Rapportage veranderingen in het beweeggedrag van mbo studenten

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Rapportage veranderingen in het beweeggedrag van mbo studenten"

Transcriptie

1 TNO-rapprt TNO/LS 2012 R10185 Rapprtage veranderingen in het beweeggedrag van mb studenten Behaviural and Scietal Sciences Wassenaarseweg AL Leiden Pstbus CE Leiden T F infdesk@tn.nl Datum 21 juni 2012 Auteur(s) Bernaards CM Buuren S van Aantal pagina's 22 (incl. bijlagen) Aantal bijlagen 2 Opdrachtgever MBO Raad Prjectnaam Veranderingen in het beweeggedrag en vergewicht Prjectnummer /01.02 Alle rechten vrbehuden. Niets uit deze uitgave mag wrden vermenigvuldigd en/f penbaar gemaakt dr middel van druk, ft-kpie, micrfilm f p welke andere wijze dan k, znder vrafgaande testemming van TNO. Indien dit rapprt in pdracht werd uitgebracht, wrdt vr de rechten en verplichtingen van pdrachtgever en pdrachtnemer verwezen naar de Algemene Vrwaarden vr pdrachten aan TNO, dan wel de betreffende terzake tussen de partijen geslten vereenkmst. Het ter inzage geven van het TNO-rapprt aan direct belang-hebbenden is tegestaan TNO

2 TNO-rapprt TNO/LS 2012 R / 17 Samenvatting Binnen het middelbaar berepsnderwijs (MBO) wrdt veel aandacht geschnken aan het bevrderen van een geznde leefstijl. Om sprt en bewegen duurzaam te implementeren binnen het mb is eind 2008 het masterplan bewegen en sprt pgesteld dr de mb raad. Dit masterplan sluit nauw aan bij de delstellingen die zijn gefrmuleerd binnen het Beleidskader Sprt, Bewegen en Onderwijs (SBO) waar het platfrm SBO uitvering aan geeft. Het masterplan bewegen en sprt binnen het mb vrmt daarm één van de vijf deelprjecten binnen het platfrm SBO. Het platfrm SBO heeft als delstelling dat in 2012 minimaal 50% van de jngeren (4-23 jaar) vldet aan de beweegnrm (i.e. cmbinrm). Deze delstelling geldt k vr mb studenten. Om te bepalen f deze delstelling binnen het mb is gehaald, is gebruik gemaakt van data die verzameld zijn met Testjeleefstijl.nu (TJL). Dit is een digitale leefstijlscan die mb schlen.a. in staat stelt m de leefstijl van mb studenten te mnitren ver de tijd. De data die verzameld zijn in het studiejaar 2009/2010 dienden hierbij als vrmeting en de data die verzameld zijn in het studiejaar 2011/2012 dienden als nameting. Met behulp van deze data is nderzcht in heverre het beweeggedrag van mb studenten is veranderd gedurende de peride dat het Masterplan bewegen en sprt mb van kracht was. Hierte zijn de veranderingen in kaart gebracht in het percentage mb studenten dat vldeed aan Nederlandse Nrm Geznd Bewegen, (NNGB), de fitnrm en de cmbinrm. Om te bepalen in heverre het beweeggedrag van mb studenten veranderd is tussen de vr- en nameting is primair gekeken naar de verandering in het percentage mb studenten dat vldeed aan de cmbinrm. Tevens is nderzcht in heverre er veranderingen ptraden in het percentage studenten met vergewicht en besitas. De verwachting was dat het percentage mb studenten dat vldet aan de beweegnrm (i.e. cmbinrm) zu tenemen in de peride dat het Masterplan van kracht was en dat het percentage studenten met vergewicht en besitas zu afnemen. Bij de vrmeting namen 20 schlen en 7977 studenten actief deel aan TJL. Bij de nameting waren dit 35 schlen en studenten. Binnen de ttale grep van deelnemende mb studenten daalde het percentage deelnemende mb studenten dat vldeed aan de NNGB licht van 24 naar 21% en bleef het percentage deelnemers dat vldeed aan de fitnrm en cmbinrm ngewijzigd tussen de vren nameting. Bij zwel de vr- als de nameting vldeed 51% van de respndenten aan de cmbinrm. Binnen de grep 17-jarige respndenten steeg het percentage studenten dat vldeed aan de fitnrm en cmbinrm en binnen de grep respndenten van 18 jaar en uder daalde het percentage studenten dat vldeed aan de NNGB. Daarnaast steeg het percentage deelnemende mb studenten met vergewicht licht van 14 naar 16%. Het percentage deelnemende mb studenten met besitas bleef ngewijzigd. In de peride dat het Masterplan bewegen en sprt binnen het mb van kracht was, is het percentage studenten dat vldende beweegt in de ttale grep TJL deelnemers niet veranderd terwijl de verwachting was dat dit percentage zu tenemen. Desndanks is de delstelling zals gefrmuleerd binnen het Beleidskader Sprt, Bewegen en Onderwijs (i.e. minimaal 50% van de studenten haalt de beweegnrm in 2012) gehaald vr de ttale grep ndervraagde mb studenten. De delstelling is echter niet gehaald vr de mb studenten beneden de 18 jaar maar het beweeggedrag nder de 17 jarige mb studenten is wel

3 TNO-rapprt TNO/LS 2012 R / 17 significant tegenmen tussen 2010 en Of deze tename het gevlg is van activiteiten die ntplid zijn in het kader van het Masterplan bewegen en sprt binnen het mb kan niet wrden gecncludeerd. Het percentage studenten met vergewicht is tussen 2010 en 2012 tegenmen in plaats van afgenmen en het percentage studenten met besitas is gelijk gebleven. De activiteiten die zijn uitgeverd in het kader van met Masterplan hebben dus niet geleid tt de preventie van vergewicht.

4 TNO-rapprt TNO/LS 2012 R / 17 Inhudspgave Samenvatting Inleiding Methde Dataverzameling Deelnemers aan het nderzek Beweeggedrag en beweegnrmen Beweegvragen Multipele imputatie Overgewicht en besitas Statistische analyses Resultaten Algemeen Veranderingen in het beweeggedrag Veranderingen in het percentage studenten met vergewicht en besitas Discussie en cnclusie Beweeggedrag Overgewicht en besitas Beperkingen van dit nderzek Advies aan mb schlen Cnclusie Literatuurlijst Bijlage(n) A Beweegvragen B Grenzen vr (ernstig) ndergewicht, nrmaal gewicht, vergewicht en (mrbide) besitas

5 TNO-rapprt TNO/LS 2012 R / 17 1 Inleiding Een geznde leefstijl is van grt belang vr het behud van een gede gezndheid en m als vitale burger te kunnen participeren in de maatschappij. Binnen het middelbaar berepsnderwijs (MBO) wrdt daarm veel aandacht geschnken aan het bevrderen van een geznde leefstijl. Dit kmt mede tt uiting in het pakket van eisen waaraan studenten met een MBO diplma meten vlden. Dit pakket van eisen staat beschreven in het dcument Lpbaan en Burgerschap en mvat verschillende dimensies waarnder de dimensie vitaal burgerschap. Vitaal burgerschap heeft betrekking p de bereidheid en het vermgen m te reflecteren p de eigen leefstijl en zrg te dragen vr de eigen vitaliteit als burger en werknemer. Om zrg te kunnen dragen vr de eigen gezndheid is het ndig dat de student zich bewust is van zijn eigen leefstijl, gezndheidsrisic's van leefstijl en werk in kan schatten, p basis daarvan verantwrde keuzes kan maken en activiteiten nderneemt die bijdragen aan een geznde leefstijl. De aandacht vr geznde leefstijl binnen het MBO kmt k tt uiting in het masterplan bewegen en sprt dat eind 2008 is pgesteld. Het del van dit masterplan is: Het duurzaam implementeren van bewegen en sprt binnen het mb, m de deelnemers vr te bereiden p een plek in de maatschappij als vitale werknemer en vitale burger. Deze delstelling sluit nauw aan bij de delstellingen van het Beleidskader sprt, bewegen en nderwijs (SBO). De hfddelstelling van het Beleidskader SBO is m te bereiken dat in 2012 minimaal 50% van de jeugd (4 tt 23 jarigen) de beweegnrm (i.e. cmbinrm) haalt. Het masterplan bewegen en sprt vrmt daarm één van de vijf deelprjecten binnen het Platfrm sprt, bewegen en nderwijs dat uitvering geeft aan het in 2008 pgestelde Beleidskader SBO van de ministeries van OCW en VWS. Binnen het Masterplan bewegen en sprt in het MBO zijn de vlgende vier hfddelstellingen gefrmuleerd: 1. Het vergrten van de sprtdeelname; 2. De preventie van vergewicht; 3. Het vrkmen van vregtijdige schluitval; 4. Het ntwikkelen van (sprt)talent. Om de sprtdeelname van mb studenten te vergrten is in het kader van het Masterplan vral ingezet p het herinveren van het bewegingsnderwijs binnen het reguliere lesprgramma. Het streven was dat 5% van de minimale cntacttijd per leerjaar (850 uur) die de student binnenschls aanwezig is, zu gaan bestaan uit sprtactieve uren. Daarnaast is ingezet p het realiseren van schlsprt, het vergrten van het aanbd van sprttrainers- en scheidsrechterspleidingen, BRAVO ndersteuning (Bewegen, Rken, Alchl, Veding en Ontspanning) vr medewerkers en het vergrten van draagvlak dr aan te sluiten bij het Olympisch Plan en het Cnvenant Geznd Gewicht. Ter preventie van vergewicht is ingezet p het prmten en uitbuwen van de leefstijlscan ( ntwikkelen en implementeren van de handleiding geznde schl, het ntwikkelen van het Vignet Geznde schl (deelvignet bewegen), en het beschrijven en ntsluiten van de lessendatabase vr het mb vr de lesthema s bewegen en sprt, bewegen en leefstijl, en bewegen en werk. Om schluitval te vrkmen is ingezet p het zeken naar gd practices en cmmunicatie. Tt slt is vr het ntwikkelen van (sprt)talent ingezet p het schrijven van een handleiding tpsprt

