trendmodel arbeidsparticipatie TREMA 4de generatie september 2012 Menno Walsweer Bureau Economisch Onderzoek

Transcriptie

1 4 de generaie

2

3 rendmodel arbeidsparicipaie TREMA 4de generaie sepember 12 Menno Walsweer Bureau Economisch Onderzoek

4

5 Voorwoord Via de Enquêe Beroepsbevolking (EBB van he CBS word jaarlijks de omvang en samenselling van de naionale, regionale en eenelijke beroepsbevolking geraamd. Gezien de omvang van de seekproef (1% van de bevolking en de daarmee verbonden onnauwkeurigheid kan me di maeriaal op regionaal en eenelijk niveau geen meerjarenvergelijking worden opgeseld. De marges rondom de uikomsen zijn dermae hoog da geen plausibel onwikkelingsbeeld kan worden gesches. Naas de momenopname over de omvang van de beroepsbevolking zoals de EBB die bied, besaa er ook behoefe aan inzich in de onwikkeling en prognoses van de beroepsbevolking. Di geld me name bij he opsellen van sociaal-economische oekomsscenario s en behoeve van de provinciale beleidsplannen en srucuurplannen, he onderbouwen van Europese subsidieaanvragen, he opsellen van de Arbeidsmarkmonior en he doorrekenen van de verkeers- en vervoersmodellen van he Rijk en de Provincie. Tevens is een oenemende behoefe onsaan aan sociaal-economische informaie op eenelijk niveau. Enerzijds sellen seeds meer eenen een economisch beleidsplan op, anderzijds zijn de regionale indelingen aan verandering onderhevig of nemen in aanal oe. Afhankelijk van he beleidsdoel word geëxperimeneerd me nieuwe regiogrenzen en worden gebiedsgeriche probleemsudies uigevoerd. Hierdoor zijn de radiionele saisische gebiedseenheden nie alijd meer adequaa en worden geheel nieuwe regio s gedefinieerd. De beschikbaarheid van een daabank op he laags mogelijke aggregaieniveau (i.c. eenen is een voorwaarde voor di soor exerciies. Tensloe kan een sijgende vraag vanui he bedrijfsleven worden gesignaleerd naar lokale en regionale sociaal-economische indicaoren (.b.v. markverkenningen, in kaar brengen van de vraagpoenie, bedrijfsplanning en locaie-onderzoek. Voor al deze oepassingen is inzich in de omvang en (oekomsige onwikkeling van de beroepsbevolking per regio en per eene ononbeerlijk. Om aan deze behoefe e kunnen voldoen heef he Bureau Economisch Onderzoek van de provincie Gelderland een model onwikkeld waarmee consisene ijdreeksen per eene kunnen worden geconsrueerd en geprognosiceerd. Door de verbeerde beschikbaarheid van saisische gegevens is he model regelmaig bijgeseld en zie hans de vierde generaie he lich.

