Tpo: a new kid on the block

Transcriptie

1 Tpo: a new kid on the block Over tweetalig in Nederland Myrna Feuerstake, Yeelen de Jong en Karel Philipsen Tweetalig primair onderwijs (tpo) met Engels als tweede onderwijstaal is nieuw in Nederland. 19 basisscholen nemen sinds 2014 deel aan een door het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap gestarte pilot. Wat zijn de doelstellingen? Hoe geef je daar vorm aan en hoe organiseer je de samenwerking? In dit artikel gaan de auteurs in op het wetenschappelijk onderzoek naar de effecten en inrichting van tpo, kijken ze over de landsgrenzen en bespreken ze de opkomst van deze nieuwe vorm van onderwijs. Really? Echt waar? Are you serious! Meen je dat! 4

2 primair onderwijs en daarbuiten S Staatssecretaris Dekker van Onderwijs gaf in zijn Actieplan Engels in 2012 het startschot voor een discussie over een prominentere plek voor Engels in het Nederlandse basisonderwijs. De belangrijkste opbrengst tot nu toe is dat alle basisscholen tot 15% van hun lestijd onderwijs in een moderne vreemde taal mogen geven. Daarnaast startte in januari 2014 de pilot tpo. De pilotscholen houden zich aan drie hoofdrichtlijnen: Het Nederlandse curriculum is leidend, het aanbod is dekkend voor de kerndoelen; Het percentage Engelstalige lessen en activiteiten bedraagt 30 tot 50% van de lestijd; Er is extra aandacht voor internationalisering van het schoolcurriculum. Ouders willen tweetalig onderwijs De invoering van tpo is mede het gevolg van een initiatief van ouders. Zij wilden hun kinderen een sterke internationale oriëntatie meegeven maar ontdekten dat de regelgeving het voor niet-expats lastig maakt om kinderen aan te melden voor een school voor internationaal georiënteerd basisonderwijs (IGBO). Daarom maakten ze zich samen sterk om een school te starten waar significant meer onderwijs in het Engels gegeven zou worden dan op scholen met vroeg vreemdetalenonderwijs (vvto) en ook meer aandacht voor internationalisering zou zijn: een school tussen vvto- Engels in het basisonderwijs (EIBO) Figuur 1: Continuüm van de hoeveelheid onderwijstijd in het Engels in het basisonderwijs. Engels (vvtoe) en IGBO in, zie bovenstaand continuüm (Corda, Philipsen en De Graaff, 2014, p.85). Een aantal scholen wilde dit wel verder verkennen en dit leidde, met steun van OCW, tot verder onderzoek. Literatuurstudie naar tpo in het buitenland) leerde dat (vak)lessen Engels niet de ontwikkeling van de moedertaal belemmeren (Van den Broek, de Graaff, Unsworth & van der Zee, 2014). Gesteund door deze verkenning, werden de contouren van een pilot tpo gestalte gegeven en konden scholen zich aanmelden voor deelname. In het eerste jaar werden er twaalf scholen toegelaten, gevolgd door zeven scholen in Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Vroeg vreemdetalenonderwijs Engels (vvtoe) Nuffic FoTo (consortium onderzoekers o.l.v. KBA Nijmegen) Figuur 2: Organogram van de pilot tpo Tweetalig primair onderwijs (tpo) Internationaal georiënteerd basisonderwijs (IGBO) de tweede tranche. Een groot deel hiervan heeft een IGBO-afdeling. De wens van de ouders om zelfstandige tpo-scholen op te richten is dus niet uitgekomen, maar hun initiatief heeft wel tot een verandering in het tweetalig onderwijs geleid. Het leernetwerk Bij de pilot zijn veel verschillende partijen betrokken: OCW, Nuffic, Nederlandse universiteiten, het nationaal expertisecentrum voor leerplanontwikkeling (SLO) en natuurlijk de pilotscholen zelf. In onderstaande organogram is af te lezen hoe deze partijen met elkaar in verbinding staan. SLO Stuurgroep (Nuffic, EarlyBird, vertegenwoordiger pilotscholen) Pilotscholen 5

