Cultuurverschillen en corruptie

Transcriptie

1 Cultuurverschillen en corruptie Inhoud 1 Cultuurverschillen Algemene richtlijnen voor cross cultural business Dilemma s Type 1 Gerelateerd aan economische of technische ontwikkeling Type 2 Niet gerelateerd aan economische of technische ontwikkeling Moeilijke kwesties Corruptie Beperkingen Cultuurverschillen Bij internationaal ondernemen is kennis van de cultuur van een land of gemeenschap waar een organisatie zich wil vestigen of waar ze zaken mee wil doen, van groot belang. Het nietbegrijpen van een cultuur kan tot volledige mislukking van een zakelijk project leiden. Een mogelijke omschrijving van cultuur is de som van geloof, normen, waarden, regels, instituties en symbolen waarmee een groep, gemeenschap of volk zijn visie op de werkelijkheid weergeeft. Dat is op zich vrij vaag geformuleerd, maar kan duidelijker gemaakt worden door een opsomming van aspecten waarin cultuurverschillen tot uiting komen. Dat zijn bijvoorbeeld: - verschillen in regels, in wat men als goed of slecht ziet; - verschillen in de manier van redeneren (meer of minder rationeel/analytisch bijvoorbeeld); - individualisme versus collectivisme; - perceptie van tijd; - gebruik van ruimte; - taal en lichaamstaal. Hieronder zie je een overzicht van een aantal cultuurverschillen tussen Oost en West. Alleen al uit deze globale geografische aanduidingen kun je opmaken dat deze verschillen in zekere zin generaliserend zijn. Per land kunnen er genuanceerdere verschillen zijn. Net zoals er bijvoorbeeld ook in het Westen tussen Duitsland en Nederland verschillen zijn die, als je je er niet van bewust bent of niet weet hoe er mee om te gaan, een zakelijke relatie danig kunnen verpesten, zo kunnen er natuurlijk ook in het Oosten, een breed begrip voor landen uit het Bij Praktijkboek maatschappelijk verantwoord ondernemen 1/9

2 Midden-Oosten, Noord-Afrika en Azië, grote verschillen zijn per land of gemeenschap. Onderstaand overzicht geeft echter wel een goed beeld van welke verschillen er in het algemeen kunnen zijn. Cultuurverschillen tussen Oost en West Oost Groepsafhankelijkheid Schaamte Senioriteit Sterke hiërarchie Groepsrol Sterke scheiding taken en rollen mannen/vrouwen Minder focus op rationaliteit en feiten Focus op relaties Interne groepscontrole Beleefdheid (geen nee zeggen) Regels afhankelijk van situatie Ondersteuning door groep Tijdsblik gericht op verleden en nu Impliciete communicatie (focus op intenties) Kleine interpersoonlijke ruimte Veel non-verbale communicatie Vermijd open confrontaties Eer belangrijker dan feiten Vermijd/Verberg conflicten Toon emoties Wereld nauwelijks stuurbaar (fatalisme) Levende religie, magie West Individualisme Schuld Geen leeftijdsstatus Minder hiërarchie Persoonlijke ontwikkeling Veel minder sterke scheiding Sterke focus op rationaliteit en feiten Focus op inhoud, resultaten Controle buiten de groep Openheid/Directheid Regels voor iedereen gelijk Ondersteuning van buitenaf Tijdsblik gericht op toekomst Expliciete communicatie (focus op inhoud) Grote interpersoonlijke ruimte Minder non-verbale communicatie Directe confrontaties Feiten belangrijker dan eer Resolute afhandeling van conflicten Verberg emoties Wereld stuurbaar Religieus Bij Praktijkboek maatschappelijk verantwoord ondernemen 2/9

3 2 Algemene richtlijnen voor cross cultural business 1 Sta open voor andere culturen. 2 Leg nooit je eigen regels en gewoonten op aan een andere cultuur: - omdat dat niet werkt; - omdat het respecteren en juist het versterken van de cultuur van een gemeenschap in sterke mate bijdraagt aan commitment en loyaliteit. 3 Leer (vooraf) zo veel mogelijk over de andere cultuur, bijvoorbeeld met betrekking tot: - levenshouding - normen en waarden - etiquetteregels - religie - onderwijs - maatschappijvorm, samenleving en politiek en sociale verbanden - wetgeving - wereldbeeld - voedingsgewoonten - geschenken geven - enzovoort 4 Leer de taal! 5 Probeer de cultuur te classificeren. Dat laatste kun je bijvoorbeeld doen met behulp van de onderscheidingen die Pinto (2006) maakt of het model dat Hofstede (2005) gebruikt. Hofstede onderscheidt vier dimensies waarmee je culturen kunt onderscheiden. We geven hier een heel kort overzicht: 1 Individualisme versus collectivisme Groep zorgt voor je in ruil voor loyaliteit versus Zorg voor jezelf en je directe familie. 2 Grote versus kleine machtsafstand De baas heeft altijd gelijk, ook al heeft hij ongelijk versus De baas verwacht dat jij zelf ook beslist en geeft je daar de ruimte voor. Bij Praktijkboek maatschappelijk verantwoord ondernemen 3/9

