Onderzoek naar het instellen van een gemeentelijk schuldenfonds

Transcriptie

1 Onderzoek naar het instellen van een gemeentelijk schuldenfonds Yvonne de Vries April

2 Inhoudsopgave 1. Inleiding Planning Relatie met beleidsplan Schuldhulpverlening Voordelen schuldenfonds Nadelen schuldenfonds Overleg met sociaal.nl Cijfers sociaal.nl Advies... 6 Bijlage 1 Voorbeelden van andere gemeenten... 7 Apeldoorn... 7 Tilburg... 7 Arnhem... 7 Den Haag... 7 Bijlage 2 Vragen bij het onderzoek

3 1. Inleiding In het beleidsplan Schuldhulpverlening is opgenomen dat we op advies van de adviesraad Sociaal Domein onderzoeken of de gemeente schulden kan overnemen van de schuldeisers, waardoor er voor de schuldenaar een overzichtelijke situatie ontstaat met maar één schuldeiser (de gemeente). De gemeente zou daartoe een fonds kunnen oprichten waar een deel van de reserves voor het sociale domein ingezet worden. In diverse gemeenten (bijvoorbeeld in Den Haag en Arnhem) lopen dergelijke initiatieven. Soms worden daar voorwaarden aan verbonden (bijvoorbeeld: jongeren moeten serieus werk maken van hun toekomst en een baan zoeken of studie volgen). 2. Planning De gemeenteraad in Elburg wil met de behandeling van de voorjaarsnota in juli 2017 een voorstel behandelen over dit onderwerp. In de tijd weggezet betekent dit: Tot half april: ambtelijk advies opstellen. Half april begin mei: advies vragen aan de adviesraad sociaal domein. 10 mei aanleveren voor college. Besluitvorming college 16 mei. 19 juni commissie MO 3 juli raad 3. Relatie met beleidsplan Schuldhulpverlening Schuldhulpmaatje JONG (pilot) Wat Voor SchuldHulpMaatje-Jong leidt SchuldHulpMaatje maatjes op, die jongeren tussen 16 en 26 jaar willen helpen om schulden te voorkomen of anders zo snel mogelijk en voorgoed op te lossen. De jongerenmaatjes hebben inzicht in de leef- en denkwereld van jongeren en hoe je hen daarin kunt bereiken. Maar ook wat zij nodig hebben en waar regelgeving voor jongeren afwijkt van die voor volwassenen. Uitgangspunt is het ontwikkelen van een gezonde financiële levensstijl. Doel van het pilot project SHM-JONG is het actief bijdragen aan het oplossen van de schuldenproblematiek onder jongeren in Elburg. Door middel van deze pilot willen we onderzoeken hoe dat het beste uitgevoerd kan worden. De pilot krijgt vorm door de inzet/koppeling van 5 SHM-JONG maatjes in Elburg aan 5 cliënten uit de doelgroep. Wie Eigenaar: Schuldhulpmaatje. Wanneer Financiën pilotfase. Doelen Actief bijdragen aan het oplossen van de schuldenproblematiek onder jongeren. Evaluatie 1 jaar na start. 3

