1$U1T juli 201$

Transcriptie

1 gemeente Schiedam Postbus IOOEASCHIEDAM Stadskantoor Stadserf DZ SCHIEDAM Aan de gemeenteraad van Schiedam T F W UW KENMERK ONS KENMERK DATUM 1$U1T juli 201$ UW BRIEF VAN 000RKIESNUMMER ba.vos@schiedam.nl ONDERWERP Aanvraag Proeftuin Aardgasvrje Wijken Geachte dames, heren, Heel Nederland moet in 2050 van het gas af zijn. Dit heeft u de afgelopen tijd vast wel gelezen of gehoord in de media. Ook in Schiedam gaan we van het gas af. De wijk Groenoord wordt de eerste aardgasvrje wijk van Schiedam. Het is de ambitie om, samen met de stad en vele betrokkenen, ervoor te zorgen dat de wijk uiterlijk in 2030 op nieuwe energie leeft en dus aardgasvrj is. Hiertoe heeft de gemeente Schiedam een aanvraag voor de decentralisatie-uitkering in het kader van het Programma Aardgasvrje Wijken van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrjksrelaties ingediend. In deze brief informeren wij u over deze aanvraag. Schiedarn in 2040 energieneutraal Schiedam neemt deel aan de Green Deal Aardgasvrije Wijken. Op 20 april 2017 hebbende gemeente Schiedam, Stichting Woonplus Schiedam, de Provincie Zuid-Holland, Eneco Warmte & Koude B.V. en Stedin de intentieverklaring Groenoord en Nieuwland op Duurzame Warmte gesloten. Afgelopen februari hebben wij de gemeenteraad over de stand van zaken geïnformeerd (1$U1T00599, d.d. 18 feb 2018). Eén van de hoofdpunten uit deze brief is dat de aanleg van een warmtenet voor zowel Groenoord als Nieuwland de voorkeursoplossing is om tegen de laagst mogelijke maatschappelijke kosten over te schakelen op duurzame warmte. Bovenstaande sluit aan bij de ambitie dat Schiedam in 2040 energieneutraal is, zoals vastgelegd in het coalitieakkoord Bouwen met Nieuwe Energie. Om deze ambitie te verwezenlijken is het essentieel dat het gebruik van aardgas voor o.a. het verwarmen van woningen wordt beëindigd en vervangen door duurzame vormen van warmte. Aanvraag voor Proeftuin Aardgasvrje Wijken Op 3 april jl. hebben de ministers van BZK en EZK de regeling Proeftuinen Aardgasvrje Wijken aangekondigd. Er wordt 85 miljoen beschikbaar gesteld om in 201$ met ca. 20 wijken te starten met het aardgasvrij maken van bestaande wijken. Gemeenten waren tot 1juli ji. in de gelegenheid een aanvraag in te dienen. In navolging van onze deelname aan de Green Deal Aardgasvrje wijken en in het licht van de ambities uit het collegeakkoord hebben wij een aanvraag ingediend voor de wijk Groenoord. Er is hiervoor een rijksbijdrage van aangevraagd. De aanbiedingsbrief aan de minister van Binnenlandse Zaken is bijgevoegd (1$1J1T08226, d.d. 28jun 2018) INIII INIII 1111 NIN 111H

2 Wij hebben besloten, ter bescherming van economische en financiële belangen van de gemeente en Stichting Woonplus Schiedam en/of ter bescherming van de privacy van vastgoedeigenaren, geheimhouding te leggen op de adviesnota, de paragrafen 2.2, 4.2 en 4.4 van het uitvoeringsplan en de bijlagen 3, 8, 9, 16, 17 en 20. De openbare versie 1.1 van het uitvoeringsplan Nieuwe Energie voor Groenoord is bijgevoegd. Uiterlijk 1 oktober wordt bekend gemaakt of de aanvraag voor de wijk Groenoord als Proefluin Aardgasvrije Wijken is gehonoreerd. Zoals eerder aangegeven zal het college komend najaar met de stad en de gemeenteraad in gesprek gaan over hoe de ambitie, om Groenoord uiterlijk in 2030 aardgasvrij te maken, kan worden gerealiseerd. Hierop aansluitend wordt de gemeenteraad meegenomen met het uitvoeringsplan en zal er eind dit jaar een raadsvoorstel inclusief kredietvoorstel volgen. Wij vertrouwen erop u hiermee voldoende te hebben geïnformeerd. Hoogachtend, Burgemeester en wethouders van Schiedam, de secretaris de burgemeester t( drs Ki. Handstede C.H.J. 18U1T09147 Pagina 2 van 2

3 gemeente Schiedam Burgemeester en wethouders Postbus EA SCHIEDAM Stadskantoor Stadserf DZ SCHIEDAM T De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties f drs. K.H. Ollongren W postbus EA DEN HAAG UW KENMERK ONS KENMERK DATUM 1$U1T juni 201$ UW BRIEF VAN 000RKIESNUMMER 19 juni ba.vos@schiedam.nl ONDERWERP Aanvraag Pro efluin Aardgasvrij e Wijken Geachte mevrouw Ollongren, Met veel enthousiasme dienen wij hierbij onze aanvraag in voor de wijk Groenoord als Proeftuin Aardgasvrje Wijken. Daartoe ontvangt u het uitvoeringsplan Nieuwe Energie voor Groenoord dat wij op 25juni ji. hebben vastgesteld (zie bijlage). De gemeente Schiedam is één van de 31 gemeenten die deelneemt aan de Green Deal Aardgasvrje Wijken. In april 2017 sloten we lokaal een intentieovereenkomst met Stichting Woonplus Schiedam, de Provincie Zuid-Holland, Stedin en Eneco om te onderzoeken hoe de wijken Groenoord en Nieuwland als eerste voor te bereiden op een aardgasvrje toekomst. Omdat we veel belang toekennen aan bewonersparticipatie, initieerden we al bij de start van dit project een meedenkgroep van bewoners, de Wijk Energiek Groep. In Schiedam is inmiddels een nieuw college van B&W aangetreden. Duurzaamheid, en de energietransitie in het bijzonder, zijn speerpunten in ons nieuwe coalitieakkoord Bouwen met Nieuwe Energie. In het collegeprogramma zal de ambitie worden opgenomen dat Schiedam in 2040 energieneutraal is en de doelstelling om Groenoord als eerste wijk voor 2030 geheel aardgasvrj te maken. Dit project noemen we Nieuwe Energie voor Groenoord. Daarmee willen we heel nadrukkelijk tot uiting brengen dat het niet alleen gaat om het vervangen van aardgas door een duurzame vorm van warmte. We willen de warmtetransitie benutten als hefboom voor de sociaal-economische ontwikkeling van de wijk. De energietransitie is een complexe en ingrijpende opgave. Enerzijds is tempo noodzakelijk om de ambitieuze doelstellingen te halen, tegelijkertijd is zorgvuldigheid vereist om draagvlak te verwerven en te behouden. Binnen Schiedam werken wij met onze professionele partners en de Wijk Energiek Groep aan dit draagvlak. Na ruim een jaar van voorbereiding en onderzoek is de aanleg van een warmtenet in Schiedam Groenoord een breed gedragen voorkeursalternatief. liii HII IIl mliii iii iiiii iiiii mliii iiiii liii liii

4 Wij vertrouwen erop dat de Rijksoverheid dit (leer)proces op inhoud en financieel zal (blijven) ondersteunen. Daartoe vragen wij u een bijdrage v/iîm Hoogachtend, de burgemeester en wethouders van de seciletris // / / drs..efistede 1 $U1T08226 Pagina 2 van 2

5 Nieuwe Energie voor Groenoord Van het gas af!? Dat is nodig om de CO₂-uitstoot te verminderen voor een leefbare aarde voor onze (klein)kinderen. Het zal wel even gedoe zijn. Als wie dat nodig heeft maar hulp krijgt. Als er maar keuzevrijheid is bij hoe we van het gas af gaan.

