MEMORANDUM GRAAD 11. LEWENSWETENSKAPPE: Eindeksamen Vraestel 2

Transcriptie

1 MEMORANDUM GRAAD 11 LEWENSWETENSKAPPE: PUNTE: 150 TYD: 2½ uur

2 Afdeling A Vraag A C B D B (5 2) [10] Bioom Gimnosperme Stamper Besoedelstowwe Cnidaria [5] D F B J I A E C G H [10] Platyhelminthes (1) Mense (1) Bladsy 2 van 8

3 1.4.3 Absorbeer voedingstowwe uit die gasheer se ingewande (2) Mense eet varkvleis wat nie behoorlik gaar is nie wat lintwurmsiste bevat. Die lintwurm groei in die mens se ingewande. Segmente van die lintwurm wat ryp eiers bevat, verlaat die mens se liggaam deur die feses. Varke eet die eiers. Die eiers broei in die vark se maag uit en die embrio s beweeg deur die maagwand in die bloedstroom in. Die embrio s ontwikkel tot siste in die spiere. (4) Lintwurmsiste ontwikkel in kinders se breine. Die kinders kry toevalle en kan sterf. (2) Bou behoorlike toilette en kamp varke af sodat hulle nie menslike afval eet nie. (2) [12] Verminder, hergebruik, herwin (3) Wurmkompos (1) Erdwurms belug die grond, maak dit los en skakel die aaklige reuk van verrottende organiese afval uit. (enige 2) Verskaf meer werkgeleenthede en moedig die snelle ontwikkeling van landelike gebiede aan. (2) [8] Gebruik van natuurlike predatore om n indringerplaagbevolking te verminder. (1) Die getalle van die indringerplantbevolking het vinnig verminder kort nadat biobeheer ingestel is. Die indringerplantbevolking en biobeheerbevolkingsgetalle toon n ooreenstemmende tendens in terme van die toename en afname in getalle. (2) Dit is die sleutel tot veilige en suksesvolle biobeheer. (2) [5] Totaal Vraag 1: 50 punte Totaal Afdeling A: 50 punte Bladsy 3 van 8

4 Afdeling B Vraag 2 Vraag Chordata Dit het n werwelkolom en n dorsale senuweestring. (2) a) Kladogram (1) b) voorouer of herkoms (1) c) skeidingspunt (1) d) Ja. Hulle het geëvolueer uit n gemeenskaplike voorouer wat ongeveer 10 miljoen jaar gelede voorgekom het. (2) e) Tussen 5 en 6 miljoen jaar gelede. (2) n Groot persentasie jagluiperds woon buite beskermde wildtuine en in boerderygebiede. Sommige boere skiet en vergiftig jagluiperds in n poging om hulle vee te beskerm. Verlies van habitat vir die jagluiperd. Gebrek aan voldoende prooi om die jagluiperdbevolking te onderhou Die klimaat waaruit die Anatoliese skaaphonde kom, stem baie ooreen met dié in dele van Suider-Afrika, met min reën en uiterste hitte in die somer en koue in die winter. Anatoliese skaaphonde het growwe, ligkleurige hare wat hul liggame doeltreffend afkoel. Hulle is groot en beweeg vinnig en kan dae lank met baie min kos of water klaarkom. (enige 3) (enige 4) Sodat hulle n sterk band met die diere vorm (1) Anatoliese skaaphonde bly by die troppe en is baie sensitief vir veranderinge in tropgedrag. Hulle beskerm troppe bokke, skape of beeste baie aggressief teen roofdiere soos jagluiperds, luiperds, bobbejane, jakkalse, rooikatte en soms veediewe. Hierdie honde is nie opgelei om te jaag of aan te val nie, maar om te blaf en n aggressiewe houding in te neem om roofdiere weg te jaag. Dit beteken die roofdiere word nie beseer nie, maar aangemoedig om ander bronne van voedsel te soek. Tot op hede was die program uiters geslaagd. Boere met Anatoliese skaaphonde wat hulle vee beskerm, meld geen veeverliese aan nie. Boere sal dus nie roofdiere doodmaak of vergiftig nie omdat hulle vee nie meer bedreig word nie. Hierdie bestuurstrategie verskaf n langtermynoplossing vir boere en roofdiere. (enige 5) [22] Koolstofdioksied (1) Bladsy 4 van 8

