Nieuwe Energie voor Groenoord Verslag marktverkenning warmtenet Schiedam

Transcriptie

1 Nieuwe Energie voor Groenoord Verslag marktverkenning warmtenet Schiedam OPENBAAR definitief verslag marktverkenning dd 27 september 2018 Pag 1

2 Verslag marktverkenning warmtenet Schiedam Titel Verslag marktverkenning t.b.v. aanleg en/of exploitatie van een warmtenet in Groenoord, Schiedam Colofon Opdrachtgever: Gemeente Schiedam en RVO Contactpersoon: B.A. Vos, Gemeente Schiedam, , Auteurs: Dit document is opgesteld door een werkgroep bestaande uit vertegenwoordigers van de gemeente Schiedam, Stichting Woonplus Schiedam, RVO en SquareWise en met advies van PIANOo. Datum publicatie: 27 september 2018 Inleiding en compacte leeswijzer De gemeente Schiedam is één van de deelnemende gemeenten aan de Green Deal Aardgasvrije Warmte. Met onze lokale partners onderzoeken we de mogelijkheden om de wijken Groenoord en Nieuwland voor te bereiden op een aardgasvrije toekomst. De aanleg van een warmtenet is de voorkeursoplossing. Eén van de vragen is of er, gelet op de specifieke Schiedamse situatie, een markt is voor de aanleg, exploitatie en beheer van een warmtenet en/of de levering van warmte. Om deze vraag te onderzoeken is met ondersteuning van o.a. RVO en PIANOo een marktverkenning georganiseerd. Om dit document zelfstandig leesbaar te laten zijn wordt allereerst informatie uit de uitvraag opgenomen: nadere informatie over het doel en de doelgroep van de marktverkenning; de Schiedamse casus op hoofdlijnen (svz april 2018); de vraagstelling van het schriftelijk deel van de marktverkenning en gevolgde procedures/tijdspad. Vervolgens worden op hoofdlijnen de resultaten van de marktverkenning gepresenteerd. Doel en doelgroep van de marktverkenning De marktverkenning moet antwoord geven op de volgende hoofdvragen: Welke partijen zijn mogelijk geïnteresseerd in de aanleg en/of exploitatie van een warmtenet en/of de levering van warmte voor Groenoord (en/of Nieuwland)? Zo ja, wat zijn daarbij voorwaarden en/of overwegingen? Te denken valt aan: o afhankelijkheden van derden zoals Stichting Woonplus Schiedam (als grote vastgoedeigenaar) of Eneco (eigenaar van de Leiding over Noord), o de omvang van de opgave: gewenste schaalgrootte, typen vastgoed, breedte van de rol in de opgave, o fasering van aanleg (tempo) warmtenet, o al dan niet opdelen van de vraag in percelen (aanleg, exploitatie, levering). Welke kansen kunnen in de uitvraag worden opgenomen om partijen in staat te stellen tot een aantrekkelijke business-case en aanbod aan klanten te komen? Welke risico s zien partijen en hoe kunnen deze worden ondervangen? De marktverkenning richt zich op 2 groepen: 1) de traditionele spelers en 2) partijen die een innovatieve oplossing kunnen bieden. De marktverkenning is daarom aangekondigd via het digitale platform Negometrix, TenderNed (richt zicht vooral op de traditionele partijen) en twee alternatieve kanalen (de Update Green Deal Aardgasvrije Wijken van RVO, en een mailing via het Programmabureau Warmte Koude van de provincie Zuid-Holland). Projectbeschrijving (inclusief aanleiding en achtergrond, svz april 2018, conform de uitvraag) De gemeente Schiedam is één van de deelnemende gemeenten aan de Green Deal Aardgasvrije Wijken. Lokaal is een intentieovereenkomst gesloten met Stichting Woonplus Schiedam, de Provincie Zuid-Holland, Stedin en Eneco Warmte en Koude BV om als eerste de wijken Groenoord en Nieuwland voor te bereiden op een aardgasloze toekomst. In 2017 is een analyse uitgevoerd OPENBAAR definitief verslag marktverkenning dd 27 september 2018 Pag 2

