Raadsinformatiebrief1

Transcriptie

1 Raadsinformatiebrief1 Onderwerp Portefeuillehouder B&W besluit d.d. Raadsinformatiebrief stand van zaken uitvoering intentieovereenkomst warmtenet Zaandam-Oost D. Emmer Aan de leden van de gemeenteraad Zaanstad, Inleiding De heeft de ambitie om klimaatneutraal te zijn. Een belangrijk deel van de huidige CO2-uitstoot in Zaanstad komt vrij bij het verwarmen van woningen en bedrijfspanden, omdat bijna de gehele gebouwde omgeving met aardgas een fossiele brandstof verwarmd wordt. Daarom wil inzetten op het lokaal, duurzaam en betaalbaar opwekken van energie en duurzame manier van verwarming. Onlangs werd de transitie naar aardgasvrij wonen onderstreept door de Nationale Energieagenda, waarin het Kabinet aankondigt dat er in 2050 geen aardgas meer in de gebouwde omgeving wordt gebruikt. De heeft in dit kader de Green Deal aardgasloze wijken ondertekend. Deze Green Deal is gericht op het aardgasloos maken van de bestaande bouw en nieuwbouw in Zaanstad. Om de ambities te realiseren, dienen op korte termijn beschikbare alternatieven voor het verwarmen zonder aardgas zoals warmtenetten en all-electric concepten zoals warmtepompen te worden geïmplementeerd. De faciliteert in dit kader het haalbaarheidsonderzoek van een marktinitiatief van energiebedrijf ENGIE en Alliander DGO om te komen tot een warmtenet in Zaandam-Oost. De gemeente tekende recent een intentieovereenkomst met de woningcorporaties Parteon, Rochdale, ZVH, VVE Perim en Pharus, Alliander DGO en ENGIE. De intentieovereenkomst bevat een duidelijke marsroute om te komen tot besluitvorming over het warmtenet waardoor de eerste stappen worden gezet naar een aardgasvrije gebouwde omgeving. De gemeente spreekt in de intentieovereenkomst onder meer de wil uit om, indachtig haar handelingsruimte binnen ontvangen externe expertadviezen, te komen tot een voorstel over een Warmteplan en gemeentelijke bijdrage aan het warmtenet dat voor besluitvorming zal worden voorgelegd aan de raad. In deze Raadsinformatiebrief wordt een overzicht van de stand van zaken van uitvoering van de intentieovereenkomst gegeven. Toelichting De afgelopen drie maanden zijn intensieve gesprekken gevoerd met alle betrokken partijen en diverse externe expertadviezen ingewonnen. De stand van zaken op de belangrijkste onderdelen is als volgt: - De onderhandelingen tussen de woningbouwcorporaties en warmteleverancier ENGIE bevinden zich in de afrondende fase. Tegelijkertijd is dit voor partijen een belangrijke fase, omdat nu details van de afspraken worden vastgesteld. Om deze afrondende fase te faciliteren is afgesproken om een onafhankelijk procesbegeleider in te huren. - Omdat het marktinitiatief al eerder niet haalbaar is gebleken, is bij de vaststelling van 1 Op deze raadsinformatiebrief volgt geen actie van de Agendacommissie. Zonodig kunt u aanvullende informatie inwinnen bij de behandelend ambtenaar. Wenst u naar aanleiding van de informatie nadere vragen te stellen aan de portefeuillehouder of een politieke discussie met de portefeuillehouder en/of raadsfracties, dan kunt u bij de Agendacommissie om agendering verzoeken mits onder vermelding van wat u vraagt aan wie inclusief een korte concrete toelichting.