6 TNO-rapprt TNO/LS 2012 R / 17 binnen het mb en het aanpassen van de uitznderingsregel van de verplichte 850 cntacturen, vr de tpsprters in het mb die geïndiceerd zijn en in de NOC*NSF database staan. Alle deelprjecten binnen het Platfrm SBO wrden in 2012 geëvalueerd. Hierbij zal wrden nagegaan f de delstellingen die bij de start van ieder prject zijn gefrmuleerd behaald zijn. Om te bepalen in heverre de eerste twee delstellingen van het Masterplan bewegen en sprt en de algemene delstelling van het platfrm SBO zijn behaald, zal gebruik wrden gemaakt van gegevens die verzameld zijn met Testjeleefstijl.nu. Testjeleefstijl.nu is een digitale leefstijlscan met vragen ver diverse leefstijlthema s waarnder bewegen. In 2008/2009 is dr 10 MBO schlen vr het eerst gestart met deze digitale leefstijlscan. De leefstijlscan werd ten primair ingezet m MBO studenten bewust te maken van hun huidige leefstijl en m kennis ver te dragen ver een geznde leefstijl. Na het invullen van de leefstijlscan kregen studenten beperkte feedback p basis waarvan zij een actieplan knden schrijven. In de jaren die daarp vlgden is Test Je Leefstijl (TJL) verder uitgebreid en drntwikkeld. In 2011 zijn vier psychsciale thema s tegevegd aan de leefstijlscan mdat hier behefte aan was in het veld. Dit zijn de thema s angst/depressie, agressie en geweld, eenzaamheid en zelfdding. In 2011/2012 is Testjeleefstijl.nu grndig verbeterd en uitgebreid met de mgelijkheid vr schlen m p ieder mment een autmatische schlrapprtage p te vragen waarin de resultaten van de eigen schl wrden vergeleken met de resultaten van alle andere MBO schlen die deelnamen aan de leefstijlscan (Bernaards e.a. 2011). Deze gegevens kunnen dr MBO schlen gebruikt wrden als input vr een verdere systematische planning van het gezndheidsbeleid van de schl. Hierbij kunnen schlen gebruik maken van de interventie-adviezen die vermeld staan in de schlrapprtage. Naast een bewustwrdingsfunctie heeft de leefstijlscan k een mnitr del. Dr jaarlijks de leefstijl van mb studenten te meten, kan in kaart wrden gebracht in heverre de leefstijl van mb studenten ver de jaren heen verandert. Z kan wrden nagegaan f veranderingen in het leefstijlbeleid p mb schlen samengaan met veranderingen in de leefstijl van mb studenten. Deze mnitrfunctie zal in dit rapprt wrden gebruikt m de veranderingen in het beweeggedrag van mb studenten in kaart te brengen en het percentage studenten met vergewicht en besitas in de peride dat het masterplan SBO van kracht was (2009/2010 en 2011/2012). Om te bepalen in heverre het beweeggedrag van mb studenten veranderd is in deze peride, is primair gekeken naar de verandering in het percentage mb studenten dat vldeed aan de cmbinrm. De verwachting is dat dit percentage zal zijn tegenmen en dat het percentage studenten met vergewicht en besitas zal zijn afgenmen. In dit rapprt zullen de vlgende drie nderzeksvragen wrden beantwrd: 1. In heverre is het percentage studenten dat vldende beweegt veranderd tussen het studiejaar 2009/2010 en het studiejaar 2011/2012? 2. Vldet minimaal 50% van de mb studenten aan de beweegnrm (i.e. cmbinrm) in het studiejaar ? 3. In heverre is het percentage studenten met vergewicht en besitas veranderd tussen het studiejaar 2009/2010 en het studiejaar 2011/2012?

7 TNO-rapprt TNO/LS 2012 R / 17 2 Methde 2.1 Dataverzameling Om te kunnen bepalen in heverre het beweeggedrag van mb studenten is veranderd gedurende de peride dat het Masterplan bewegen en sprt mb van kracht was, is gebruik gemaakt van de data die verzameld zijn met Test Je Leefstijl.nu. De data die verzameld zijn in het studiejaar 2009/2010 fungeren hierbij als vrmeting en de data die verzameld zijn in 2011/2012 als nameting. Aangezien de huidige rapprtage gereed mest zijn in mei 2012 knden vr de nameting alleen de data die verzameld waren tt en met februari 2012 wrden meegenmen. 2.2 Deelnemers aan het nderzek Alle deelnemers aan dit nderzek waren studenten aan één van de deelnemende mb schlen die de mdule bewegen invulden in Testjeleefstijl.nu. De studenten knden zich vr de leefstijlscan aanmelden en werden vervlgens gevraagd persnlijke gegevens in te vullen zals geslacht, gebrtedatum en gebrteland, waarna ze de leefstijlvragen per thema (waarnder bewegen) knden invullen. Welke studenten werden uitgendigd m deel te nemen aan Test Je Leefstijl en p welke manier, werd aan de afznderlijke mb schlen vergelaten. Dit is bij TNO nbekend; evenals de mate waarin deelname dr mb schlen verplicht werd gesteld. 2.3 Beweeggedrag en beweegnrmen Zwel p de vr- als p de nameting is bepaald f studenten vldeden aan een drietal beweegnrmen, te weten: de Nederlandse Nrm Geznd Bewegen (NNGB), de Fitnrm en de Cmbinrm (zie verderp vr definities). De cmbinrm wrdt binnen het Platfrm Sprt, Bewegen en Onderwijs gebruikt als uitgangspunt. Indien in dit rapprt wrdt gesprken ver de beweegnrm dan wrdt de cmbinrm bedeld. Vr de evaluatie van het Masterplan bewegen en sprt mb is nderzcht in heverre het percentage studenten dat vldet aan de NNGB, Fitnrm en cmbinrm is veranderd tussen 2009/2010 en 2011/2012. Daarnaast is nderzcht in heverre het percentage mb studenten met ndergewicht, nrmaal gewicht, vergewicht en besitas is veranderd in dezelfde peride. Studenten beneden de 18 jaar vlden aan de Nederlandse Nrm Geznd Bewegen (NNGB) als zij iedere dag ten minste 60 minuten minimaal matig intensief bewegen. Studenten van 18 jaar en uder vlden aan de NNGB als zij p ten minste vijf dagen per week gedurende ten minste 30 minuten minimaal matig intensief bewegen. Studenten (ngeacht hun leeftijd) vlden aan de Fitnrm indien zij p ten minste drie dagen per week gedurende ten minste 20 minuten zwaar intensief bewegen. Studenten vlden aan de Cmbinrm als zij vlden aan de vr hun leeftijd geldende NNGB nrm en/f de Fitnrm.

8 TNO-rapprt TNO/LS 2012 R / Beweegvragen De vragen die ten tijde van de vr- en nameting gebruikt zijn m te bepalen f studenten vldeden aan de beweegnrmen zijn vermeld in bijlage 1. Bij de vrmeting ntbrak een vraag ver intensief sprten waarmee bepaald kn wrden f studenten vldeden aan de fitnrm. Om dit prbleem p te lssen is cnfrm de rapprtage De leefstijl van mb studenten in Nederland 2009/2010 (Rijpstra en Bernaards 2011) gebruik gemaakt van de vragen ver sprten (vraag 3 t/m 5, bijlage 1). Studenten vldeden aan de fitnrm indien zij lid waren van een sprtvereniging, ten minste 3 keer per week sprtten gedurende minimaal een half uur tt een uur. Bij de nameting waren een aantal vragen gewijzigd ten pzichte van de vrmeting. Daardr was het niet mgelijk m het percentage studenten dat in 2009/2010 vldeed aan de beweegnrmen zmaar te vergelijken met het percentage studenten dat in 2011/2012 vldeed aan de beweegnrmen. Om het beweeggedrag van mb studenten tch te kunnen vergelijken tussen de vr- en nameting is aanvullend nderzek verricht. In maart 2012 is nder een steekpref van 291 mb studenten een krte vragenlijst uitgezet met zwel de ude vraagstelling (2009/2010) als de nieuwe vraagstelling (2011/2012). Aan de hand van deze aanvullende steekpref kn de relatie tussen de ude en nieuwe versie wrden geschat. Onder de aanname dat deze relatie hetzelfde is in het 2011/2012 nderzek knden we een schatting maken van het percentage studenten dat aan de beweegnrm vldet alsf ze de ude vragen hadden ingevuld. Technisch gebeurt de schatting met behulp van multipele imputatie (Van Buuren, 2012). 2.5 Multipele imputatie Bij de multipele imputatie zijn de gegevens van de 291 persnen uit het aanvullende nderzek tegevegd aan die van de gegevens die verzameld zijn met Test Je Leefstijl (hfdsteekpref). De antwrden van de persnen uit de hfdsteekpref ntbraken p de ude vragen mdat de ude vragen uit 2009/2010 bij de nameting niet meer werden gesteld. Vr elke persn is een trekking gedaan uit de verdeling van antwrden p de ude vraag, gegeven het (bekende) antwrd p de nieuwe vraagfrmulering. Het resultaat hiervan was een cmplete dataset met plausibele waarden wat elke persn geantwrd zu kunnen hebben p de ude vragen. Op basis hiervan is het percentage dat vldet aan de beweegnrm geschat. Vr het verkrijgen van de juiste standard errrs van de schattingen is de prcedure 25 keer uitgeverd, waarbij telkens gestart wrdt met verschillende randm waarden. Omdat de vragen vr vlwassenen en nietvlwassenen verschillen, is het gehele imputatieprces vr deze twee grepen apart uitgeverd. 2.6 Overgewicht en besitas Studenten werden ingedeeld in de leeftijds- en geslachtsafhankelijke BMI klassen ndergewicht, nrmaal gewicht, vergewicht, en besitas p basis van hun bdy mass index (BMI) (Van Buuren, 2004; Cle et al., 2000; Van Buuren en Hira Sing 2006). De BMI werd bepaald p basis van gewicht gedeeld dr lengte (in meters) in het kwadraat. De gebruikte afkapwaarden vr (ernstig) ndergewicht, nrmaal gewicht, vergewicht en (mrbide) besitas staan vermeld in bijlage 2. Vr deze

9 TNO-rapprt TNO/LS 2012 R / 17 rapprtage zijn de BMI klassen ernstig ndergewicht en ndergewicht samengenmen evenals de BMI klassen besitas en mrbide besitas. 2.7 Statistische analyses Om te bepalen f het percentage mb studenten dat vldet aan de cmbinrm verschilt tussen 2009/2010 en 2011/2012 is gebruik gemaakt van een tets vr prprties. Om te bepalen f het percentage mb studenten met ndergewicht nrmaal gewicht, vergewicht en besitas verschilt tussen 2009/2010 en 2011/2012 is k gebruik gemaakt van een tets vr prprties. Verschillen waren statistisch significant bij een p-waarde < 0,05.

10 TNO-rapprt TNO/LS 2012 R / 17 3 Resultaten 3.1 Algemeen Bij de vrmeting (studiejaar 2009/2010) namen 20 schlen deel en vulden 7977 studenten de leefstijlscan in. In tabel 1 staat weergegeven heveel studenten de leefstijlscan invulden per leeftijdsgrep en per geslacht. Tabel 1. Aantal mb studenten dat deelnam aan Testjeleefstijl.nu naar leeftijdsgrep en geslacht bij de vrmeting (studiejaar 2009/2010) Leeftijdsgrep Man (%) Vruw (%) Ttaal (%) 15 t/m 16 jaar 1114 (43,8) 1430 (56,2) 2544 (31,9) 17 jaar 1301 (48,9) 1358 (51,1) 2659 (33,3) 18 t/m 28 jaar 1318 (47,5) 1456 (52,5) 2774 (34,8) Ttaal 3733 (46,8) 4244 (53,2) 7977 (100,0) Bij de nameting (studiejaar 2011/2012) hadden 41 schlen zich aangemeld maar namen uiteindelijk maar 35 schlen actief deel. In de peride september 2011 tt en met februari 2012 vulden studenten de leefstijlscan in. In tabel 2 staat weergegeven heveel studenten de leefstijlscan invulden per leeftijdsgrep en per geslacht. Van 48 studenten was het geslacht nbekend. Het is nbekend heveel studenten de leefstijlscan invulden p zwel de vr- als de nameting. Uit tabel 1 en 2 blijkt dat de verdeling van deelnemers ver de leeftijdsgrepen vrijwel gelijk was bij de nulmeting en de nameting. Dit geldt k vr de man/vruw verdeling. Er is niet getetst f deze kleine verschillen statistisch significant waren. Tabel 2. Aantal mb studenten dat deelnam aan Testjeleefstijl.nu naar leeftijdsgrep en geslacht bij de nameting (studiejaar 2011/2012) Leeftijdsgrep Man (%) Vruw (%) Onbekend (%) Ttaal (%) 15 t/m 16 jaar 2175 (42,6) 2896 (56,7) 33 (0,6) 5104 (33,3) 17 jaar 2327 (46,7) 2649 (53,1) 9 (0,2) 4985 (32,5) 18 t/m 28 jaar 2428 (45,3) 2826 (52,7) 6 (0,1) 5260 (34,3) Ttaal 6930 (45,1) 8371 (54,5) 48 (0,3) (100,0) 3.2 Veranderingen in het beweeggedrag In tabel 3.1 staat weergegeven heveel prcent van de TJL deelnemers vldeed aan de beweegnrmen bij de vrmeting in het studiejaar 2009/2010 en nameting in het studiejaar 2011/2012. Bij de nameting was het percentage respndenten dat vldeed aan de NNGB significant lager dan bij de vrmeting. Dit verschil was drie prcentpunten lager. Het percentage respndenten dat vldeed aan de fitnrm en de cmbinrm verschilde niet significant tussen de vr- en nameting. Onder de jarige respndenten veranderde het beweeggedrag niet maar de 17 jarige respndenten gingen significant vaker vlden aan de fitnrm (vijf prcentpunten mhg) en de cmbinrm (vier prcentpunten mhg). De vlwassen respndenten gingen significant minder vaak vlden aan de NNGB (negen prcentpunten mlaag) maar het percentage vlwassen respndenten dat vldeed aan de fitnrm en cmbinrm bleef gelijk.

