Naar een gezonde Eems

Transcriptie

1 Naar een gezonde Eems Michiel Firet, 16 januari 2012

2 Naar een gezonde Eems Kennisdocument Wat is een ecologisch gezond estuarium Hoe staat het Eems-estuarium er voor Wat valt er te verbeteren Koersdocument Terug naar de gulden snede Inspiratie Vragen

3 Kennen we de Eems

4 Over welk gebied gaat het 371 km lang 238 km bevaarbaar (100 km ingekort)

5 Ontwikkeling van de Elbe Bron Deltanet

6 Elementen van een estuarium zout zoet troebele zone meergeulenstelsel

7 Troebele zone Overgangszone van zoet naar zout Relatief troebel en weinig doorzicht Dat deel wordt genoemd: Maximum Turbidity Zone (MTZ) of; Estuarine Turbidity Maximum (ETM) De plek van MTZ varieert, afhankelijk van Morfologie Karakteristiek getijdegolf Waterdiepte Afvoer zoet water Elbe, bron Deltanet

8 Soortenarm, hoog productief Elke zone eigen gemeenschap van soorten Soorten van marien, brak of zoet milieu Macrozoobenthos, weinig soorten, grote aantallen Hoge voedselproductie, gebaseerd op import uit zee import uit de rivier lokale productie uit aangevoerde nutriënten

9 Morfologie Eems-estuarium Oorspronkelijk meergeulen-stelsel Van 2- naar 1-geulsysteem (sinds 1950) Getij in hoofdgeul sterker geworden Getij-amplitude groter geworden 1930 Emden 3m (piek) 1930 Papenburg 1,7m 2010 P burg 3,5m (piek) Stroomsnelheid groter

10 Toename troebelheid normaal niveau Getijdeslag groter Getijdecurve meer asymetrisch Vloedstroom verdubbeld Ebstroom gelijk gebleven Afname ruwheid bodem door fluid mud (2m dik) Fluid mud verplaatst met tij rivier op en af

11 Tidal pumping De actuele lengte, diepte en ruwheid van de rivier leiden tot resonantie, wat weer sterk bijdraagt aan de getijdegolf stroomopwaarts. Jaarlijks grote baggerinspanningen (ca. 20 miljoen/jr in Duitsland) Dollard 0,7 miljoen m3 stort / jaar

12 Waterkwaliteit Zuurstof; mg/lt, > mg/lt Metalen, stikstof, fosfaat; afgenomen laatste decennia wel boven natuurlijk niveau Chemische verontreiniging; afgenomen, maar nog relatief hoog, vooral rond Delfzijl

13 Estuariene leefgebieden Rivier als trekroute Kwelders, 1000 ha. Dollard (min 1-4 ha.), 250 ha. in Duitsland (min 95 ha. sinds 1997) Rivierbegeleidend bos Sommerstau uiterwaarden Zijrivieren afgesloten Wadplaten/zeegras/ schelpdieren Ondiepe nevengeulen Geleidelijke overgang geul-plaat

14 Estuariene soorten Primaire producenten Zooplankton, Hyperbenthos (garnalen, krabben) Zeegras, Macrobenthos, Vis, Vogels, Zoogdieren algen op de slikplaten Dollard/monding (minder troebel) Primaire productie tot 60% afgenomen kennis ontbreekt afname toename tot 275 ha. in 2004, daarna tot bijna 0 in 2008 mossel ± stabiel 200 ha. weinig paaiplaatsen en geringe overleving larven trekvissen (slechte waterkwaliteit) Vissen in midden- en mondingsgebied negatieve trend toename m.u.v. o.a. eider, scholekster, visdief, kluut op natuurlijk niveau kanoet toename in tegenstelling tot rest Waddenzee negatief effect broedvogels uiterwaarden (door Sommerstau ) Zeehonden, toename, gebrek aan kennis Visotter, verdwenen (ongeschikt habitat)

