Manifest. De toekomst van het tweetalig onderwijs in Nederland: kansrijk in nieuwe richtingen

Transcriptie

1 Manifest De toekomst van het tweetalig onderwijs in Nederland: kansrijk in nieuwe richtingen Inleiding In januari 2016 kwam in Soesterberg een groep wetenschappers, schoolleiders en vertegenwoordigers van EP-Nuffic bijeen om van gedachten te wisselen over de principes van het vroeg vreemdetalenonderwijs en het tweetalig onderwijs in Nederland. Aanleiding was een notitie van de hand van Kees de Bot en Karel Philipsen, founding fathers van deze leerroutes, waarin zij aandacht vroegen voor de huidige stand van zaken. Tto en vvto, zo betoogden zij, bevinden zich in een staat van kwalitatieve en kwantitatieve stagnatie: het aantal scholen dat kiest voor tto/vvto groeit niet meer, visitaties op vvto-scholen worden sporadisch afgenomen en bij visitaties op tto-scholen blijkt dat er steeds vaker niet aan de kwaliteitseisen wordt voldaan. Deze met opzet prikkelende stelling vormde de inzet van 24 uur intensieve gesprekken, en een algehele heroriëntatie op het tto en vvto. De vragen die daarbij voorlagen waren onder andere: wat maakt tto en vvto tot de succesvolle leerroutes die ze tegenwoordig zijn? Hoe kunnen de landelijke netwerken zich blijven ontwikkelen? Doen we nog steeds het goede en doen we wat we doen goed? Waar liggen de mogelijkheden en welke kant willen we op? De weerslag van deze uitwisseling vormt de kern van dit manifest: uitgangspunten voor de inhoudelijke ontwikkeling van de leerroutes, bouwstenen voor een onderzoeksagenda en organisatorische actielijnen. Vroeg vreemdetalenonderwijs Onderzoek Uit onderzoek blijkt dat de leeropbrengsten tussen scholen die Engels vanaf groep 7 aanbieden (Eibo) en vvto minder van elkaar verschillen dan we verwacht hadden (Eindtermen vvto, de Graaff e.a., 2014). Het verwachte rendement van vvto (afgezet tegen Eibo) is helemaal niet zo groot. Vvto-E zit pas in de beginfase vergeleken met tweetalig onderwijs (tto). Voor zowel het basisonderwijs als de (post-) initiële lerarenopleidingen is onderzoek naar de invulling van het programma en de opbrengsten van essentieel belang. 1

2 Het onderzoek zal zich moeten richten op de volgende aspecten: Didactisch onderzoek De onderzoeken die tot nu toe zijn uitgevoerd in het vvto richten zich op de taalvaardigheid van de leerlingen en niet op de taaldidactiek. Beiden zijn echter onlosmakend met elkaar verbonden. Als je niet precies weet wat er werkt in de klas, kun je ook de opbrengsten niet goed definiëren. Wij willen door onderzoek de volgende vragen beantwoord zien: Welk didactisch repertoire moet de leerkracht daarvoor tot haar beschikking hebben? Hoe taalvaardig moet de leerkracht zijn? Heeft een native speaker voor de klas een meerwaarde? Hoeveel uren Engels moet er op de basisschool gegeven worden om van cognitieve voordelen te spreken en de kinderen meer fluency aan te leren? Wat leren leerlingen meer en beter op school dan van buitenschoolse input? Wat zijn de effecten van informeel, buitenschools leren? Onderzoek naar de leeropbrengsten Voor het Nederlandse basisonderwijs zijn er nog geen eindtermen voor Engels geformuleerd. Basisscholen hebben geen harde gegevens over de uitstroomniveaus van hun leerlingen, waardoor het voortgezet onderwijs niet goed kan aansluiten op wat de leerlingen geleerd hebben. EP-Nuffic heeft een concessieovereenkomst gesloten met toets bureau ICE. In mei 2016 komt de Eindtoets Engels op de markt en de (geanonimiseerde) toetsresultaten worden beschikbaar gesteld. Wij willen verder onderzoek naar de opbrengsten om referentieniveaus te kunnen definiëren voor vvtoe-scholen. De motivatie van de leerlingen om Engels uit een boekje te leren neemt in de hogere leerjaren af. Uit het ervaringsrapport Proefproject 15% vvto (Setz, van Loon, 2012) blijkt dat Content and Language Integrated Learning (CLIL) zeer enthousiast door de leerlingen ontvangen wordt. Er is echter nog geen onderzoek gedaan naar de resultaten van vvto in samenhang met andere vakken. Wat zijn de effecten van CLIL op de taalvaardigheid van de leerlingen? Van burgerschap naar wereldburgerschap In het basisonderwijs is burgerschap sinds 2006 een verplicht domein. Wij willen graag een stapje verder gaan dan burgerschap, namelijk wereldburgerschap. Wereldburgerschap zorgt voor een internationale dimensie op school; de leerlingen worden zich ervan bewust dat zij onderdeel zijn van een mondiaal systeem en verbonden zijn met de rest van de wereld. Een van de speerpunten van onderwijs 2032 is immers niet voor niets kennis aandragen die de leerlingen nodig hebben om de wereld te kunnen begrijpen en er aan bij te dragen. 2