11 TNO-rapprt TNO/LS 2012 R / 17 In vldeed minimaal 50% van de respndenten aan de cmbinrm maar dit was k het geval in ten tijde van de vrmeting. De 50% delstelling die gesteld is binnen het Beleidskader SBO is gehaald drdat het percentage mb studenten van 18 jaar en uder relatief hg is. Vr vlwassenen is de cmbinrm minder streng dan vr kinderen en jngeren (zie paragraaf 2.3). Tabel 3.1. Beweeggedrag ttale grep en uitgesplitst per leeftijdsgrep (in percentage leerlingen die vlden aan nrmen): resultaten studiejaar 2009/2010 en 2011/2012 Beweeggedrag N Ttaal jaar 17 jaar 18 + (nrm vlwassenen) Vrmeting (2009/2010) 1 NNGB % 10% 10% 50% Fitnrm % 43% 36% 32% Cmbinrm % 47% 42% 63% Nameting (2011/2012) 2 NNGB % ( )* 11% 10% 41% ( )* Fitnrm % 42% 41% ( )* 32% Cmbinrm % 47% 46% ( )* 59% 1 Brn: Rijpstra & Bernaards Deze cijfers zijn geschat met behulp van multipele imputatie 3 De effectieve N die gebruikt is m te tetsen is anders drdat gebruik is gemaakt van multipele imputatie. *p<0,05; ( ): significante verlaging t..v. de vrmeting; ( ) significante verhging t..v. de vrmeting 3.3 Veranderingen in het percentage studenten met vergewicht en besitas In tabel 3.2 staat weergegeven heveel prcent van de TJL deelnemers ndergewicht, een nrmaal gewicht, vergewicht f besitas had bij de vrmeting in het studiejaar 2009/2010 en de nameting in het studiejaar 2011/2012. Bij de nameting was het percentage respndenten met vergewicht twee prcentpunten hger dan bij de vrmeting. Deze tename was statistisch significant. Er waren geen verschillen in het percentage respndenten in de andere BMI klassen. Onder de vlwassenen was het percentage respndenten met een nrmaal gewicht twee prcentpunten lager dan bij de vrmeting. Deze afname tussen de vr- en meting was statistisch significant.

12 TNO-rapprt TNO/LS 2012 R / 17 Tabel 3.2 Bdy mass index (BMI) klassen: ttale grep en uitgesplitst per leeftijdsgrep (in percentages): resultaten studiejaar 2009/2010 en 2011/2012 BMI klassen N Ttaal jaar 17 jaar 18 + Vrmeting (2009/2010) Ondergewicht 8% 7% 8% 7% Nrmaal gewicht 74% 76% 75% 72% Overgewicht 14% 15% 14% 16% Obesitas 4% 4% 3% 5% Nameting (2011/2012) Ondergewicht 7% 7% 8% 7% Nrmaal gewicht 73% 76% 73% 70% ( )* Overgewicht 16% ( )* 14% 15% 17% Obesitas 4% 3% 4% 6% 1 Brn: Rijpstra & Bernaards 2011 *p<0,05; ( ): significante verlaging t..v. vrmeting; ( ) significante verhging t..v. vrmeting

13 TNO-rapprt TNO/LS 2012 R / 17 4 Discussie en cnclusie Het Platfrm sprt, bewegen en nderwijs (SBO) had als delstelling dat in 2012 minimaal 50% van de jngeren (4-23 jaar) zu vlden aan de beweegnrm (i.e. cmbinrm). Vr het deelprject Masterplan bewegen en sprt is nagegaan in heverre er veranderingen zijn pgetreden in het beweeggedrag van mb studenten en in het percentage mb studenten met vergewicht en besitas in de peride dat het Masterplan sprt en bewegen van kracht was. Binnen het masterplan is dr mb schlen vral ingezet p het herinveren van lessen bewegingsnderwijs en gezndheid/leefstijl. Het del hiervan was m studenten te laten vlden aan de zgenaamde vijfprcentennrm. Om hieraan te vlden mest ten minste 5% van de minimale cntacttijd per leerjaar (850 uren) bestaan uit sprtactieve uren. 4.1 Beweeggedrag De verwachting was dat het percentage mb studenten dat vldende beweegt (d.w.z. zu vlden aan de cmbinrm) zu tenemen in de peride dat het Masterplan van kracht was. Uit het nderzek dat beschreven staat in het nderhavige rapprt blijkt dat deze tename binnen de ttale grep respndenten niet is gerealiseerd. Dit wil echter niet zeggen dat de respndenten sinds de intrductie van het masterplan niet méér zijn gaan bewegen. Studenten die vrheen p geen enkele dag in de week ten minste 30 minuten matig intensief bewgen zullen ng steeds niet vlden aan de cmbinrm als zij sindsdien p twee dagen per week zijn gaan sprten f p vier dagen per week met de fiets naar schl kmen in plaats van met de bus. Het wel f niet vlden aan de cmbinrm is een vrij grve maat m het beweeggedrag van studenten in kaart te brengen waardr kleine veranderingen in het beweeggedrag npgemerkt kunnen blijven. Daarnaast is het de vraag f de verwachtingen van het Masterplan niet te hg gespannen waren. Er is binnen het masterplan immers vral is ingezet p het herinveren van het bewegingsnderwijs (5% nrm). Vr de meeste studenten zal dit p de krte termijn nvldende zijn geweest m te gaan vlden aan de beweegnrm. Op de lange termijn zu dit, naast andere initiatieven m het beweeggedrag van mb studenten te bevrderen, naar verwachting wel kunnen leiden tt duurzame gedragsverandering (zie paragraaf 4.4). Ondanks het feit dat het percentage nrmactieve mb studenten niet is gewijzigd in de afgelpen twee jaar, is de algemene delstelling van het Platfrm SBO dat minimaal 50% van de studenten in 2012 zu meten vlden aan de beweegnrm (i.e. cmbinrm) gehaald vr de ttale grep respndenten (alle leeftijdsgrepen samen). Van de ttale grep deelnemende mb studenten vldeed 51% aan de cmbinrm in het studiejaar 2011/2012. Het feit dat deze delstelling al bij de vrmeting was gehaald, geeft aan dat het realiseren van deze delstelling waarschijnlijk niet het gevlg is geweest van het Masterplan bewegen en sprt. Het behalen van de delstelling kmt bvendien vral vr rekening van de vlwassen mb studenten. In deze grep vlden relatief veel studenten aan de cmbinrm mdat de cmbinrm (evenals de NNGB) minder streng is vr vlwassenen dan vr kinderen en adlescenten. Het Masterplan daarentegen is met name gericht p jngeren. Het is dus eigenlijk niet helemaal eerlijk dat de 50% delstelling k wrdt tegepast p de mb studenten mdat ruim een derde van de respndenten 18 jaar f uder was. Binnen de grep ndervraagde mb studenten beneden de

14 TNO-rapprt TNO/LS 2012 R / jaar is de 50% delstelling niet gehaald. Bij de nameting vldeden respectievelijk 47% van de jarigen en 46% van de 17-jarigen aan de cmbinrm. Het percentage ndervraagde 17-jarige studenten dat vldeed aan de cmbinrm (en de fitnrm) was bij de nameting wel significant hger dan bij de vrmeting. Deze bevinding zu te verklaren zijn als het Masterplan vral had ingezet p het realiseren van sprt- en beweegmgelijkheden specifiek vr deze leeftijdsgrep. Uit de laatste DSP mnitr blijkt echter dat het sprt en beweegnderwijs vral is gerealiseerd vr de eerstejaars mb studenten en in veel mindere mate vr de tweede, derde en vierdejaars mb studenten (DSP 2012). In 2008 behaalde 17% van de eerstejaars studenten de vijfprcentennrm en in 2012 was dit 46%. Onder de tweedejaars steeg het percentage studenten dat vldeed aan de vijfprcentnrm slechts van 10% naar 21%. Onder de derde en vierdejaars steeg dit percentage ng minder sterk. Hierdr ligt het niet vr de hand m te vernderstellen dat de tename in het beweeggedrag van de 17-jarige studenten het gevlg is geweest van het Masterplan bewegen en sprt. Aangezien de 15- en 16-jarige studenten ged vertegenwrdigd zijn nder de eerstejaars studenten zu k in deze grep een stijging gebserveerd meten zijn in het beweeggedrag. Verder is het pmerkelijk dat het percentage vlwassen studenten dat vldeed aan de NNGB tussen de vr- en nameting aanzienlijk (en significant) is gedaald. Hier is geen verklaring vr gevnden. Het del m de sprtdeelname van mb studenten te vergrten lijkt vr de ttale grep mb studenten niet te zijn gehaald. Indien er sprake was geweest van een relevante tename in de sprtdeelname dan zu dit zichtbaar meten zijn geweest als een tename in het percentage fitnrmactieven. Deze tename was alleen zichtbaar bij de 17-jarige mb studenten. Bvendien lijkt het percentage studenten dat lid was van een sprtvereniging niet te zijn veranderd tussen de vr- en de nameting. Bij de vrmeting was 56% van de respndenten lid van een sprtvereniging (f sprtschl) en bij de nameting 57%. Bij de interpretatie van deze cijfers is pnieuw vrzichtigheid gebden mdat bij de nameting gevraagd is naar het lidmaatschap van een (f meerdere) sprtvereniging(en) f een sprtschl terwijl bij de vrmeting alleen gevraagd is naar het lidmaatschap van een (f meerdere) sprtverenigingen(en). 4.2 Overgewicht en besitas De verwachting was dat het percentage mb studenten met vergewicht en besitas zu dalen in de peride dat het Masterplan van kracht was. Deze daling is niet gerealiseerd. In plaats daarvan is het percentage studenten met vergewicht tussen 2010 en 2012 juist licht gestegen (met twee prcentpunten) en is het percentage studenten met besitas gelijk gebleven. De activiteiten die zijn uitgeverd in het kader van met Masterplan hebben dus niet geleid tt de preventie van vergewicht. 4.3 Beperkingen van dit nderzek Bij de interpretatie van de resultaten van dit nderzek is vrzichtigheid gebden. Het nderzek dat beschreven staat in dit rapprt kende enkele beperkingen t.a.v. de meetmethde en de nderzekspzet. Ten eerste is bij het meten van bewegen geen nderscheid gemaakt tussen bewegen in de zmer en bewegen in de winter. Hierdr is het percentage studenten dat vldet aan de beweegnrmen niet vergelijkbaar met de landelijke beweegcijfers zals beschreven in het Trendrapprt