15 Opties voor ecologische verbetering Grijpen in op afmetin gen va n het sys te e m criteria: e t n a v Rele umping p l a d i t dering vermin migratie is v n e r e Vooroever Noordzee verbet iënten d a r g e n e Getijdebekken l estuari e t s r e h voor: t Verlaging uiterwaarden h c a d n Met aa steem y s o c e h Vaargeul vernauwen aquatisc p o t c e f ef htlijnen ic r Twee geulensysteem U E n e aa bijdrag Zomerdijken open tendig s e b t a a klim entatie m Vegetatie-ontwikkeling le p m i ten bij conflic Stormkering Sohlschwelle Dauerstau Zeedijk weghalen Stuw stroomopwaarts Zijrivieren aansluiten Vaargeul ondieper

16 Kompas voor natuurlijke verhoudingen Spelen met de gulden snede in het Eems-estuarium Wereldwijde estuaria in verval Afdamming, kanalisatie, baggeren etc Eems vertoont symptomen van verval Vloed loopt hoog op, rivier in te nauwe jas Ruggengraat grotendeels wel intact Getijdenbeweging, vrije afstroom, brak waterzone Ecologische verbetering binnen bereik, nog wel

17 Eems-estuarium in goeden doen Het getij is de rustige ademhaling Primaire voedselproductie is de motor Zoet en zout geleidelijk in elkaar over Leefgebieden groot, gevarieerd en gezond In natuurlijke estuaria is sprake van een gulden snede. Een natuurlijke verhouding tussen lengte, breedte en diepte.

18 Onder en boven water Natuur boven water zichtbare bewijs ecologische waarde van het estuarium Ecosysteem gaat onder water verder, daar ligt de kern Primaire productie is daar Meeste schakels voedselketen leven onder water Grote trekvissen (elft, steur) horen er bij (Stratingh 1855) Foto RUG - Waddensleutels Foto Tibbesma, zoom.nl Bron zoom.nl

19 Inspiratie voor verbetering Co-creatie rond het Eems-estuarium o.a. Bescherming tegen overstromingen Vloedstroom verminderen, voor natuur en veiligheid Lagere kosten vaargeulonderhoud Opbrengst uit (regionale) visserij en toerisme Kompas voor ecologische verbetering Terug naar de gulden snede Minder diepe geulen, meer ruimte in breedte Estuarium kan weer rustig ademhalen Primaire productie komt weer op gang Troebele zone weer gezonde proporties

20 Loodsen langs waypoints Stap 1; Zoek de gulden snede Minder diep en breed, herstel natuurlijke barrières, maak ruimte langs de randen Stap 2; Primaire productie komt op gang Met minder troebel water komt de motor weer op gang Stap 3; Fluid mud uit getijdenrivier Als troebelingszone korter en minder troebel is Stap 4; Zijriviertjes bereikbaar voor vissen Door te verbinden met estuarium via open, brakke zone, desnoods met vispassages Stap 5; Mogelijk helpende hand Vrijwel alle leefgebieden terug en gezond, mogelijk mosselbanken en zeegrasvelden helpende hand geven

21 Maatregel effect - relatie Rustige ademhaling Motor van het ecosysteem Geleidelijk van zoet naar zout Leefgebieden gevarieerd en gezond Vloedstroom afremmen Komberging vergroten Troebele zone gezonder maken Riviertjes verbinden met estuarium Bijzondere leefgebieden handje helpen

22 Inspiratiekaart

23 Inspiratie 2 denklijnen Verminderen tidal pumping Wat kan Nederland hieraan doen Vismigratie herstellen Zijn er kansen voor vis in en door Nederland

24 Verminderen tidal pumping Oorzaken Toename snelheid watertoevoer Afname snelheid waterafvoer(pieken) Aan de afvoer kan Nederland niets doen Aan de toevoer misschien wel Centrale vraag: Kunnen we watertoevoer snelheid verminderen En scheepvaart behouden

25 Geulwandsuppletie 8,0 Oostfriese Gaatje 4,0 Bocht van Watum diepte (m tov NAP) 0,0-4,0-8,0 diepte diepte-r50-12,0-16, afstand (m)

26 Vismigratie - bypass Vismigratie in benedenloop Eems: verhinderd door zuurstofgebrek Is er een andere weg?

27 Langs de Westerwoldse Aa Verbinding maken met Ems? (bovenstrooms van Herbrum) via Westerwoldse Aa/ Ruiten Aa: vispasseerbaarheid verder verbeteren NB: Effectiviteit voor vismigratie en ecologische gevolgen nader te onderzoeken

