De klimaatopgave in Zuid-Nederland. Hoe kunnen Limburg, Noord-Brabant en Zeeland de energietransitie versnellen?

Transcriptie

1 De klimaatopgave in Zuid-Nederland Hoe kunnen, en de energietransitie versnellen? ING Economisch Bureau September 2018

2 Inhoud en conclusie Introductie regio s aan zet in fase 2 van het Klimaatakkoord De uitwerking van het Klimaatakkoord maakt zich op voor de volgende fase. Er is een nationaal doel. Een belangrijke vervolgvraag is wat, en hoe, de regio s daar aan bij kunnen dragen. Deze publicatie richt zich op de provincies, Noord- Brabant en. Het eerste deel schetst de huidige situatie en opgave voor deze provincies. Hoe heeft de uitstoot zich ontwikkeld, waardoor is die ontwikkeling gedreven? Het tweede deel focust op de industrie, de gebouwde omgeving en het vervoer en de rol die de regio s kunnen spelen bij het realiseren van de klimaatdoelen binnen deze domeinen. Inhoudsopgave Conclusie 2 1 De ontwikkeling van de regionale Co 2 uitstoot in perspectief 1.1 kende economische groei en daling van CO 2 uitstoot is voor inhaalslag afhankelijk van grote uitstoters 4 2 Hoe kunnen, en de energietransitie versnellen? 2.1 Industrie betrek ook industriële uitstoters buiten de chemie bij transitie 2.2 Gebouwde omgeving toewerken naar aardgasvrije woningen in Vervoer verdere elektrificatie van het OV-busvervoer aanstaande Meer weten? Conclusie - Decentrale overheden in Zuid-Nederland kunnen het verschil maken bij verduurzaming van de industrie, woningvoorraad en busvervoer. Regionale uitstoot van 48,5 megaton in 2016 naar 29 megaton in 2030 Bij een reductie van de broeikasgasuitstoot in lijn met de landelijke doelstelling van -49% in 2030 ten opzichte van 1990, zou de uitstoot in, Noord- Brabant en moeten dalen naar 29 megaton. staat relatief voor de grootste opgave maar is ook het sterkst afhankelijk van de ontwikkeling bij grote uitstoters. Industrie: 20 bedrijven buiten de chemie samen goed voor 2 megaton uitstoot Naast vijf grote uitstoters in de chemie bestaat de top 25 bedrijven met de grootste uitstoot in Zuid-Nederland verder uit een diverse groep industriële bedrijven. De gezamenlijke uitstoot van de regionale industrie exclusief de chemieclusters bedraagt 2 megaton. Juist richting deze groep bedrijven kunnen decentrale overheden het voortouw nemen in het creëren van draagvlak voor de energietransitie en het stimuleren van investeringen. Gebouwde omgeving: toewerken naar aardgasvrije woningen Het landelijke streven is minimaal 1,1 miljoen aardgasvrije woningen in Op basis van hun aandeel in de woningvoorraad komt dat voor de drie zuidelijke provincies neer op zo n aardgasvrije woningen in Nieuwbouw kan naar verwachting in iets minder dan de helft daarvan voorzien. Vervoer: jaarlijks 75 emissievrije bussen nodig voor emissievrij OV-busvervoer Binnen het domein vervoer oefenen provincies en gemeenten vooral invloed uit op het OV-busvervoer, doelgroepenvervoer en stadslogistiek. Volledig emissievrij busvervoer in 2030 betekent dat er in de drie provincies jaarlijks gemiddeld minimaal 75 nieuwe bussen nodig zijn. en behoren tot de early adopters op het gebied van elektrisch busvervoer. ING Economisch Bureau 2