6

7 Raming hisorische reeksen paricipaiegraden 1564 jaar Opmerkingen vooraf De landelijke paricipaiegraden naar leefijd en geslach nemen in de regionale en locale ramingen van TREMA een belangrijke plaas in. In de EBB word echer nie alleen de beroepsbevolking bepaald op basis van een seekproefonderzoek, maar ook de bevolking. Omda in TREMA word gewerk me de werkelijke bevolkingsomvang volgens de CBS Bevolkingssaisiek, lever een projecie van de EBB-paricipaiegraden op de werkelijke Nederlandse bevolkingsomvang een geringe afwijking op.o.v. de EBB. Hiervoor is me een ieraieve procedure gecorrigeerd waarbij de paricipaiegraden zodanig zijn aangepas da vermenigvuldiging van de aangepase paricipaiegraden ui de EBB me de feielijke bevolkingsomvang ui de Bevolkingssaisiek exac de oale Nederlandse beroepsbevolking in personen oplever volgens de EBB. In 1 is de EBB gereviseerd hegeen voor de landelijke paricipaiegraden naar geslach en vijfjaarscohor heef geleid o kleinen aanpassingen. Voor he revisie jaar 1 zijn wee waarden beschikbaar: voor-revisie en na-revisie. Om een rendbreuk e vermijden is veronderseld da he he verschil in he koppeljaar 1 ook voor alle eerdere jaren geld (ic. -. De regionale- en locale EBB-gegevens - zijn van voor de revisie, de jaren 1- zijn van na de revisie. Waar in he navolgende sprake is van de landelijke paricipaiegraad naar geslach en leefijd volgens de EBB, word seeds bedoeld de aangepase paricipaiegraden (aangepas voor projecie op de werkelijke bevolking en corrigeerd voor de effecen van de revisie. 1 se fase: berekening ficieve beroepsbevolking en paricipaiegraad per eene en corop-gebied Als eerse sap in de schaingsprocedure is voor de jaren - een raming aak van de zogenaamde ficieve beroepsbevolking. Daaroe zijn de landelijke paricipaiegraden ui de EBB per vijfjaarscohor en per geslach geprojeceerd op de eenelijke bevolking. Aldus onsaa een geslachs- en leefijdspecifieke raming van de beroepsbevolking op basis van de eenelijke bevolkingssrucuur en de landelijke paricipaiegraden. Op basis daarvan kan de beroepsbevolking en de paricipaiegraad worden omgerekend naar ienjaarscohor en kunnen de ficieve corop-oalen per ienjaarscohor bepaald worden. 1. 1se fase coh 5j, g (b coh 5j, g ebb coh 5j, g nl 2. 1se fase coh 5j, g 1se fase (b coh 5j, g coh 5j, g 3. 1se fase coh j, g cor cor coh j, g 4. 1se fase coh j, g cor 1se fase coh j, g cor coh j, g cor (b

8 waarin : bb beroepsbevolking b bevolking b bevolking jaar eene nl Nederland p paricipaiegraad cor corop - gebied ebb Enquêe Beroepsbevolking, CBS coh 5j vijfjaarsleefijdcohor coh j ienjaarsleefijdcohor g geslach 2 de fase: aanvulling 1 se fase per ienjaarscohor me empirische EBB-gegevens op coropniveau, ofwel de regionale componen In de 2 de fase worden op de enelijke paricipaiegraden per ienjaarscohor ui de 1 se fase zogenaamde regionale componenen geprojeceerd. Onder een regionale componen word versaan de iddelde afwijking ussen de paricipaiegraad per corop-gebied volgens de EBB en de ficieve paricipaiegraad ui de 1 se fase. 5. (rc waarin rc regionale n he he : eerse laase n coh j, g 1 cor { componen jaar jaar ebb coh j, g cor n 1 1se fase coh j, g cor } 6. 2 de fase coh j, g 1se fase coh j, g + (rc coh j, g 7. 2 de fase coh j, g (b coh j, g 2de fase coh j, g Omda voor he corop-gebied Urech nie voor alle samensellende eenen 1 se faseberekeningen zijn aak (slechs vier van de 26 Urechse eenen doen mee in he WGR Food Valley, kan de regionale componen nie bepaald worden aan de hand van he ficieve Urechse corop-cijfer. Voor de Urechse eenen Woudenberg, Rhenen en Renswoude is de regionale componen daarom a priori geseld op de iddelde locale componen van de nabijgelegen groere eenen Ede en Veenendaal (zie voor de berekening van de locale componen van deze eenen de 3 de fase. Voor de nie-gelderse eenen Devener en Ols kon wel he corop-cijfer als referenie dienen omda di