3 waarin duurzame energieconcepten zijn onderzocht. Op basis van deze studie is besloten dat de aanleg van een warmtenet de voorkeursoplossing is. Partijen hebben de ambitie uitgesproken om in 2030 de wijk Groenoord aardgasvrij te maken en in 2035 de wijk Nieuwland. De keuze om in Groenoord te starten is gebaseerd op het gegeven dat 80% van de complexen in Groenoord een collectieve warmteaansluiting heeft en daardoor relatief eenvoudig en snel op een warmtenet kan worden aangesloten. Groenoord is een wijk met veel nationaliteiten en een zwakke sociaal-economische positie. Voor gemeente, corporatie en bewoners heeft het meerwaarde als het project bijdraagt aan activering van bewoners, het vergroten van de sociale cohesie. Nieuwe Energie voor Groenoord is een ambitie die verder gaat dan het aardgasvrij maken van de wijk. De wijk Groenoord telt in totaal ca woningen. Hiervan zijn woningen (ca. 80%) appartementen in hoogbouwcomplexen met een collectieve warmtevoorziening en deze kunnen relatief eenvoudig worden aangesloten op het warmtenet. 24 complexen met 1263 woningen zijn van Woonplus 16 complexen met 1555 woningen zijn van VVE s met gemengd eigendom (Woonplus en particulieren) 3 complexen met 756 woningen zijn van VVE s met gemengd eigendom (Vesteda en particulieren) 6 complexen met 245 VVE s woningen zijn van VVE s met uitsluitend particuliere eigenaren daarnaast o.a. diverse winkels, scholen, sportaccommodaties op dit moment wordt voor 6 referentiewoningen onderzocht welke woninggebonden maatregelen moeten worden uitgevoerd bij de warmtetransitie en wat de kosten hiervan zijn. kaart Groenoord met de Leiding over Noord OPENBAAR definitief verslag marktverkenning dd 27 september 2018 Pag 3

4 Strategie Groenoord 1. Starten in Groenoord met het aansluiten van collectieve ketels (80% van de woningen) en utiliteitsbouw. 2. Op eigen tempo voorzieningen voor warm tapwater en elektrisch koken aanbrengen en dus dan aardgasvrij (maar wel voor 2030!). 3. Ook isoleren, slim gecombineerd met onderhoud per complex. 4. Zodat op termijn de aanvoertemperatuur kan worden verlaagd tot 70 C, omdat de bronnen ook verduurzaamd worden en de warmtevraag gereduceerd moet worden. Door in Groenoord te starten met het aansluiten van de complexen met een collectieve verwarmingsketel op de Leiding over Noord: 1. lijkt er voldoende schaalgrootte om een aantrekkelijk aanbod te kunnen doen aan Stichting Woonplus Schiedam en andere vastgoedeigenaren, 2. kunnen alle overige vastgoedeigenaren een vrijblijvend aanbod krijgen met bedenktijd, 3. kunnen de woning-gebonden investeringen gespreid worden en zo efficiënt als mogelijk gedaan worden, 4. blijft de overlast in de woningen beperkt, 5. kan een alternatief geboden worden tegen (maatschappelijk) de laagste kosten, 6. wordt direct minimaal 60% CO 2 bespaard op het verwarmen van de woning, 7. kan Groenoord in 2030 worden afgesloten van het aardgasnet, 8. kan Groenoord uiterlijk in 2050 geheel CO 2 neutraal worden verwarmd (vanwege de aanwezigheid van industriële restwarmte en de zeer grote potentie voor diepe geothermie in de regio Rotterdam). Eneco Warmte en Koude is partij in de lokale intentieovereenkomst. Eneco heeft ingestemd met de voorkeursoplossing en daarmee aangegeven dat er voldoende warmtecapaciteit vanuit de Leiding over Noord beschikbaar is om de wijken Groenoord en Nieuwland van warmte te voorzien. In de marktverkenningsuitvraag is aangegeven dat Eneco open staat voor een oplossing waarbij een derde partij de aanleg en/of exploitatie van een warmtenet in Groenoord (en/of Nieuwland) verzorgt. Eneco heeft in de marktverkenning op een later moment echter de nuancering aangebracht dat zij openstaan voor een verkenning van mogelijke samenwerkingsvormen met Stedin, i.e. of een dergelijke samenwerking meerwaarde kan opleveren voor betrouwbare, betaalbare en duurzame warmtelevering aan Groenoord. Vraagstelling van de marktverkenning 1. Hoe kijkt u aan tegen de beschreven casus? Wat zijn voor u de belangrijkste kansen en risico s waarmee Schiedam in een eventuele uitvraag rekening mee kan houden? 2. Onze ambitie is om Groenoord, en op termijn Nieuwland, aardgasvrij te maken tegen gelijkblijvende woonlasten voor bewoners. Onder welke voorwaarden is dit een haalbare ambitie? Hierbij vragen wij u tenminste in te gaan op het gewenste tempo van transitie en de looptijd van de samenwerking. 3. Onze drijfveer is het maximaal reduceren van CO 2 in de bebouwde omgeving van Schiedam. Heeft u adviezen hoe we onze duurzaamheidsambitie meenemen in de uitvraag? 4. Om te voorkomen dat het bestaande gasnet vervangen moet worden, moet 100% van de aardgasgebruikers over op andere warmte. Waar ziet u de grenzen van uw rol in deze opgave en hoe maken we dit voor u een kans? 5. Bent u geïnteresseerd in de volledige opgave aanleg, beheer en exploitatie van een warmtenet in Groenoord of in een deel van deze opgave? Als u voor een deel van de opgave opteert; welk deel betreft het en heeft u zicht op welke partnerbedrijven u zouden moeten aanvullen en in welke periode bent u in staat een dergelijke samenwerking te realiseren? OPENBAAR definitief verslag marktverkenning dd 27 september 2018 Pag 4