15 TNO-rapprt TNO/LS 2012 R / 17 Bewegen en Gezndheid (Hildebrandt e.a. 2010) en k niet met de beweegcijfers in de eindrapprtage van het deelprject VMBO in beweging (Bernaards et al. 2012). Indien dit zmer en winter nderscheid niet wrdt gemaakt, wrdt er sneller vldaan aan de beweegnrm. In het Trendrapprt Bewegen en Gezndheid vlden respndenten pas aan de beweegnrmen indien zij zwel in de zmer als in de winter vldende bewegen. Indien in de leefstijlscan wel nderscheid was gemaakt tussen bewegen in de zmer en de winter dan was de 50% delstelling waarschijnlijk niet gehaald. Ten tweede zijn de resultaten bij de nameting gebaseerd p data die verzameld zijn tussen september 2011 en februari Bij de vrmeting zijn de cijfers gebaseerd p het hele studiejaar (van september 2009 t/m augustus 2010). Bij de nameting ntbreken dus gegevens ver de peride maart t/m augustus. Aangezien het beweeggedrag seizenafhankelijk is (in de zmer wrdt er meer bewgen dan in de winter), zu dit van invled geweest kunnen zijn p de nderzeksresultaten. Het beweeggedrag zu hierdr bij de nameting zijn nderschat. De verwachting is echter dat het verschil in dataverzamelingsperide weinig invled gehad zal hebben gehad p de nderzeksresultaten mdat in de afgelpen jaren is gebleken dat de meeste studenten TJL invullen in september en ktber. Ten derde zijn er tussen de vren de nameting veranderingen aangebracht in de vragen waarmee het beweeggedrag van mb studenten is gemeten. Daardr mest gebruik wrden gemaakt van data-imputatietechnieken. Ondanks dat het mdel dat ten grndslag heeft gelegen aan de data-imputatie uitgebreid is getetst p rbuustheid, meten de resultaten altijd met vrzichtigheid wrden geïnterpreteerd. Met behulp van de data-imputatietechnieken wrdt het percentage studenten dat bij de nameting vldeed aan de beweegnrmen immers geschat. Ten vierde kan dr het ntbreken van een cntrlegrep niet wrden gecncludeerd f veranderingen gevlg zijn geweest van de activiteiten die ntplid zijn binnen het Masterplan mb. Eventuele veranderingen zuden k het gevlg kunnen zijn van landelijke aandacht vr bewegen f mgevingsveranderingen die dr gemeenten zijn drgeverd (bijvrbeeld aanleg van fietspaden). Ok is niet nderzcht f de veranderingen in (bijvrbeeld) het sprtaanbd p mb-schlen (schlniveau) zijn gerelateerd aan veranderingen in het beweeggedrag van mb-studenten (studentniveau). Tt slt nam slechts een deel van de mb schlen mee aan zwel de vr- als de nameting. Bij de nameting namen immers meer schlen deel dan bij de vrmeting. Indien het vral de actieve schlen waren (met relatief actieve studenten) die deelnamen aan de vrmeting dan zuden de veranderingen in het beweeggedrag van mb studenten mgelijk zijn nderschat. 4.4 Advies aan mb schlen Ondanks dat het percentage studenten dat vldeed aan de cmbinrm in de ttale grep ndervraagde mb studenten niet is gewijzigd, zijn er dr mb schlen sinds de ttstandkming van het masterplan bewegen en sprt vele randvrwaarden gecreëerd m het beweeggedrag van mb studenten in de tekmst te verhgen. Naast het herintrduceren van sprtlessen en het rganiseren van sprtdagen zijn er binnen de deelnemende schlen k samenwerkingsverbanden ntstaan met mliggende betrkken partijen zals gemeenten, verenigingen (inzet trainers en gebruik accmmdatie), reginale sprtservicerganisaties en GGD-en. Daarnaast zijn er p schlen met een nieuw aanbd van bewegen en sprt nieuwe dcenten en sprtcördinatren aangesteld

16 TNO-rapprt TNO/LS 2012 R / 17 en hebben 45 sprtcördinatren een 8-daagse pleiding gevlgd (DSP rapprt 2012). In de kmende jaren zal het sprt- en beweegaanbd p mb schlen verder meten wrden uitgebreid. Naast de uitdaging m studenten tijdens hun pleiding meer te laten bewegen is er k de belangrijke uitdaging m studenten zdanig te mtiveren dat zij k na hun pleiding vldende blijven bewegen. Of studenten wel f niet vldende blijven bewegen is afhankelijk van vele factren. Het vert te ver m al deze factren hier te nemen. Een belangrijke randvrwaarde vr het vertnen van geznd beweeggedrag is het hebben van vldende kennis ver de vrdelen van bewegen en sprt. Vr het vlhuden van geznd beweeggedrag is het daarnaast van heel grt belang dat studenten intern gemtiveerd zijn. Om intern gemtiveerd te zijn zullen studenten een sprt f beweegvrm meten vinden die zij leuk f prettig vinden m te beefenen. Dr een breed scala aan sprt- en beweegmgelijkheden aan te bieden en keuzemgelijkheden wrdt de kans vergrt dat studenten een dergelijke sprt- f beweegvrm zullen vinden. Daarnaast is het van grt belang dat studenten de verwachting hebben dat zij k na aflp van hun studie in staat zullen zijn de sprt- f beweegvrm te kunnen blijven beefenen. Simpele laagdrempelige en gedkpe vrmen van bewegen zals fietsen en wandelen bieden hierte gede mgelijkheden. Het sprt- en beweegnderwijs zu zich daarm niet alleen meten richten p sprten maar k p bijvrbeeld de vrdelen van actief transprt tijdens wn-werk en wnschl verkeer. Daarnaast is het van belang dat studenten zich gesteund velen dr hun directe mgeving van vrienden en familieleden. Studenten zuden tijdens het sprt- en beweegnderwijs adviezen kunnen krijgen ver he zij hun directe mgeving kunnen betrekken bij hun sprt- en beweegactiviteiten m deze steun te verkrijgen. 4.5 Cnclusie In de peride dat het Masterplan bewegen en sprt binnen het mb van kracht was, is het percentage studenten dat vldende beweegt in de ttale grep Testjeleefstijl deelnemers niet veranderd terwijl de verwachting was dat dit percentage zu tenemen. Desndanks is de delstelling zals gefrmuleerd binnen het Beleidskader Sprt, Bewegen en Onderwijs (i.e. minimaal 50% van de studenten haalt de beweegnrm in 2012) gehaald vr de ttale grep ndervraagde mb studenten. De delstelling is echter niet gehaald vr de mb studenten beneden de 18 jaar maar het beweeggedrag nder de 17 jarige mb studenten is wel significant tegenmen tussen 2010 en Of deze tename het gevlg is van activiteiten die ntplid zijn in het kader van het Masterplan bewegen en sprt binnen het mb kan niet wrden gecncludeerd. Het percentage studenten met vergewicht is tussen 2010 en 2012 tegenmen in plaats van afgenmen en het percentage studenten met besitas is gelijk gebleven. De activiteiten die zijn uitgeverd in het kader van met Masterplan hebben dus niet geleid tt de preventie van vergewicht.

17 TNO-rapprt TNO/LS 2012 R / 17 5 Literatuurlijst BERNAARDS CM, KEULEN VAN HM, RIJPSTRA A, PAULUSSEN T. Beschrijving van de ntwikkeling van een autmatische Test Je Leefstijl rapprtage per schl. Leiden: TNO Behaviural and Scietal Sciences, Publ.nr BERNAARDS CM, SLINGER J, KUIPER R. Eindevaluatie van het prject VMBO in beweging. TNO rapprt Leiden Cle TJ, Bellizzi MC, Flegal KM, Dietz WH. Establishing a standard definitin fr child verweight and besity wrldwide: internatinal survey. BMJ 2000; 6;320(7244): DSP, Mnitr sprt en bewegen mb 2008, 2010, 2011, HILDEBRANDT VH, CHORUS AMJ, STUBBE JH. Trendrapprt Bewegen en Gezndheid 2008/2009. TNO Kwaliteit van Leven, Leiden Rijpstra A en Bernaards C. De leefstijl van MBO studenten in Nederland 2009/2010. TNO/LS TNO Leiden van Buuren S. Afkapwaarden van de 'bdy-mass index' (BMI) vr ndergewicht van Nederlandse kinderen. Nederlands Tijdschrift vr Geneeskunde 2004, 148(40): van Buuren S, Hira Sing RA. Criteria fr severe besity in children. Ongepubliceerd manuscript 2006 van Buuren S. Flexible Imputatin f Missing Data. Chapman & Hall/CRC, FL: Bca Ratn

18 TNO-rapprt TNO/LS 2012 R10185 Bijlage A 1/4 A Beweegvragen De vlgende vragen zijn gebruikt in 2009/2010: De vlgende vraag gaat ver lichaamsbeweging. Met lichaamsbeweging bedelen we allerlei activiteiten waardr je hart sneller gaat klppen en waarbij je sms buiten adem raakt. Lichaamsbeweging kan sprt zijn (tijdens f buiten schl f werk), fietsen f lpen naar schl f werk te, skeeleren, maar k in de tuin werken f schnmaken. 1. Heveel dagen per week heb je tenminste 30 minuten per dag zulke lichaamsbeweging (je mag alleen de mmenten tellen van minstens 5 minuten achter elkaar) 0 dagen 1 dag 2 dagen 3 dagen 4 dagen 5 dagen 6 dagen 7 dagen 2. Heveel dagen per week heb je tenminste 60 minuten per dag zulke lichaamsbeweging (je mag alleen de mmenten tellen van minstens 5 minuten achter elkaar) 0 dagen 1 dag 2 dagen 3 dagen 4 dagen 5 dagen 6 dagen 7 dagen

19 TNO-rapprt TNO/LS 2012 R10185 Bijlage A 2/4 3. Ben je lid van een (f meerdere) sprtvereniging(en)? ja nee 4. Heveel keer sprt je gemiddeld per week nit f minder dan 1 dag per week 1 keer per week 2 keer per week 3 keer per week 4 keer per week 5 keer per week 6 keer per week elke dag 5. He lang per keer sprt je meestal? Denk hierbij aan de afgelpen week krter dan een half uur per keer een half uur tt 1 uur per keer 1 tt 2 uur per keer 2 tt 3 uur per keer 3 uur f langer per keer

20 TNO-rapprt TNO/LS 2012 R10185 Bijlage A 3/4 De vlgende vragen zijn gebruikt in 2011/2012: De vlgende vragen gaan ver lichaamsbeweging, zals bijvrbeeld wandelen f fietsen, tuinieren, sprten f beweging p het werk f p schl. Het gaat m alle lichaamsbeweging die tenminste even inspannend is als stevig drlpen f fietsen. 1. Op heveel dagen had je vrige week ten minste 30 minuten per dag zulke lichaamsbeweging? 0 dagen per week 1 dag per week 2 dagen per week 3 dagen per week 4 dagen per week 5 dagen per week 6 dagen per week 7 dagen per week 2. Op heveel dagen had je vrige week ten minste 60 minuten per dag zulke lichaamsbeweging? 0 dagen per week 1 dag per week 2 dagen per week 3 dagen per week 4 dagen per week 5 dagen per week 6 dagen per week 7 dagen per week De vlgende vragen gaan ver inspannende lichaamsbeweging. Hiernder vallen inspannende sprten f zware lichamelijke activiteiten waarvan je gaat zweten.