3 1.1 Hoe hebben de economische groei en broeikasgasuitstoot zich sinds 1990 ontwikkeld? kende economische groei en daling CO 2 uitstoot CO 2 uitstoot steeg in, daalde in en bleef gelijk in Brabant Toename van de economische activiteit beïnvloedt de totale uitstoot, vooral wanneer de groei plaats vindt in CO 2 intensieve sectoren zoals transport en chemie. maakte van de drie provincies sinds 1990 de sterkste economische groei door. Net als landelijk bleef de totale uitstoot vrijwel gelijk. In was de economische groei lager en de stijging van de uitstoot hoger. In daalt de uitstoot sinds In en piekte de uitstoot rond 2010 en sindsdien is, net als landelijk, sprake van een lichte daling. se uitstoot daalde door efficiënter Chemelot en sluiting energiecentrales In de ontwikkeling van de uitstoot tussen 1990 en 2016 spelen energiecentrales en de chemie een sleutelrol. In komt de daling van de uitstoot door de sluiting van de Maas- (1996), Willem-Alexander- (2013) en Clauscentrale (2013/2014) en een circa 25% lagere CO 2 uitstoot op Chemelot t.o.v Uitstoot voor elektriciteitsopwekking die eerder in plaatsvond is verschoven naar elders. In bood het staken van de productie in eenheid 8 van de Amercentrale (2015) tegenwicht voor de sterke stijging van de uitstoot in Moerdijk. In steeg de uitstoot van het bedrijfsleven in Vlissingen en Terneuzen, mede vanwege de opening van de Elsta centrale (1998). De sluiting van de kolencentrale in Borsele (2015) bood tegenwicht. In de provincie is het economisch belang van CO 2 intensieve sectoren relatief ook het grootst. In ging economische groei gepaard met een flinke daling van de CO 2 uitstoot Ontwikkeling van de economie (toegevoegde waarde) en CO 2 emissies tussen 1990 en 2016 Nederland -39% -1% CO2 uitstoot 2% 30% % 45% 70% 83% Groei economie Bron: Emissieregistratie, CBS, bewerking ING Economisch Bureau Betreft alleen uitstoot van CO 2, van andere broeikasgassen ontbreken regionale uitstootgegevens over 1990 ING Economisch Bureau 3

4 1.2 Wat zou een uitstootreductie van 49% in 2030 betekenen voor de regio s? is voor inhaalslag afhankelijk van grote uitstoters staat op papier voor grootste opgave Wanneer de landelijke reductie-doelstelling voor 2030 ook voor de regionale uitstoot van CO 2 (veruit het belangrijkste broeikasgas) zou gelden dan komt voor de grootste opgave te staan. Afhankelijkheid van grote uitstoters beperkt speelruimte regio s De grote uitstoters in de energiesector en chemie zijn in goed voor 70% van de totale CO 2 uitstoot, in voor ruim 40% en in voor bijna 30%. Deze grote uitstoters nemen deel in het Europese emissie transfer systeem en zijn onderdeel zijn van landelijke emissie afspraken. Richting bedrijven in de energiesector en chemie is de speelruimte voor decentrale overheden om te sturen op regionale emissies dan ook beperkt. Vooral in zou uitstoot flink moeten dalen als landelijke reductiedoelstelling ook regionaal wordt gevolgd CO 2 uitstoot in megaton Op onderdelen kunnen regio s het verschil maken Op andere onderdelen van de energietransitie kunnen decentrale overheden meer invloed uitoefenen. Binnen de domeinen industrie, gebouwde omgeving en vervoer gaat het dan om de industriële uitstoters buiten de chemie, de woningvoorraad en het openbaar busvervoer. Hier beschikken regio s over speelruimte om de transitie te versnellen en kunnen zodoende ook direct sturen op de ontwikkeling van de regionale uitstoot Nationaal beleid kolen- en gascentrales is bepalend voor toekomstige regionale uitstoot De toekomst van energiecentrales kan de regionale CO 2 uitstoot fors beïnvloeden. Zo is de Amercentrale* goed voor 15% van de totale uitstoot in Brabant. Deze centrale moet na 2024 zijn overgestapt op andere brandstoffen, zoals biomassa, of sluiten. Vanwege de stijgende vraag naar elektriciteit is het niet ondenkbaar dat gasgestookte centrales (zoals die in Moerdijk of de Clauscentrale in Maasbracht) op termijn weer opstarten om toekomstig verlies aan kolenstroom te compenseren. Dat zou vooral voor een flinke toename van de CO 2 uitstoot betekenen. *Volgens eigenaar RWE is momenteel 50% kolen en 50% biomassa, de ambitie voor 2020 is 20% kolen en 80% biomassa (bij 49% reductie) (bij 49% reductie) (bij 49% reductie) Bron: Emissieregistratie, ING Economisch Bureau * Betreft alleen uitstoot van CO2, van andere broeikasgassen zijn geen regionale uitstootgegevens over 1990 beschikbaar ** Op verschillende locaties wordt CO2 afgevangen en elders ingezet in bedrijfsprocessen, hier is niet voor gecorrigeerd. ING Economisch Bureau 4

