Gemeente Den Haag. De voorzitter van Commissie Leefomgeving BSD/ RIS juli beleidsplan Energie voor de buurt

Transcriptie

1 Wethouder van Stadsontwikkeling, Wonen, Duurzaamheid en Cultuur Joris Wijsmuller Gemeente Den Haag De voorzitter van Commissie Leefomgeving BSD/ RIS juli 2015 beleidsplan Energie voor de buurt Inleiding In de afgelopen periode heeft het college zich bezonnen op de aanpak van de duurzame energie transitie voor de Gemeente Den Haag. In het voortgangsbericht Scenario s duurzaam warmtenet is de Raad in maart 2014 (RIS ) geïnformeerd over scenario s voor de toekomstige warmtevoorziening in Den Haag. In januari 2015 is een eerste versie van Energie voor de Buurt (d.d ) besproken in het college. In deze conceptnota werd een voorstel gedaan voor de oprichting van een Haags Warmte Bedrijf. Besloten werd toen om een contra-expertise te laten uitvoeren door een hoogwaardig extern reviewteam. De opdracht aan het review team was vierledig (zie ook bijlage): - Zijn er ook andere strategieën om de doelstelling van het college op het gebied van duurzame energietransitie te bereiken? - Wat zijn de risico s voor de gemeente? - Hoe verhoudt het voorstel zich tot particuliere initiatieven en de maatschappelijke beweging? - Welke (inter)nationale voorbeelden zijn er al en wat kunnen we daarvan leren? In haar brief (d.d. 13 mei 2015, zie bijlage) trekt het reviewteam een aantal belangrijke conclusies: - Op dit moment is er nog geen voldoende onderbouwing voor het oprichten van een Haags Warmtebedrijf. - Zet betekenis volle stappen in de duurzame energietransitie, en breng een leerproces op gang in Den Haag, werk samen met wetenschap en kennisinstituten. - Start met kleine experimentele deelprojecten, vermijd te grote risico s, werk in kleine stappen en houd op voorhand rekening met niet-rendabele publieke investeringen. - Hanteer een weloverwogen fasering die noodzakelijk is om de financiële risico s te beheersen en in te kunnen spelen op verdere onvoorziene technologische ontwikkelingen. - Maak verbinding met bewoners, marktpartijen en vastgoedeigenaren en richt hiervoor een Haags Warmte Initiatief op.

2 BSD/ Het college neemt de aanbevelingen van het reviewteam over en zal de conclusies verwerken in een beleidskader Energie voor de Buurt. Hieronder treft u een beknopte schets van de inhoud. Het stuk wordt nader uitgewerkt in een beleidskader en na het reces aan u toegezonden. In de eerste versie van Energie voor de Buurt werd toegewerkt naar het in samenwerking met bestaande energie partners oprichten van een Haags Warmtebedrijf. Hierbij werd er vanuit gegaan dat alleen een nieuw bedrijf in staat zou zijn op een efficiënte wijze de gewenste energietransitie tot stand te brengen en daarbij nieuwe aansluitingen zou kunnen realiseren. De reviewcommissie heeft in bovenstaande conclusies vastgesteld dat er nu nog onvoldoende kennis en ervaring is om een dergelijke stap te zetten. De financiële risico s voor de gemeente zouden dan te groot kunnen worden. Zij pleit voor een periode waarin van onderop en lokaal projecten worden gestart en ervaring wordt opgedaan. Deze aanbevelingen van het review team zijn in het nieuwe stuk Energie voor de Buurt overgenomen. Er wordt niet meer voorgesteld om een Haags Warmte Bedrijf op te richten. In plaats daarvan wordt een beleidskader geschetst waarbij een meer flexibele programma- en ontwikkelorganisatie hoort met