4 5.5.1 Beleidswijzigingen / ontwikkelingen Wat Wie Wanneer Financiën Op advies van de adviesraad Sociaal Domein onderzoeken of de gemeente schulden kan overnemen van de schuldeisers, waardoor er voor de schuldenaar een overzichtelijke situatie ontstaat met maar één schuldeiser (de gemeente). De gemeente zou daartoe een fonds kunnen oprichten waar een deel van de reserves voor het sociale domein ingezet worden. In diverse gemeenten (bijvoorbeeld in Den Haag en Arnhem) lopen dergelijke initiatieven. Soms worden daar voorwaarden aan verbonden (bijvoorbeeld: jongeren moeten serieus werk maken van hun toekomst en een baan zoeken of studie volgen). Eigenaar gemeente i.s.m. de netwerkpartners. Doorlopend. Ambtelijke capaciteit. 4. Voordelen schuldenfonds 1. Als een schuldenaar nog maar 1 schuldeiser heeft, dan creëert dat heel veel rust. De voortdurende dreiging van verschillende deurwaarders valt hiermee weg. Er is nog 1 lopende aflossingsafspraak, namelijk die met het gemeentelijk schuldenfonds. 2. Schulden zijn vaak een belemmerende factor om te studeren of te werken. Hiermee kan reintegratie bespoedigd worden, zodat er ook sneller een hoger financieel perspectief in zicht komt. 5. Nadelen schuldenfonds 1. Vanuit het team organisatie advies wordt ingebracht dat de gemeente zelf bankier wordt. Dat is niet de core business van de gemeente. De tendens is juist dat de gemeente meer regiegemeente wil zijn dan uitvoerende gemeente. Een schuldenfonds instellen past niet goed in die visie. 2. Daarnaast neemt het schuldenfonds veel over van de schuldenaar. Zijn eigen verantwoordelijkheid, eigen kracht en zelf regie voeren over de financiën wordt deels weggehaald. Is dat wat we willen voor deze mensen, of kan het schuldhulpverleningstraject een training zijn voor de toekomst. Beter is om de cliënt te begeleiden en de regie bij de cliënt te laten. Ook omdat na verloop van tijd de schuldenaar zijn eigen administratie weer op orde moet houden. Het leereffect van de schulden en alle zaken daaromheen wordt teniet gedaan door een schuldenfonds. 3. Het kost (veel) ambtelijke uren om de administratie en invordering bij de schuldenaar uit te voeren. Als Sociaal.nl de uitvoering gaat doen, kost dit uiteraard ook geld. 4. Daarnaast is er groot risico voor de gemeente als de invordering niet loopt, bijvoorbeeld doordat een schuldenaar zijn baan verliest en de schuld niet meer af kan lossen. 5. Uit de ervaring met andere gemeenten (Apeldoorn en Tilburg) blijkt dat een andere aanpak, zoals intensiever inzetten op begeleiding meer succes heeft dan het overnemen van de schulden. In Apeldoorn was er een schuldenfonds voor jongeren, maar daar zijn ze mee gestopt. Het project van Schuldhulpmaatje Jong lijkt meer perspectief voor jongeren te bieden, dan het overnemen van schulden. Begeleiding speciaal voor de doelgroep leert deze cliënten om financieel gezond te worden en te blijven. Dat is een investering voor de toekomst met preventieve werking om recidive te voorkomen. De gemeente Apeldoorn is daarom deze weg ingeslagen. 4

5 6. Overleg met sociaal.nl Geen van de gemeenten met wie Sociaal.nl werkt, zet saneringskredieten in. Dat is waar het hier om gaat. Wel voeren zij dit uit voor de politie. De politie heeft als werkgever een sociaal fonds in het leven geroepen die de schulden overneemt van politieagenten. Sociaal.nl doet de uitvoering, namelijk afspraken met schuldeisers: nu eenmalige betaling van een (klein) deel van de schuld, tegen finale kwijting. Het sociaal fonds betaalt de schuldeiser. De politie houdt de aflossing in op het salaris van de agent en stort dit in het sociaal fonds. Belangrijke kanttekening hierbij is, dat het bij het sociaal fonds van de politie om schuldenaren gaat die allen een baan hebben, waarvan de meeste met een vaste aanstelling. Voor de mensen die een schuldhulpverleningstraject via de gemeente hebben, geldt dit lang niet in alle gevallen. 7. Cijfers sociaal.nl Sociaal.nl heeft managementinformatie aangeleverd dat inzicht geeft om hoeveel mensen het gaat, hoe de gezinssamenstelling is en hoe oud de aanvrager is. De cijfers zijn over de jaren 2015 en Er is in leeftijdscategorieën ingedeeld. De leeftijdsopbouw en gezinssamenstelling van het cliëntenbestand dat gebruik maakt van schuldhulpverleningstrajecten is als volgt: 2015 Leeftijd Leeftijd Leeftijd Leeftijd Leeftijd Leeftijd > 70 2 Totaal 128 Leeftijd Huishouden > 70 Totaal Eenoudergezin Alleenstaande Gezin met kinderen Echtpaar Overig meerpersoonshuishouden Wonend in instelling Onbekend Leeftijd Leeftijd Leeftijd Leeftijd Leeftijd Leeftijd > 70 2 Totaal 148 5