3 Je zou kunnen zeggen dat wereldburgerschap een optelsom is van internationalisering en burgerschap. Vroeg vreemdetalenonderwijs staat hier in dienst van. Het spreken van een gemeenschappelijke taal vergemakkelijkt de communicatie. Met wereldburgerschap werk je aan verschillende competenties die aansluiten bij de 21st Century Skills. Onderzoek naar deze zogenoemde soft skills is belangrijk voor het onderbouwen van de relevatie van wereldburgerschap en de doorgaande lijn naar het voortgezet onderwijs. Wat er in het primair onderwijs wordt opgebouwd moet verder worden uitgebouwd op het voortgezet onderwijs. Wereldburgerschap op de basisschool start met de leerkracht. Zij moet over de goede competenties beschikken en zelf ook internationale ervaringen hebben opgedaan. Kwaliteitstraject vroeg vreemdetalenonderwijs Standaard 2.0? In Nederland zijn er momenteel meer dan 1150 scholen die vroeg vreemdetalenonderwijs Engels aanbieden. Er zijn echter nog maar 50 scholen met een kwaliteitskeurmerk. Dit zijn de basisscholen die aan de Landelijke Standaard (2011) voldoen. De Landelijke Standaard geeft richting en biedt kwaliteitseisen aan het vvtoprogramma. Ons advies is deze standaard niet los te laten, maar te herdefiniëren op basis van nieuwe onderzoeken. Als wereldburgerschap een belangrijke plaats krijgt in het curriculum, dan moet dit ook terug te zien zijn in de vvto-standaard. Onze grootste uitdaging is alle vvto-scholen te verleiden aan de eisen van de standaard te voldoen. 3