een zorgvuldige gefaseerde ontwikkeling Het voorstel is om te starten met een Haags Warmte Initiatief. Met voldoende mensen en middelen kan de nog te formeren programmaorganisatie als regisseur concrete projecten tot stand laten komen samen met partijen in de markt. Deze organisatie is een samenwerking van de gemeente met bewoners, vastgoedeigenaren (onder andere corporaties), ondernemers en energiebedrijven. Er wordt begonnen met kleine, experimentele projecten waarbij een stapsgewijze aanpak wordt gevolgd: elk project wordt op zichzelf beoordeeld, vastgesteld door het college van B&W en zo mogelijk uitgevoerd. Inmiddels is er overigens ook een aantal externe ontwikkelingen, dat laat zien dat de context steeds wijzigt: Nederland lijkt al in 2015 gasimporteur te gaan worden en de warmtevisie van april 2015 maakt duidelijk dat de spelregels in de warmtemarkt in de loop van 2016 fundamenteel zullen wijzigen. Deze ontwikkelingen bevestigen de aanbeveling van het review team voor een stapsgewijze aanpak, welke zullen worden uitgewerkt in het beleidskaderenergie voor de buurt. Het is nu verstandig om projecten afzonderlijk, maar in samenhang te ontwikkelen, welke vervolgens, na bewezen succes, op de langere termijn kunnen landen in een groter geheel. Per project kan vooralsnog worden gezocht naar de optimale samenwerkings- en financieringsconstructie. In deze brief zullen wij achtereenvolgens beschrijven: - Herbevestigen noodzaak energietransitie - Verduurzamen van warmte voor klimaatambities - Bestaande markt imperfectie - Energie voor en door bewoners - Stagnatie in ontwikkeling projecten - Het Haags Warmte Initiatief Herbevestigen noodzaak energietransitie In Nederland zijn we voor de verwarming van onze woningen en gebouwen bijna volledig afhankelijk van aardgas. Decennialang had Nederland een zeer grote voorraad aardgas in eigen land. Het einde daarvan begint nu in zicht te komen. In 2014 werd nog gedacht dat rond 2023 Nederland een netto importeur van aardgas zou worden. Met de beperking van de productie van aardgas van juni 2015 is dit echter nu al het geval. Daarmee ontstaat het risico dat we op de middellange termijn voor onze energievoorziening afhankelijk worden van instabiele en/of politiek onwelgevallige regimes. Een belangrijke recente ontwikkeling hierbij is de maatschappelijke onrust in Groningen. De besluitvorming hierover is sterk politiek beladen en zal ook in de komende jaren op de politieke agenda staan.

3 BSD/ Op de lange termijn is een transitie naar een andere vorm van warmtevoorziening onvermijdelijk. Zoals minister Kamp in de Warmtevisie aangeeft en ook het review team beschrijft in haar brief, is het verstandig om deze transitie nu al in gang te zetten. De gasnetten van Den Haag zijn nu 60 jaar oud en aan vervanging toe. Daar waar nu een alternatief voor gas kan worden ingezet, kan deze investering worden bespaard. Verduurzamen van warmte voor klimaatambities Ongeveer 40% van de CO2-uitstoot komt voor rekening van de Haagse woning- en gebouwenvoorraad. Bijna 60% van de energievraag van woningen en gebouwen bestaat uit warmte. Het realiseren van een duurzame warmtevoorziening is daarmee een essentiële opgave om de klimaat ambitie Den Haag energie neutraal in 2040 te halen. Bovendien is de vraag naar warmte zo groot, dat er niet één oplossing is voor de hele stad: alle opties voor de energievoorziening zijn nodig. In de Haagse