2 2/6 - de uitvoerings- en investeringsagenda MAAK-Zaanstad op 10 november 2016 vanuit het Investeringsfonds, 4 miljoen voorlopig gereserveerd voor een bijdrage aan het warmtenet. Een bijdrage in het Infrabedrijf, in de vorm van een participatie in het Infrabedrijf, lijkt vooralsnog het meest passend bij de opgave omdat dit de mogelijkheid biedt om de transitie naar klimaatneutraal en aardgasloos te bevorderen. Besluitvorming hierover dient nog aan de raad te worden voorgelegd. De gemeente heeft een concept warmteplan opgesteld met een aansluitverplichting voor een aantal nieuwbouwgebieden rondom het beoogde warmtetracé. Ontwikkelaars hebben de ruimte om te kiezen voor een vergelijkbaar duurzaam alternatief, bijvoorbeeld all-electric. Aansluiten op aardgas is daarbij geen optie. Ook de besluitvorming hierover dient nog aan de raad te worden voorgelegd. Voorzien wordt dat er in de tweede helft van 2017 overeenstemming zal worden bereikt tussen ENGIE en de woningcorporaties. Wanneer dit het geval is zal de besluitvorming, in college en gemeenteraad, in procedure gaan. In de volgende punten wordt meer achtergrond gegeven over het warmtenet in ZaandamOost en de reeds verrichte werkzaamheden. Open warmtenet Zaandam-Oost: een marktinitiatief De woningcorporaties ZVH, Parteon en Rochdale hebben met de recente ondertekening van de intentieovereenkomst uitgesproken voldoende vertrouwen te hebben om tot een definitief besluit te komen voor aansluiting op het warmtenet. De transitie naar een aardgasvrije gebouwde omgeving staat bij hen hoog op de agenda en het warmtenet wordt daarbij als een belangrijk middel beschouwd zeker als het gaat om het aardgasvrij maken van de gestapelde bouw. Middels deze eerste tranche van het warmtenet kunnen in een keer meer dan woningen worden verduurzaamd, met zicht op meer. De woningcorporaties hebben een instapkorting van 5% gedurende de looptijd gevraagd voor hun huurders. De kosten voor het aansluiten op het warmtenet dienen vergelijkbaar te zijn met de huidige kosten gebaseerd op een warmtevoorziening met aardgas. De instapkorting is een incentive om deze stap in energietransitie in de vrije markt te promoten. Het belang van die promotie valt samen met het publieke belang van de gemeente in het kader van duurzaamheid. Voor de aanleg van het warmtenet is Alliander DGO voornemens een nieuwe BV op te richten: Warmtenetwerk Zaanstad. Ook de Provincie Noord-Holland is voornemens deel te nemen in deze BV via het Participatiefonds Duurzame Energie Noord Holland. Warmtenetwerk Zaanstad B.V. is verantwoordelijk voor de aanleg en het beheer van het warmtenet. Leveranciers kunnen gebruik maken van het open netwerk tegen vergoeding van het transport. Bij aanvang zal alleen ENGIE gebruik maken van het netwerk, op termijn kunnen overige leveranciers toetreden. De leverancier levert de warmte bij de klanten, bij aanvang zijn dat met name woningcorporaties en hun huurders. Woningcorporaties betalen een aansluitvergoeding aan ENGIE, en de huurders betalen voor de warmte die geleverd wordt. ENGIE koopt deze warmte in bij Afval Energie Bedrijf Amsterdam (AEB) en Bio Forte. Met deze bronnen kan een substantiële CO2-besparing, door de afnemer van warmte, worden behaald van ordegrootte 80%. Het warmtenet kan op een later moment met andere duurzame bronnen verder worden verduurzaamd.

3 3/6 Marktinitiatief niet haalbaar gebleken Na doorrekening van de businesscase door ENGIE en Alliander DGO is gebleken dat het warmtenet bij aanvang niet zodanig financieel rendabel is dat marktpartijen bereid zijn om het warmtenetwerk te realiseren. Een belangrijke oorzaak is dat er in de eerste fase (nog) te weinig aansluitingen worden gecontracteerd. Andere oorzaken zijn de korting die nodig is voor de huurders om hun kosten voor een warmtevoorziening gelijk te houden en de huidige lage kostprijs van aardgas waardoor het moeilijk is om een concurrerend en rendabel project te realiseren. De heeft met de samenwerkende partijen besproken dat zij wil overwegen om bij te dragen aan het mogelijk maken van dit marktinitiatief. Enerzijds door inspanningen te verrichten om additionele aansluitingen in de toekomst te realiseren en daarmee het warmtenetwerk te laten groeien. Dit kan zij doen door aan de gemeenteraad een warmteplan voor te stellen waarin een aansluitplicht voor nieuwbouw juridisch wordt afgedwongen. De aansluitplicht voorziet in keuzevrijheid voor de projectontwikkelaar om andere gelijkwaardige, maar aardgasvrije, duurzame alternatieven in te zetten. Anderzijds heeft de gemeente de intentie uitgesproken om te onderzoeken of zij een financiële bijdrage wil en kan verlenen aan het warmtenet en wanneer dit het geval is hiertoe een voorstel ter besluitvorming in de raad voor te leggen. Met de financiële bijdrage van de gemeente wordt de markt in staat gesteld om de bestaande woningvoorraad van betrokken partijen in belangrijke mate te verduurzamen en een aanzet te geven tot een aardgasvrije energievoorziening. Overheidsingrijpen warmtenet te rechtvaardigen De heeft een second opinion laten uitvoeren door adviesbureau Balance. Hieruit blijkt onder meer dat het warmtenet bij aanvang niet zodanig financieel rendabel is dat marktpartijen bereid zijn om het warmtenetwerk te realiseren. Een belangrijke oorzaak is dat er in de eerste fase (nog) te weinig aansluitingen worden gecontracteerd. Dit is het marktfalen. In potentie zijn er voldoende aansluitingen in het gebied te realiseren om het warmtenet op termijn rendabel te maken. Een publieke bijdrage aan het warmtenet lijkt noodzakelijk om dit marktinitiatief van de grond te krijgen en een eerste stap te maken naar de verduurzaming van de gebouwde omgeving en een aardgasvrij Zaanstad. Overigens is de afgelopen jaren landelijk gebleken dat een publieke bijdrage in de financiering van warmtenetten in veel gevallen noodzakelijk is. De G32 heeft in 2016 laten onderzoeken2 welke knelpunten er zijn voor de financiering van warmtenetten. In het onderzoek wordt onder meer gesteld dat warmtenetten zonder krachtig stimuleringsbeleid niet tot stand komen. Realisatie is alleen mogelijk gebleken met steun van publieke financiering. Die kan komen van de gemeente, Provincie en het Rijk. Cruciaal is het overbruggen van de opstartfase totdat het minimaal aantal benodigde aansluitingen kan worden bereikt. Mogelijke gemeentelijke bijdrage aan het Infrabedrijf Warmtenetwerk Zaanstad B.V. De afgelopen weken zijn gesprekken gevoerd over een mogelijke bijdrage van de gemeente aan de realisatie van het warmtenetwerk. Twee belangrijke vraagstukken zijn daarbij verkend. Enerzijds de vraag aan wie de bijdrage wordt verstrekt, en anderzijds in welke vorm. Hieronder wordt daar nader op ingegaan. Uitgaande van de huidige verwachtingen omtrent duur en omvang de benodigde publieke financiering, ligt het voor de hand om in het raadsvoorstel op te nemen om deze in te brengen op die plek in de warmteketen (van bron tot afnemer), waar: invloed kan worden uitgeoefend op de doelstellingen (toekomst) van het warmtenet (belang van de gemeente). 2 De weg vrij voor warmte? Onderzoek naar de belemmeringen rondom financiering van warmtenetten, Sittard: Driven By Values, 2016