28 Vragen?

29 Naar een gezonde Eems Michiel Firet, 16 januari

30 Naar een gezonde Eems Kennisdocument Wat is een ecologisch gezond estuarium Hoe staat het Eems-estuarium er voor Wat valt er te verbeteren Koersdocument Terug naar de gulden snede Inspiratie Vragen

31 Kennen we de Eems

32 Over welk gebied gaat het 371 km lang 238 km bevaarbaar (100 km ingekort)

33 Ontwikkeling van de Elbe Bron Deltanet

34 Elementen van een estuarium zout zoet troebele zone meergeulenstelsel

35 Troebele zone Overgangszone van zoet naar zout Relatief troebel en weinig doorzicht Dat deel wordt genoemd: Maximum Turbidity Zone (MTZ) of; Estuarine Turbidity Maximum (ETM) De plek van MTZ varieert, afhankelijk van Morfologie Karakteristiek getijdegolf Waterdiepte Afvoer zoet water Elbe, bron Deltanet

36 Soortenarm, hoog productief Elke zone eigen gemeenschap van soorten Soorten van marien, brak of zoet milieu Macrozoobenthos, weinig soorten, grote aantallen Hoge voedselproductie, gebaseerd op import uit zee import uit de rivier lokale productie uit aangevoerde nutriënten

37 Morfologie Eems-estuarium Oorspronkelijk meergeulen-stelsel Van 2- naar 1-geulsysteem (sinds 1950) Getij in hoofdgeul sterker geworden Getij-amplitude groter geworden 1930 Emden 3m (piek) 1930 Papenburg 1,7m 2010 P burg 3,5m (piek) Stroomsnelheid groter

38 Toename troebelheid normaal niveau Getijdeslag groter Getijdecurve meer asymetrisch Vloedstroom verdubbeld Ebstroom gelijk gebleven Afname ruwheid bodem door fluid mud (2m dik) Fluid mud verplaatst met tij rivier op en af

39 Tidal pumping De actuele lengte, diepte en ruwheid van de rivier leiden tot resonantie, wat weer sterk bijdraagt aan de getijdegolf stroomopwaarts. Jaarlijks grote baggerinspanningen (ca. 20 miljoen/jr in Duitsland) Dollard 0,7 miljoen m3 stort / jaar

40 Waterkwaliteit Zuurstof; mg/lt, > mg/lt Metalen, stikstof, fosfaat; afgenomen laatste decennia wel boven natuurlijk niveau Chemische verontreiniging; afgenomen, maar nog relatief hoog, vooral rond Delfzijl

41 Estuariene leefgebieden Rivier als trekroute Kwelders, 1000 ha. Dollard (min 1-4 ha.), 250 ha. in Duitsland (min 95 ha. sinds 1997) Rivierbegeleidend bos Sommerstau uiterwaarden Zijrivieren afgesloten Wadplaten/zeegras/ schelpdieren Ondiepe nevengeulen Geleidelijke overgang geul-plaat

42 Estuariene soorten Primaire producenten Zooplankton, Hyperbenthos (garnalen, krabben) Zeegras, Macrobenthos, Vis, Vogels, Zoogdieren algen op de slikplaten Dollard/monding (minder troebel) Primaire productie tot 60% afgenomen kennis ontbreekt afname toename tot 275 ha. in 2004, daarna tot bijna 0 in 2008 mossel ± stabiel 200 ha. weinig paaiplaatsen en geringe overleving larven trekvissen (slechte waterkwaliteit) Vissen in midden- en mondingsgebied negatieve trend toename m.u.v. o.a. eider, scholekster, visdief, kluut op natuurlijk niveau kanoet toename in tegenstelling tot rest Waddenzee negatief effect broedvogels uiterwaarden (door Sommerstau ) Zeehonden, toename, gebrek aan kennis Visotter, verdwenen (ongeschikt habitat)