5 6. Bent u geïnteresseerd deel te nemen aan de werksessie waarbij met meerdere partijen (een deel van) de casus nader wordt verkend? Inrichting en vormgeving marktverkenning De marktverkenning is op 1 mei 2018 aangekondigd via het digitale platform Negometrix (en daarmee via TenderNed en TED) en is bekend gemaakt via de Update Green Deal Aardgasvrije Wijken van RVO en door een mailing van het Programmabureau Warmte Koude van de provincie Zuid-Holland. Een 5-tal warmtebedrijven en 2 netwerkbedrijven zijn rechtstreeks geattendeerd op de marktverkenning. De marktverkenning is uitgevoerd in de vorm van een korte schriftelijke vragenlijst aangevuld met een limitatief aantal 1-op-1 gesprekken. Partijen konden t/m 29 mei 2018 reageren op de marktverkenning. De 1-op-1 gesprekken hebben plaatsgevonden in de week van juni. De gesprekken zijn gehouden met vertegenwoordigers van de gemeente Schiedam, Stichting Woonplus Schiedam en RVO, daarin ondersteund door SquareWise. Informatie m.b.t. de respons op de marktverkenning Op de marktverkenning is door 6 partijen gereageerd. Dit waren 2 warmtebedrijven, 2 netwerkbedrijven, 1 aannemer/warmteleverancier en 1 adviseur. Deze partijen zijn, met uitzondering van de adviseur, uitgenodigd voor een 1-op-1 gesprek. Met deze 5 partijen is een 1-op-1 gesprek gehouden. Hiervan zijn vertrouwelijke gespreksverslagen opgesteld die zijn goedgekeurd door de partijen. Van de bedrijven die rechtstreeks op de marktverkenning zijn geattendeerd hebben 3 bedrijven niet gereageerd. Deze bedrijven is om een toelichting gevraagd waarom niet gereageerd is. Dit om onze kort-door-de-bocht conclusie dat deze bedrijven niet geïnteresseerd zijn in de aanleg, beheer en/of exploitatie van een warmtenet en/of levering van warmte in de wijk Groenoord te controleren. Met 2 bedrijven heeft telefonisch overleg plaatsgevonden. Ook hiervan zijn vertrouwelijke gespreksverslagen opgesteld die zijn goedgekeurd door de partijen. OPENBAAR definitief verslag marktverkenning dd 27 september 2018 Pag 5