6 Samenvatting De gemeente Schiedam en haar belangrijkste partners hebben begin 2017 hun inzet gebundeld in een lokale Greendeal om te onderzoeken hoe de wijken Groenoord en Nieuwland als eerste aardgasvrij kunnen worden. De keuze voor Groenoord als eerste wijk in Schiedam is dat jaar gemaakt, alsook de voorkeursoplossing voor het verwarmen van de woningen en utiliteiten in de wijk. Er komt een nieuw warmtenet met een aanvoertemperatuur van ca. 70 C, gekoppeld aan de Leiding over Noord; een stap in de realisatie van de warmterotonde in Zuid-Holland. Inmiddels is in het nieuwe collegeprogramma de ambitie vastgelegd om Nieuwe Energie voor Groenoord in 2030 te realiseren; een wijk waar zonder aardgas wordt verwarmd en gekookt. Groenoord is een wijk met veel naoorlogse, gestapelde bouw. 50% van de woningen is in bezit van corporatie Woonplus, waarvan 20% in gemengde VvE s. De wijk kent een forse groep mensen voor wie elk dubbeltje telt; betaalbaarheid en leefbaarheid zijn daarom het uitgangspunt in dit project voor alle bewoners van de wijk. In de business case rekenen we daarom ook van rechts naar links ; de huidige woonlasten bepalen welke rendementen mogelijk zijn in de rest van de keten. De gevraagde rijksbijdrage van 5,5 miljoen (incl BTW) is volledig bestemd voor de onrendabele top van 1684 particulieren. Zij kunnen daarmee het grootste deel van de vaste lasten van het overstappen op een warmtenet dekken. Woningcorporatie Woonplus is gedreven met het aansluiten van haar woningen een goed aanbod voor alle bewoners in de wijk te krijgen. Met ondersteuning vanuit het Rijk kan het totale volume van de wijk in beweging gezet worden. De subsidie van 5,5 miljoen is daarmee het vliegwiel voor een totale investering van 76 miljoen. De aanvraag voor de Proeftuin Aardgasvrije Wijk geldt nadrukkelijk voor de hele wijk Groenoord. Deze wijk is met 4763 woningen, 130 zorgwoningen en 90 utiliteitsgebouwen aanzienlijk groter dan de in de regeling genoemde standaardwijk van 500 woningen. Dit is een bewuste keuze. Om tot een sluitende business case voor een warmtenet te komen is deze schaalgrootte noodzakelijk. Het is voor alle betrokkenen (gemeente, corporatie, netbeheerder, warmtebedrijf, bewoners, vastgoedeigenaren) nodig dat er vanaf het begin bij alle partijen, inclusief de rijksoverheid, commitment is voor de uitvoering van het gehele project. Dit betekent ook zekerheid dat alle particuliere bewoners/eigenaren in Groenoord kunne rekenen op een financiële bijdrage voor het afsluiten van het gasnet. In de 1 e fase van het project (uitvoering in 2020) is gepland om 771 woningen van het gas af te halen. In 2018 starten we met het aanpassen van 132 woningen. Verder ligt de focus op het continueren van de betrokkenheid van de bewoners en het sluiten van een samenwerkingsovereenkomst met een warmteleverancier. In 2030 zijn alle woningen en utiliteiten in Groenoord van het aardgas afgesloten. De panden met collectieve aansluitingen, 80% van de woningen, zullen eerst worden aangesloten, startend in De utiliteiten in particulier eigendom en evt. all-electric eengezinswoningen zullen laatste fase zijn. Bewoners zijn betrokken; een-op-een, via hun eigen sociale netwerken en in de Wijk Energiek Groep. De WEG bestaat uit wijkbewoners die aangeven graag te willen meedenken in de opgave. Samen beslissen we over informatievoorziening naar de wijk, sparren we over de aanpak en organiseren we voor het tweede jaar op rij het Groenoord festival. Participatie is niet vastgelegd, maar ter invulling van de bewoners zelf. Daarnaast is er een Servicepunt Woningverbetering dat particulieren van advies voorziet over benodigde woningaanpassingen. Bewoners geven aan dat hun kinderen en veiligheid hun belangrijkste drijfveer zijn voor aardgasvrij. Via scholen en opleidingsmogelijkheden betrekken we jongeren en creëren we economische kansen. Groenoord ligt bovendien tussen twee snelwegen. Verbeteren van de luchtkwaliteit en daarmee gezondheid in de woning en versterken van het groen in de wijk zijn onderdelen van het project. Uitvoeringsplan Nieuwe Energie voor Groenoord versie 1.1 2

7 Restwarmte zien we vooralsnog als de meest duurzame vorm van warmte, maar de redundantie van duurzame bronnen in de regio is groot; het biedt ruimte om te kiezen voor de best passende bron, nu en op termijn. We maken deze afweging in nauwe samenwerking met de Provincie Zuid-Holland, die zeer goed aangehaakt is bij landelijke discussies op dit gebied, en de 22 gemeenten waarmee Schiedam samenwerkt binnen de Regionale Energiestrategie in de regio Rotterdam-Den Haag. Ook woningcorporatie Woonplus is goed vernetwerkt met corporaties in de regio en kan de best passende verduurzamingsstrategie en andere lessen uit het project met haar peers delen. De belangrijkste lessen die het project Groenoord met Nieuwe Energie kan opleveren, zijn: - Het benutten van meekoppelkansen, zonder het doel van het project uit het oog te verliezen. - Participatie en betrokkenheid van diverse doelgroepen, zowel professionele partners als bewoners - Hoe betaalbaarheid centraal te stellen in de tarifering van warmtenetten - Een (no-regret) aanpak voor scholen - En hoe de beste prijs-kwaliteit uit de markt te halen de aanleg van een nieuw warmtenet Uitvoeringsplan Nieuwe Energie voor Groenoord versie 1.1 3

8 Inhoudsopgave uitvoeringsplan Samenvatting Algemeen Aanpak Werkzaamheden en activiteiten die in 2018 plaatsvinden Planning ten aanzien van het jaar waarin woningen van het aardgas zijn Inbedding in de gemeentelijke en regionale planvorming Kansen pakken verbinding met andere opgaves in de wijk Verduurzaming van de alternatieve warmtevoorziening Betrokkenheid van stakeholders in en om de wijk Betrokkenheid en inzet van stakeholders rondom de wijk Betrokkenheid en inzet van stakeholders in de wijk Leerelementen in Groenoord voor de rest van Nederland Financiën De gevraagde totale rijksbijdrage in euro s Financiële onderbouwing van het uitvoeringsplan en toelichting op de gevraagde financiële bijdrage Gevraagde bijdrage inclusief of exclusief BTW Kosten voor eigenaar-bewoners en hoe zij in staat worden gesteld investeringen te doen Wijze van uitvraag aan de markt en potentie tot kostenreductie bij verdere opschaling Uitvoeringsplan Nieuwe Energie voor Groenoord versie 1.1 4