9 corop-gebied ui slechs drie eenen besaa waardoor he haalbaar was ook voor de onbrekende derde eene (Raale een 1 se faseberekening ui e voeren. Voor de Limburgse eene Mook- Middelaar is de regionale componen van he corop-gebied Arnhem/Nijmegen gebruik. 3 de fase: aanvulling 1 se fase per ienjaarscohor me empirische gegevens ui de EBB per eene, ofwel de locale componen Voor eenen. inwoners bied de EBB ne zoals voor de corop-gebieden - informaie over de geslachsspecifieke paricipaiegraden per ienjaarscohor. Voor deze caegorie eenen zijn in de 3 de fase op de paricipaiegraden ui de 1 se fase de zogenaamde locale componenen geprojeceerd. Onder een locale componen word versaan de iddelde afwijking ussen de paricipaiegraad van de eene volgens de EBB en de ficieve paricipaiegraad ui de 1 se fase. 8. (lc coh j, g. { waarin : lc locale componen n 1 ebb coh j, g n 1 1se fase coh j, g } 9. 3 de fase coh j, g 1se fase coh j, g + (lc coh j, g. 3 de fase coh j, g. (b coh j, g 3de fase coh j, g Voor eenen <. inwoners is geen exra EBB-informaie beschikbaar (of is deze me zulke onnauwkeurigheidsmarges omgeven da de info voor di doel nie bruikbaar is. Voor die eenen zijn in de 3 de fase dus geen aanvullende schaingen aak en geld: de fase coh j, g 2 de fase coh j, g <. 4 de fase: verdeling ienjaarscohoren 3 de fase naar vijfjaarscohoren In de vierde fase zijn de parricipaiegraden van de ienjaarscohoren ui de 3 de fase nader verdeeld naar de samensellende vijfjaarscohoren op basis van de relaieve verhoudingen ui de 1 se fase (behalve voor he cohor jaar se fase coh 5j, g 1 se fase coh 5j, g 1 se fase coh j, g 3de fase coh j, g 13. 4de fase coh 5j, g (b 4de fase coh 5j, g coh 5j, g Voor de leefijdscaegorie jaar is a priori veronderseld da de locale componen bescheiden is. In die leefijdscaegorie is he gros van de jongeren nog schoolgaand in de eigen eene of in een nabijgelegen eene. Aangenomen is da eenelijke verschillen pas subsanieel worden in de

10 leefijdscaegorie -24 jaar. Enerzijds omda de opleidingsypen voor die leefijdscaegorie (HBO en WO nie alijd binnen een redelijke reisijd bereik kunnen worden en sudenen verhuizen naar de (regio van de sudieplaas. Anderzijds omda in de leefijd -24 jaar regionale- en culurele achergronden waarschijnlijk een groere rol in de opleidingsparicipaie spelen dan in de caegorie jaar. Bijgevolg is de oepassing van formule 12 voor de verdeling van he cohor jaar nie adequaa. Voor de caegorie jaar is aangenomen da de eenelijke paricipaiegraad gelijk is aan de landelijke + de regionale componen (in feie he resulaa van de 2 de fase. De caegorie -24 jaar is vervolgens gescha door di resulaa in mindering e brengen op de uikomsen van de 3 de fase voor he ienjaarscohor jaar. Hierdoor worden alle eenelijke afwijkingingen in he cohor jaar die uisijgen boven de regionale componen, oegerekend aan he vijfjaarscohor -24 jaar se fase jaar, g 2de fase jaar, g 14. 4se fase jaar, g (b jaar, g 4de fase jaar, g 15. 4se fase - 24 jaar, g 3de fase jaar, g - 4de fase jaar, g 16. 4se fase - 24 jaar, g 4de (b fase - 24 jaar, g - 24 jaar, g Compilaie definiieve paricipaiegraden en beroepsbevolking voor de periode - Afhankelijk van de omvang van de eene en de daarmee samenhangende beschikbaarheid van EBB-gegevens, kan op basis van de hiervoor becijferde gegevens een schaing worden aak van de eenelijke paricipaiegraad en beroepsbevolking naar geslach en vijfjaarsleefijdscohor. Leefijdscohor jaar, M,V, alle eenen: Resulaen van vergelijking 13 en 14, 4 de fase Leefijdscohor -24 jaar, M,V, alle eenen: Resulaen van vergelijking 15 en 16, 4 de fase Alle overige 5-jaarschoren, M,V, eenen <. inwoners: Resulaen van vergelijking 9 en, 3 de fase en vervolgens vergelijking 13 en 14, 4 de fase Alle overige 5-jaarschoren, M,V, eenen. inwoners: Resulaen van vergelijking 11 3 de fase en vervolgens 15 en 16, 4 de fase De berekeningen zijn op he niiveau van de 5-jaarscohoren uigevoerd, de resulaen worden in navolging van de EBB - gepubliceerd op he niveau van -jaarscohoren. In een aanal cohoren is de arbeidsparicipaie zeer hoog en nader in de eenelijke EBB de % (bv. In de cohoren mannen -44 jaar en jaar. Door de mechanische rekenprocedures kan he gebeuren da in sommige eenen in bovengenoemde cohoren een paricipaiegraad van % (of meer onsaa. In alle fases is hiervoor gecorrigeerd en is een heoreisch maximum aangehouden van 98%.