energievisie en de latere backcasting studie wordt beschreven welke combinaties van mogelijkheden er zijn om de warmtevoorziening van Den Haag te verduurzamen. Uit beide rapporten blijkt dat isolatie van woningen het uitgangspunt moet zijn, maar dat bij bestaande bouw er toch altijd een substantiële warmte vraag overblijft. Deze kan ingevuld worden door een mix van o.a. warmte koude opslag (WKO), warmtepompen, zonnewarmte, groen gas, geothermie, biomassa, en restwarmte. De gemeente heeft met de zogenaamde warmte koude atlas benaderd welk duurzaam warmtesysteem in welk deel van Den Haag het meest passend is. Er zijn in ieder geval 10 kansgebieden veelal met gestapelde en geconcentreerde bebouwing, waar isolatie in combinatie met aansluiting op een warmtenet de meest aantrekkelijke optie voor verduurzaming is. Warmtenetten zijn nodig om geothermie, restwarmte en warmte uit biomassa te kunnen verspreiden en dus te benutten. Om optimaal van deze bronnen gebruik te maken zal het warmtenet van Den Haag op termijn verder uitgebreid moeten worden naar de kansgebieden. Veel duurzame bronnen produceren fluctuerende hoeveelheden energie, wat andere eisen stelt aan de capaciteit en functie van energienetwerken. Den Haag kan op dit soort ontwikkelingen anticiperen door het warmtenet te integreren met andere energienetten (ook: buffering, opslag). Er zijn dus warmtenetten nodig waarop meerdere energieproducenten kunnen leveren. Concurrentie moet mogelijk worden. We willen slimme energienetten in de toekomst waar stap voor stap naar toegewerkt wordt. Bestaande markt imperfectie In Den Haag zijn in de afgelopen decennia relatief grote warmtenetten ontwikkeld, die ooit het schoolvoorbeeld voor duurzame warmtevoorziening werden genoemd. Er zijn op dit moment ongeveer aansluitingen in de gemeente Den Haag. Echter wordt de investering die nodig is voor het uitbreiden van het warmtenet, nu alleen in uitzonderingsgevallen terugverdiend binnen een termijn die voor een energiebedrijf acceptabel is. Door de combinatie van hoge gasprijzen en lage elektriciteitsprijzen is de Warmtekrachtcentrale van E.ON verliesgevend geworden. Het contract tussen Eneco en E.ON loopt nog tot en met Zolang niet duidelijk is hoe beide partijen samen verder kunnen na dat jaar, zal het voor geen van beiden aantrekkelijk zijn om in de ontwikkeling van het warmtenet te investeren. Er is sprake van marktfalen. De marktpartijen gaan niet de activiteiten vertonen die nodig zijn voor een verduurzaming van de warmtevoorziening. Het huidige Haagse warmtenet kan zich in de nu ontstane constellatie niet autonoom verder ontwikkelen. Bovendien vormen warmtenetten nu vaak een natuurlijk monopolie. Voor bewoners bestaat er geen mogelijkheid om over te stappen naar een andere aanbieder. Omdat in wijken met een warmtenet vaak geen gasnet is aangelegd, is het alleen tegen hoge kosten mogelijk om over te stappen naar een andere vorm van verwarming. Mede hierdoor is de perceptie van bewoners over warmtenetten niet altijd positief. Per 1 januari 2014 is de Warmtewet in werking getreden. Het doel van deze wet is vooral het regelen van leveringszekerheid en prijsbescherming voor eindafnemers van collectieve warmtenetten. In de warmtevisie van Minister Kamp (2 april 2015) wordt daaraan de visie toegevoegd dat we toe moeten naar een gelijkwaardige positie van warmte naast aardgas en elektriciteit in ons energiesysteem.