9 Bijlagen bij uitvoeringsplan B&W hebben besloten geheimhouding te leggen op de adviesnota, de paragrafen 2.2, 4.2 en 4.4 van het Uitvoeringsplan en de bijlagen 3, 8, 9, 16, 17 en 20, gelet op de artikelen 55-1 Gemeentewet en 10 Wet openbaarheid van bestuur, bescherming economische en financiële belangen gemeente en Stichting Woonplus Schiedam en eerbiediging persoonlijke levenssfeer. Bijlage 1 Intentieverklaring Groenoord en Nieuwland op duurzame warmte Openbaar Bijlage 2 Rapport Aardgasvrije Wijken Schiedam Openbaar Bijlage 3 Overzicht woningen en utiliteiten Groenoord Geheim Bijlage 4 Advies WEG op rapport Aardgasvrije Wijken Schiedam Openbaar Bijlage 5 Strategisch communicatieplan GNDW Openbaar Bijlage 6 Samenvatting Strategisch communicatieplan Openbaar Bijlage 7 Selectie referentiecomplexen Openbaar Bijlage 8 Memo bij Haalbaarheidsonderzoek referentiewoning Geheim Bijlage 9 Haalbaarheidsonderzoek referentiewoning (galerijflat ) Geheim Bijlage 10 Notitie wettelijke kader aanbesteding warmtenet Openbaar Bijlage 11 Uitnodiging marktverkenning warmtenet Schiedam Openbaar Bijlage 12 Actiekalender Communicatie Openbaar Bijlage 13 Informatiedocument voor experts en adviseurs (Q&A) Openbaar Bijlage 14 Informatiebrief aan VVE s in Groenoord Openbaar Bijlage 15 Informatiebrief aan woningeigenaren in Groenoord Openbaar Bijlage 16 Concept planning en clusterindeling Groenoord Geheim Bijlage 17 Concept fasering aansluiting woningen Groenoord Geheim Bijlage 18 Collegeakkoord Schiedam Bouwen met Nieuwe Energie Openbaar Bijlage 19 Raadsinformatiebrief Q Openbaar Bijlage 20 Achterliggende berekening NCW tekort Geheim Uitvoeringsplan Nieuwe Energie voor Groenoord versie 1.1 5

10 1. Algemeen De gemeente Schiedam en haar belangrijkste partners hebben begin 2017 hun inzet gebundeld in een lokale Greendeal om Groenoord met Nieuwe Energie in 2030 te realiseren; een wijk waar zonder aardgas wordt verwarmd en gekookt. 1 De keuze voor Groenoord als eerste wijk in Schiedam is dat jaar gemaakt, alsook de voorkeursoplossing voor het verwarmen van de woningen en utiliteiten in de wijk. Er komt een nieuw warmtenet met een aanvoertemperatuur van ca. 70 C, gekoppeld aan de Leiding over Noord; een stap in de realisatie van de warmterotonde in Zuid-Holland. Warmtenet als beste alternatief voor aardgas Voorafgaand aan de intentieverklaring van april 2017 is uitgezocht welke wijken het meest geschikt zijn om als eerste van het gas af te gaan, Groenoord en Nieuwland zijn naar aanleiding hiervan geselecteerd. Ook zijn verschillende duurzame alternatieven voor aardgas met elkaar vergeleken, zoals all-electric en biogas. 2 Op basis van dit onderzoek is in november 2017 door bestuurders van de vijf partners een warmtenet vastgesteld als voorkeursoplossing in Groenoord. Met een warmtenet gevoed uit de Leiding over Noord kan tegen de laagste integrale (maatschappelijke) kosten het uitfaseren van aardgas worden gerealiseerd en daarnaast de hoogste CO 2 reductie worden gerealiseerd. De wijk Groenoord leent zich goed voor het starten van de aardgasvrije transitie. Meer dan 80% van de woningen wordt verwarmd middels een collectieve installatie, de wijk kent een hoge dichtheid van woningen (en daarmee schaalgrootte) en de benodigde aanpassingen aan het vastgoed zijn relatief beperkt. De totale wijk biedt voldoende basis om een goed aanbod te realiseren voor eigenaarbewoners, huurders en professionele vastgoedeigenaren. Voor Nieuwland zal binnen 3-5 jaar een uitwerkingstraject worden opgestart waar de lessons learned uit Groenoord worden ingebracht. Introductie van de wijk Groenoord is een wijk in het Noordwesten van Schiedam, geflankeerd door de A4 en de A20 (zie figuur 1). In Groenoord woont een forse groep mensen voor wie elk dubbeltje telt. Voor de hele wijk staat betaalbaarheid voorop. In de wijk staan 4736 woningen, 130 zorgwoningen en 90 utiliteitsgebouwen, waaronder scholen, winkelcentra, zwembad/thermen en klein MKB. 3 De wijk wordt gekenmerkt door veel naoorlogse, gestapelde bouw (zie figuur 2). Er staan in totaal 49 complexen, Figuur 1: locatie Groenoord waarvan 29 VvE s, in de wijk. Stichting Woonplus Schiedam bezit circa 50% van de woningen in de wijk, waarvan 20% in gespikkeld bezit. Veel van de particulieren in de wijk zijn oud-huurders van Woonplus. De wijk doet haar naam eer aan; ondanks een hoge dichtheid aan woningen is er opvallend veel groen tussen de woningen. Een echt Groen-oord en een bepalend element van de wijk. Tijdens de stadsvernieuwing van jaar geleden is dit element in tact gelaten. Ook is destijds de basis gelegd voor de meedenkende houding die inwoners en de gemeente ten opzichte van elkaar hebben, interactie met en door bewoners is in Schiedam tweede natuur. Kenmerkend aan de wijk is dat er relatief veel oorspronkelijke bewoners wonen en daarmee relatief veel ouderen. Figuur 2: kenmerkende bouw Groenoord 1 Zie bijlage 1 voor de ondertekende intentieverklaring; toen nog geheten Groenoord en Nieuwland Duurzame Warmte 2 Zie bijlage 2 voor het rapport Aardgasvrije Wijken Schiedam 3 Zie bijlage 3 voor een overzicht van de woningen en utiliteiten in de wijk. Uitvoeringsplan Nieuwe Energie voor Groenoord versie 1.1 6

11 Het groen en het feit dat de bewoners er lang wonen betekent echter niet dat alle 9350 wijkbewoners in een ideale woonsituatie leven. Van de wijkbewoners heeft 13% een WMO-voorziening en 8% geen baan. Het gemiddeld besteedbaar inkomen ligt aanzienlijk lager dan het gemiddelde in Nederland. 4 Er wonen diverse etniciteiten; in de wijk is 58% van Nederlandse komaf, 19% heeft een niet-westerse afkomst, 9% is Turks en 5% Marokkaans. In 2017 zijn gesprekken met de bewoners over nieuwe energie geïntensiveerd. Het merendeel van de bewoners liet weten dat zij vooral voor nieuwe energie zouden kiezen omwille van de veiligheid en voor de toekomst van hun kinderen. Daarmee gaat Nieuwe Energie voor Groenoord verder dan het vervangen van een Cv-ketel door een afleverset; we gaan samen met bewoners naar een wijk waar energie is voor de toekomst. Betaalbaarheid voor alle bewoners Wij pakken de kans om als proeftuin te fungeren met beide handen aan; wij geloven dat er veel te leren valt van ons proces, wetende dat ook wij nog veel gaan leren. De uitdaging om een hele wijk van het aardgas af te krijgen middels een nieuw warmtenet en bewoners in beweging te krijgen hiervoor kan in Groenoord alleen gerealiseerd worden als het totale volume van de wijk gezamenlijk wordt ingezet en dus een prijs gerealiseerd wordt waarmee alle benodigde aanpassingen meetellend de woonlasten van de bewoner niet toenemen. Ook realiseren we ons dat voor bewoners de ecologische duurzaamheid veelal geen prioriteit is. We gaan dus actief op zoek naar meekoppelkansen die aansluiten bij de prioriteiten van bewoners zoals wooncomfort, veiligheid en gezondheid. Om bewoners mee te krijgen betrekken wij ze vanaf het begin af aan. Een-op-een bij festivals en bijeenkomsten, gezamenlijk binnen sociale structuren waar zij onderdeel van uitmaken, maar ook middels afvaardigingen, zoals de WijkEnergiekGroep en Energiek Schiedam. Uit deze contacten blijkt dat voor Groenoorders de vraag Wie gaat dat betalen? een hele belangrijke is. Voor hen moeten er dus aantrekkelijke afspraken gemaakt worden met een warmteleverancier over tarieven. Om deze afspraken te kunnen maken is het belangrijk dat naast de corporatie die al flink wat massa met zich meebrengt ook particuliere eigenaren de overstap maken naar het warmtenet. De financiële injectie van de Proeftuinenregeling brengt deze particuliere eigenaren in beweging door de onrendabele top van de aanpassingen aan hun woning te dekken en fungeert zo als katalysator in de wijk. De subsidie creëert een vliegwiel waardoor iedereen, ook de woningcorporatie, commerciële verhuurders en utiliteitsbeheerders, in staat wordt gesteld over te gaan naar nieuwe energie. De gevraagde subsidie van 5,5 miljoen zorgt voor additionele investeringen van 76 miljoen in de wijk. De start van dit aanlegproces vindt midden in de wijk plaats; hier zijn de 771 woningen de launching customer voor de hele wijk. In dit deel zijn woningen van de corporatie, VvE s met gemengd bezit en 4 CBS; gem. besteedbaar inkomen Nederland ,- ; gem. besteedbaar inkomen Groenoord ,- (2015) Uitvoeringsplan Nieuwe Energie voor Groenoord versie 1.1 7