21 TNO-rapprt TNO/LS 2012 R10185 Bijlage A 4/4 3. He vaak had je vrige week inspannende lichaamsbeweging in je vrije tijd die ten minste 20 minuten per keer duurde? 0 keer per week 1 keer per week 2 keer per week 3 keer per week f vaker

22 TNO-rapprt TNO/LS 2012 R10185 Bijlage B 1/1 B Grenzen vr (ernstig) ndergewicht, nrmaal gewicht, vergewicht en (mrbide) besitas Tabel 1. Leeftijds- en geslachtsafhankelijke afkapwaarden vr de indeling in bdy mass index (BMI) grepen Leeftijd Geslacht Ernstig Onder Nrmaal Over Obesitas Obesitas Obesitas ndergewicht gewicht gewicht gewicht ,00 man 15,47 16,84 23,29 28,30 33,02 38,60 38,60 15,50 man 15,74 17,13 23,60 28,60 33,42 38,94 38,94 16,00 man 16,01 17,42 23,90 28,88 33,83 39,29 39,29 16,50 man 16,27 17,70 24,19 29,14 34,15 39,49 39,49 17,00 man 16,52 17,98 24,46 29,41 34,47 39,70 39,70 17,50 man 16,76 18,24 24,73 29,70 34,73 39,85 39,85 18,00 man 17,00 18,50 25,00 30,00 35,00 40,00 40,00 en uder 15,00 vruw 15,85 17,28 23,94 29,11 33,36 38,12 38,12 15,50 vruw 16,07 17,52 24,17 29,29 33,69 38,50 38,50 16,00 vruw 16,29 17,75 24,37 29,43 34,03 38,87 38,87 16,50 vruw 16,48 17,95 24,54 29,56 34,30 39,18 39,18 17,00 vruw 16,67 18,16 24,70 29,69 34,57 39,50 39,50 17,50 vruw 16,84 18,33 24,85 29,84 34,78 39,75 39,75 18,00 en uder vruw 17,00 18,50 25,00 30,00 35,00 40,00 40,00 De afkapwaarden in deze tabel zijn gebaseerd p Van Buuren, NTvG (2004), Cle et al. BMJ (2000) en Van Buuren en Hira Sing (2006). Onderstaand vrbeeld geeft aan he de cijfers in deze tabel meten wrden geïnterpreteerd. Een jngen van 15 jaar zal p basis van zijn BMI ingedeeld wrden in de vlgende categrieën: ernstig ndergewicht bij een BMI beneden de 15,47 kg/m 2 ; ndergewicht bij een BMI van 15,47 kg/m 2 f hger maar beneden de 16,84 kg/m 2 ; nrmaal gewicht bij een BMI van 16,84 kg/m 2 f hger maar beneden de 23,29 kg/m 2 ; vergewicht bij een BMI van 23,29 kg/m 2 f hger maar beneden de 28,30 kg/m 2 ; besitas 1 bij een BMI van 28,30 kg/m 2 f hger maar beneden de 33,02 kg/m 2 ; besitas 2 bij een BMI van 33,02 kg/m 2 f hger maar beneden de 38,60 kg/m 2 ; besitas 3 bij een BMI van 38,60 kg/m 2 f hger

Eindrapportage Overgewicht, BOFT-gedrag en determinanten bij leerlingen op B-Fit scholen

Eindrapportage Overgewicht, BOFT-gedrag en determinanten bij leerlingen op B-Fit scholen TN-rapprt TN/LS 2012 R11028 Eindrapprtage vergewicht, BFT-gedrag en determinanten bij leerlingen p B-Fit schlen Behaviural and Scietal Sciences Wassenaarseweg 56 2333 AL Leiden Pstbus 2215 2301 E Leiden

Nadere informatie

Beslissingsondersteunende instrumenten. Criteria 2016. September 2015 Stichting Kwaliteit in Basis GGZ

Beslissingsondersteunende instrumenten. Criteria 2016. September 2015 Stichting Kwaliteit in Basis GGZ Beslissingsndersteunende instrumenten September 2015 Stichting Kwaliteit in Basis GGZ Beslissingsndersteunende instrumenten Inleiding Stichting Kwaliteit in Basis GGZ gelft dat de mentale zrg in Nederland

Nadere informatie

Evaluatierapport Scalda - Groep 3 29 januari 26 maart 2014

Evaluatierapport Scalda - Groep 3 29 januari 26 maart 2014 Evaluatierapprt Scalda - Grep 3 29 januari 26 maart 2014 1. Inleiding, deelnemers en activiteiten In dit dcument wrden de bevindingen weergegeven van begeleiders en deelnemers die betrkken waren bij de

Nadere informatie

Criteria Plusklassen Samenwerkingsverband WSNS Kop van Noord-Holland

Criteria Plusklassen Samenwerkingsverband WSNS Kop van Noord-Holland Criteria Plusklassen Samenwerkingsverband WSNS Kp van Nrd-Hlland Er is sprake van hgbegaafdheid, blijkens uit: Een ttale intelligentie gelijk f hger dan 130 N.B.: bij een intelligentienderzek wrdt nrmaliter

Nadere informatie

EVALUATIE TER STATE. Marion Matthijssen, Marn van Rhee. Centrum voor Onderzoek en Statistiek (COS) juli 2005. In opdracht van Raad van State

EVALUATIE TER STATE. Marion Matthijssen, Marn van Rhee. Centrum voor Onderzoek en Statistiek (COS) juli 2005. In opdracht van Raad van State EVALUATIE TER STATE Marin Matthijssen, Marn van Rhee Centrum vr Onderzek en Statistiek (COS) juli 2005 In pdracht van Raad van State Centrum vr Onderzek en Statistiek (COS) Auteur: Marin Matthijssen en

Nadere informatie

Obesitas Een onderschatte bedreiging: Publieke perceptie van obesitas in Europa

Obesitas Een onderschatte bedreiging: Publieke perceptie van obesitas in Europa Obesitas Een nderschatte bedreiging: Publieke perceptie van besitas in Eurpa SAMENVATTING PER LAND BELGIË Uitgeverd dr Opinium, een nafhankelijk bureau vr strategische inzichten, in samenwerking met de

Nadere informatie

Rapport. Bekend maakt bemind Onderzoek naar de bekendheid van en waardering voor het Expertisecentrum Veilige Publieke Taak

Rapport. Bekend maakt bemind Onderzoek naar de bekendheid van en waardering voor het Expertisecentrum Veilige Publieke Taak Rapprt Bekend maakt bemind Onderzek naar de bekendheid van en waardering vr het Expertisecentrum Veilige Publieke Taak Over het CAOP Het CAOP is hét kennis- en dienstencentrum p het gebied van arbeidszaken

Nadere informatie

IWI. De Gemeenteraad Postbus 11563

IWI. De Gemeenteraad Postbus 11563 Inspectie Werk en Inkmen Tezicht Gemeentelijk Dmein De Gemeenteraad Pstbus 11563 2502 AN Den Haag Prinses Beatrixlaan 82 2595 AL Den Haag Telefn (070) 304 44 44 Fax (070) 304 44 45 www.lwiweb.nl Cntactpersn

Nadere informatie

LOGBOEK van: klas: 1

LOGBOEK van: klas: 1 LOGBOEK van: klas: 1 Inhudspgave Inleiding en inhud van het lgbek Wat is de maatschappelijke stage? Delen van de maatschappelijke stage Waar de je maatschappelijke stage? Kaders waarbinnen de maatschappelijke

Nadere informatie

Vrijwilligersbeleid voetbalvereniging N.B.S.V.V.

Vrijwilligersbeleid voetbalvereniging N.B.S.V.V. Vrijwilligersbeleid vetbalvereniging N.B.S.V.V. Waarm deze richtlijn? Geen enkele amateur-sprtvereniging kan tegenwrdig ng bestaan znder de inzet en bijdrage van (veel) vrijwilligers. Ok binnen nze vereniging

Nadere informatie

Ouders en loopbaankeuzes

Ouders en loopbaankeuzes Vragenlijst kennismakingsgesprek Vul in/kruis aan wat van tepassing is. Naam van de uder: Bereikbaar via telefnnummer: en mail: Hij/zij is O de vader O de meder O iemand anders*, namelijk: *Indien niet

Nadere informatie

Huiswerk Informatie voor alle ouders

Huiswerk Informatie voor alle ouders Nummer 6 mei 2010 Huiswerk Infrmatie vr alle uders Huiswerk en efening Ged leren lezen en rekenen is belangrijk, want je hebt deze vaardigheden in het dagelijks leven veral ndig. Kinderen ged leren lezen

Nadere informatie

Samenvatting Deelprojecten Ouderen Samen

Samenvatting Deelprojecten Ouderen Samen Samenvatting Deelprjecten Ouderen Samen Vughtse Ouderen aan het Wrd In januari 2007 zijn dr het Prject Ouderen Samen vier bijeenkmsten gerganiseerd waarvr alle Vughtse inwners van 55 jaar en uder waren

Nadere informatie

Informatiebrief over deelname aan het onderzoek Food2Learn

Informatiebrief over deelname aan het onderzoek Food2Learn Infrmatiebrief ver deelname aan het nderzek Fd2Learn Beste leerlingen, uders en/f wettelijk vertegenwrdigers, Dat het eten van vis (rijk aan mega- 3 vetzuren) ged is vr het functineren van de hersenen

Nadere informatie

Werkblad ontwikkelwijzer Gouden Standaard

Werkblad ontwikkelwijzer Gouden Standaard Werkblad ntwikkelwijzer Guden Standaard Beeld van de leerling Vraag Opmerkingen/antwrden Actie He brengen wij nze leerlingen in beeld? (met g p telating tt gymnasiumstrm) Op welke manier maken wij ptimaal

Nadere informatie

"Samen met de school ben je een team" Behoeftenonderzoek over ouderbetrokkenheid op het MBO

Samen met de school ben je een team Behoeftenonderzoek over ouderbetrokkenheid op het MBO "Samen met de schl ben je een team" Beheftennderzek ver uderbetrkkenheid p het MBO Februari 2015 Clfn februari 2015, Phars Kennis- en adviescentrum en SOVEE. Niets uit deze uitgave mag wrden vermenigvuldigd

Nadere informatie

Handreiking invulling zorgniveau 2 en 3 bij vermoeden ernstige enkelvoudige dyslexie (EED) RSV Breda e.o. OOK

Handreiking invulling zorgniveau 2 en 3 bij vermoeden ernstige enkelvoudige dyslexie (EED) RSV Breda e.o. OOK Handreiking invulling zrgniveau 2 en 3 bij vermeden ernstige enkelvudige dyslexie (EED) RSV Breda e.. OOK Inleiding. Vanaf 1 januari 2015 is de bekstiging en uitvering van beleid met betrekking tt ernstige

Nadere informatie

Minor Move Your Work Gezondheidsbeleid in organisaties

Minor Move Your Work Gezondheidsbeleid in organisaties INHOLLAND enquête gezndheidsbeleid in rganisaties Enquête Minr Mve Yur Wrk Gezndheidsbeleid in rganisaties Michael Heemskerk Kristiaan Zwemmer September 2009 INHOLLAND enquête gezndheidsbeleid in rganisaties

Nadere informatie

Ter voorbereiding op uw aanvraag vindt u in dit document de criteria en vragenlijst voor het themacertificaat Relaties en seksualiteit.

Ter voorbereiding op uw aanvraag vindt u in dit document de criteria en vragenlijst voor het themacertificaat Relaties en seksualiteit. Criteria en vragenlijst themacertificaat Relaties en seksualiteit Primair nderwijs Ter vrbereiding p uw aanvraag vindt u in dit dcument de criteria en vragenlijst vr het themacertificaat Relaties en seksualiteit.