4 4/6 risico s van de publieke financiering goed kunnen worden gemitigeerd (belang van de gemeente). tegenover de publieke financiering ook bezittingen staan die een rol spelen nu en in de toekomst van de verduurzaming van Zaanstad. Gezien bovenstaande afwegingen zal het waarschijnlijk het meest voor de hand liggen om de raad te zijner tijd voor te stellen om het marktfalen op te vangen door het inbrengen van kapitaal in Warmtenetwerk Zaanstad B.V. (infra) en wel om de volgende redenen: In de december 2016 verschenen Nationale Energieagenda van het ministerie van Economische Zaken is aangegeven dat grootschalige warmtenetten op dezelfde wijze gereguleerd worden als elektriciteits- en gasnetten (waarbij de infrastructuur in publieke handen is). Een bijdrage aan de transporteur van het warmtenet is daarmee in de lijn van de Rijksvisie op warmtenetten. Publieke financiering van Warmtenetwerk Zaanstad B.V. leidt tot lagere transporttarieven voor warmte wat andere warmteleveranciers in staat stelt om te concurreren met ENGIE. Het Participatiefonds Duurzame Economie Noord-Holland (hierna: PDENH) is voornemens indirect te participeren in Warmtenetwerk Zaanstad B.V.. Alliander DGO en PDENH richten namelijk gezamenlijk een infrabedrijf op met de naam Duurzame Energienetwerken Noord-Holland (DENNH). Alliander DGO is hiervoor in de lead. De opzet van het warmtenet Zaandam-Oost zou er dan als volgt uit zien: Woco: woningcorporatie, BAK: bijdrage aansluitkosten, GJ: Gigajoule (eenheid warmte), VR: vastrecht Participatie in Warmtenetwerk Zaanstad B.V. meest passend Voor het doen van een mogelijke publieke bijdrage aan Warmtenetwerk Zaanstad B.V. zijn verschillende vormen van financiering mogelijk. Verschillende aspecten zoals betrokkenheid, risico, sturingsmogelijkheden en (terug)verdiencapaciteit worden hierbij afgewogen. De gemeente kan met deze financiële bijdrage de noodzakelijke transitie naar een klimaatneutrale en aardgasloze woningvoorraad bevorderen, en de groeipotentie van het warmtenet volledig benutten. Het is voor de gemeente noodzakelijk om te kunnen sturen op het realiseren van extra aansluitingen. Deze zeggenschapsaanspraken dienen dan uitgewerkt te worden in de statuten en aandeelhoudersovereenkomst. Voor de gemeente is het dan van belang dat in de overeenkomsten dan wordt vastgelegd dat binnen de algemene vergadering van aandeelhouders (AVA) de gemeente vetorecht over het jaarlijks vast te stellen businessplan