11 De gesommeerde onderzoeksresulaen naar corop-gebied van TREMA / BEO, vergeleken me de EBB / CBS gegevens per corop-gebied Ui een vergelijking ussen de regionale modeluikomsen (de opelsom van de eenelijke ramingen naar corop-gebied en de COROP-cijfers ui de EBB, blijk da in beide reeken een overeenkomsige rend is e onderkennen, me di verschil da de TREMA- modelschaingen gekenmerk worden door een gelijkmaig onwikkelingsparoon da consisen is me de landelijke rend maar da de EBB-reeks onverwache dalingen en sijgingen laa zien. Onverwach omda de paricipaie-onwikkeling bij uisek een rendmaig fenomeen is (afgezien van een bescheiden conjuncureel bepaalde flucuaie. He grillige verloop da zich bij de EBB manifeseer, kan verklaard worden ui he seekproefkaraker van de EBB. De regionale en locale leefijd- en geslachsspecifieke uikomsen kennen een zeer ruime onnauwkeurigheidsmarge. Door de differeniaie naar kenmerk gaa he om relaief kleine aanallen en neem de onnauwkeurigheid omgekeerd evenredig oe. He CBS heef als gevolg van he complexe seekproefdisign geen marge berekeningen op regionaal of locale schaal aak. Een globale indruk over de omvang van de regionale marges kan worden verkregen door e kijken naar de marges voor Nederland (Mehoden en definiies Enquêe Beroepsbevolking, CBS: Opgehoogde omvang beroepsbevolking: 5.;.;.;.;.; 75.;. Onnaukeurigheidsmarge in %: Gezien de omvang van deze marges, de aard van he fenomeen en he beeld da ui de navolgende grafieken naar voren kom, mag verwach worden da de uikomsen van TREMA een meer plausibele benadering geven van de pariipaiegraad en de beroepsbevolking naar leefijde, geslach, regio en eene dan de onbewerke uikomsen van de EBB. EBB / CBS, Nederland, mannen, EBB / CBS, Nederland, vrouwen 15-24j 25-34j 35-44j 45-54j 55-64j

12 TREMA / BEO, ZW-Overijssel, mannen EBB / CBS, ZW-Overijssel, mannen 15-24j 25-34j 35-44j 45-54j 55-64j TREMA / BEO, ZW-Overijssel, vrouwen EBB / CBS, ZW-Overijssel, vrouwen 15-24j 25-34j 35-44j 45-54j 55-64j

13 TREMA / BEO, Veluwe, mannen EBB / CBS, Veluwe, mannen 15-24j 25-34j 35-44j 45-54j 55-64j TREMA / BEO, Veluwe, vrouwen EBB / CBS, Veluwe, vrouwen 15-24j 25-34j 35-44j 45-54j 55-64j

14 TREMA / BEO, Acherhoek, mannen EBB / CBS, Acherhoek, mannen 15-24j 25-34j 35-44j 45-54j 55-64j TREMA / BEO, Acherhoek, vrouwen EBB / CBS, Acherhoek, vrouwen 15-24j 25-34j 35-44j 45-54j 55-64j

15 TREMA / BEO, Arnhem-Nijmegen, mannen EBB / CBS, Arnem-Nijmegen, mannen 15-24j 25-34j 35-44j 45-54j 55-64j TREMA / BEO, Arnhem-Nijmegen, vrouwen EBB / CBS, Arnhem-Nijmegen, vrouwen 15-24j 25-34j 35-44j 45-54j 55-64j