43 Opties voor ecologische verbetering Grijpen in op afmetin gen va n het sys te e m a: te criteri Relevan ping idal pum t dering vermin igratie ren vism Vooroever Noordzee verbete iënten ene grad Getijdebekken l estuari te rs e h or: Verlaging uiterwaarden dacht vo em Met aan ecosyste Vaargeul vernauwen aquatisch p o ct fe ef en -richtlijn Twee geulensysteem e aan EU g ra d ij b Zomerdijken open ig tbestend klimaa tie Vegetatie-ontwikkeling lementa n bij imp te ic fl n co Stormkering Sohlschwelle Dauerstau Zeedijk weghalen Stuw stroomopwaarts Zijrivieren aansluiten Vaargeul ondieper

44 Kompas voor natuurlijke verhoudingen Spelen met de gulden snede in het Eems-estuarium Wereldwijde estuaria in verval Afdamming, kanalisatie, baggeren etc Eems vertoont symptomen van verval Vloed loopt hoog op, rivier in te nauwe jas Ruggengraat grotendeels wel intact Getijdenbeweging, vrije afstroom, brak waterzone Ecologische verbetering binnen bereik, nog wel

45 Eems-estuarium in goeden doen Het getij is de rustige ademhaling Primaire voedselproductie is de motor Zoet en zout geleidelijk in elkaar over Leefgebieden groot, gevarieerd en gezond In natuurlijke estuaria is sprake van een gulden snede. Een natuurlijke verhouding tussen lengte, breedte en diepte.

46 Onder en boven water Natuur boven water zichtbare bewijs ecologische waarde van het estuarium Ecosysteem gaat onder water verder, daar ligt de kern Primaire productie is daar Meeste schakels voedselketen leven onder water Grote trekvissen (elft, steur) horen er bij (Stratingh 1855) Foto RUG - Waddensleutels Foto Tibbesma, zoom.nl Bron zoom.nl

47 Inspiratie voor verbetering Co-creatie rond het Eems-estuarium o.a. Bescherming tegen overstromingen Vloedstroom verminderen, voor natuur en veiligheid Lagere kosten vaargeulonderhoud Opbrengst uit (regionale) visserij en toerisme Kompas voor ecologische verbetering Terug naar de gulden snede Minder diepe geulen, meer ruimte in breedte Estuarium kan weer rustig ademhalen Primaire productie komt weer op gang Troebele zone weer gezonde proporties

48 Loodsen langs waypoints Stap 1; Zoek de gulden snede Minder diep en breed, herstel natuurlijke barrières, maak ruimte langs de randen Stap 2; Primaire productie komt op gang Met minder troebel water komt de motor weer op gang Stap 3; Fluid mud uit getijdenrivier Als troebelingszone korter en minder troebel is Stap 4; Zijriviertjes bereikbaar voor vissen Door te verbinden met estuarium via open, brakke zone, desnoods met vispassages Stap 5; Mogelijk helpende hand Vrijwel alle leefgebieden terug en gezond, mogelijk mosselbanken en zeegrasvelden helpende hand geven

49 Maatregel effect - relatie Rustige ademhaling Motor van het ecosysteem Vloedstroom afremmen Komberging vergroten Troebele zone gezonder maken Riviertjes verbinden met estuarium Bijzondere leefgebieden handje helpen Geleidelijk van zoet naar zout Leefgebieden gevarieerd en gezond

50 Inspiratiekaart

51 Inspiratie 2 denklijnen Verminderen tidal pumping Wat kan Nederland hieraan doen Vismigratie herstellen Zijn er kansen voor vis in en door Nederland

52 Verminderen tidal pumping Oorzaken Toename snelheid watertoevoer Afname snelheid waterafvoer(pieken) Aan de afvoer kan Nederland niets doen Aan de toevoer misschien wel Centrale vraag: Kunnen we watertoevoer snelheid verminderen En scheepvaart behouden

53 Geulwandsuppletie 8,0 Oostfriese Gaatje 4,0 Bocht van Watum diepte (m tov NAP) 0,0-4,0-8,0 diepte diepte-r50-12,0-16, afstand (m)

54 Vismigratie - bypass Vismigratie in benedenloop Eems: verhinderd door zuurstofgebrek Is er een andere weg?

55 Langs de Westerwoldse Aa Verbinding maken met Ems? (bovenstrooms van Herbrum) via Westerwoldse Aa/ Ruiten Aa: vispasseerbaarheid verder verbeteren NB: Effectiviteit voor vismigratie en ecologische gevolgen nader te onderzoeken

56 Vragen?