Nadere informatie

Cursussen CJG. (samenwerking tussen De Meerpaal en het onderwijs in Dronten) Voortgezet Onderwijs

Cursussen CJG. (samenwerking tussen De Meerpaal en het onderwijs in Dronten) Voortgezet Onderwijs Cursussen CJG (samenwerking tussen De Meerpaal en het nderwijs in Drnten) Vrtgezet Onderwijs 1 Faalangst (vrtgezet nderwijs) Faalangsttraining is vr jngeren die gespannen zijn en (te) veel nadenken ver

Nadere informatie

Boschveld on Tour. Herijking Sociale Visie Boschveld 2015-2019

Boschveld on Tour. Herijking Sociale Visie Boschveld 2015-2019 Bschveld n Tur Herijking Sciale Visie Bschveld 2015-2019 Inleiding Vr u ligt het verslag van de herijking van de sciale visie van Bschveld vr de peride 2015 2019. In 2007 is de sciale visie van Bschveld

Nadere informatie

Duurzaam inzetbaar in een vitale organisatie

Duurzaam inzetbaar in een vitale organisatie Duurzaam inzetbaar in een vitale rganisatie Vitaliteit en bevlgenheid vrmen sleutelbegrippen vr het ptimaal en duurzaam inzetten van medewerkers. Vitale medewerkers bruisen van energie, velen zich fit

Nadere informatie

Maak van 2015 jouw persoonlijk professionaliseringsjaar

Maak van 2015 jouw persoonlijk professionaliseringsjaar Maak van 2015 juw persnlijk prfessinaliseringsjaar en wrd Nlc erkend Register Lpbaanprfessinal (RL) Nlc erkend Register Lpbaanprfessinal (RL) Deze status wrdt bereikt na certificering dr het nafhankelijke

Nadere informatie

Contract gedragsverandering

Contract gedragsverandering Cntract gedragsverandering Stappenplan m je delen te bereiken Tips m je delen te bereiken Cntract vr gedragsverandering (vrbeeld) Del/gedrag Om deel te nemen aan de Dam tt Dam lp met mijn vriendengrep

Nadere informatie

Kwaliteitsaspecten van onderwijs. Wat vinden pedicures belangrijk aan kwaliteit van opleiders

Kwaliteitsaspecten van onderwijs. Wat vinden pedicures belangrijk aan kwaliteit van opleiders Kwaliteitsaspecten van nderwijs Wat vinden pedicures belangrijk aan kwaliteit van pleiders Clfn Titel Kwaliteitsaspecten van nderwijs. Wat vinden pedicures belangrijk aan kwaliteit van pleiders. Auteur

Nadere informatie

Beschrijving van de ontwikkeling van een automatische Test Je Leefstijl rapportage per school

Beschrijving van de ontwikkeling van een automatische Test Je Leefstijl rapportage per school TNO-rapprt 2011.040 051.01206 Beschrijving van de ntwikkeling van een autmatische Test Je Leefstijl rapprtage per schl Behaviural and Scietal Sciences Wassenaarseweg 56 2333 AL Leiden Pstbus 2215 2301

Nadere informatie

Pieter Swager/ Jos Fransen lectoraat elearning

Pieter Swager/ Jos Fransen lectoraat elearning 1 Pieter Swager/ Js Fransen lectraat elearning Scenari: 1 e deel afstudeerfase (1 e semester): schrijven nderzeksplan (vrbeeldscenari/ blauwdruk van een leerpraktijk) Vraf Onderwijskundig kader waarbinnen

Nadere informatie

DYSCALCULIE. Naam:... Adres:... Postcode:... Woonplaats:... Geboortedatum:... Naam:... Adres:... Postcode:... Woonplaats:... Telefoonnummer:...

DYSCALCULIE. Naam:... Adres:... Postcode:... Woonplaats:... Geboortedatum:... Naam:... Adres:... Postcode:... Woonplaats:... Telefoonnummer:... 1 DYSCALCULIE Vragenfrmulier nderwijsgeschiedenis rekenvaardigheid vr schl Graag vraag ik u m de vlgende vragen z vlledig mgelijk te beantwrden (in zverre dat kan). Ok vraag ik u de uitgeverde handelingsplannen

Nadere informatie

Handleiding. Het opstellen van een diaconaal beleidsplan

Handleiding. Het opstellen van een diaconaal beleidsplan Handleiding Het pstellen van een diacnaal beleidsplan Versie 1.0 Generale diacnale cmmissie Datum: augustus 2015 Generale diacnale cmmissie Vendelier 51-D 3905 PC VEENENDAAL Telefn (0318) 505541 Website:

Nadere informatie

Aan de directies, intern begeleiders en leerkrachten grep 8 van de basisschlen in Schiedam, Vlaardingen, Maassluis en Maasland. Schiedam, 23 september 2015 Betreft: Ondersteuningsaanbd bij de vergang primair

Nadere informatie

LOGO Fontys HS xxx DELIVERABLE 1-07 VRAGENLIJST KENNISMAKEN

LOGO Fontys HS xxx DELIVERABLE 1-07 VRAGENLIJST KENNISMAKEN LOGO Fntys HS xxx DELIVERABLE 1-07 VRAGENLIJST KENNISMAKEN met Fntys Hgeschl XXX studiejaar 2009-2010 Vul de vragenlijst in en neem deze mee naar het gesprek met de dcent. 1. Persnlijke gegevens Vr- en

Nadere informatie

SOCIALE VEERKRACHT INNOVATION GAMES DEAR FUTURE SEPTEMBER 2017

SOCIALE VEERKRACHT INNOVATION GAMES DEAR FUTURE SEPTEMBER 2017 SOCIALE VEERKRACHT INNOVATION GAMES DEAR FUTURE 23 28 SEPTEMBER 2017 1.WAARDENKAARTEN Hiernder wrden de waardenkaarten weergegeven. Uit 24 kaarten zijn er 6 gekzen die centraal staan bij dit team en het

Nadere informatie

Eindvaluatierapport Scalda - Groep 2 23 oktober januari 2014

Eindvaluatierapport Scalda - Groep 2 23 oktober januari 2014 Eindvaluatierapprt Scalda - Grep 2 23 ktber 2013 8 januari 2014 1. Inleiding, deelnemers en activiteiten In dit dcument wrden de bevindingen weergegeven van begeleiders en deelnemers die betrkken waren

Nadere informatie

Beleidsregels voorziening jobcoaching Participatiewet 2015

Beleidsregels voorziening jobcoaching Participatiewet 2015 Beleidsregels vrziening jbcaching Participatiewet 2015 1-7-2015 Jbcaching Reginale beleidsregels jbcaching Participatiewet regi Achterhek Inleiding Jbcaching gaat ver het ndersteunen van mensen bij het

Nadere informatie

INHOUD. Hoofdstuk 1 Inleiding 2

INHOUD. Hoofdstuk 1 Inleiding 2 INHOUD Hfdstuk 1 Inleiding 2 Hfdstuk 2 Wat hudt die extra begeleiding in? 4 LWOO Praktijknderwijs Wie kmt ervr in aanmerking? Wie beslist daarver? Hfdstuk 3 Wat hudt het nderzek van het COB in? 7 Welke

Nadere informatie

Meldcode bij een vermoeden van kindermishandeling voor scheidingsbegeleiders [versie 28-04-2009]

Meldcode bij een vermoeden van kindermishandeling voor scheidingsbegeleiders [versie 28-04-2009] 1 Algemeen Meldcde bij een vermeden van kindermishandeling vr scheidingsbegeleiders [versie 28-04-2009] 1.1 Iedere ScS Scheidingsspecialist, ScS Zandkasteelcach, ScS OKEE-cach, hierna te nemen scheidingsbegeleider,

Nadere informatie

Scenario Onderwijstijd. Thuisles

Scenario Onderwijstijd. Thuisles Scenari Onderwijstijd Thuisles Erik Mndriaan en JaapJan Vrm ROC Deltin Cllege, Zwlle ktber 2013 Scenari: Thuisles Algemeen Dit scenari is ntwikkeld mdat er gedacht wrdt dat het elementen bevat die ervr

Nadere informatie

CQI Poliklinische ziekenhuis 2011

CQI Poliklinische ziekenhuis 2011 CQI Pliklinische ziekenhuis 2011 Managementsamenvatting Significant B.V. Thrbeckelaan 91 3771 ED Barneveld T 0342 40 52 40 KvK 39081506 inf@significant.nl Stichting Miletus Barneveld, 5 december 2011 Versie:

Nadere informatie

Aan de directies, intern begeleiders en leerkrachten groep 8 van de basisscholen in Schiedam, Vlaardingen, Maassluis en Maasland.

Aan de directies, intern begeleiders en leerkrachten groep 8 van de basisscholen in Schiedam, Vlaardingen, Maassluis en Maasland. Aan de directies, intern begeleiders en leerkrachten grep 8 van de basisschlen in Schiedam, Vlaardingen, Maassluis en Maasland. Schiedam, 05 september 2016 Betreft: Ondersteuningsaanbd bij de vergang primair

Nadere informatie

Aan de directies, intern begeleiders en leerkrachten groep 8 van de basisscholen in Schiedam, Vlaardingen, Maassluis en Maasland.

Aan de directies, intern begeleiders en leerkrachten groep 8 van de basisscholen in Schiedam, Vlaardingen, Maassluis en Maasland. Aan de directies, intern begeleiders en leerkrachten grep 8 van de basisschlen in Schiedam, Vlaardingen, Maassluis en Maasland. Schiedam, 19 september 2017 Betreft: Ondersteuningsaanbd bij de vergang primair

Nadere informatie

Quickscan Jeugd en Alcohol in Zeeland. dd 1 maart 2009

Quickscan Jeugd en Alcohol in Zeeland. dd 1 maart 2009 Quickscan Jeugd en Alchl in Zeeland dd 1 maart 2009 1. Actuele stand van zaken rndm dit thema in Zeeland, k met betrekking tt benemde prblematiek als cmazuipen, alchlgebruik beneden de 16 jaar, etc. Is

Nadere informatie

O.a. in deze nieuwsbrief: Hoe is het om te leven met Hiv of Aids in Tanzania?

O.a. in deze nieuwsbrief: Hoe is het om te leven met Hiv of Aids in Tanzania? Nummer 3 april 2006 He is het m te leven met Hiv f Aids in Tanzania? Aids is een ziekte die helaas ng niet te genezen is. Ok is Aids een ziekte met veel sciale cnsequenties met name in Afrika. Vaak raken

Nadere informatie

VGSO Nieuwsbrief extra editie over komende gemeenteraadsverkiezingen

VGSO Nieuwsbrief extra editie over komende gemeenteraadsverkiezingen VGSO Nieuwsbrief extra editie ver kmende gemeenteraadsverkiezingen Hierbij ntvangt u een extra nieuwsbrief van de VGSO. Deze nieuwsbrief staat vrijwel geheel in het teken van de gemeenteraadsverkiezingen

Nadere informatie

Rietschans College Overgangsnormen 2013-2014

Rietschans College Overgangsnormen 2013-2014 Rietschans Cllege Overgangsnrmen 2013-2014 Deel 1 vmb Deel 2 hav/vw 1 Inhudspgave Inhudspgave... 2 Deel 1 Overgangsnrmen 2013-2014 vmb... 3 ALGEMEEN BEVORDERING PER LEERJAAR... 3 Bevrdering van vmb-tl

Nadere informatie

Stel uw inkomen zeker, sluit een arbeidsongeschiktheidsverzekering af

Stel uw inkomen zeker, sluit een arbeidsongeschiktheidsverzekering af Stel uw inkmen zeker, sluit een arbeidsngeschiktheids af Eindelijk geniet u van een heerlijke skivakantie. En natuurlijk verkmt het u niet, want u bent een ervaren skiër. Maar laat dat ngeluk nu net in

Nadere informatie

ARBOBELEIDSPLAN. voor de stichting PCBO BAARN SOEST

ARBOBELEIDSPLAN. voor de stichting PCBO BAARN SOEST ARBOBELEIDSPLAN vr de stichting PCBO BAARN SOEST Inhudspgave 1. Uitgangspunten Arbbeleid in essentie Preventieve zrg Arbdienst 2. Organisatie Arbcmmissie Arbcördinatr Bedrijfshulpverlening 3. Risic-inventarisatie

Nadere informatie

Begeleidende tekst bij de presentatie Ieder kind heeft recht op Gedifferentieerd RekenOnderwijs.