5 2.1 De regionale klimaatopgave in de industrie Betrek ook industriële uitstoters buiten de chemie bij transitie Concentratie van uitstoot bij vijftal chemiecomplexen De vijf grootste chemiebedrijven en complexen in, en zijn samen goed voor ruim 15 megaton CO 2. Dit is bijna twee derde van de totale uitstoot door het bedrijfsleven in de regio. Deze uitstoot komt voornamelijk doordat ze voor hun productieproces afhankelijk zijn van hoge temperaturen waarvoor ze fossiele brandstoffen als input gebruiken. Doordat de provincies alle drie over een chemiecluster beschikken is er ruimte om samen op te trekken bijvoorbeeld op het vlak van de planning en aanleg van nieuwe (energie)infrastructuur. Vanuit de regio is vooral ook aandacht voor verduurzaming andere industrieën nodig Van de twintig industriële bedrijven in Zuid-Nederland die qua uitstoot buiten de top vijf vallen, is slechts een aantal ook direct deelnemer aan de landelijke klimaattafels. Gezamenlijk heeft deze diverse groep bedrijven een uitstoot van 2 megaton, wat gelijk staat aan ruim huishoudens. Juist richting deze bedrijven kunnen decentrale overheden het voortouw nemen en actieve betrokkenheid bij de klimaatdoelstellingen creëren. Dit kan onder andere door de regionale vraag naar en het aanbod van bijvoorbeeld warmte of CO 2 in kaart te brengen, partijen te stimuleren om gebruik te maken van bestaande subsidiemogelijkheden en kennisuitwisseling over reductiemaatregelen te faciliteren. Top vijf CO 2 intensieve bedrijven is actief in chemie Industriële sites naar CO 2 -uitstoot, 20, megaton Site Clustering van grote uitstoters in, West-Brabant en Zuid- Overzicht van de 25 industriële bedrijven met de grootste CO 2 -uitstoot per branche Chemie Papierindustrie Voedingsindustrie Bouwmaterialenindustrie Overige industrie * ENCI stopt in Maastricht met mergelwinning en faseert de in gebruik zijnde oven uit. De CO 2 uitstoot zal daardoor dalen Megaton 1. Chemelot Sittard-Geleen 4,7 2. Yara Sluiskil Terneuzen 3,8 3. Shell Chemie Moerdijk 2,7 4. Dow Benelux Terneuzen 2,6 5. Refinery Vlissingen 1,6 Bron: Emissieautoriteit * ING Economisch Bureau 5