4 Tweetalig onderwijs Onderzoek Om de relevantie en resultaten van het tto de komende jaren verder te kunnen onderbouwen, zal het onderzoek naar tto in de aankomende periode meer beschrijvend dan toetsend van aard zijn. Meer kwalitatief dan kwantitatief. We zoeken naar meer afstemming tussen de scholen, docenten en onderzoekers. Ook aan de lerarenopleidingen vindt relevant onderzoek plaats. Dit type onderzoek zou informatie moeten opleveren voor scholing en didactiek, en zal de gedachtevorming over de inhoud van de leerroute voeden. Het onderzoek zal zich richten op de volgende aspecten: Didactisch onderzoek Het meest uitgebreid in kaart gebracht is tot nog toe de taalvaardigheidsontwikkeling van de tto-leerlingen. Tto-leerlingen maken een snellere taalontwikkeling door en bereiken een hoger niveau dan niet-tto leerlingen. Wanneer we echter corrigeren voor de selectie die in tto-contexten altijd plaatsvindt, wordt de vraag relevant in hoeverre de taaldidactiek in het tto werkelijk bijdraagt aan de taalontwikkeling van de leerlingen. Er is daarom blijvend behoefte aan onderzoek dat laat zien of tto werkt en zo ja, hoe het werkt. Verder willen we onderzoek stimuleren naar onder meer de volgende vragen: CLIL Wat gebeurt er in de klas en waar leidt dat toe? Bijvoorbeeld: hoe verhouden input en interactie zich tot elkaar en welke resultaten levert dat op? Wat is het effect van feedback? Wat is de rol van buitenschools taalcontact? Wat is het effect van native speakers op de taalverwerving van de leerlingen? Hoeveel Engels is genoeg? Is de 50% die nu gehanteerd wordt een kritische grens, of heeft een kleiner percentage een zelfde effect? En: wat kunnen we van deze bevindingen leren voor de doorontwikkeling van tto en voor het verrijken van andere vormen van onderwijs? Wat is de rol van taalvaardigheid en wereldburgerschap ten opzichte van de identiteit? Hoe wordt identiteit gevormd door het tweetalig onderwijs? Het (internationaal) onderzoek naar CLIL (Content and Language Integrated Learning), een van de pijlers van het tto, staat intussen verre van stil. Het concept wordt door een groeiende academische gemeenschap doorontwikkeld, en is het pionier- (en sommigen zullen zeggen: amateur-) stadium voorbij. Een interessante ontwikkeling is bijvoorbeeld die op het gebied vakspecifieke literacies, waarbij met name de specifieke 4

5 uitdagingen voor vakdocenten in relatie tot de taalverwerving van de leerlingen naar voren komen. We willen meer kennis nemen van internationaal CLIL-onderzoek en hier ons voordeel mee doen. Bij de herziening van de Standaard (zie onder) past ook een herbronning op CLIL. Opbrengsten onderzoek Er is behoefte aan inzicht in de effecten van tweetalig onderwijs in brede zin. Scholen, ouders en (oud)leerlingen rapporteren diverse voordelen en opbrengsten van tto, die gestructureerd in kaart gebracht moeten worden. De genoemde opbrengsten omvatten bijvoorbeeld een grotere mate van zelfvertrouwen in internationale omgevingen, critical thinking skills en sterk ontwikkelde interculturele competenties. Onderzoek naar deze soft skills is van groot belang voor het onderbouwen van de relevantie en de doorontwikkeling van het tto. Van EIO naar Wereldburgerschap De internationale oriëntatie is in het tto vormgegeven via de principes van het concept EIO: Europese en Internationale Oriëntatie. Van oudsher is EIO gebaseerd op kennisverwerving in en buiten de vakken, en daarnaast internationale samenwerking. Een belangrijke ontwikkeling van de laatste jaren is de introductie van het Common Framework for Europe Competence (CFEC), dat de internationale oriëntatie van een opbouw heeft voorzien, en scholen een werkbare structuur voor de ontwikkeling van de internationale leerlijn. Nu wordt ook zichtbaar wat traditioneel in het EIO-concept onderbelicht blijft: dat wat we wereldburgerschap kunnen noemen, waarin ruimte is voor thema s als duurzaamheid, verantwoordelijkheid ten opzichte van mede(wereld)burgers en ondernemerschap. We willen het goede van EIO behouden maar ook de stringente principes van het concept loslaten en een doorontwikkeling maken richting Wereldburgerschap. Het tto wordt daardoor verrijkt met een dimensie die aansluit bij de 21st century skills, en die wint aan relevantie voor de wereld van vandaag. Het CFEC blijft richtsnoer maar kan mogelijk ook uitgebreid en herzien worden. De tto-leerling van morgen is een vaardige wereldburger die zich niet alleen met kennis staande houdt in Europa of de westerse wereld, maar ook nadrukkelijk een rol kan oppakken in de wereld daarbuiten. We maken bij deze doorontwikkeling nadrukkelijk gebruik van de vele goede voorbeelden die er op de scholen reeds te vinden zijn. 5