4 3 Sterke versus zwakke onzekerheidsvermijding Werknemers blijven hun leven lang bij dezelfde organisatie en organisatieveranderingen komen moeizaam tot stand versus Werknemers veranderen makkelijk van organisatie, organisaties passen zich makkelijk aan. 4 Mannelijkheid versus vrouwelijkheid Assertiviteit, geld, status en prestaties als dominante waarden versus Focus op het onderhouden van relaties, zorg voor anderen en aandacht voor de kwaliteit van leven. 5 Bereidheid versus mindere bereidheid tot opofferingen op de korte termijn, ter wille van een beloning op de lange Denk bijvoorbeeld aan doorzettingsvermogen en spaarzaamheid versus streven naar snel resultaat. Pinto maakt onder andere onderscheid tussen F- en G-culturen (fijnmazig en grofmazig; Oost en West) en geeft een deel van die verschillen bijvoorbeeld weer met behulp van de piramide van Maslow: Beide benaderingen kunnen elkaar natuurlijk aanvullen. Uit de grote verschillen die te zien zijn in beide benaderingen (net zoals in het overzicht van cultuurverschillen hierboven), moge blijken dat een analyse van de cultuur in een land of gemeenschap voorafgaand aan een vorm van samenwerking absoluut noodzakelijk is om die samenwerking tot een succes te maken. Bij Praktijkboek maatschappelijk verantwoord ondernemen 4/9

5 3 Dilemma s Cultuurverschillen kunnen je ook voor ethische dilemma s plaatsen. We zullen eerst wat algemene richtlijnen en uitgangspunten bespreken om met die dilemma s om te gaan. Daarna gaan we wat specifieker in op het probleem van corruptie, smeergeld en relatiegeschenken. Bij het omgaan met ethische dilemma s die te maken hebben met cultuurverschillen kun je allereerst houvast vinden bij de volgende fundamentele basisrechten: 1 Het recht op vrijheid van beweging 2 Het recht op eigendom 3 Het recht op vrijheid van dwang 4 Het recht op een eerlijk proces 5 Het recht op non-discriminatie 6 Het recht op fysieke veiligheid 7 Het recht op vrijheid van meningsuiting en vakbondslidmaatschap 8 Het recht op minimaal onderwijs 9 Het recht op politieke participatie 10 Het recht op een bestaansminimum De volgende stap is dan om te beoordelen tot welk type van ethische dilemma s het dilemma behoort en de daarbij behorende vragen te beantwoorden: 3.1 Type 1 Gerelateerd aan economische of technische ontwikkeling 1 Is de praktijk moreel acceptabel in het licht van de economische of technische ontwikkelingsfase waarin een land zich bevindt? 2 Is de praktijk een schending van een of meer van de basisrechten? Bijvoorbeeld: - Is het moreel acceptabel om veel lagere lonen te betalen in derdewereldlanden? - Is het moreel acceptabel om pesticiden te verkopen in een derdewereldland, terwijl ze hier verboden zijn? Het antwoord op de eerste vraag is dan Ja, het antwoord op de tweede vraag meestal Nee. Ga dit zelf na. Bij Praktijkboek maatschappelijk verantwoord ondernemen 5/9

6 3.2 Type 2 Niet gerelateerd aan economische of technische ontwikkeling 1 Is het mogelijk om zaken te doen in dit land zonder betrokken te raken bij deze praktijk? 2 Is de praktijk een schending van een of meer van de basisrechten? Bijvoorbeeld: - Is het moreel acceptabel om zaken te doen met organisaties die het hun werknemers niet toestaan lid te zijn van een vakbond? - Is het moreel acceptabel om zaken te doen in een land waar marteling gebruikelijk is? In beide gevallen is dan het antwoord Nee. Ga dit zelf na. 4 Moeilijke kwesties Boven is een handige en concrete methode gegeven om om te gaan met ethische dilemma s in het internationaal zakendoen. Daarbij moet wel gezegd dat veel dilemma s te complex zijn om met deze korte methode op te lossen. Zie bijvoorbeeld de cases bij hoofdstuk 5. Je kunt dan beter gebruikmaken van het stappenmodel zoals gegeven in hoofdstuk 2. Dat model is zoals daar uitgelegd niet alleen een analysemodel, maar ook een argumentatiemodel, een model dus dat het mogelijk maakt om beredeneerde beleidskeuzes te maken en deze keuzes overtuigend te verantwoorden jegens interne en externe stakeholders. Een voorbeeld van een dilemma dat je met bovenstaande methode niet op kunt lossen, is: 1 Is het moreel acceptabel om zaken te doen in een land waar vrouwen niet mogen werken? In dit geval zou het basisrecht van non-discriminatie dit zakendoen te allen tijde verbieden. Veel organisaties werken echter wel in dergelijke landen. Om dat te kunnen verantwoorden zul je met het model uit hoofdstuk 2 de belangen van alle stakeholders in kaart moeten brengen en alle argumenten uit het normenperspectief, gevolgenperspectief en intentieperspectief op een rijtje moeten zetten en afwegen. Dan nog zal je keuze wellicht nooit in alle opzichten moreel goed te keuren zijn, maar die uitgebreidere analyse maakt je keuze waarschijnlijk wel veel meer moreel en maatschappelijk verantwoord. Bij Praktijkboek maatschappelijk verantwoord ondernemen 6/9