3 Tussen de 19 pilotscholen bestaan behoorlijke verschillen: in hun onderwijsconcept, in de mate van ervaring met lesgeven in Engels (zie het continuüm in figuur 1), in hun opvattingen over taaldidactiek en in de grootte, populatie en geografie. Er is bewust gekozen voor een brede spreiding van scholen en een open benadering. Tpo moet nog gestalte krijgen en er zijn geen eenduidige opvattingen over hoe dat het beste kan worden ingevoerd en ontwikkeld. De pilot is letterlijk een grassrootsproject: er is begonnen in groep 1 (en 2), zodat de scholen nu met tpo tot groep 4 of 5 gegroeid zijn en volgend jaar doorgaan naar 5 of 6. Een belangrijk onderdeel van de pilot is daarom het leernetwerk. Deze wordt gevormd door de pilotscholen onder leiding van Nuffic. Het leernetwerk houdt zich aan de hoofdrichtlijnen van de pilot en behoudt verder een open instelling om recht te doen aan de verschillen in o.a. pedagogische en didactische opvattingen en mogelijkheden van de scholen. Hoe ziet dit leernetwerk er in de praktijk uit? Een paar keer per jaar komen de directeuren en tpo-coördinatoren samen om ervaringen te delen, de laatste ontwikkelingen te bespreken en mee te denken over de toekomst van de pilot. Leraren volgen nascholingsbijeenkomsten waarbij kennis opdoen over vreemde taalverwerving centraal staat. Zowel de scholen met weinig ervaring met Engels, als de IGBO en vvtoscholen, leren hiervan. Alle scholen moeten immers hun (taal)didactiek aanpassen. Tot slot zijn er bijeenkomsten voor alleen de tpo-coördinatoren. Deze groep speelt een sleutelrol in de groeiende pilot. Aan de coördinatoren namelijk de taak om de kwaliteit van tpo binnen hun school in de gaten te houden en te verbeteren. Bovendien maken zij de vertaalslag naar hun eigen lespraktijk en die van hun (nieuwe) collega s. Tijdens deze bijeenkomsten werken zij aan hun competenties op alle gebieden: kennis, didactische vaardigheden en hun rol als coach. Nuffic is de Nederlandse organisatie voor internationalisering in onderwijs. Op hun website over tpo ( vind je: de leerdoelen, woordenlijst en observatieformulieren ontwikkeld in dit project de gewenste compententies van een tpo-leraar informatie over het Flankerend onderzoek Tweetalig onderwijs (FoTo) de lijst van deelnemende basisscholen Leerplanontwikkeling Engels Inherent aan een grassroots ontwikkeling is dat er nog geen eindtermen zijn vastgesteld. SLO en de stuurgroep, bestaande uit Nuffic, EarlyBird en een tpo-directeur, werken samen aan de ontwikkeling van leerdoelen en observatieformulieren. De pilotscholen zijn nauw betrokken bij de ontwikkeling en de evaluatie hiervan. Daarnaast is er een thematische woordenlijst ontwikkeld met 3000 woorden die de basis vormen voor het leren lezen en schrijven in het Engels. In groep 1 en 2 van tpo vindt de taalverwerving vooral spelenderwijs plaats met het accent op de deelvaardigheden luisteren en begrijpen en spreken en interactie. In groep 3 en vooral 4 komen lezen en schrijven aan de orde. Op dit moment zijn de leerdoelen uitgewerkt tot en met groep 8. Deze zijn vanzelfsprekend nog niet empirisch onderbouwd. Ze vormen een richtlijn voor invulling van het programma op schoolniveau. Om leerlingen aan zaakvakken te laten werken in de doeltaal, hebben ze een groot register nodig (ook de leraren). Maar hoeveel woorden zijn genoeg? Pas wanneer de pilot zich in de hogere groepen bevindt, zal duidelijk worden of de inschattingen kloppen. DOMEIN 1: Mondelinge taalvaardigheid Taaldidactiek Zoals bij het leernetwerk al kort werd benoemd, verschillen de scholen in tweede? taaldidactiek. Er zijn globaal drie vormen te onderscheiden (De Jong, 2015): One-teacher-one-language (OTOL); One-situation-one-language (OSOL); Translanguaging. Pilotscholen met een voorkeur voor OTOL hebben vaak een vakleerkracht in dienst die alleen Engels spreekt met de kinderen en een duo-leerkracht die alleen Nederlands spreekt. Input en productie van beide talen wordt bepaald door met wie het kind in contact is. Pilotscholen die OSOL aanhouden, bieden vastomlijnde activiteiten of dagdelen aan in het Engels en Nederlands. Het kan zijn dat de leraar dit ook expliciet aangeeft door bijvoorbeeld een Engelse vlag neer te zetten of een Engelse hoed op te zetten. Tot slot is er een aantal scholen dat kiest voor Translanguaging. Dit is een breed begrip dat binnen de wetenschap op meerdere manieren gedefinieerd wordt (Lewis, Jones & Baker, 2012). In de pilot worden hiermee de scholen bedoeld die de twee talen niet duidelijk van elkaar gescheiden aanbieden. De leerling... Groep 1 en 2 Groep 3 en 4 Afbeelding 1: Impressie van de tpo-leerlijn