Begeleidende tekst bij de presentatie Ieder kind heeft recht op Gedifferentieerd RekenOnderwijs. Begeleidende tekst bij de presentatie Ieder kind heeft recht p Gedifferentieerd RekenOnderwijs. Dia 1 Opmerking vr de presentatr: in het geval u tijd te krt kmt, kunt u de blauwe tekst als ptineel beschuwen

Nadere informatie

.1-4- gemeente Eindhouen

.1-4- gemeente Eindhouen .1-4- gemeente Eindhuen Inleiding 3 3 Vr u ligt het Jaarverslag Leerplicht en Straks.nu 2008-2009. Qua vrm en pmaakeen ander jaarverslag dan u gewend bent. De vrij uitgebreide weergave van allerlei zaken

Nadere informatie

opleidingsniveau laag % % middelbaar/hoog % %

opleidingsniveau laag % % middelbaar/hoog % % Niet-werkende werkzekenden aan het werk in 2010: Wie zijn ze en waar vinden ze werk? Managementsamenvatting Oktber 2011 UWV WERKbedrijf helpt werkzekenden bij het vinden van een baan en werkgevers bij

Nadere informatie

Beleidsplan 2014 tot en met 2016

Beleidsplan 2014 tot en met 2016 Blessed Generatin Nederland Falkejacht 25 9254 EJ Hurdegaryp Beleidsplan 2014 tt en met 2016 Blessed Generatin Nederland (0511) 47 21 37 - www.blessedgeneratin.nl - inf@blessedgeneratin.nl KvK 01100560

Nadere informatie

Onderzoeksrapport Bedrijvenkring Oldebroek

Onderzoeksrapport Bedrijvenkring Oldebroek Onderzeksrapprt Bedrijvenkring Oldebrek AIDA Cmmunicatie 6 juni 2014 Inhudspgave Samenvatting 4 1. Inleiding 5 2. Prbleemanalyse 6 2.1 Aanleiding van het prbleem 6 2.2 Het krachtenveld 6 2.3 Wat mest nderzcht

Nadere informatie

Topsporter een beroep met toekomst een overheidsproject in samenwerking met de VUB

Topsporter een beroep met toekomst een overheidsproject in samenwerking met de VUB Tpsprter een berep met tekmst een verheidsprject in samenwerking met de VUB Verslag van een bijeenkmst p 24 mei waarbij het kabinet Sprt een nieuw initiatief vrstelde ter ndersteuning van tpsprters die

Nadere informatie

VAN OUDERCOMITÉ NAAR OUDERRAAD

VAN OUDERCOMITÉ NAAR OUDERRAAD VAN OUDERCOMITÉ NAAR OUDERRAAD Sinds 1 september 2004 kan elke schl een uderraad prichten vlgens het participatiedecreet. Het schlbestuur is verplicht m een uderraad p te richten als 10% van de uders er

Nadere informatie

VERHOUDINGEN 2. Doelgroep Verhoudingen 2. Omschrijving Verhoudingen 2

VERHOUDINGEN 2. Doelgroep Verhoudingen 2. Omschrijving Verhoudingen 2 VERHOUDINGEN 2 Muiswerk Verhudingen 2 bestrijkt de uitbreiding van de basisvaardigheden van het rekenen met verhudingen, breuken en prcenten. Dit zijn de regels en vaardigheden die in het vmb en de nderbuw

Nadere informatie

Pedagogisch beleidsplan 2011-2013. Christelijke Peuterspeelzaal Lotje

Pedagogisch beleidsplan 2011-2013. Christelijke Peuterspeelzaal Lotje Pedaggisch beleidsplan 2011-2013 Christelijke Peuterspeelzaal Ltje Inhudspgave 1. Inleiding 2. Visie 3. Delen 4. Uitwerking van de delen 4.1 Liefdevlle benadering 4.2 Bijbelse waarden en nrmen 4.3 Emtinele

Nadere informatie

Keurmerkrapportage 2018

Keurmerkrapportage 2018 Keurmerkrapprtage 2018 Rapprtage.b.v. de zelfevaluatie ter kwalificatie vr het Keurmerk Basis GGZ 2018 PHHaastrecht B.V. 4 januari 2018 Heeft u vragen ver deze rapprtage? Neem cntact p met Stichting Kwaliteit

Nadere informatie

Gespreksleidraad WOII geïnteresseerden

Gespreksleidraad WOII geïnteresseerden Gespreksleidraad WOII geïnteresseerden Delstellingen Diepgaand inzicht krijgen in infrmatiebehefte m.b.t. WOII persnlijke betekenis WOII ntstaan interesse in WOII beiende/interessante thema s gebruik en

Nadere informatie

Versie Beleidsdocument Gezonde School. Datum: School: SO/VSO de Meidoornschool. Auteur: Trea Niezen. Functie: Directeur

Versie Beleidsdocument Gezonde School. Datum: School: SO/VSO de Meidoornschool. Auteur: Trea Niezen. Functie: Directeur Versie 2017-04-24 Beleidsdcument Geznde Schl Datum: 24-04-2017 Schl: SO/VSO de Meidrnschl Auteur: Trea Niezen Functie: Directeur 1 Inhud Inleiding 1. Waarm een Geznde schl? 2. Analyse van de huidige situatie

Nadere informatie

Plaatsingsrichtlijnen Dr. Nassau College

Plaatsingsrichtlijnen Dr. Nassau College Plaatsingsrichtlijnen Dr. Nassau Cllege vr schljaar 2014-2015 Plaatsingsrichtlijnen p het Dr. Nassau Cllege In de kmende jaren zal de Cit eindtets in het basisnderwijs niet meer afgenmen wrden in februari,

Nadere informatie

NTA 8009:2007. Veiligheidsmanagementsysteem voor ziekenhuizen en instellingen die ziekenhuiszorg verlenen

NTA 8009:2007. Veiligheidsmanagementsysteem voor ziekenhuizen en instellingen die ziekenhuiszorg verlenen NTA 8009:2007 Veiligheidsmanagementsysteem vr ziekenhuizen en instellingen die ziekenhuiszrg verlenen Unifrm en inzichtelijk veiligheidsmanagementsysteem Openheid ver patiëntveiligheid Basis vr interne

Nadere informatie

Beschermd Wonen met een pgb onder verantwoordelijkheid van gemeenten

Beschermd Wonen met een pgb onder verantwoordelijkheid van gemeenten Beschermd Wnen met een pgb nder verantwrdelijkheid van gemeenten Een factsheet vr cliënten, cliëntvertegenwrdigers en familievertegenwrdigers 1 februari 2016 Sinds 1 januari 2015 valt Beschermd Wnen (vrheen

Nadere informatie

Start duurzame inzetbaarheid

Start duurzame inzetbaarheid Start duurzame inzetbaarheid Een praktijkcasus Dr: Rlf Weijers, Pauline Miedema Hewel duurzame inzetbaarheid een veelbesprken thema is, blijft het lastig m het cncreet te maken en er handen aan veten aan

Nadere informatie

Godsdienstige stellingname collega

Godsdienstige stellingname collega Gdsdienstige stellingname cllega Je werkt p een penbare basisschl en hebt kinderen van verschillende natinaliteiten in je grep. Een van je cllega's draagt een hfddek. De kinderen uit haar grep scren ged

Nadere informatie

behorend bij de Subsidieregeling stageplaatsen zorg II

behorend bij de Subsidieregeling stageplaatsen zorg II Cpr 18047A Accuntantsprtcl behrend bij de Subsidieregeling stageplaatsen zrg II Dit Accuntantsprtcl is p maat gemaakt vr de Subsidieregeling stageplaatsen zrg II. Het betreft het vlgende prduct, genemd

Nadere informatie

Kenneth Smit Consulting -1-

Kenneth Smit Consulting -1- Versneld en cntinu verbeteren van de perfrmance en de resultaten van uw medewerkers en rganisatie. Perfrmance en rendementsverbetering van uw rganisatie is de fcus waarp de activiteiten van Kenneth Smit

Nadere informatie

Alle secundaire scholen, binnen de regio MidLim, met een klasgroep in de 2de of 3de graad waarin: o o o o o

Alle secundaire scholen, binnen de regio MidLim, met een klasgroep in de 2de of 3de graad waarin: o o o o o Klas-in-zicht Een negatieve grepsdynamiek, leerlingen die niet met elkaar vereen kunnen kmen, een vertrebelde relatie tussen leerlingen en leerkrachten, meilijk les kunnen geven dr strend gedrag, zijn

Nadere informatie

Voorbehouden en risicovolle handelingen binnen het primair onderwijs. Protocol Medisch Handelen

Voorbehouden en risicovolle handelingen binnen het primair onderwijs. Protocol Medisch Handelen Vrbehuden en risicvlle handelingen binnen het primair nderwijs Prtcl Medisch Handelen J.C. v.d. Wal September 2013 INHOUD Inleiding... 3 1 De leerling wrdt ziek p schl... 4 2 Het verstrekken van medicatie

Nadere informatie

WAT IS BEROEPSPRAKTIJKVORMING

WAT IS BEROEPSPRAKTIJKVORMING WAT IS BEROEPSPRAKTIJKVORMING In dit deel staat wat berepspraktijkvrming is en algemene regels waaraan je je met huden. De pleiding die je nu vlgt bestaat uit twee delen: berepspraktijkvrming en nderwijs

Nadere informatie

OVERSTAP 4VMBO- 4HAVO 2016-2017. Bertrand Russell College havo en vwo

OVERSTAP 4VMBO- 4HAVO 2016-2017. Bertrand Russell College havo en vwo OVERSTAP 4VMBO- 4HAVO 2016-2017 Bertrand Russell Cllege hav en vw Overstap vmb naar 4-hav infrmatie 2016-2017 Waarm drstrmen naar 4hav? Stel, je zit in 4 VMBO-t. Je haalt gede resultaten, het ziet ernaar

Nadere informatie

Ter voorbereiding op uw aanvraag vindt u in dit document de criteria en vragenlijst voor het themacertificaat Roken, alcohol en drugspreventie.

Ter voorbereiding op uw aanvraag vindt u in dit document de criteria en vragenlijst voor het themacertificaat Roken, alcohol en drugspreventie. Criteria en vragenlijst themacertificaat Rken, alchl- en drugspreventie Vrtgezet nderwijs Ter vrbereiding p uw aanvraag vindt u in dit dcument de criteria en vragenlijst vr het themacertificaat Rken, alchl

Nadere informatie

Les 1. Vergroten van kennis over psychische gezondheid. Zelfstandige verwerkingsles (achter de computer) is een project van Diversion en MIND

Les 1. Vergroten van kennis over psychische gezondheid. Zelfstandige verwerkingsles (achter de computer) is een project van Diversion en MIND Les 1 Vergrten van kennis ver psychische gezndheid Zelfstandige verwerkingsles (achter de cmputer) is een prject van Diversin en MIND VOOR DE DOCENT Deze les kan als lsstaande pdracht gegeven wrden, maar

Nadere informatie

Bestaat er een economische en/of organisatorische eenheid met andere bedrijven? Zo ja, graag nadere informatie waaronder een organogram.

Bestaat er een economische en/of organisatorische eenheid met andere bedrijven? Zo ja, graag nadere informatie waaronder een organogram. Aanvraagfrmulier Berepsaansprakelijkheidsverzekering algemeen 1. Verzekeringnemer Naam bedrijf:.... Crrespndentieadres:... Pstcde en plaats:... Cntactpersn:... man vruw E-mail cntactpersn:.. Rechtsvrm:.

Nadere informatie

Helpt de GGZ? Kort verslag van de 2de informatiebijeenkomst over ROM ggz 12 oktober 2010, Amersfoort

Helpt de GGZ? Kort verslag van de 2de informatiebijeenkomst over ROM ggz 12 oktober 2010, Amersfoort Helpt de GGZ? Krt verslag van de 2de infrmatiebijeenkmst ver ROM ggz 12 ktber 2010, Amersfrt Op 12 ktber zijn 50 cliënten, verwanten, leden van cliënten- en familieraden en ervaringsdeskundigen in Amersfrt

Nadere informatie

Het Grote Geldonderzoek: hoe ga je met je geld om?