7 Een ander voorbeeld van een moeilijk dilemma is: 2 Is het moreel acceptabel om zaken te doen in een land waar corruptie algemeen gebruik is? Hier spelen de basisrechten van non-discriminatie en vrijheid (vrije markt) een rol. Op deze vraag zullen we hieronder nader ingaan. 5 Corruptie Bij corruptie kun je een onderscheid maken tussen vier vormen. Bij elk van deze vormen geven we ook kort een algemeen oordeel met argumenten. 1 Omkoping Betaling wordt aangeboden met als doel een voorkeursbehandeling te krijgen. Payment is offered in order to get preferential treatment. Oordeel Nooit acceptabel. Omkoping: - is een schending van het fundamentele recht op non-discriminatie; - belemmert een goede prijs-kwaliteitsverhouding en een goede prijsbepaling; - is funest voor een vrijemarkteconomie. 2 Afpersing Betaling wordt gevraagd, onder dreigement van letsel of schade (bijvoorbeeld het niet-krijgen van iets). Oordeel Hangt af van de gevolgen van de dreigementen: hoe schadelijker de gevolgen zijn, des te minder mag de organisatie afgerekend worden op het toegeven aan de afpersing. Daarbij geldt natuurlijk wel dat deze redenering alleen kan worden gevolgd als de organisatie geen andere keuzes heeft. 3 Smeergeld Milde vorm van afpersing. Bijvoorbeeld ambtenaren die kleine bedragen vragen om bepaalde taken uit te voeren die bij hun functie horen. Bij Praktijkboek maatschappelijk verantwoord ondernemen 7/9

8 Oordeel Acceptabel, eenvoudigweg omdat het in zoveel landen algemeen gebruik is dat het nietaccepteren de belangen van een organisatie buitenproportioneel kan schaden. 4 Geschenken Dit is algemeen gebruik in veel culturen, waar het gezien wordt als noodzakelijk voor: Common practice in many cultures, seen as a necessary instrument for: - het creëren en versterken van vertrouwensrelaties; - het tonen van respect; - het gunstig presenteren van jezelf en je organisatie. Oordeel Acceptabel als: - het geschenk inderdaad voor bovengenoemde doelen gegeven is; - de ontvanger er openlijk over kan praten; - het geschenk in verhouding is met het belang van de relatie; - de ontvanger zich vrij voelt wat betreft zijn toekomstige activiteiten en besluiten die te maken hebben met de gever. In dit verband is het ook noodzakelijk dat de organisatie zelf vooraf duidelijke regels op schrift stelt met betrekking tot wat wel of niet gepaste geschenken zijn. 6 Beperkingen Deze oordelen geven algemene richtlijnen over hoe je om kunt gaan met deze verschillende vormen van corruptie. Daarbij moet nadrukkelijk gezegd worden dat het inderdaad slechts algemene richtlijnen zijn en dat lang niet alle dilemma s op dit terrein met deze richtlijnen opgelost zijn. In deze richtlijnen wordt bijvoorbeeld gesproken van als de organisatie geen andere keuze heeft en als het de organisatie buitenproportioneel kan schaden en als de gever zich nog vrij voelt in zijn toekomstige beslissingen. Dat zijn voorbeelden van voorwaarden die een dilemma een stuk ingewikkelder kunnen maken, te ingewikkeld om met bovenstaande richtlijnen op te lossen. Ook in die gevallen is het veel raadzamer, zowel om redenen van morele maatschappelijke verantwoordelijkheid als om commercieel-zakelijke redenen, gebruik te maken van het analysemodel van hoofdstuk 2. Bij Praktijkboek maatschappelijk verantwoord ondernemen 8/9

9 Geraadpleegde bronnen Hofstede, G.J. en G. Hofstede (2006). Allemaal andersdenkenden, Contact. Jeurissen, R. (2006). Bedrijfsethiek een goede zaak. Van Gorcum. Pinto, D. (2006). Interculturele communicatie. Bohn Stafleu Van Loghum. Bij Praktijkboek maatschappelijk verantwoord ondernemen 9/9