5 2.2.2 Eskom verbrand fossielbrandstowwe om energie te produseer en Sasol gebruik fossielbrandstowwe om petroleumprodukte te produseer. Albei prosesse produseer koolstofdioksied as n afvalproduk. (2) Meet koolstofdioksiedvlakke in die lug en die hoeveelheid koolstofdioksied wat deur die grootste produsente van kweekhuisgasse vrygestel word. Gebruik die data om n grafiek uit te stip wat die tendens in veranderende koolstofdioksiedvlakke aandui. (3) Gebruik alternatiewe energiebronne buiten fossielbrandstowwe (steenkool). Verbeter die doeltreffendheid van die prosesse om die hoeveelheid besoedelstowwe soos koolstofdioksied wat geproduseer word, te verminder. (2) [8] Vraag 3 Totaal Vraag 2: 30 punte Sektordiagram wat die persentasie verskillende boomspesies wat in die industriële boomplantasies voorkom, aantoon a) Gimnosperme/konifere (1) b) Hulle het goed ontwikkelde gelei- en versterkingsweefsel. Dit laat water doeltreffend na die toppe van hoë bome beweeg. Die versterkingsweefsel of lignien waaruit die wande van die trageïede bestaan, gee aan die stamme en takke die krag om n hoë boom te ondersteun. (3) c) Hout, houtprodukte soos papier, hars, terpentyn (enige 3) a) 8% (1) b) Swartwattels is n uitstekende bron van tannien, houtskool, houtspaanders en pale. Dit word as n bron van brandstof en vir boumateriaal gebruik. Dit verskaf werk aan baie mense. Dit neem egter n groot persentasie van nuttige grond in beslag. Dit gebruik baie water en verminder biodiversiteit. Miljoene rande word elke jaar bestee om swartwattel te beheer. (2) (5) Bladsy 5 van 8

6 3.1.4 Denneblare of -naalde ontbind in die grond, wat die grond baie suur en ongeskik maak vir ander plante om in te groei. Dennebome absorbeer groot hoeveelhede water. Indien dit te na aan vleilande of riviere geplant word, begin die vleilande en riviere opdroog. Dennebome verdring die natuurlike plantegroei. Diere wat in die grasvelde en fynbos gebly het, verloor hul natuurlike habitat en sommige spesies kan plaaslik uitgewis word. Dit verminder biodiversiteit in hierdie gebiede. (enige 2) Bome hoef nie gebruik te word nie. Minder aanplanting van indringerbome as n bron van houtpulp. n Hernieubare bron van pulp. Ondersteun plaaslike voorheen benadeelde boere. (enige 2) [19] Die gebruik van vierwielaangedrewe voertuie op die kusduine het n negatiewe uitwerking op die grootte van die tobiebevolking. OF Die tobiebevolking word negatief geraak deur die gebruik van vierwielaangedrewe voertuie op die kusduine. (2) a) Grootte van tobiebevolking (1) b) Aantal vierwielaangedrewe voertuie wat op die kusduine ry. (1) Daar is oor die algemeen n verwantskap tussen die aantal voertuie wat die strand gebruik en die grootte van die tobiebevolking. Namate die aantal voertuie op die strand toeneem, daal die aantal tobies. (2) Buiten die gebruik van vierwielaangedrewe voertuie, kan die tobiebevolking ook negatief geraak word deur ander faktore, soos siekte, parasiete, gebrek aan kos en natuurrampe. (1) Die navorser kan die hoeveelheid tyd bepaal wat voertuie op die duine deurbring eerder as om net die aantal voertuie aan te teken. Mense se gebruik van die duine oor die algemeen kan ook die tobiebevolking beïnvloed. (2) Die gebruik van vierwielaangedrewe voertuie op die kusduine het n negatiewe uitwerking op die grootte van n tobiebevolking. (1) Negatiewe impak op enige dier- of plantspesie wat in die duinestelsel gevestig is. (1) [11] Totaal Vraag 3: 30 punte Totaal Afdeling B: 60 punte Bladsy 6 van 8