Het Grote Geldonderzoek: hoe ga je met je geld om? Het Grte Geldnderzek: he ga je met je geld m? Natinaal Instituut vr Budgetvrlichting (Nibud) Tijdsduur: één les Werkvrm: individueel met een discussie in de klas Niveau: bedeld vr alle leerlingen van klas

Nadere informatie

MedewerkerMonitor Benchmark in de Zorg

MedewerkerMonitor Benchmark in de Zorg MedewerkerMnitr Benchmark in de Zrg Telichting pzet vragenlijst en invulinstructies U heeft een inlgcde ntvangen per brief f per e-mail. Mcht u geen inlgcde ntvangen hebben, dan kunt u terecht bij de benchmarkcördinatr

Nadere informatie

Gezondheidsmonitor Ouderen. Gemeenterapport Kampen

Gezondheidsmonitor Ouderen. Gemeenterapport Kampen Gezndheidsmnitr Ouderen Gemeenterapprt Zwlle 2011 GGD IJsselland Annette Baltissen Sandra Brsbm Lidewij van den Berg Marja de Jng Ingrid van Aart 1 1 Inleiding... 3 1.1 Gemeentelijke verantwrdelijkheid...

Nadere informatie

Verandertrajecten voor individuele medewerkers

Verandertrajecten voor individuele medewerkers Het Sandelhut Meditatietechnieken, Caching en Training Verandertrajecten vr individuele medewerkers Lcatie: Het Beekse Bshuis Girlesedijk ngenummerd Hilvarenbeek Pst: Gildelaan 41 5081 PJ Hilvarenbeek

Nadere informatie

Gezondheidsmonitor Ouderen. Gemeenterapport Staphorst

Gezondheidsmonitor Ouderen. Gemeenterapport Staphorst Gezndheidsmnitr Ouderen Gemeenterapprt Staphrst Zwlle 2011 GGD IJsselland Annette Baltissen Sandra Brsbm Lidewij van den Berg Marja de Jng Ingrid van Aart 1 Inleiding... 3 1.1 Gemeentelijke verantwrdelijkheid...

Nadere informatie

Les 2. Een open gesprek over psychische gezondheid. Groepsvormingsopdrachten. is een project van Diversion en MIND

Les 2. Een open gesprek over psychische gezondheid. Groepsvormingsopdrachten. is een project van Diversion en MIND Les 2 Een pen gesprek ver psychische gezndheid Grepsvrmingspdrachten is een prject van Diversin en MIND VOOR DE DOCENT Deze les kan als lsstaande pdracht gegeven wrden, maar k als vervlg p de MIND Yung

Nadere informatie

VOEL OOK DE MAGIE VAN KINDEROPVANG EN NATUUR!

VOEL OOK DE MAGIE VAN KINDEROPVANG EN NATUUR! Ontwikkeling van kinderen, stagnatie van de ntwikkeling en drverwijzen Wij prberen er vr te zrgen dat kinderen zich bij nze pvang plezierig velen en zich kunnen ntwikkelen. Om te kunnen berdelen f dit

Nadere informatie

1.6 Heeft de onderneming buitenlandse vestigingen. Zo ja, graag nadere informatie met betrekking tot de vestigingsplaats en de activiteiten ja nee

1.6 Heeft de onderneming buitenlandse vestigingen. Zo ja, graag nadere informatie met betrekking tot de vestigingsplaats en de activiteiten ja nee Aanvraagfrmulier (Bereps) Aansprakelijkheidsverzekering Algemeen 1. Algemene Gegevens 1.1 Naam van de nderneming 1.2 Adres 1.3 Website www. 1.4 Rechtsvrm 1.5 Datum van vestiging 1.6 Heeft de nderneming

Nadere informatie

Plan van aanpak 2008-2010 arbeidscapaciteit kraamzorg

Plan van aanpak 2008-2010 arbeidscapaciteit kraamzorg Plan van aanpak 2008-2010 arbeidscapaciteit kraamzrg Utrecht, 15 september 2008 Betrkken partijen: ActiZ, BTN, ZN, NBvK, Sting 1 Inhudspgave Inleiding en aanleiding 3 Speerpunten plan van aanpak 3 1. Omvang

Nadere informatie

De huidige wijze waarop de subsidiegelden worden uitgegeven is een verdeling van de subsidie ten behoeve van:

De huidige wijze waarop de subsidiegelden worden uitgegeven is een verdeling van de subsidie ten behoeve van: Stichting Ontwikkelingssamenwerking Lingewaard Inhudelijk en financieel jaarverslag ver 2012 Was het jaar 2011 een jaar van nzekerheid en verleg met de gemeente he in de tekmst met ntwikkelingssamenwerking

Nadere informatie

Verlenging of verkorting schooltijd. Concept protocol

Verlenging of verkorting schooltijd. Concept protocol Verlenging f verkrting schltijd Cncept prtcl Inhud 1. Inleiding... 1 1. Wanneer wrdt er gedacht aan verlenging?... 1 2. Criteria vr schlverlenging:... 2 3. Wie zijn er betrkken bij een besluit tt schlverlenging?...

Nadere informatie

1.6 Heeft de onderneming buitenlandse vestigingen. Zo ja, graag nadere informatie met betrekking tot de vestigingsplaats en de activiteiten ja nee

1.6 Heeft de onderneming buitenlandse vestigingen. Zo ja, graag nadere informatie met betrekking tot de vestigingsplaats en de activiteiten ja nee Aanvraagfrmulier (Bereps) Aansprakelijkheidsverzekering Accuntants 1. Algemene Gegevens 1.1 Naam van de nderneming 1.2 Adres 1.3 Website www. 1.4 Rechtsvrm 1.5 Datum van vestiging 1.6 Heeft de nderneming

Nadere informatie

Regeling: strategisch plan duurzame ontwikkeling werknemer

Regeling: strategisch plan duurzame ontwikkeling werknemer Regeling: strategisch plan duurzame ntwikkeling werknemer Lptijd : 1 maart 2017 t/m 31 december 2018 Aanbd vr metalektrbedrijven He verandert u daadwerkelijk het gedrag en de werkwijze van teams/afdelingen

Nadere informatie

Advies keuring gezichtsvermogen voor verkeersdeelnemers

Advies keuring gezichtsvermogen voor verkeersdeelnemers Advies keuring gezichtsvermgen vr verkeersdeelnemers Wettelijke eisen Bij wet wrden eisen aan het gezichtvermgen van rijbewijshuders gesteld. Het cmplete verzicht van deze eisen treft u in bijlage 1. Grfweg

Nadere informatie

Handleiding TechFinder: gebruikers

Handleiding TechFinder: gebruikers Handleiding TechFinder: gebruikers Wetenschap- en techniekaanbd p maat Inhud Wat is TechFinder?... 1 Vr wie?... 1 Registreren... 1 Inlggen... 2 Prduct zeken... 3 Resultaat zekpdracht... 6 Prduct aanvragen...

Nadere informatie

Verdiepend onderzoek Wmoinkoopproces

Verdiepend onderzoek Wmoinkoopproces Verdiepend nderzek Wminkpprces Kwalitatief nderzek nder 24 gemeenten Petra Ebben de Jng & Myriam Martens 1 september 2014 Disclaimer en leeswijzer Het ministerie van VWS heeft Q-Cnsult pdracht gegeven

Nadere informatie

Vraag en antwoorden over de volmacht

Vraag en antwoorden over de volmacht Vraag en antwrden ver de vlmacht Hiernder treft u een verzicht aan van de vragen en antwrden die zijn gesteld ver de vlmacht. Heeft de vlmacht een lptijd? Heeft de deelnemersraad psitief advies gegeven

Nadere informatie

De leerling thuis en niet naar school!?!?

De leerling thuis en niet naar school!?!? De leerling thuis en niet naar schl!?!? Oriënterend nderzek naar prblematiek en begeleidingsmgelijkheden van leerlingen, die niet f deels naar schl gaan. Kansen en mgelijkheden. IDT-SSONML Venl Renée van

Nadere informatie

Resultaten openbare marktconsultatie. Verkoop klooster Groot Bijstervelt Gemeente Oirschot. BIZOB-2011-SK-OIR-010 CONCEPT 19 april 2012

Resultaten openbare marktconsultatie. Verkoop klooster Groot Bijstervelt Gemeente Oirschot. BIZOB-2011-SK-OIR-010 CONCEPT 19 april 2012 Resultaten penbare marktcnsultatie Verkp klster Grt Bijstervelt Gemeente Oirscht BIZOB-2011-SK-OIR-010 CONCEPT 19 april 2012 1. Inleiding 1.1 Aanleiding De gemeente Oirscht is sinds nvember 2009 eigenaar

Nadere informatie

DYSLEXIE. Vragenformulier onderwijsgeschiedenis lees- en spellingsvaardigheid

DYSLEXIE. Vragenformulier onderwijsgeschiedenis lees- en spellingsvaardigheid 1 DYSLEXIE Vragenfrmulier nderwijsgeschiedenis lees- en spellingsvaardigheid Graag vraag ik u m de vlgende vragen z vlledig mgelijk te beantwrden ( in zverre dat kan). Ok vraag ik u de uitgeverde handelingsplannen

Nadere informatie

1.6 Heeft de onderneming buitenlandse vestigingen. Zo ja, graag nadere informatie met betrekking tot de vestigingsplaats en de activiteiten ja nee

1.6 Heeft de onderneming buitenlandse vestigingen. Zo ja, graag nadere informatie met betrekking tot de vestigingsplaats en de activiteiten ja nee Stuur dit frmulier naar MKBdirect Pst: Kryptnstraat 41, 7463 PB Rijssen E-mail: inf@rab-rijssen.nl Aanvraagfrmulier (Bereps) Aansprakelijkheidsverzekering Algemeen 1. Algemene Gegevens 1.1 Naam van de

Nadere informatie

Stappenplan beleidsplan. Sportvereniging

Stappenplan beleidsplan. Sportvereniging Stappenplan beleidsplan Sprtvereniging 2012 Vrwrd Een beleidsplan is een plan dat de kers aangeeft die een vereniging in een bepaalde peride (meestal 3 tt 5 jaren) wil varen. Elke vereniging hrt een beleidsplan

Nadere informatie

Ter voorbereiding op uw aanvraag vindt u in dit document de criteria en vragenlijst voor het themacertificaat Voeding.

Ter voorbereiding op uw aanvraag vindt u in dit document de criteria en vragenlijst voor het themacertificaat Voeding. Criteria en vragenlijst themacertificaat Veding Primair nderwijs Ter vrbereiding p uw aanvraag vindt u in dit dcument de criteria en vragenlijst vr het themacertificaat Veding. De vragenlijst is gebaseerd

Nadere informatie

TOEZICHTKADER ACCREDITATIESTELSEL HOGER ONDERWIJS. september 2014

TOEZICHTKADER ACCREDITATIESTELSEL HOGER ONDERWIJS. september 2014 TOEZICHTKADER ACCREDITATIESTELSEL HOGER ONDERWIJS september 2014 INHOUD Inleiding 4 1 Del en uitvering van het tezicht 5 1.1 Wat willen we bereiken? 5 1.2 Werkwijze 5 1.3 Waarderingskader 7 2 Relatie met

Nadere informatie

Ekelmans & Meijer Advocaten (Rechten)

Ekelmans & Meijer Advocaten (Rechten) Evaluatie-rapprt STEP In-husedag bij Ekelmans & Meijer Advcaten (Rechten) -- INHOUDSOPGAVE INHOUDSOPGAVE. WOORD VOORAF. RESULTATEN VAN DE ATTITUDE-METING VÓÓR DE IN-HOUSEDAG. RESULTATEN VAN DE ATTITUDE-METING

Nadere informatie

Inventarisatie van wensen & verwachtingen over gezondheidsactiviteiten Leefstijl vragenlijst

Inventarisatie van wensen & verwachtingen over gezondheidsactiviteiten Leefstijl vragenlijst Inventarisatie van wensen & verwachtingen ver gezndheidsactiviteiten Leefstijl vragenlijst Let p: Deze vragenlijst dient vr verspreiding p maat gemaakt te wrden vr uw bedrijf. Ver daar waar [bedrijfsnaam]

Nadere informatie