12 volledig particuliere flats; een perfecte proeftuin voor de rest van de wijk, Nieuwland en andere gebieden in de regio. Contactgegevens contactpersoon gemeente Naam: Bert Vos adres: Uitvoeringsplan Nieuwe Energie voor Groenoord versie 1.1 8

13 2. Aanpak Om betaalbaarheid te borgen en bewoners en (particuliere) eigenaren te betrekken werken we aan de ontwikkeling en realisatie van onderstaande randvoorwaarden. We onderscheiden er vijf in de aanpak van ons project. Deze worden parallel en in onderlinge samenhang uitgevoerd. 1. Communicatie, betrokkenheid en participatie Aardgasvrije wijken zijn er niet van de ene op de andere dag. Commitment van en draagvlak onder alle stakeholders is van doorslaggevend belang voor het daadwerkelijk realiseren van een volledig aardgasvrije wijk. Daarmee zijn communicatie, betrokkenheid en participatie essentiële factoren in het slagen van dit project. Betrokkenheid (ook al in de verkennende fase) bewerkt een gevoel van eigenaarschap dat nodig is in de volgende fases en bij de onvermijdelijke overlast en mogelijke nadelen. Bij de start van het project is een Wijk Energiek Groep (WEG) opgezet met bewoners uit de wijk. Zij hebben meegedacht over het beste warmte-alternatief voor de wijk en geadviseerd dat betaalbaarheid en keuzevrijheid de belangrijkste voorwaarden zijn voor bewoners in de wijk (zie figuur 3). 5 We hebben een goed beeld van de wijk; Groenoorders zijn eerlijke mensen die je niet voor de gek moet houden; eerlijk zeggen hoe het ervoor staat brengt je het verst. Dit verlangt heldere, eerlijke, eenduidige en toegankelijke communicatie - via eenduidige en eenvoudige kanalen. Vanuit de gemeente is het Servicepunt Woningverbetering ingericht als eerste toegangspunt voor VvE s en woningeigenaren. Deze biedt praktisch en persoonlijk advies. Samen met bewoners van een enthousiaste VvE uit de wijk ontwikkelen zij een stappenplan om deze gereed te maken voor aansluiting op het warmtenet, als onderdeel van hun Meerjaren Onderhoudsplan, die zo een MJOP++ wordt. Via het Servicepunt Woningverbetering worden ook de vragen die leven in de wijk opgehaald en tweewekelijks geüpdatet op de website in de vorm van een Q & A. Figuur 3: Belangrijkste voorwaarden WEG (2017) Door gesprekken met bewoners is ons duidelijk geworden dat de motivatie voor nieuwe energie voor de bewoners gaat over de toekomst van hun kinderen en het vergroten van de veiligheid. Daarom betrekken we scholen en andere onderwijsinstellingen bij de transitie. Via projecten in de wijk op het gebied van duurzaamheid wordt de jeugd van Groenoord zich bewust van hoe zij kunnen helpen aan een beter milieu. Een aardgasvrije wijk is daar onderdeel van. Ook de kindergemeenteraad, een adviesorgaan van de gemeenteraad, wordt betrokken bij dit project; zij hebben in mei 2018 een rondleiding door de wijk gehad. De kinderen van de wijk van de toekomst beïnvloeden hun ouders en hun grootouders. Deze grootouders en andere ouderen vinden veiligheid zeer belangrijk. Dit gegeven nemen we als een waarde mee in de communicatie; elektrisch koken is misschien nodig voor de overstap, maar ook veel veiliger dan koken op een gasstel. Dat staat centraal. Er is een strategisch communicatiekader 6 specifiek ontwikkeld voor de aanpak van Groenoord, maar deze laat ook ruimte voor vragen en verwachtingen van buiten Groenoord. Met name vanuit Nieuwland, de wijk die volgt op een, succesvolle, aardgasvrijetransformatie van Groenoord. Binnen het communicatiekader beseffen 5 Zie bijlage 4 voor het advies van de WEG naar aanleiding van het rapport Aardgasvrije Wijken Schiedam. 6 Zie bijlage 5 voor het strategisch communicatieplan en bijlage 6 voor de samenvatting Uitvoeringsplan Nieuwe Energie voor Groenoord versie 1.1 9

14 we ook dat de ontwikkelingen in Groenoord verwachtingen wekken en breder in de gemeente en regio kunnen inspireren. Hier houden we nu al rekening mee. 2. Acceptabele business case Om te komen tot een samenwerkingsovereenkomst met de toekomstige beheerder/exploitant van het warmtenet moet voor alle stakeholders, in het bijzonder voor de bewoners, een acceptabele business case bestaan. Wij wachten niet tot we een aanbod krijgen; we kijken eerst zelf wat acceptabel is voor de bewoners om vervolgens een objectieve afweging te kunnen maken. Er is een collectieve kostenraming opgesteld van de totale wijk, waarin we rekenen van rechts naar links (zie figuur 4). Figuur 4: business case opbouw van rechts naar links De hoogte van de huidige woonlasten voor bewoners (woningeigenaren én huurders) zijn ons startpunt., bepaald als huur- of hypotheeklasten en de overige vaste en variabele lasten. Deze bepalen hoe de kosten over de rest van de keten verdeeld kunnen worden, en dus hoe de business case er uit moet zien voor het aansluiten van het vastgoed, de leverancier en het transport (zie figuur 5). Figuur 5: Opbouw warmteketen In de kostenraming maken we onderscheid tussen noodzakelijke werkzaamheden en kosten die het gevolg zijn van aansluiten (zoals een nieuwe pannenset en het vervangen van leidingen), en kansen die verzilverd kunnen worden (zoals opleidingsplekken in de wijk). Kansen zien en benutten beïnvloedt de business case, alsook het draagvlak en leefsituatie van de bewoners. 3. Vastgoed Voordat het gasnet kan worden verwijderd, moet voor elke woning een alternatief gerealiseerd zijn voor het verwarmen van de woning, voor warm tapwater en koken. Eigenaren en bewoners moeten zich een beeld kunnen vormen van de maatregelen die genomen moeten worden voor dit alternatief en de kosten die dit met zich meebrengt. Voor ruim 90% van de wijk (alle hoogbouw) is een warmtenet van 70 C (kostentechnisch) het beste warmte-alternatief. Om te bepalen welke aanpassingen nodig en/of gewenst zijn om aan te sluiten op het warmtenet zijn referentiecomplexen geselecteerd. 7 De eerste van deze complexen is zeer gedetailleerd uitgezocht; de resultaten zijn referent voor 82% van de woningen in de wijk. (Zie figuur 8.) Het resultaat hiervan heeft voldoende informatie opgeleverd over isolatie, installaties, zonnepanelen, etc. om de verdere referentiecomplexen 7 Zie bijlage 7 voor de referentiecomplexen Uitvoeringsplan Nieuwe Energie voor Groenoord versie