16 TREMA / BEO, ZW-Gelderland, mannen EBB / CBS, ZW-Gelderland, mannen 15-24j 25-34j 35-44j 45-54j 55-64j TREMA / BEO, ZW-Gelderland, vrouwen EBB / CBS, ZW-Gelderland, vrouwen 15-24j 25-34j 35-44j 45-54j 55-64j

17 Bijschaing paricipaiegraden 6574 jaar De EBB beva gegevens over de beroepsbevolking van jaar. He CPB heef in haar sudie Arbeidsaanbod en gewerke uren o (9 hisorische (-7 en voorruiberekende (8- paricipaiegraden opgenomen voor de leefijdscaegorieën jaar en -74 jaar voor Nederland: Mannen Vrouwen Mannen Vrouwen 4,8,8 2,1, ,1,8 2,2,8 5,3,9 2,4, ,6,9 2,6,8 5,8 1, 2,7,8 1 5,8 1, 2,7,8 2 6, 1,1 2,8,9 3 6,3 1,3 3, 1, 4 6,3 1,3 2,9 1, 5 8,3,9 4,8,7 6 8,3,9 5,4,8 7 8,3,9 5,4,8 8 9,3 1,9 5,4,8 9 9,3 1,9 5,5,8 9,4 1,9 5,6,8 Bron -: Arbeidsaanbod en gewerke uren o, CPB 9 Bron -1999: rendexrapolaie, Bureau Economisch Onderzoek, Provincie Gelderland Gezien de oenemende beekenis van de vergrijzing en de op handen zijnde wijzigingen van de pensioenleefijd is he van belang bij he schaen van de beroepsbevolking ook rekening e houden me de leefijdscaegorie jaar. Omda hierover geen regionale en locale gegevens beschikbaar zijn, zijn de eenelijke paricipaiegraden bijgescha op basis van de veronderselling da de landelijke paricipaiegraad ook op de eenen van oepasing is: jaar, g NL jaar, g jaar, g - 74 jaar, g NL

18 Vooruiberekeningen 11 Mehode Op heoreische gronden mag worden aangenomen da de arbeidsparicipaie per vijfjaarscohor op lange ermijn een rendmaig verloop veroon, en op kore ermijn afgezien van enige conjuncureel bepaalde flucuaies - berekkelijk sabiel is. Incidenele rendbreuken of subsaniële wijzigingen die zich in een kor ijdsbesek volrekken zijn erug e voeren op definiiewijzigingen, veranderende ween of arbeidsvoorwaarden. Insiuionele-, leefijdgebonden en maaschappelijke omsandigheden bepalen in hoofdzaak de omvang en onwikkeling van de arbeidsparicipaie per cohor. Door de invloed van leefijdspecifieke facoren zijn de paricipaieverschillen per cohor zeer groo. De (onwikkelingsverschillen naar geslach hebben vooral e maken me rolparoon, nauurlijke hoedanigheid en emancipaieproces. Paricipaiegraad, Nederland, 11 (bron 15-64j: EBB, CBS; bron >65: CPB mannen vrouwen paricipaiegraad j -24 j j -34 j j -44 j j -54 j j -64 j 65-69j -74j leefijdscaegorie De hooge van de paricipaiegraden naar geslach en leefijd op eenelijk niveau worden bepaald door wee componenen: een eenespecifieke componen en een generieke componen. De generieke componen word vooral bepaald door de nauur, maaschappelijke megarends en door de naionale we- en regelgeving (bv. de pensioenleefijd, leerplichige leefijd, huwelijksvruchbare leefijd, emancipaieproces, mobiliei. Di soor processen en omsandigheden bezien een alene werking. Op grond daarvan mag verwach worden da de oekomsige paricipaie-onwikkelingen op eenelijk niveau in belangrijke mae de landelijke rend zullen volgen. Daarnaas kan er sprake zijn van een specifieke, lokaalbepaalde invloed. De verschillen ussen de landelijke- en de eenelijke paricipaiegraden worden bepaald door de verschillen in plaaselijke omsandigheden en/of culuur, zoals de nabijheid van werkgelegenheidsconcenraies, de vraag naar deelijdarbeid en he aanal zelfsandigen als afgeleide van de produciesrucuur, eniciei, radiie en kerkelijke denominaie.

