vloedstroom verminderen Lagere kosten onderhoud Opbrengst uit (regionale) visserij en toerisme

29 Maatregel effect - relatie Rustige ademhaling Motor van het ecosysteem Geleidelijk van zoet naar zout Leefgebieden gevarieerd en gezond Vloedstroom afremmen Komberging vergroten Troebele zone gezonder maken Riviertjes verbinden met estuarium Bijzondere leefgebieden handje helpen

30 Inspiratiekaart

31 Inspiratie; denklijnen uitwerking Verminderen tidal pumping Wat kan Nederland hieraan doen Vismigratie herstellen Zijn er kansen voor vis in en door Nederland

32 Verminderen tidal pumping Oorzaken Toename snelheid watertoevoer Afname snelheid waterafvoer(pieken) Aan de afvoer kan Nederland niets doen Aan de toevoer misschien wel Centrale vraag: Kunnen we watertoevoer snelheid verminderen En scheepvaart behouden

33 Geulwandsuppletie Oostfriese Gaatje Bocht van Watum diepte (m tov NAP) diepte diepte-r afstand (m)

34 Vismigratie - bypass Vismigratie in benedenloop Eems: verhinderd door zuurstofgebrek Is er een andere weg?

35 Langs de Westerwoldse Aa Verbinding maken met Ems? (bovenstrooms van Herbrum) via Westerwoldse Aa/ Ruiten Aa: Robuuste zoet-zout overgang, voorbij de vistrap. NB: Effectiviteit voor vismigratie en ecologische gevolgen nader te onderzoeken

36 Estuarium ruimte geven

37 Luuk Boerema Peter Mendelts Velduil of Steur? I

38 Luuk Boerema Peter Mendelts Velduil of Steur? II

39 Velduil of Steur? III Ecosysteembenadering

40 Vragen?

41

42