15 sneller uit te werken. 8 Voor de overige woningen worden nog 3 referenties onderzocht (gestapelde bouw van na 2005, rijwoningen van na 2005 en rijwoningen van ). Om aan te sluiten op een warmtenet van 70 C zijn drie scenario s doorgerekend voor het eerste referentiecomplex (en daarmee geldend voor 82% van de wijk). Deze scenario s zijn als volgt: Minimale aanpak - A. Dit scenario geeft inzicht in de minimale investeringen die gedaan moeten worden om aan te sluiten op het warmtenet. Standaard aanpak - B. Dit scenario beperkt zich zoveel als mogelijk tot installatietechnische aanpassingen. Dit scenario is no-regret t.o.v. scenario C en geplande onderhoudsmaatregelen. o B+ aanpak is aangevuld met bouwkundige maatregelen die gericht zijn op verbetering van het comfort van de woningen. Vergaande aanpak - C. Dit scenario is gericht op maximale CO₂-reductie, een lage warmtevraag en ruimteverwarming op basis van laagtemperatuurverwarming. De resultaten staan in tabel 1 weergegeven (kosten inclusief BTW): Item Scenario A Scenario B Scenario B+ Scenario C Doelstelling Lage investeringen Beperken tot installatietechnische aanpassingen No-regret met scenario C Bouwkundige maatregelen binnen het huidige casco gericht op comfortverbetering Lage warmtevraag Laagtemperatuur verwarming Hoge CO 2-reductie Koken Elektrisch koken Elektrisch koken Elektrisch koken Elektrisch koken Samenvatting Elektrische boiler en Warmte-unit en Beperkte Vergaande maatregelen collectieve aansluiting collectieve isolatiemaatregelen. isolatiemaatregelen. voor verwarming. aansluiting met Verder gelijk aan scenario Verder gelijk aan nieuw distributienet. B scenario B Investeringskosten 7.023, , , ,- Jaarlijkse kapitaallasten 254,- 576, , ,- CO 2-reductie 13% 51% 54% 58% Tabel 1: Resultaten van de scenario's voor woningaanpassing De eigenaar-bewoner kan zelf het scenario kiezen dat het beste aansluit bij zijn/haar woonwensen. Voor de meeste bewoners zal naar verwachting scenario B het gekozen scenario worden. Afhankelijk van de specifieke situatie per complex/appartement kan dit worden aangevuld met één of meer maatregelen uit scenario B+. Alle scenario s kunnen worden aangevuld met zonnepanelen op het dak; de CO₂ besparing wordt dan 20% hoger. Voor de 299 grondgebonden woningen wordt onderzocht of all-electric kostentechnisch een aantrekkelijk alternatief is. Tevens wordt een all-electric pilot geïnitieerd door bewonersorganisatie Energiek Schiedam (met steun van de gemeente) om bewoners van alle informatie te voorzien om hen een goede afweging te kunnen laten maken. 4. Het warmtenet en de openbare ruimte De route en fasering van het nieuwe warmtenet is afhankelijk van waar wordt gestart met aansluiten en hoe, voor alle woningen, de minste extra meters afgelegd hoeven te worden. De partners zijn gezamenlijk tot een concepttracé gekomen dat de impact op de openbare ruimte minimaliseert (zie 8 Zie bijlage 8 en 9 voor een memo en het rapport Haalbaarheidsonderzoek referentiewoning (galerijflat ) Uitvoeringsplan Nieuwe Energie voor Groenoord versie

16 figuur 6). In de wijk is vervolgens gekeken hoe de koppeling met de gebouwen gemaakt kan worden; daar waar de (collectieve) ketels zich bevinden in de gebouwen. We brengen het warmtenet direct tot middenin de wijk, daar waar we als eerste gaan aansluiten. Op dit moment geldt dat de restwarmtebron die de Leiding over Noord voedt, warmte uit een afvalcentrale, als beste optie voor de aankomende termijn voldoet. De redundantie in de regio is dusdanig groot dat ook verduurzaming op de lange termijn geborgd is, onder andere door de mogelijkheid tot geothermie. Figuur 6: warmtevraag in de wijk 5. Systeemvragen Een transitie roept systeemvragen op. Een van de meest prangende is het wettelijk kader rondom warmteconcessies. Ook na gedegen onderzoek in samenwerking met het Programmabureau Warmte en Koude van de Provincie Zuid-Holland, diverse gemeenten en specialisten van het Ministerie van EZK, RvO en PIANOo (het expertisecentrum aanbesteden van het Ministerie van EZK) 9 is geen eenduidig antwoord te geven op de vraag of er een wettelijke plicht is tot aanbesteden van een warmtenet. In Schiedam is vervolg gegeven aan deze vraag; is het wenselijk om aan te besteden? Aangezien Eneco eigenaar van de Leiding over Noord is (hoofdleiding), is het de vraag of meerdere partijen geïnteresseerd zijn in de aanleg en/of exploitatie van een lokaal warmtenet voor de wijk Groenoord (en/of Nieuwland). Concurrentie kan zorgen voor een beter aanbod voor afnemers. Of er voldoende concurrentie bestaat, wordt nu onderzocht met een marktverkenning (de resultaten zijn medio juli 2018 bekend). Op basis van de marktverkenning zal worden besloten hoe een partij voor aanleg beheer en/of exploitatie van het warmtenet wordt gecontracteerd. De resultaten over de wenselijkheid van aanbesteden zullen worden gedeeld met andere gemeenten. 2.1 Werkzaamheden en activiteiten die in 2018 plaatsvinden Komende periode zullen we de participatie met bewoners verstevigen en ontwikkelen we (samen) handelingsperspectief, in lijn met onze huidige aanpak. Het proces in Schiedam loopt nu ruim anderhalf jaar en zal gewoon gecontinueerd worden ongeacht de beoordeling van de aanvraag. In 2018 vinden onder meer de volgende activiteiten plaats: - Het continueren en uitbouwen van de rol van de Wijk Energiek Groep. We spreken regelmatig samen af, houden elkaar op de hoogte van signalen en aandachtspunten en doen samen leuke dingen voor en in de wijk (zoals inductiekoken op het Wijkfestival). We vragen ze - serieus en op tijd - als klankbord te fungeren voor plannen van de projectgroep en vragen ze actief mee te denken over de bewonerscampagne en communicatieteksten en -uitingen. Diverse leden van de WEG willen graag ambassadeur in de wijk zijn. Er is alle ruimte voor bewoners om aan te sluiten bij deze groep. - Energiek Schiedam ontwikkelt een informeel uitwisselingsplatform voor de early adopters die aardgasvrij willen wonen. Dit platform is zowel voor de bewoners van Groenoord en Nieuwland als die van andere wijken in Schiedam. - De blijvende bewonerscontacten onderhouden, zoals het Wijkoverleg Groenoord, de Kindergemeenteraad, het Groenoord festival, de huurdersvereniging, Wijk Energiek Groep, lokale krantenartikelen, online uitingen op de eigen en andere websites, etc Betrekken van specifieke doelgroepen om gezamenlijk bewonersreizen en communicatiemiddelen te verbeteren, zoals VvE s en grondgebonden eengezinswoningen. 9 Zie bijlage 10 voor notitie Wettelijk kader aanbesteding warmtenet van maart 2017 en bijlage 11 voor de uitnodiging voor de marktverkenning. 10 Zie bijlage 12 voor de actiekalender communicatie, d.d. mei 2018 Uitvoeringsplan Nieuwe Energie voor Groenoord versie