19 Als uigangspun voor de vooruiberekeningen van de eenelijke paricipaiegraden is uigegaan van een weeal hypohesen: 1. Veranderingen in de paricipaie per vijfjaarscohor worden voornamelijk bepaald door maaschappelijke onwikkelingen en insiuionele facoren. Deze omsandigheden oefenen landelijk en lokaal dezelfde invloed ui. Bij de ramingen van de generieke componen is derhalve veronderseld da de landelijke paricipaie-onwikkeling per vijfjaarscohor zich ook in de afzonderlijke eenen zal manifeseren. 2. Onder invloed van de uniformering van de economische srucuur 1, de onzuiling, de secularisaie, he emancipaieproces, he verdwijnen van barrières, he voorschrijden van de individualisering en de echnologische mogelijkheden, zullen de locale en landelijke arbeidsparicipaie per vijfjaarscohor naar elkaar oe groeien. De verschillen die in he basisjaar nog aanwezig waren lossen gedurende de convergenieperiode geleidelijk op. Aangenomen is da he convergenieproces in zal zijn volooid. Da beeken da in de eenelijke paricipaiegraden per vijfjaarscohor gelijk zijn aan de landelijke. De oekomsige waarde van de eenelijke paricpaiegraden kan dan bereken worden ui: 19. coh 5j,g {(- [ coh 5j,g -1 coh 5j,g NL coh 5j,g -1 NL ]} + {[-(- ] } coh 5j,g NL waarin 11/m Op di principe in een uizondering aak voor de arbeidsparicipaie in de leefijdsgroep -24 jaar in eenen me universiair onderwijsaanbod. Voor deze eenen is veronderseld da er geen convergenie opreed. De eene specifieke componen in deze eenen is voornamelijk erug e voeren op de aanwezigheid van de universiei. Deze invloed zal ceris paribus ook in de oekoms nog besaan. De oekomsige waarde van de eenelijke paricpaiegraden kan in die gevallen berekend worden ui: coh 15-19j,g. coh 15-19j,g [ coh 15-19j,g NL -1 coh 15-19j, g -1 NL ] waarin Gem Nijmegen,Wageningen Op basis van de vergelijkingen 19 en kan een schaing worden aak van de eenelijke paricipaie voor alle prognosejaren waarover naionale gegevens beschikbaar zijn. 1 In de loop der ijd is de economische srucuur van regio s en eenen seeds eenvormiger geworden. Overal is de diensensecor serk gegroeid en is de beekenis van de landbouw en de indusrie afgenomen

20 Exogene modelvariabelen Bevolking Nederland -11: Bevolkingssaisiek CBS, definiief 12: Bevolkingssaisiek CBS, voorlopig 13-14: Inerpolaie Bevolkingssaisiek 12 en 15 ui de CBS Bevolkingsprognose 15-: CBS Bevolkingsprognose 11; 51: Exrapolaie op basis van de groei 49- Gelderse eenen -11: Bevolkingssaisiek CBS, definiief 12: Bevolkingssaisiek CBS, voorlopig 13-14: Inerpolaie Bevolkingssaisiek 12 en 15 ui de bevolkingsprognose PRIMOS 15-: Provincie Gederland / PRIMOS ABF 12; 51: Exrapolaie op basis van de groei 49- Urechse eenen -11: Bevolkingssaisiek CBS, definiief 12: Bevolkingssaisiek CBS, voorlopig 13-14: Inerpolaie Bevolkingssaisiek 12 en 15 ui de bevolkingsprognose PRIMOS 15,, Provincie Urech / PRIMOS ABF 12, ussenliggende jaren inerpolaie 25,, 35, : 41-: Bijschaing BEO, Provincie Gelderland op basis van de landelijke onwikkeling naar geslach en 5-jaarscohor 51: Exrapolaie op basis van de groei 49- Overijsselse eenen -11: Bevolkingssaisiek CBS, definiief 12: Bevolkingssaisiek CBS, voorlopig 13-14: Inerpolaie Bevolkingssaisiek 12 en 15 ui de bevolkingsprognose PRIMOS 15- Provincie Overijssel / PRIMOS ABF 12; 51: Exrapolaie op basis van de groei 49- Limburgse eene -11: Bevolkingssaisiek CBS, definiief 12: Bevolkingssaisiek CBS, voorlopig 13-14: Inerpolaie Bevolkingssaisiek 12 en 15 ui de bevolkingsprognose PRIMOS 15- Regionale bevolkingsprognose CBS / PBL, 11; 41- Bijschaing BEO, Provincie Gelderland op basis van de landelijke onwikkeling naar geslach en 5-jaarscohor 51: Exrapolaie op basis va de groei 49-