6 2.2 De regionale klimaatopgave in de gebouwde omgeving Toewerken naar aardgasvrije woningen in 2030 Veel aandacht voor verduurzaming woningvoorraad Woningen zijn verantwoordelijk voor de hoofdmoot van de uitstoot binnen de gebouwde omgeving. Vooral op de verduurzaming van het bezit van woningcorporaties kunnen overheden invloed uitoefenen. Ook institutionele en particuliere eigenaren zullen echter in beweging moeten komen. Vooral in en is de vraag naar nieuwbouw relatief laag en zal naar schatting 55 tot 65% van de aardgasvrije woningen binnen de bestaande woningvoorraad gerealiseerd moeten worden. Dat gegeven, in combinatie met het hoge percentage eigen woningbezit in de regio, maakt particuliere woningeigenaren van bovengemiddeld belang voor het slagen van de regionale verduurzamingsopgave. Opgave voor aardgasvrije woningen ligt voor meer dan de helft binnen de bestaande woningvoorraad Regionale doorrekening van de het aantal aardgasvrije woningen in 2030 Nederland totaal 1,1 miljoen N-Brabant In ons basis-scenario* kent Nederland 1,1 miljoen aardgasvrije woningen in Zuid-NL Als die doelstelling naar rato wordt verdeeld gaat het om woningen in Zuid-Nederland. Nieuwbouw Totaal: Totaal: Meer dan de helft daarvan betreft bestaande woningen Bestaande woningen Bron: Berekeningen ING Economisch Bureau o.b.v. CBS en Bijdrage Sectortafel Gebouwde Omgeving *Uitgaande van jaarlijks bestaande woningen die van het gas af gaan, 75% aardgasvrije nieuwbouw tot en met 2021 en daarna een geleidelijke stijging van het aandeel aardgasvrije nieuwbouw naar 100% in Drijfveren voor verduurzaming van de regionale woningvoorraad 1. Huishoudens in de drie provincies beschikken over relatief veel vrij besteedbaar vermogen. 2. In staan relatief veel woningen met energielabel E, F of G. 3. Bestaande warmtenetten zoals het Amernet en Groene Net kunnen verder worden uitgebreid. Barrières voor verduurzaming van de regionale woningvoorraad 1. In en vindt relatief weinig nieuwbouw plaats. 2. Investeringen van particuliere woningbezitters zijn moeilijker afdwingbaar dan van woningcorporaties. 3. Vergrijzing remt de investeringen in woningverduurzaming. Doordat ouderen relatief honkvast zijn, zijn er minder verhuizingen en daarmee momenten voor renovatie van bestaande woningen. ING Economisch Bureau 6

7 2.3 De regionale klimaatopgave in het vervoer Verdere elektrificatie van OV-busvervoer aanstaande Decentrale overheden zetten elektrificatie OV in gang Het aandeel van het OV-busvervoer in de totale uitstoot is relatief klein. Samen met doelgroepenvervoer is dit wel het type vervoer waar decentrale overheden via aanbestedingen de grootste invloed op uitoefenen. Landelijk is het streven dat alle nieuwe bussen per 2025 emissievrij zijn en het gehele wagenpark in Eind 2018 is landelijk en in Zuid-Nederland ruim 8% van de OV-bussen elektrisch. In en rijden eind dit jaar bijna 100 elektrische OV-bussen rond. Gezien het relatief jonge bussenpark en de looptijd van concessies (8 of 10 jaar) zal de echte versnelling na 2020 in golven plaats gaan vinden. Invloed op overgang naar elektrische auto s beperkt In de overgang naar elektrische auto s zijn landelijk beleid, EU specificaties en lease beleid van grote bedrijven bepalend. Gemeenten en provincies kunnen de overgang door subsidiëring van laadpalen, ontmoediging van autogebruik en strengere milieuregels (emissievrije stadscentra) wel faciliteren. Op basis van het aantal registraties van elektrische auto s is de voortgang tussen provincies lastig te vergelijken*. Afgaande op de dichtheid van de laadinfrastructuur is elektrisch rijden in Zuid-Nederland minder ingeburgerd dan in de Randstad. Dat de Randstad profiteert van een grotere kantoordichtheid (vaak met semipublieke laadpalen) speelt daarbij mee. *Vooral omdat leaseauto s doorgaans geregistreerd worden in de gemeente waar de leasemaatschappij gevestigd is. Eerste stappen in omschakeling naar emissievrij OV-bus vervoer zijn gezet Aantal bussen in Zuid-Nederland Huidige stand: Streven voor 2030: Dichtheid laadinfrastructuur in Zuid-Nederland ligt lager dan landelijk gemiddelde Aantal (semi)publieke laadpunten per inwoners Nederland Randstad Elektrische bussen Niet-elektrische bussen Bron: RVO, CROW, ING Economisch Bureau. ** Hierbij is uitgegaan van een gelijkblijvend aantal bussen, verder is in de raming geen rekening gehouden met vervanging van de eerste generaties elektrische bussen en zal vervanging doorgaans niet geleidelijk maar in golven gaan doordat bij de aanbesteding van concessies aanvullende eisen aan het materieel kunnen worden gesteld. Bron: Klimaatmonitor Voor omschakeling naar emissievrij zijn jaarlijks zo n 75 nieuwe OV-bussen nodig** Aantal niet-elektrische bussen dat jaarlijks moet worden vervangen om 2030 doelstelling te halen ING Economisch Bureau 7