Engelse taalvaardigheid. Domein1. Mondelinge taalvaardigheid Sudomein 1.1: Woordenschat en woordgebruik tpo (Eind groep 8 De leerling beschikt over voldoende woorden om zich te kunnen uiten. Het kan soms nog nodig zijn een omschrijving te geven van een onbekend woord. Ook is de leerling gefocust op correct woordgebruik en uitbreiding van de woordenschat. Passieve woordenschat Actieve woordenschat Heeft een passieve woordenschat van gemiddeld 2500 woorden Heeft een actieve/productieve woordenschat van gemiddeld 1000 woorden Heeft een passieve woordenschat van gemiddeld 4000 woorden. Heeft een actieve/productieve woordenschat van gemiddeld 2500 woorden 6

4 Wat kunnen ouders doen? Foto: Karel Philipsen De Tpo-pilot vraagt ook wat van ouders. Hun kinderen worden vijf jaar lang gevolgd en zij moeten daarom toestemming geven en formulieren en vragenlijsten invullen. Het is belangrijk dat ouders weten wat tpo precies inhoudt en hoe de pilot zich ontwikkelt. Op de pilotschool Eglantier Voorhof in Delft hebben ze hier vaste momenten voor. Marly de Geus, tpo-coördinator, vertelt: De aanpak wisselt per klas maar wij organiseren twee keer per jaar een oudermoment waarop de ouders een kwartier de klas in komen en meedoen met een activiteit. Zo hebben we een keer het boek We re going on a bear hunt voorgelezen en uitgebeeld. Hierna gaan de ouders terug de klas in en vertellen wij in een halfuur waar we ons bevinden in het tpo-proces. Ouders blijven op deze manier op de hoogte van alles rondom tpo en kunnen ervaren wat er nou precies gebeurt in een tweetalige klas. Omdat ouders bewust hebben gekozen voor het tweetalig primair onderwijs, zijn ze over het algemeen erg enthousiast. Leraren krijgen dus ook weleens de vraag: Wat kan ik thuis doen? Marly is hier heel duidelijk in. Het is niet de bedoeling dat ouders thuis Engels spreken met hun kinderen, als het niet hun moedertaal is. Het is belangrijk dat de moedertaal zich goed ontwikkelt, dit vormt de basis voor de andere talen. Marly ziet steeds meer leerlingen instromen met ouders die thuis geen Nederlands of Engels spreken. Vooral bij deze kinderen vindt ze het belangrijk dat ouders de taalontwikkeling in de moedertaal blijven ondersteunen. Wat kunnen ouders wel doen? Een van de doelstellingen van de pilot is de verdere internationalisering van het onderwijs en met alle verschillende nationaliteiten in een klas, ligt dit binnen handbereik. Ouders worden op de Eglantier Voorhof uitgenodigd om rondom het besproken thema iets toe te voegen uit hun eigen cultuur. Zo is er een keer een modeshow gehouden rondom het thema kleding en staat er een nieuwe activiteit op de planning: Mothertongue reading. In de groepen 3, 4 en 3/4 komen de ouders dan de klas in om voor te lezen in hun moedertaal. Kinderen leren door deze activiteiten al op jonge leeftijd dat niet iedereen dezelfde taal spreekt of dezelfde gewoontes heeft. Afbeelding 2: voorbeeld van een English Corner in het klaslokaal. Tip: op 23 maart 2018 vindt de conferentie English for all: voorbereid de wereld in! plaats, met veel aandacht voor wereldburgerschap en vroeg Engels. Natuurlijk willen de ouders ook graag betrokken worden bij de persoonlijke ontwikkeling van hun kind. Dit gaat hetzelfde als in het Nederlandstalig onderwijs: aan de hand van de driejaarlijkse rapporten worden tienminutengesprekken gehouden. Daarnaast gaan de gemaakte toetsen mee naar huis. Als we merken dat kinderen uitvallen, spreken we ouders eerder. We geloven dat we, door een goede samenwerking met ouders, de kinderen optimaal kunnen ondersteunen in hun ontwikkeling. 7