21 Paricipaiegraden naar geslach en 5-jaarscohor Nederland He CPB vervaardig periodiek prognoses over de arbeidsparicipaie van de Nederlandse bevolking. De mees recene prognose sam ui 9 (Arbeidsaanbod en gewerke uren o, een beleidsneuraal scenario, CPB 9. He CPB heef deze raming vergeleken me eerdere CPBprognoses en kom o de conclusie da de raming ui 9 iddeld over alle leefijdscaegoriën - dich in de buur kom bij de raming volgens he scenario Global Economy ui de de scenariosudie Welvaar & Leefomgeving (WLO ui 5. In de projecie ui 9 kon nog geen rekening worden gehouden me de aansaande wijziging van pensioenleefijd. In de scenariosudies WLO is daarenegen wel rekening gehouden me een selselwijziging. Di is he mees vergaand uigewek in he scenario Gloal Economy. Naas fiscale regelingen die langer doorwerken aanrekkelijk maken, is in di scenario de AOW-gerechigde leefijd geleidelijk verhoogd naar 67 jaar en is er rekening gehouden me hervormingen op he gebied van de arbeidsongeschikheidsregelingen. Op di momen saa de wens om o een verhoging van de arbeidsparicipaie e komen in he brandpun van de maaschappelijke en poliieke discussie. In he scenario GE word rekening gehouden me selselwijzigingen, maar he he hervormingsempo is acheraf gezien e laag, in de prognose ui 9 is rekening gehouden me reeds ingezee selselwijzigingen op he gebied van de arbeidsongeschikheid en de VUT, maar word vanwege he beleidsneurale karaker nie geancipeerd op verdere onwikkelingen 2.Beide prognoses hebben dus voor- en nadelen. Di alles overziend hebben hebben wij er voor gekozen om als exogene inpu voor TREMA per leefijdscaegorie e bezien welke prognose de hoogse groei laa zien en die dan e nemen. Hierop is een uizondering aak voor de leefijdscaegorie jaar (de caegorie die voornamelijk schoolgaande jeugd beva. Deze caegorie veroon in de Prognose 9 een groei die nie consisen is me de WLO-scenariosudies, de hisorie en me plausibele oekomsverwachingen. Daarom is er voor gekozen in di geval ui e gaan van de iddelde onwikkeling volgens he scenario GE en de Prognose 9. He resulerende beeld laa in he lich van de hisorie en heoreische overwegingen een plausibel beeld zien. De CPB-prognoses voor de caegorie jaar en in mindere mae voor de caegorie -24 jaar laen een serke sijging zien. De achergrond hiervan is da aangenomen is da de mae waarin de jeugd naas de opeiding beaald werk verrich oeneem. He gaa daarbij om kleine baanjes van 12 uur per week of ne ies meer. De effecen van de relaief groe sijging van de paricipaiegraad voor de arbeidsmark zijn daardoor beperk. De landelijke CPB-ramingen zijn conjuncuurneuraal, da wil zeggen er is geen rekening gehouden me conjuncuurbewegingen. He gaa in de langeermijnsudies om de gevolgen van srucurele invloeden en rends die de riching van de oekomsige onwikkeling bepalen. Korsondige conjuncurele bewegingen spelen voor de einduikoms in geen rol. Naas de srucurele invloeden ondervind de paricipaiegraad in werkelijkheid ook de ijdelijke invloed van de economische conjuncuur van da momen. Op kore- en middellangeermijn kan de feielijke onwikkeling dus afwijken van de geprognosiceerde langeermijnrend. Op langeermijn vallen de plussen en minnen echer weer egen elkaar weg. Een uischieer ijdens een periode van hoogconjuncuur word weer uiiddeld in een daaropvolgende periode van laagconjuncuur. Voor 11 gelden de landelijke paricipaiegraden naar leefijd en geslach volgens de EBB (CBS, aangenomen is da deze in op he srucurele groeipad zien van de CPB-prognoses. De waarde voor jaren is vervolgens bepaald als inerpolaie ussen de EBB-11 en de CPB-prognoses. 2 De Prognose 9 loop o, he scenario GE o. Om de reeksen e uniformeren hebben wij he GE-scenario doorgerokken naar door de groei na ui de Prognose 9 e projeceren op he GE-scenario.