8 Meer weten? Auteur Thijs Geijer Regio-econoom Zuid-Nederland Met medewerking van Rico Luman Jurjen Witteveen ING Economisch Bureau ING Economisch Bureau Kijk op ing.nl/economie en volg ons op Twitter Disclaimer Deze publicatie is opgesteld door de Economic and Financial Analysis Division van ING Bank N.V. ( ING ) en slechts bedoeld ter informatie van haar cliënten. Deze publicatie is geen beleggingsaanbeveling noch een aanbieding of uitnodiging tot koop of verkoop van enig financieel instrument. Deze publicatie is louter informatief en mag niet worden beschouwd als advies in welke vorm dan ook. ING betrekt haar informatie van betrouwbaar geachte bronnen en heeft alle mogelijke zorg betracht om er voor te zorgen dat ten tijde van de publicatie de informatie waarop zij haar visie in deze publicatie heeft gebaseerd niet onjuist of misleidend is. ING geeft geen garantie dat de door haar gebruikte informatie accuraat of compleet is. ING noch één of meer van haar directeuren of werknemers aanvaardt enige aansprakelijkheid voor enig direct of indirect verlies of schade voortkomend uit het gebruik van (de inhoud van) deze publicatie alsmede voor druk-en zetfouten in deze publicatie. De informatie in deze publicatie geeft de persoonlijke mening weer van de Analist(en) en geen enkel deel van de beloning van de Analist(en) was, is, of zal direct of indirect gerelateerd zijn aan het opnemen van specifieke aanbevelingen of meningen in dit rapport. De analisten die aan deze publicatie hebben bijgedragen voldoen allen aan de vereisten zoals gesteld door hun nationale toezichthouders aan de uitoefening van hun vak. De informatie in deze publicatie kan gewijzigd worden zonder enige vorm van aankondiging. ING noch één of meer van haar directeuren of werknemers aanvaardt enige aansprakelijkheid voor enig direct of indirect verlies of schade voortkomend uit het gebruik van (de inhoud van) deze publicatie alsmede voor druk-en zetfouten in deze publicatie. Auteursrecht en rechten ter bescherming van gegevensbestanden zijn van toepassing op deze publicatie. Niets in deze publicatie mag worden gereproduceerd, verspreid of gepubliceerd door wie dan ook voor welke reden dan ook zonder de voorafgaande uitdrukkelijke toestemming van de ING. Alle rechten zijn voorbehouden. ING Bank N.V. is statutair gevestigd te Amsterdam, houdt kantoor aan Bijlmerplein 888, 1102 MG te Amsterdam, Nederland en is onder nummer ingeschreven in het handelsregister van de kamer van koophandel. In Nederland is ING Bank N.V. geregistreerd bij en staat onder toezicht van De Nederlandsche Bank en de Autoriteit Financiële Markten. Voor nadere informatie omtrent ING policy zie De tekst is afgesloten op Analist(en) Thijs Geijer: thijs.geijer@ing.com ING Economisch Bureau 8