5 Foto: Karel Philipsen Afbeelding 3: een voorbeeld van labelling op een school in Weingarten, Duitsland. Percentage Engels De deelnemende scholen worden verondersteld 30-50% van de onderwijstijd in het Engels les te geven. Uit de praktijk blijkt dat de verschillen in onderwijstijd in het Engels inderdaad groot zijn. In de onderbouw zijn er vooralsnog weinig problemen met deze streefpercentages maar voor de lage middenbouw zien we dat het minimumpercentage wordt aangehouden. In groep 3 leren de kinderen lezen en schrijven in het Nederlands en het is belangrijk dat dit goed gebeurt. In de leerlijn tpo komt lezen en schrijven in het Engels bewust pas in groep 4 aan bod, maar er zijn ook pilotscholen die al eerder hiermee starten. Voor de hogere leerjaren is de verwachting dat het percentage weer toeneemt als Engels ook doel- en voertaal kan zijn voor vakken als bijvoorbeeld wereldoriëntatie, muziek en techniek. Pas aan het einde van de pilot wordt duidelijk of het hanteren van verschillende percentages ook tot verschillende opbrengsten leidt. Tpo over de grens Tpo mag voor Nederland nieuw zijn, in en buiten Europa heeft men al veel ervaring opgedaan. Onze oosterburen kennen sinds 1985 tpo, hebben inmiddels ruim 300 tweetalige Grundschulen en doen grootschalig onderzoek naar de effecten op de taalontwikkeling.maar ook landen als Spanje en Zweden hebben een lange traditie. Verder van huis is de groei van tpo in bijvoorbeeld China en India opvallend. Een gemeenschappelijk kenmerk is dat in al deze landen Engels de tweede onderwijstaal is, terwijl die taal in het land zelf niet een officiële status heeft. Tpo Nederland kijkt over de grens voor inspiratie en de pilot zoekt wetenschappelijke en onderwijskundige samenwerking met een aantal EU-landen. Zo zijn in 2016 voor het eerst twee tpo-scholen in Duitsland bezocht (afbeelding 3). FoTo onderzoek naar effecten en organisatie Essentieel voor een programma dat diep ingrijpt in het onderwijs is de vraag naar de effecten. In het geval van tpo is het een vereiste dat het onderwijs niet ten koste gaat van de Nederlandse taalontwikkeling. Een consortium, onder leiding van onderzoeksbureau KBA Nijmegen, doet longitudinaal onderzoek. Dit Flankerend onderzoek Tweetalig onderwijs (FoTo) volgt de scholen gedurende vijf jaar. De hoofdvraag luidt: hoe wordt het tpo vormgegeven en wat is het effect op het Engels en het Nederlands? Om deze vraag te beantwoorden wordt onder andere de relatie tussen Engels en Nederlands en de relatie tussen tpo en rekenvaardigheid onderzocht. Daarnaast wordt de talige achtergrond van de kinderen in kaart gebracht. Meer informatie over dit onderzoek is te vinden op de website Verdere groei? De pilot loopt in 2019 af. De stuurgroep is in overleg met OCW over een verlenging van de pilot met vier jaar, zodat het hele traject tot en met groep 8 gevolgd kan worden. Alleen dan kan het leernetwerk blijven samenwerken aan de inrichting van het programma en kunnen alle partijen (zie figuur 2) vaststellen of de doelstellingen bereikt zijn. Een wens is bovendien om samenwerking met het voortgezet onderwijs te intensiveren én om de leerlingen ook na hun twaalfde jaar te volgen. Een extra aandachtspunt is de professionalisering van de leraren. De pabo s bieden al opleidingen aan gericht op tpo en internationaal onderwijs maar de huidige leraren hebben ook nascholing nodig om de competenties van een tpo-leraar te verwerven. De negentien scholen zien een groei in het aantal aanmeldingen. Sommigen hebben zelfs wachtlijsten. Gezien de belangstelling van ouders voor tpo valt dan ook te verwachten dat tpo als new kid on the block een blijvertje is. Als er na de laatste onderzoeksresultaten positief tot een wetswijziging geadviseerd kan worden, is het de verwachting dat enige tientallen scholen het voorbeeld van de pilot zullen volgen. Myrna Feuerstak is teamcoördinator primair onderwijs bij Nuffic, Yeelen de Jong is projectmedewerker primair onderwijs bij Nuffic en Karel Philipsen is directeur van EarlyBird Bronnen Corda. A, Philipsen, K en Dee Graaff, R. (2014). Handboek vvto: Engels op de basisschool. Bussum: Coutinho. de Jong, Y. J. (2015). Doeltaalgebruik stimuleren in groep 1 van het Tweetalig Primair Onderwijs (Master s thesis). Taal, Mens en Maatschappij, Faculteit Geesteswetenschappen, Universiteit van Utrecht, Utrecht. Lewis, G. Jones, B. & Baker, C. (2012) Translanguaging: developing its conceptualisation and contextualisation, Educational Research and Evaluation: An International Journal on Theory and Practice, 18(7), Van den Broek, E., de Graaff, H. C. J., Unsworth, S., & van der Zee, V. (2014). Voorstudie pilot Tweetalig primair onderwijs. Groningen: Gion. 8