6 Resultaten Marktverkenning / Belangrijkste resultaten Respons Een 5-tal bedrijven heeft op de marktverkenning gereageerd en daarmee aangegeven interesse te hebben in aanleg, beheer en/of exploitatie van een warmtenet en/of de levering van warmte in het plangebied. Om te achterhalen waarom andere bedrijven niet hebben gereageerd, zijn 3 warmtebedrijven die rechtstreeks op de marktverkenning zijn geattendeerd benaderd met het verzoek hun niet-reageren toe te lichten. Door 2 bedrijven is hierop gereageerd. Hieruit rijst het volgende beeld: De bedrijven richten zich op de uitbreiding van bestaande warmtenetten in gebieden waar zij al een warmtenet hebben. Zij verwachten in die gebieden een enorme groei en daarmee een tekort aan capaciteit om vraag van buiten die kerngebieden te bedienen. Eén ander bedrijf (dat niet gereageerd heeft) is in eigendom van gemeenten en opereert niet buiten de gemeentegrenzen van haar aandeelhouders (waar Schiedam niet toe behoort). De ontwikkeling van een warmtenet dat aansluit op een transportleiding van Eneco leidt voor andere marktpartijen tot additionele complexiteit en extra kosten. Eén van de bedrijven sluit niet uit dat als het tot een aanbesteding komt, wel te reageren. De anderen zijn daar zeer terughoudend in. De casus Groenoord Schiedam De beschreven strategie om Schiedam Groenoord als eerste Schiedamse wijk aardgasloos te maken en aan te sluiten op een warmtenet wordt positief beoordeeld: De schaalgrootte van de wijk, met ca woningen en utilitair vastgoed, leent zich goed voor de aanleg van een warmtenet. Indien Woonplus definitief besluit haar woningbezit aan te sluiten op het warmtebezit is dit voldoende massa om rendabel te kunnen starten met de aanleg van en warmtenet. Een fasering waarbij in 5 tot 10 jaar, dus woningen per jaar, een warmtenet wordt uitgerold, wordt als reëel beschouwd. De bronnenstrategie (nu warmte van AVR, gevolgd door warmte uit de Rotterdamse haven en op termijn diepe geothermie) wordt onderschreven. Algemene opmerking m.b.t. van een warmtenet Warmtenetten werken anders dan bekende gas-, water en elektriciteitsnetten. e schaalgrootte is van een distributienet zoals dat van Groenoord is te klein, voor concurrentie op het net. De verwachting is ook niet dat dit op korte termijn zal ontstaan. De regio Rotterdam-Den Haag (de warmterotonde) wordt gezien als de enige regio in Nederland waar een open warmtenet mogelijk is met een onafhankelijk netbeheerder. De leiding over Noord wordt te zijner tijd mogelijk onderdeel van de warmterotonde. Positie van Eneco Alle partijen onderkennen dat de positie van Eneco, als eigenaar van de Leiding over Noord (LoN) met de AVR als bron in de Schiedamse casus cruciaal is. Eneco heeft risicodragend geïnvesteerd in de regio door de LoN aan te leggen, waarmee ook een duurzame restwarmtebron met voldoende capaciteit voor de lange termijn is zekergesteld. Hierdoor is Eneco op dit moment duidelijk beter dan andere partijen gepositioneerd om Groenoord betrouwbaar en betaalbaar van duurzame warmte te kunnen voorzien OPENBAAR definitief verslag marktverkenning dd 27 september 2018 Pag 6