4 BSD/ Bovendien wordt het model van onafhankelijk netbeheer op de agenda gezet. Dat betekent onder andere dat Den Haag zal kunnen sturen op de ontwikkeling van meerdere bronnen en keuzevrijheid voor bewoners. Een monopolie hoort niet meer bij een modern energienet. Energie voor en door bewoners Behalve keuzevrijheid, willen bewoners dat warmtelevering betrouwbaar, betaalbaar, veilig, comfortabel en ook duurzaam is. Dit zijn dus ook de harde uitgangspunten voor de energietransitie in Den Haag. Betaalbaarheid hangt sterk samen met het risico dat energiekosten een steeds groter beslag gaan leggen op het huishoudbudget van Haagse gezinnen. Dat geldt met name voor de lagere inkomensgroepen, die in slecht geïsoleerde woningen met een hoog energieverbruik wonen. Schaarser wordende fossiele brandstoffen zorgen dat de gasprijs steeds meer zal gaan schommelen en uiteindelijk vooral zal stijgen. Een alternatief is ook wat dit betreft nodig. Na gemeentelijk onderzoek kunnen we constateren dat een aantrekkelijk aanbod aan bewoners mogelijk zou kunnen zijn als aan allerlei randvoorwaarden wordt voldaan. In de nota hebben we die randvoorwaarden zo goed mogelijk benoemd. We zijn van mening dat in de toekomst uitbreiding van warmtenetten alleen mogelijk is als bewoners een aantrekkelijk aanbod krijgen. De afgelopen jaren zijn al vele initiatieven van bewoners ontstaan om de energievoorziening meer lokaal te gaan regelen en zo de energietransitie in te zetten. Bewoners en bedrijven zijn met elkaar samenwerkingsverbanden en collectieven gaan vormen om krachten te bundelen. Ze worden gedreven door enthousiasme. Deze beweging van onderop geeft aan hoe sterk de vraag is naar verduurzaming en hoe groot het besef dat de energietransitie moet worden gestart. Lokale projecten bestaan vaak uit een concept om een lokale bron van warmte te gaan benutten, in combinatie met een omliggend gebied waarin de warmte door woningen kan worden afgenomen. De projecten verkeren in verschillende stadia van ontwikkeling, worden geïnitieerd door partijen met een variëteit in professionaliteit en zijn daarnaast sterk verschillend van omvang. Voor alle projecten geldt dat ze zonder inbedding in een groter geheel iedere keer zelf het wiel moeten uitvinden. Stagnatie in ontwikkeling projecten In veel lokale projecten is het vertalen van het energieconcept naar een sluitende business case en het maken van een overeenkomst met partners en financiers vaak een te grote hobbel. In elk project worden de spelregels opnieuw uitgevonden en vastgelegd. Potentiele afnemers, bijvoorbeeld woningcorporaties, zijn daarbij vaak terughoudend om voor nieuwe technologie en/of een nieuwe energieproducent te kiezen. Dat maakt dat nu weinig projecten daadwerkelijk de eindstreep halen, waardoor zowel goede ideeën als ook betaalde voorbereidingskosten verloren gaan. Een aantal Haagse projecten dat nu al in ontwikkeling is zoals Aardwarmte Den Haag, EnergieRijk Den Haag en de Warmte Rivier Centrale, heeft urgente behoefte aan een duidelijke rol van de gemeente binnen de realisatie: het momentum voor de uitvoering moet gepakt worden om alle stakeholders binnen boord te houden en de projecten tot een succes te brengen. Het Haags Warmte Initiatief Uit bovenstaande wordt duidelijk dat de ontwikkeling van duurzame warmtesystemen niet vanzelf tot stand komt. Zonder regie op samenwerking kan geen van de huidige marktpartijen deze ontwikkeling trekken. De Gemeente Den Haag wil zich als regisseur inzetten om warmteprojecten te versnellen en tot stand te laten komen samen met partijen in de markt. Alleen zo kan de energie transitie en verduurzaming echt op gang komen. We hebben daarom een Haagse aanpak ontwikkeld voor een duurzame energietransitie waarin een aantrekkelijk aanbod aan bewoners centraal staat. Met bewoners, vastgoedeigenaren (onder andere corporaties), universiteiten en energiebedrijven gaan we die aanpak samen doorontwikkelen.