22 Naarmae in he verleden de pensioenleefijd dicherbij kwam daalde de paricipaiegraad vrij snel als gevolg van de oenemende kans op arbeidsongeschikheid en de wens om vervroegd ui e reden. Hierin is sinds al veel verandering gekomen: Paricipaiegraad naar leefijd, Nederland Jaaral M -54j M 55-59j M -64j V -54j V 55-59j V -64j Bron: EBB / CBS De paricipaie van ouderen is de afgelopen jaren serker gesegen dan verwach, en de verdere sijging in de oekoms zal vermoedelijk ook sneller verlopen dan eerder door he CPB geraamd. Voor de hogere leefijdscaegorieen (-54 jaar, en -64 jaar is daarom nog een exra slag aak. Aangenomen is da de paricipaiegraad van wee opeenvolgende cohoren dicher naar elkaar oe groeien. Di is geoperaionaliseerd door voor de caegorieën -54, en -64 jaar nie alleen ui e gaan van de overeenkomsige CPB-prognose, maar deze e middelen me de CPBprognose van he voorgaande cohor. Di leid o de volgende inpu voor TREMA: paricipaiegraad -54 j ar.g -54 jaar CPB-prognose + par.g j CPB-prognose / 2 paricipaiegraad j ar.g jaar CPB-prognose + par.g -54 j CPB-prognose / 2 paricipaiegraad -64 j ar.g -64 jaar CPB-prognose + par.g j CPB-prognose / 2 He Rijk is voornemens per 18 de AOW-leefijd voor iedereen op 66 jaar e zeen en per 21 op 67 jaar (sand sepember 12. Voor de doorwerking van deze voornemens voor de paricipaiegraad nemen wij aan da de invoering geleidelijk in de ijd geschied. De paricipaie van de 66-jarigen in 18 e.v. hebben wij a priori gescha op de iddelde paricipaie ui he cohor -64 jaar (voor 18 e.v. minus %. Voor de 67-jarigen is de paricipaie in 21 gescha op die van de eerder berekende 66- jarigen minus %. De paricipaie van de overige jaargangen binnen he cohor jaar zijn geze op de oorspronkelijke CPB-prognose ui 9. Samenvaend komen de gebruike landelijke paricipaiegraden naar leefijd en geslach ui de volgende bronnen: -11: EBB, CBS, 12 -: (aangepase CPB-prognose ui 9 en/of WLO-prognose, scenario Global Economy 12-19: Inerpolaie 11 EBB en CPB

23 Di resuleer in de volgende paricipaiegrden voor Nederland (exogene variabel in TREMA: M 15-19j M -24j M 25-29j M -34j M 35-39j M -44j M 45-49j M -54j M 55-59j M -64j M 65-69j M -74j V 15-19j V -24j V 25-29j V -34j V 35-39j V -44j V 45-49j V -54j V 55-59j V -64j V 65-69j V -74j

24