7 De mogelijkheid is geopperd dat Eneco capaciteit in de LoN beschikbaar zou kunnen stellen aan derden. Maar tegelijk wordt onderkend dat Eneco hiertoe geen verplichting heeft en daarbij naar de aard van de zaak haar eigen commerciële afweging zal maken. De gemeente Schiedam kan Eneco niet verplichten derden toe te laten op de LoN. Voor warmtebedrijven is het tarief van warmte aan de poort van zeer grote invloed op de businesscase. Voor andere grote kosten, zoals ontwerp en aanleg van het warmtenet, schakelen zij (dezelfde) ingenieursbureaus en aannemers in, waardoor de onderlinge prijsverschillen hierop marginaal zullen zijn. Het is dus niet de verwachting dat in geval van een aanbesteding andere partijen in staat zullen zijn een beter aanbod te doen dan Eneco en daarmee ook niet dat andere partijen überhaupt zullen deelnemen aan een aanbesteding. Eneco heeft in de marktverkenning aangegeven open te staan voor een dialoog met als doel te verkennen óf, en zo ja welke, samenwerkingsvormen met een derde partij (bijvoorbeeld Stedin) toegevoegde waarde oplevert voor een betrouwbare, duurzame en betaalbare warmteoplossing voor Groenoord (en Nieuwland). Aanleg, beheer en/of exploitatie van een warmtenet Er wordt verschillend aangekeken tegen de gewenste integraliteit : De partijen die de gehele keten kunnen bedienen, benadrukken de gewenste integraliteit van de keten. Opdeling van taken tussen netwerkbedrijf en warmteleverancier zal leiden tot extra (systeem)kosten die uiteindelijk door de eindgebruiker betaald moeten worden. Ook biedt integraliteit in de warmteketen volgens deze partijen meer garanties op een betrouwbare warmtelevering. Ook andere vormen van integraliteit worden benadrukt, die voor de partijen in verschillende mate gelden: o De levering van zowel warmte als elektriciteit o Het doen van woningaanpassingen én het leveren van (restant) warmtevraag o Het netbeheer van zowel gas / warmte als elektriciteit o Het sturen van één rekening naar eindgebruikers voor verschillende diensten De netwerkbedrijven benadrukken het risico van versnippering van eigendom en beheer van netten. De netbeheerders hebben de minister geadviseerd om beheer van warmtenetten aan te merken als publieke taak. Een bijkomend voordeel is dat de gemeente medeaandeelhouder is van de netbeheerder / het netwerkbedrijf en dus op twee manieren (als concessie-verlener en als mede-eigenaar) invloed kan hebben op de beheerder van het net. De netwerkbedrijven leveren geen warmte; productie, handel of exploitatie van warmte is (wettelijk) uitgesloten. De partijen verschillen van mening over op welke termijn open netten gerealiseerd kunnen worden. Sommige partijen denken dat het in de toekomst makkelijker wordt om een open net te realiseren als aanleg en beheer van een warmtenet nu in een losse opdracht wordt verstrekt van de levering van warmte. Andere partijen denken dat hetzelfde wordt bereikt met een concessie voor integrale warmtelevering en distributie, waarbij de concessie voldoende lang loopt om de investering in het net te rechtvaardigen. Stedin heeft pas zeer recent de strategische keuze gemaakt om zich binnen het eigen verzorgingsgebied ook te richten op de distributie van warmte. Alliander DGO heeft na de marktverkenning aangekondigd zich juist te willen beperken tot het verzorgingsgebied van Alliander. Vanuit aannemers worden synergievoordelen door de koppeling met woningrenovaties én aanleg en beheer van warmtenet benadrukt. Integrale scenario s voor gebouw (energiebesparing!) en gebied bieden een meerwaarde. Al wordt onderkend dat deze integraliteit voor bestaande bouw een stuk lastiger is te realiseren dan bij nieuwbouw. Netwerkbedrijven kennen een (licht) aantrekkelijkere financiering, werken met langere afschrijvingstermijnen en een hanteren een lagere rendementseis. OPENBAAR definitief verslag marktverkenning dd 27 september 2018 Pag 7

8 Er wordt gewaarschuwd voor risico s bij aanbesteding. Wanneer aanbesteding (uitsluitend) op prijs is gericht, kunnen opportunisten zich melden. Zorg voor waarborgen en zoek samenwerking met gerenommeerde bedrijven, zodat een betrouwbaar systeem ontstaat. Of overweeg bv een concurrentiegerichte dialoog, een vervlechtingsmodel of een alliantiemodel qua aanbesteden. Gelet op de complexiteit van de opgave wordt meermalen geadviseerd om de opgave 1-op-1 in de markt te zetten en daarbij op voorhand een keuze te maken tussen scenario integraliteit van de keten (dus 1 warmtebedrijf) of splitsing netbeheer en warmtelevering (dus netwerkbedrijf en warmtebedrijf) Conclusie De marktverkenning is georganiseerd om te peilen of er belangstelling is vanuit de markt voor de eventuele opdracht en wat hierbij specifieke aandachtspunten kunnen zijn. Op basis van het geringe aantal reacties van marktpartijen en de gevoerde gesprekken is de conclusie dat er op dit moment geen sprake is van een markt voor de aanleg en/of exploitatie van een warmtenet en of levering van warmte voor Groenoord (en/of Nieuwland). De positie van Eneco als eigenaar van de LoN is uniek en biedt Eneco voordelen ten opzichte van ander warmteleveranciers. Eneco heeft reeds investeringen gedaan in de Leiding over Noord en bronnen en daarmee een uitgangspositie gecreëerd om in de regio op een betaalbare, betrouwbare en duurzame manier warmte te leveren. De projectorganisatie Nieuwe Energie voor Groenoord wil met Stedin en Eneco onderzoeken of onafhankelijk netbeheer te verkiezen is boven een integrale warmteketen. Leidend is de vraag welke optie de meeste meerwaarde biedt op gebied van betrouwbaarheid/ leveringszekerheid, betaalbaarheid, duurzaamheid en keuzevrijheid voor eindgebruikers, nu en in de toekomst bij eventuele veranderingen van het marktmodel. De uitkomst van dit onderzoek bepaalt welke partij of samenwerkingsvorm beheerder wordt van het warmtenet in Groenoord. OPENBAAR definitief verslag marktverkenning dd 27 september 2018 Pag 8