7 Afdeling C Vraag Biogeografie is die studie van die verspreiding van spesies. (2) Alfred Russel Wallace Charles Darwin (2) Die cichlid-visse kom op die vastelande voor wat eens op n tyd verbind was toe hulle Gondwanaland gevorm het. Die gemeenskaplike voorouer sou in Gondwanaland geëvolueer het. Namate verskillende cichlid-spesies geëvolueer het, sou hulle waarskynlik wyer deur Gondwanaland versprei het. Toe die vasteland weggebreek het as gevolg van kontinentdrywing, het die cichlid-spesies op elke kontinent voorgekom. (6) Afrika (1) a) Kom natuurlik in n gebied of streek voor en word nêrens anders ter wêreld aangetref nie. (2) b) Groot aantalle verskillende nisse, met n wye verskeidenheid voedseltipes. (2) a) Dit plant vinnig voort, het geen natuurlike vyande nie en neem die plek van die inheemse spesies in. (3) b) Stel biobeheer in. Laat oorbevissing van die Nylbaars toe en verminder so vinnig die getalle van die Nylbaars. (2) [20] 4.2 Die omgewingsbelangrikheid van die ekostelsel van die St. Lucia-meer Voedingstowwe word vanaf die grond in die opvangsgebiede van die riviere tot na die meer gespoel en deur plante soos riete en fitoplankton geabsorbeer. n Groot aantal verbruikers eet hierdie plante en daar is dus talle voedselwebbe in die meer. Die St. Lucia-meer is die tuiste van seekoeie, krokodille, visse en voëls. Aan die oostelike strand is die sandduine, wat die hoogste ter wêreld is en deur skaars duinwoude bedek word. Die woude vang reënwater op, wat die vars water in die meer aanvul. Die strand aan die see se kant van hierdie duine is die teelaarde vir die bedreigde leerskilpad. Plaaslike mense vang vis in die meer. Natuurlike materiale soos riete wat in die vleiland aangetref word, word vir behuising en handwerk soos mandjies gebruik. Die meer is reeds vir n lang tydperk n gewilde wild- en toeristeomgewing. (enige 8) Bladsy 7 van 8

8 Die impak van mynbou op die St. Lucia-meergebied Mynboumaatskappy se oogpunt: Die ontginning van die duine sal nie veel skade aanrig nie. Die duinwoud sal verwyder word en een klein area op n keer sal ontgin word. Daar sal masjinerie wees om sand op te suig en die swaarmetale van die afvalsand te skei. Die mynmaatskappy sal die area rehabiliteer deur nuwe duine met die afvalsand te bou. Hierdie duine sal bedek word met bogrond wat sade van inheemse plante uit die omgewing bevat. Hulle beweer dat wanneer hierdie plante groei, daar geen verskil tussen die ou duinwoude en die nuwe duinwoude wat geskep word, sal wees nie. (4) Bewaringskundiges se mening: Hulle wil nie hê die duine moet ontgin word nie. Dit het jaar geneem vir daardie duine om te vorm. Die lae sand in die duine laat reënwater deurfiltreer en in die meer insyfer. Dit sal moeilik wees om die oorspronklike biodiversiteit te herstel en ongeveer 40% van die woudspesies kan verdwyn. Die St. Lucia-meergebied is n belangrike area vir bewaring en ekotoerisme. Die myn sal raas en die voorkoms van die oostelike strand van die meer bederf. Toeriste wil n stil, pragtige plek hê waar hulle n wilderniservaring kan beleef. (4) Die plaaslike gemeenskap: Die plaaslike gemeenskap glo hulle het voorouerregte op die oostelike strand. Hulle is deur die destydse regering gedwing om te trek. Hulle wil nie hê die duine moet ontgin word nie. Hulle glo nie dat die mynboumaatskappy aan die plaaslike mense sal werk gee nie. Selfs al word werk vir die plaaslike mense geskep, sal die ontginning slegs ongeveer 20 jaar lank duur. Bewaring en ekotoerisme kan veel meer werk en ekonomiese voordele oor die langtermyn verskaf. (4) Let wel: Geen punte sal toegeken word vir antwoorde wat in die vorm van vloeidiagramme of sketse gegee word nie. [20] Totaal Vraag 4: 40 punte Totaal Afdeling C: 40 punte Groottotaal: 150 punte Bladsy 8 van 8