17 - Voor een groot deel van de woningen is al gedetailleerd in kaart gebracht welke keuzemogelijkheden en kosten aansluiting op het warmtenet met zich meebrengt. Voor de ontbrekende woningtypes (portieketageflats gebouwd na 2005 en grondgebonden woningen) wordt deze informatie in 2018 aangevuld. - Verder opleiden van de adviseurs van het Servicepunt Woningverbetering op bovengenoemde keuzemogelijkheden en consequenties (waaronder financieel) voor particulieren voor toekomstige aansluiting op het warmtenet, zodat bewoners inzichtelijk krijgen welke keuzes zij hebben en van hen gevraagd worden Starten van het maken van een (zeer) duurzaam MJOP++ met een van de flats in deelgebied 1 (zie paragraaf hieronder), die volledig in handen is van particulieren. Aangezien deze besluitvorming in een gebruikelijke vergadercyclus van VvE s meerdere jaren zal beslaan, is dit jaar al gestart met de gesprekken. - Contact leggen met nog niet bereikte particuliere eigenaren en eigenaren van utiliteitsgebouwen over hun positie ten opzichte van deze transitie. Juni 2018 zijn brieven gestuurd naar alle eigenaren/bewoners in de wijk om hen te informeren en uit te nodigen vragen te stellen aan het Servicepunt Woningverbetering, of in het geval van huurders, aan Woonplus. Ook zijn alle bewoners uitgenodigd voor het Groenoordfestival van 7 juli om daar vragen te stellen en informatie op te halen Uitbreiden van financieringsmogelijkheden voor particulieren door het gemeentelijke revolverend fonds ook toepasbaar en beschikbaar te maken voor woningverbetering in het kader van energietransitie. - Woonplus heeft voor haar gehele bezit bepaald wat de meest kostenefficiënte manier is om haar bezit te verduurzamen. In Groenoord is dat aansluiting op het warmtenet. De referenties maken inzichtelijk welke aanpassingen nodig zijn in en aan de woningen. Voor de eerste 132 woningen wordt dit jaar al gestart met het uitvoeren van de aanpassingen. - Voor de zomer krijgen alle huurders van Woonplus het aanbod om de meterkast kosteloos aan te passen als zij overstappen op inductiekoken. - Continueren van het leveren van input aan schoolbesturen om Programma s van Eisen voor toekomstige gebouwen (minimaal) aardgasvrij te laten zijn. - Gunning van het warmtenet; in navolging van de marktverkenning (zie paragraaf x) wordt in het derde kwartaal van dit jaar een selectieproces georganiseerd om aan het einde van het jaar 2018 begin 2019 een concessie te gunnen aan een partij, of partijen, die de aanleg en exploitatie van het warmtenet en de levering van warmte op zich neemt/nemen. De strategie voor deze selectie en gunning volgt uit de marktverkenning die juni 2018 is afgerond. 11 Zie bijlage 13 voor meest recente Q & A ( Informatiedocument voor experts en adviseurs ) 12 Zie bijlage 14 en 15 voor de meeste recente brieven aan VvE s en woningeigenaren in de wijk Uitvoeringsplan Nieuwe Energie voor Groenoord versie

18 2.2 Planning ten aanzien van het jaar waarin woningen van het aardgas zijn B&W hebben besloten geheimhouding te leggen op de adviesnota, de paragrafen 2.2, 4.2 en 4.4 van het Uitvoeringsplan en de bijlagen 3, 8, 9, 16, 17 en 20, gelet op de artikelen 55-1 Gemeentewet en 10 Wet openbaarheid van bestuur, bescherming economische en financiële belangen gemeente en Stichting Woonplus Schiedam en eerbiediging persoonlijke levenssfeer. 2.3 Inbedding in de gemeentelijke en regionale planvorming Op 20 april 2017 hebben gemeente Schiedam, Stichting Woonplus Schiedam, Eneco Warmte en Koude B.V., de Provincie Zuid-Holland en Stedin de intentieverklaring Groenoord en Nieuwland op Duurzame Warmte gesloten. 13 Deze intentieverklaring is een uitvloeisel van het Klimaatakkoord van Parijs, de Energieagenda van minister Kamp en de Green Deal Aardgasvrije Wijken waaraan Schiedam actief deelneemt. Eind 2017 is het project omgedoopt tot Groenoord met Nieuwe Energie. En noem het toeval - het nieuwe collegeakkoord van Schiedam heet Bouwen met Nieuwe Energie. 14 Duurzaamheid, stedelijke ontwikkeling en sociale ontwikkeling zijn de drie samenhangende kernopgaven voor de komende collegeperiode. De gemeente ziet de aardgasvrije transitie als integraal vraagstuk en koppelt daaraan ook andere onderwerpen, zoals het ordenen van ondergrondse infrastructuur, gezonde luchtkwaliteit, langer gezond thuis wonen en leer-werktrajecten. Nieuwe Energie voor Groenoord is hierbij een zeer belangrijk project! Met Groenoord als proeftuin wordt vooruitgelopen op het voor de gehele stad op te stellen transitiec.q. warmteplan. De eerste stappen zijn hierin al gezet met de afweging voor Groenoord en Nieuwland. In 2017 is regionaal de Energiemix opgesteld 15. Deze wordt komend jaar verder uitgewerkt in samenhang met de Regionale Energiestrategie (RES). In de regio Rotterdam-Den Haag werkt Schiedam met 22 gemeenten samen aan het opstellen hiervan. Oplevering is voorzien eind Eén van de inzichten van de Energiemix is dat, vanwege de potentiële beschikbaarheid van duurzame stroom en warmte, maximaal ingezet moet worden op restwarmte om in 2050 een energieneutrale regio te zijn. In Schiedam en de regio is weinig ruimte om op grote schaal all-electric oplossingen te voorzien van duurzaam opgewekte stroom. Met deze proeftuin in Groenoord toont Schiedam samen met Woonplus aan dat restwarmte een kansrijke optie is, ook in gebieden waar nog geen warmtenet ligt. Hiermee levert Schiedam een belangrijke bijdrage aan het vergroten van draagvlak voor het voorkeursalternatief van restwarmte bij andere gemeenten met vergelijkbare wijken en corporaties met vergelijkbaar bezit die nu nog terughoudend zijn ten aanzien van restwarmte. 2.4 Kansen pakken verbinding met andere opgaves in de wijk Vanaf het allereerste begin is gezocht naar meekoppelkansen; verbinding leggen met andere opgaven in de wijk. Dit is voor heel gemeente Schiedam een steeds gebruikelijkere werkwijze. Specifiek in Groenoord doen zich de volgende meekoppelkansen voor: - Aandacht voor de leiders van de toekomst - de kinderen dus. Middels projecten in de wijk op het gebied van duurzaamheid maakt de jeugd van Groenoord kennis met hoe zij kunnen meehelpen aan realisatie van milieudoelstellingen, zoals 13 Zie bijlage 1 voor de Intentieverklaring 14 Zie bijlage 18 voor Collegeakkoord Schiedam Bouwen met Nieuwe Energie 15 Opgesteld door OverMorgen in 2017 voor de regio en alle 23 individuele gemeenten in de regio Rotterdam Den Haag. Figuur 8: Bijeenkomst Kindergemeenteraad Uitvoeringsplan Nieuwe Energie voor Groenoord versie