5 5/6 van de onderneming waarin is verankerd. Hiermee kan de gemeente haar zeggenschap borgen over de: strategische doelstellingen van het infrabedrijf; investeringsbeslissingen van dit infrabedrijf, met name van belang bij afweging of nieuwe gebieden worden aangesloten. Onderbouwing gemeentelijke bijdrage De volgende uitgangspunten voor het uitwerken van de gemeentelijke bijdrage zijn geformuleerd: Publieke middelen dienen transparant en nuttig te worden besteed, zonder de schijn van inzet van middelen ten behoeve van het verrijken van marktpartijen. Er mogen geen onredelijke winsten worden gemaakt door marktpartijen. Hiertoe is advies ingewonnen bij adviesbureau Balance. Randvoorwaarde voor een gemeentelijke bijdrage is dat realisatie van het warmtenet een positief saldo laat zien op een Maatschappelijke Kosten Baten Analyse (hierna: MKBA). De gemeentelijke bijdrage moet lager zijn dan de maatschappelijke baten minus het MKBA-saldo. Hiertoe is advies ingewonnen bij adviesbureau CE Delft. Financiering dient plaats te vinden binnen juridische kaders rondom staatssteun en aanbesteding. Hiertoe is advies ingewonnen bij de Stadsadvocaat. Regionaal perspectief In de businesscase van Warmtenetwerk Zaanstad B.V. zoals die er ligt, is rekening gehouden met additionele aansluitingen in de (nabije) toekomst. Wanneer na besluitvorming door alle partijen het warmtenet in Zaandam-Oost mogelijk deel gaat uitmaken van een groter regionaal beoogd warmtenet in de Metropoolregio Amsterdam, het zogenaamde 'Grand Design', komt een nog groter aantal aansluitingen in beeld. Deze aansluitingen zijn nog onzeker. Het is mogelijk additionele capaciteit te reserveren door de leiding tussen Zaanstad en Amsterdam te overdimensioneren (vergroten). Dit brengt extra kosten met zich mee. De PNH is momenteel in gesprek met Alliander DGO om de overweging te kunnen maken of zij deze extra kosten al dan niet gaat bekostigen. Op het moment dat Warmtenetwerk Zaanstad B.V. de opdracht verstrekt aan de markt voor de realisatie van het warmtenet zal duidelijk moeten zijn of de PNH deze bijdrage kan leveren. Dit wordt voorzien in Warmteplan In de intentieovereenkomst spreekt de gemeente ook de bereidheid uit om additionele aansluitingen te realiseren, die de financiële rentabiliteit van het warmtenet ten goede komen. Een instrument die de gemeente daarvoor heeft is het Warmteplan. Hierin kan voor nieuwbouwgebieden worden vastgelegd dat deze verplicht zijn aan te sluiten op het warmtenet. Ontwikkelaars hebben de ruimte om te kiezen voor een vergelijkbaar duurzaam alternatief, bijvoorbeeld all-electric. Aansluiten op aardgas is daarbij geen optie meer. Besluitvorming hierover is aan de raad. De gemeente heeft alvast een concept warmteplan opgesteld, waarin wordt voorgesteld om voor een deel van Zaandam-Oost, nabij het beoogde warmte-infrastructuur-tracé, een aansluitverplichting vast te leggen. De gemeente heeft adviesbureau Innoforte gevraagd om dit warmteplan voor te bereiden met ontwikkelaars en ENGIE, als mogelijke aanbieder. Ook heeft de gemeente Innoforte gevraagd het aanbod van ENGIE te toetsen in vergelijking met all-electric en gas. Financiële en Juridische consequenties Geen Voorzien wordt dat er in de tweede helft van 2017 overeenstemming zal worden bereikt tussen ENGIE en de woningcorporaties. Wanneer dit het geval is zal de besluitvorming, in college en gemeenteraad, over een participatie in het Infrabedrijf en het vaststellen van een Warmteplan aanvangen.

6 6/6 Geheimhouding op grond van de Gemeentewet Geen Aanpak/uitvoering Voorzien wordt dat er in de tweede helft van 2017 overeenstemming zal worden bereikt tussen ENGIE en de woningcorporaties. Wanneer dit het geval is zal de besluitvorming, in college en gemeenteraad, over een participatie in het Infrabedrijf en het vaststellen van een Warmteplan aanvangen. Betreft Actieve informatieverstrekking Opdrachtgever Bijgaande stukken J.B.G. Schreuder (075) Geen Hoogachtend, burgemeester en wethouders van Zaanstad, dr. R.L. Vreeman, waarnemend burgemeester Digitaal ondertekend door waarnemend burgemeester dr. R.L. Vreeman op A.J. van den Berg, gemeentesecretaris Digitaal ondertekend door loco-gemeentesecretaris H. van der Woude op