6 Kwaliteitstraject tweetalig onderwijs Standaard 2.0 De huidige tto-standaard is niet op essentiële punten gewijzigd sinds de ontwikkeling ervan eind jaren 90. Hoewel de waarde van verschillende elementen van de Standaard zich door de jaren heen bewezen hebben, lijkt de tijd rijp voor een fundamentele herziening van de standaard, waarbij een nieuwe balans gevonden moet worden tussen recente wetenschappelijke inzichten, ideologie en het merk tto. Kern van de herziening is meer ruimte te bieden aan individuele keuzes van scholen bij de invulling van het tto, terwijl een gezamenlijke kwaliteitsnorm de basis blijft. Bij een herziening van de Standaard en van het kwaliteitstraject hoort een heroriëntatie op het toetsingskader, dat de ruimte voor keuzes en een gezamenlijke basis moet borgen. Kwaliteitstraject We willen toe naar een nieuw kwaliteitstraject, waarin meer recht kan worden gedaan aan de accenten en uitdagingen op individuele scholen, en dat tegelijkertijd genoeg handvatten biedt voor de visitatiecommissies. Een landelijke kwaliteitsnorm kan meer samengaan met formele waardering van resultaten en vaak regionale focus van scholen. In samenspraak met stakeholders zoals de Onderwijsinspectie maar vooral ook het netwerk en de visitatoren werken we toe naar een nieuw kwaliteitskader, waarvan de kern een nieuwe Standaard is. Eigenaarschap De standaard tto wordt breed door de scholen in het netwerk gedragen: er is een sterk gevoel van eigenaarschap, maar dit wordt niet door alle scholen in gelijke mate gevoeld. Sommige ervaren scholen hebben meegeschreven aan de eerste versie van de Standaard, terwijl nieuwe scholen de Standaard naar hun gevoel als een dwangbuis aangemeten krijgen. De scholen moeten daarom meer eigenaar van het kwaliteitstraject worden, zowel op het niveau van de eindverantwoordelijk schoolleider als de coördinator. De herijking van de Standaard en het kwaliteitstraject vormen een kans om de leden van het netwerk nauw te betrekken bij de ontwikkeling van het tweetalig onderwijs voor de 21 e eeuw. Transfer naar andere schooltypen Ontegenzeggelijk wordt er in het tweetalig onderwijs op diverse vlakken gepionierd. CLIL is (nog steeds) een innovatieve aanpak voor het leren van talen, de verweving van internationale oriëntatie door het curriculum en de diverse meerwaardes die in de 6

7 leerroute gecreëerd worden (en die we verder in kaart willen brengen) zijn te waardevol om tot het tto te beperken. We richten een expertisecentrum tto in, dat open staat voor het geven van advies aan, en het inspireren van andere scholen. Het tto onderzoekt op zijn beurt wat er geleerd kan worden van andere profielen en specialisaties. Er kan veel waardevolle transfer plaatsvinden, bijvoorbeeld van de ervaringen met CLIL en het vormgeven van een internationaal georiënteerd curriculum. Hierbij zoeken we aansluiting bij de leerlabs die worden voorgesteld in het rapport Onderwijs2032. Daarnaast kan het tto een van de mogelijke inspiratiebronnen zijn voor een te ontwikkelen talenspecialisatie in de vrije ruimte (het Linguasium) die op zijn beurt kan samengaan met een profiel zoals het tweetalig onderwijs. We onderzoeken de mogelijkheden van een het opnieuw invullen van de leerstoel tto en gaan daarover in gesprek met de stuurgroep en universiteiten. 7