19 aardgasvrije gebouwen. Ook haken we aan op de kindergemeenteraad en de NME lesprogramma s op de scholen die aangesloten worden op het warmtenet. De kindergemeenteraad is al meegenomen door de wijk (zie figuur 8). - Ook oudere scholieren worden betrokken; in het leerjaar zullen alle leerlingen van het Spieringshoek Technasium onderzoeksprojecten doen over de energietransitie in Groenoord c.q. Schiedam. Dit studiejaar heeft één groep leerlingen hiervoor al bijgedragen aan het lespakket. - Hoge werkloosheid en de inzet op onderwijs in de wijk leidt tot een van de meest relevante koppelkansen. Met aannemers, installateurs, leerwerkbedrijven, onderwijsinstellingen, de sociale dienst en sociale werkvoorziening wordt de mogelijkheid van leerwerktrajecten onderzocht. - De energietransitie vraagt om specifieke kwaliteiten die verder gaan dan technische kennis. Juist in deze wijk, waar taalachterstand een grote opgave is, is het opleiden van mensen die helder en beeldend kunnen communiceren, bijvoorbeeld over hoe installaties in huis gebruikt kunnen worden, een kans. Leer-werktrajecten bieden hiertoe kansen. Door jongeren uit de wijk een rol te geven in het communiceren naar hun buurtbewoners, verbeteren we onderlinge contacten in de wijk, geven we jongeren werkervaring en bereiken we mensen in hun eigen taal. - De Kansenfabriek 16 is een plek waar bewoners die lang uit het arbeidsproces zijn hun talent kunnen terug vinden en in de toekomst uitstromen naar een baan. Deze sociale stijging koppelen we aan onze doelstelling en zo werken zij mee aan een betere wijk en zijn zij de noodzakelijke handen om de energietransitie mogelijk te maken. - Pilot Gezonde Stad. De kansen van de energietransitie als motor voor een gezonde stad gaan verder dan de gegarandeerde bijvangst. Dat is in deze wijk zeer belangrijk gezien haar locatie, ingeklemd tussen twee grote snelwegen. Groenoord is de minst gezonde wijk van Schiedam, bewoners geven zichzelf een 2,8 als het gaat om gezondheid. Met het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat wordt een pilot gestart waarin de koppelkansen van thermische en akoestische isolatie, aanpak van geluidsoverlast en het verbeteren van luchtkwaliteit worden onderzocht. Dit sluit aan bij het advies De stad als gezonde habitat van de Raad voor de Leefomgeving en Infrastructuur. Doordat heel veel gestapelde bouw in directe omgeving van rijkswegen en stedelijke hoofdwegen staan zijn de resultaten van deze aanpak breed toepasbaar. - Een beter binnenmilieu en wooncomfort, ook in de gemeentelijke en maatschappelijke utiliteiten - waaronder twee nieuwe frisse scholen. Woningen slimmer verwarmen en ventileren verbetert het binnenklimaat en draagt bij aan een gezondere woonomgeving. - Elektrisch koken is in heel veel culturen niet vanzelfsprekend. Het eten smaakt niet of ik krijg het eten niet gaar zijn veel gehoorde uitspraken. Koken is een hobby, breed verspreid in de wijk. Er zijn 12 (!) kookclubs tot nu toe geïdentificeerd. Met kookworkshops, kookdemonstraties en kookwedstrijden willen we bewoners uitdagen om elektrisch te gaan koken. Dit heeft ook een sociaal effect. Door kookclubs samen uit te nodigen brengen we groepen bijeen die normaal gesproken langs elkaar heen leven. - Naast kinderen wonen er ook veel ouderen in de wijk. Voor hen, en voor hun medebewoners in de complexen, is veiligheid belangrijk. De overstap van gas naar elektrisch koken is al een goede stap in deze veiligheid. Door deze transitie te koppelen aan het al langer lopende Lang zult u wonen 16 Uitvoeringsplan Nieuwe Energie voor Groenoord versie

20 programma 17, kunnen we het ondersteunen van ouderen integraal benaderen en hen in staat stellen langer, gelukkig en gezond, thuis te blijven wonen. - Een interessante kans, verbonden aan het actief betrekken en bieden van handelingsperspectief aan bewoners, is dat we achter de voordeur komen van bewoners. In deze wijk is het aantal bewoners met een zwakke sociaaleconomische positie de laatste jaren flink toegenomen. Met name ouderen trekken weg en daarvoor in de plaats komen jonge (kwetsbare) bewoners van veelal buiten Schiedam die in toenemende mate geïsoleerd leven. De kans om achter de voordeur van bewoners te komen en te checken of zij wel in aanvaardbare woonomstandigheden verblijven, wordt groter. Weliswaar heeft de corporatie het contact met de bewoners al hoog in het vaandel, onder meer door bewoners met (betalings)problemen thuis te bezoeken en door dreigende huisuitzettingen aan te grijpen om de relatie tussen wonen en zorg onder de loep te nemen. Nieuwe Energie voor Groenoord biedt de mogelijkheid om tevens de zorgmijdende bewoners beter in kaart te krijgen. - De wijk GROENoord kent een ruime, groene opzet, die jaar geleden versterkt is. Dit kenmerkende karakter gaan wij bewaren en we grijpen elke mogelijkheid aan om dit te versterken. Als wegen en groen open moeten worden gehaald om het warmtenet aan te leggen, komt dezelfde hoeveelheid groen terug. En, bij aanvullende wensen van bewoners, wordt verkend wat mogelijk en realistisch is. - Aansluiting op nieuwe energie, ongeacht welk scenario de eigenaar kiest, zal het wooncomfort verhogen van bewoners. Nu komen er vaak klachten over kou binnen. Uit onderzoek in het kader van dit project bleek dat het afgiftesysteem (de radiatoren) inmiddels is gedateerd. In een deel van de woningen zijn deze naar huidige maatstaven te klein gedimensioneerd. In het pakket voor voorbereiding op de aansluiting op het warmtenet, wordt dit tekort aangevuld en kan het aangenaam warm worden in huis. 2.5 Verduurzaming van de alternatieve warmtevoorziening De regio rondom de haven van Rotterdam kent een enorm potentie voor restwarmte. De Leiding over Noord is geschikt voor het invoeden van andere restwarmtebronnen. Naast restwarmte is ook geothermie in de regio aanwezig. Geothermie heeft op dit moment niet de voorkeur; het is effectiever en duurzamer nu de warmte die anders de lucht in gaat te gebruiken. Op lange termijn is geothermie wel een goede duurzame bron voor het warmtenet in Groenoord. Discussies over de duurzaamheid van de bron zijn momenteel ook op regionaal, nationaal en internationaal niveau gaande. Voor Groenoord is de redundantie van restwarmte in de regio groot. Voor het aan te leggen net is de ambitie díe warmte na te streven die als meest groen wordt beoordeeld. Voorwaardelijk voor zowel gemeente als Woonplus is dat de bron meeverduurzaamt met maatschappelijke trends. De voorkeursoplossing voor een warmtenet van 70 graden is gemaakt op basis van de laagste maatschappelijke kosten én de hoogste CO2 besparing (zie figuur 9). Figuur 9: indicatie van de CO 2 uitstoot per warmtebron 17 Uitvoeringsplan Nieuwe Energie voor Groenoord versie