5 BSD/ Het moet beter, goedkoper, transparanter en vooral duurzamer. Bij het ontwikkelen van nieuwe duurzame bronnen en warmtenetten (warmteprojecten), werken we met alle betrokkenen samen. Daarom richten we een Haags Warmte Initiatief op, samen met alle betrokken partijen, waarbij in principe iedereen kan aansluiten. Het Initiatief zal enthousiasmeren en faciliteren. Er zijn veel kansen voor warmte in de stad en veel goede initiatieven: deze zijn het uitgangspunt van het Initiatief. Voor het organiseren van bewonersinitiatieven zal het Haags Warmte Initiatief gebruik kunnen maken van ondersteuning van bestaande organisaties in de stad, zoals Duurzaam Den Haag. Zo n partnerschap zal bewoners en deskundigen met elkaar in contact brengen om kennis te delen, vraag en aanbod van en naar lokale warmte te inventariseren, projecten te ontwikkelen en te organiseren. Dit maakt het ontstaan van lokale energiebedrijven mogelijk. Het Haags Warmte Initiatief gaat projecten helpen realiseren, en is dus een programma- en ontwikkelorganisatie. Per project worden oplossingen gezocht voor techniek, financiering en organisatie. De projecten worden uiteindelijk inpasbaar in een groter geheel, zowel technisch als organisatorisch (de onafhankelijke netbeheerder). Het is daarom belangrijk om alle projecten onder eenzelfde noemer uit te voeren én met uniforme voorwaarden voor de gehele stad. Bestaande projecten als EnergieRijk Den Haag, Aardwarmte Den Haag en de Warmterivier worden als eerste opgepakt waarbij met sleutel partijen en stakeholders per project de beste oplossingen worden gezocht. Door middel van het Haags Warmte Initiatief streven we naar een onafhankelijk netbeheer voor warmte. Alle bestaande en toekomstige lokale warmtenetten zouden daarin kunnen worden ondergebracht. Het rijksbeleid ten aanzien van het marktmodel warmte wordt vergelijkbaar met gas en elektriciteit en is uiteindelijk maatgevend. Het Haags Warmte Initiatief werkt ook in de regio samen op het gebied van energietransitie. De Warmterotonde Cluster is hierbij een nieuwe ontwikkeling en de schaalaspecten in dit project kunnen mogelijk helpen om het lokale warmtenet in Den Haag door te ontwikkelen. Er is immers altijd voldoende aanbod van warmte nodig (prijs, redundantie, back-up). De huidige afhankelijkheid van één warmtekracht centrale (WKC) beperkt in hoge mate de ontwikkelingsmogelijkheden van het bestaande warmtenet. Het Haags Warmte Initiatief zal voorstellen ontwikkelen voor financiering van warmte projecten en daarin met bestaande fondsen (o.a. ED fonds) samenwerken. Het Initiatief investeert in projecten waarbij het geld niet altijd terug wordt verdiend. Hierbij wordt een stapsgewijze aanpak gevolgd: elk project wordt op zichzelf beoordeeld, vastgesteld door het college van B&W en zo mogelijk uitgevoerd. Het Haags Warmte Initiatief is een organisatie om samen met energie bedrijven, universiteiten, bewoners en vastgoed eigenaren stappen vooruit te zetten in de energietransitie en duurzaamheidsontwikkeling. Door projecten steeds een voor een uit te voeren wordt een leer fase in gang gezet en blijven de risico s beperkt. Bovendien kan de organisatie blijven inspelen op het veranderende, landelijke beleid. In het derde en vierde kwartaal 2015 zullen wij werken aan een actieplan, waarin het Haags Warmte Initiatief verder gestalte zal worden gegeven. Dan zullen initiatieven, projecten, samenwerking met diverse betrokken partijen, financiering, organisatie en dergelijke nader worden ingevuld. Met vriendelijk groet, De wethouder van Stadsontwikkeling, Wonen, Duurzaamheid en Cultuur Joris Wijsmuller