21 3. Betrokkenheid van stakeholders in en om de wijk 3.1 Betrokkenheid en inzet van stakeholders rondom de wijk De intentieovereenkomst die gemeente Schiedam, Stichting Woonplus Schiedam, Eneco Warmte en Koude B.V., de Provincie Zuid-Holland en Stedin begin 2017 sloten, was niet alleen een belofte. Alle vijf de partijen dragen financieel en/of in uren bij aan de realisatie van dit project. Een groot deel van de voorbereidende analyses en gesprekken worden gevoerd of geleid door leden van het projectteam, waarin elke partner is vertegenwoordigd. Gezamenlijk zijn een communicatiestrateeg 18 en een onafhankelijke procesbegeleider 19 ingehuurd specifiek voor dit project. De gemeenteraad wordt frequent op de hoogte gesteld van de vorderingen van het projectteam. 20 Bestuurders van alle vijf de partijen komen regelmatig bij elkaar in een stuurgroep om te adviseren over en accorderen van het vervolg. Deze stuurgroep heeft in maart 2018 ingestemd met de planning voor het vervolg, inclusief het continueren van het stevige communicatietraject, de marktverkenning, het gedetailleerder doorrekenen van benodigde aanpassingen aan het vastgoed en het berekenen van scenario s voor de collectieve business case. 3.2 Betrokkenheid en inzet van stakeholders in de wijk Betrokkenheid en draagvlak van bewoners zijn belangrijk in dit proces. Groenoorders zijn eerlijke mensen die je niet voor de gek moet houden; eerlijk zeggen hoe het is en gaat zijn, daar bereik je het meeste mee. Het strategisch communicatiekader biedt de paraplu hiervoor. Cruciaal is dat participatie niet van tevoren is uitgedacht, maar ruimte biedt voor nadere invulling vanuit de wijk of andere partijen binnen Schiedam. We investeren nadrukkelijk in goede persoonlijke contacten in de wijk en willen ruimte bieden voor ideeën. Dat vraagt van ons tijd, een open houding, creativiteit en flexibiliteit. Daarom zijn we vanaf het begin van het project zijn we al talloze initiatieven gestart: De Wijk Energiek Groep (WEG) is een bewonersgroep uit Groenoord en Nieuwland, opgericht vanaf de start van het project. De WEG heeft actief meegedacht met het onderzoek naar de voorkeursoplossing voor de wijk en gaf eind 2017 advies hierover 21. Zij geven aan dat betaalbaarheid, keuzevrijheid en het ontzorgen van eigenaren belangrijke aandachtspunten zijn. Deze nemen we zeer ter harte. De WEG houdt ook in het verdere proces een belangrijke functie als klankbord. Samen met het projectteam bezoeken leden van de WEG in juni een voorbeeldwoning in de wijk. Dat is ook het moment waarop we samen in gesprek gaan over het vervolg en de spelregels waarmee we gaan samenwerken. Energiecoöperatie Energiek Schiedam start, ondersteund door de gemeente, een informeel uitwisselplatform voor koplopers en woningeigenaren die hun huis aardgasvrij willen maken of hebben gemaakt. Energiek Schiedam heeft hierin een regierol en houdt voor de centrale 18 Lopend Vuur Communicatie ( 19 Squarewise ( 20 Zie Bijlage 19 voor Raadsinformatiebrief Q Zie bijlage 4 voor het advies van de WEG Uitvoeringsplan Nieuwe Energie voor Groenoord versie

22 boodschap en uitwisseling nauwe contacten met de projectgroep en het Servicepunt Woningverbetering. Het Servicepunt Woningverbetering adviseert particulieren hoe zij hun woning het beste kunnen verduurzamen en stuurt ze door naar de WoonWijzerWinkel als zij deze kennis willen omzetten in actie. 22 Naar aanleiding van diverse nieuwsberichten hebben zich hier al vijf geïnteresseerde VvE s uit Schiedam gemeld. Deze VvE s vormen, samen met het VvE-Platform Schiedam 23, een werkgroep die aan de slag gaat met de ontwikkeling van een duurzaam Meerjaren Onderhoudsplan. Voor het tweede jaar op rij is in juli tijdens het Groenoordfestival aandacht voor nieuwe energie. 24 De Kansenfabriek uit de wijk gaat aan de slag met koken op inductie vanuit verschillende culturen het projectteam is daar ook aanwezig om vragen te stellen en te beantwoorden. De bewoners worden ook per brief uitgenodigd om tijdens dit festival met ons te komen koken. 3.3 Leerelementen in Groenoord voor de rest van Nederland Alle wijken in Nederland voorzien van nieuwe energie vraagt doorbraken op vele fronten. In Groenoord hebben we de afgelopen periode ervaring opgedaan met vraagstukken waar vergelijkbare wijken tegenaan gaan lopen. De kennis die nu wordt ontwikkeld in Groenoord biedt kansen voor de aangrenzende wijk Nieuwland, en biedt perspectief voor wijken in de omringende regio die ook een aftakking van de warmterotonde willen realiseren. De geografische ligging van Schiedam, samen met de karakteristieke elementen die het zo geschikt maken voor een warmtenet, maakt het tot de ideale proeftuin hiervoor. De geleerde lessen zijn voor elke stakeholder van belang, voor woningcorporaties, gemeentes, provincies en met name voor particulieren die nog niet weten hoe ze aardgasvrij moeten worden. Uiteindelijk levert de transitie naar een aardgasvrije wijk een leereffect op voor heel Nederland. Wij zien vijf elementen eruit springen waarin Groenoord anderen kan inspireren: Het inzetten van meekoppelkansen. In Groenoord leren we meekoppelkansen herkennen, benutten en inzetten om de energietransitie te versnellen. Deze andere opgaves zoals hierboven uitgebreid besproken - vervagen het doel niet; de focus blijft scherp op een aardgasvrije wijk. De kansen worden juist ingezet als versnellingsfactor. Hoe verleid je potentiele partners om samen over de grenzen van de eigen opgave heen op zoek te gaan naar meekoppelkansen. Maar waar en hoe trek je de grens? Hoe deel je de kosten met professionele initiatiefnemers, hoe communiceer je nee naar partijen die een initiatief aandragen? Daar kunnen we straks meer over delen. Participatie door en betrokkenheid van diverse doelgroepen. - Het begeleiden van grote VvE s. Door het ontwikkelen van de VvE-reis en het MJOP++ samen met bewoners, begeleid door enthousiaste bewoners in Energiek Schiedam. Zowel het resultaat van de VvE-reis, als ontwikkelingsproces zijn hier een leerelement. - Helder handelingsperspectief voor eigenaar-bewoners. De referentiewoningen bestrijken een groot deel van de wijk. Daarmee ontwikkelen we diverse scenario s voor eigenaar-bewoners, deze kan vervolgens zelf voor aansluiten op het warmtenet, met welk scenario, of voor een all-electric scenario. Hiermee blijft de keuzevrijheid overeind, zelfs bij de keuze voor een collectief warmtenet als voorkeursoplossing. - Inzetten op duidelijke beelden en taal Een door de gemeente ondersteund samenwerkingsverband van VvE s om van elkaar te leren en kennis uit te wisselen. 24 Veel foto s in dit document zijn afkomstig uit een Leporello die op initiatief van de WEG is ontwikkeld in sept Uitvoeringsplan Nieuwe Energie voor Groenoord versie

23 Reeds opgedane ervaring leert ons dat het voor een bewoner beter kan meevallen, dan tegenvallen. Deze lijn zetten wij dan ook voort en denken hiermee een voorbeeld te stellen voor andere wijken, waar ook het mooi-weer-scenario averechtse effecten heeft opgebracht. Betaalbaarheid als uitgangspunt Door in te zetten op een aantrekkelijk aanbod voor de hele wijk, waar iedereen van meeprofiteert. Hiermee zijn we een voorbeeld voor andere wijken die op een nieuw aan te leggen secundair transportnet moeten worden aangesloten en dat zijn er nogal wat in de regio rondom Schiedam. Ook zijn we een proeftuin voor andere woningcorporaties; zij kunnen leren hoe zij hun bezit strategisch in kunnen zetten en sturen op een goed aanbod waarmee particulieren in beweging komen. Ontwikkelen van een (no-regret) aanpak voor scholen We ontwikkelen een aanpak voor scholen die aangesloten willen/gaan worden op een warmtenet, samen met stakeholders in de wijk. Deze aanpak ontwikkelen we geïntegreerd, zodat hun onderwijsplatform, via kinderen en ouders, de wijk op haar beurt in beweging krijgt. De beste prijs-kwaliteit uit de markt halen voor een nieuw warmtenet Gedwongen winkelnering, of vastzitten aan een monopolist zijn veelgehoorde bezwaren van particulieren die aangesloten zijn op een warmtenet. Om deze zorg weg te nemen is samen met RvO en PIANOo gezocht naar antwoord op de vraag of aanbesteden moet, kan en zin heeft in deze situatie. Het proces van de marktverkenning in Schiedam zal een precedent scheppen voor hoe een warmteleverancier gekozen kan worden. Alle wijken die een nieuw aan te leggen warmtenet als voorkeursoplossing kiezen, krijgen hiermee te maken. Uitvoeringsplan Nieuwe Energie voor Groenoord versie