6 Leeftijd Huishouden > 70 Totaal Eenoudergezin Alleenstaande Gezin met kinderen Echtpaar Overig meerpersoonshuishouden Wonend in instelling Onbekend Advies Het advies is om vooralsnog geen schuldenfonds instellen. Dit gezien het feit dat het niet de core business van de gemeente is, het de vraag is of we schuldenaren hier op de lange duur mee helpen om financieel gezond te blijven en er negatieve ervaringen van andere gemeenten zijn. Het financiële risico van de gemeente is groot. Overigens kan altijd maatwerk worden toegepast bij schuldhulpverleningstrajecten. Zo wordt er in de uitvoeringspraktijk in uitzonderingsgevallen een soort van saneringskrediet (via leenbijstand) toegepast. Dit soort maatwerkoplossingen kunnen worden toegepast bij bijzondere individuele omstandigheden van de schuldenaar. Aansluitend bij het beleidsplan sociaal domein, waar we uitgaan van de uitgangspunten dat de mensen het `zelf doen` of `samen`, past een schuldenfonds hier niet goed bij. Als het zelf doen of samen doen met het netwerk niet lukt, dan geldt het uitgangspunt dat de mensen het `met ondersteuning` doen. Meer inzetten op begeleiding en nazorg, zodat mensen uiteindelijk de financiële administratie zelf op orde kunnen houden, sluit hier beter bij aan. Voorstel is om: 1. Meer in te zetten op begeleiding. Zoals intensievere budgetbegeleiding, waaronder een intensiever nazorgtraject dat eerder tijdens het schuldhulpverleningstraject start. En het project Schuldhulpmaatje Jong van start laten gaan. 2. Eerst de evaluatie van de intensivering van de begeleiding (o.a. Schuldhulpmaatje Jong) afwachten zodat duidelijk is waar eventuele extra ondersteuning nodig is. 6

7 Bijlage 1 Voorbeelden van andere gemeenten Apeldoorn Apeldoorn had een fonds voor jongeren met schulden tot Daar zijn ze mee gestopt, omdat er vrijwel geen geld werd afgelost. In plaats van het schuldenfonds zet men nu in op normale schuldhulpverleningstrajecten met professionals die gericht zijn op jongeren. Een jongerenconsulent van de gemeente, vrijwilligersorganisaties die gespecialiseerd zijn in jongeren etc. Tilburg Schulden van jongeren opkopen? Niet in Tilburg Redactie Moet je de schulden opkopen van jongeren die zwaar in de financiële problemen zitten? Den Haag vindt van wel. Die gemeente start een fonds om een gedeelte van de gemaakte schulden kwijt te schelden. In ruil hiervoor moeten jongeren de schoolbanken in of aan het werk. Lukt dat laatste niet, dan wacht vrijwilligerswerk. In Tilburg zien ze die aanpak niet zitten. De gemeente vindt het goed dat jongeren met schulden geholpen worden, maar mist de prikkel om in de toekomst geen schulden meer aan te gaan. Jongeren moeten er lering uit trekken en hun koopgedrag aanpassen. Anders heb je kans dat ze opnieuw vervallen in het oude gedr ag en nieuwe schulden opbouwen, aldus een woordvoerster. In Tilburg loopt sinds twee jaar de aanpak Fix Up Your Life. Bij schuldhulpverlening lopen jonge medewerkers rond die zich specifiek met de groep jongeren bezig houden. Zij volgen trainingen om vervolgens met ondersteuning van schuldhulpverlening te werken aan het oplossen van de schuldenproblematiek Arnhem Schulden worden (deels) kwijtgescholden als een jeugdige in zijn toekomst investeert (bijv. door opleiding of vrijwilligerswerk). Hij krijgt dan een saneringskrediet. Den Haag Gemeente Den Haag koopt schulden jongeren op Gepubliceerd: 24 mei 2016 Den Haag krijgt een Schuldenlab waarmee de gemeente samen met maatschappelijke partners innovatieve oplossingen gaat ontwikkelen om de Haagse schuldenproblematiek aan te pakken. Eén van de vernieuwingen betreft het Jongeren Perspectief Fonds. Hiermee wordt aan een jongere met schulden een saneringskrediet verstrekt dat niet in geld maar deels met vrijwilligerswerk wordt terug betaald. Bijna één op de vijf huishoudens heeft te maken met problematische schulden. In het beleidsplan schuldhulpverlening stelt het Haagse college dat er in de komende jaren extra wordt ingezet op het voorkomen en stabiliseren van problematische schulden. Daarnaast wordt ook de dienstverlening op gebied van schuldhulp verbeterd. Innovatie is een nieuwe pijler van het gemeentelijke schuldhulpbeleid. Schuldenlab In het Schuldenlab bedenken gemeente en maatschappelijke partners vernieuwende initiatieven om de schuldenproblematiek aan te pakken. De ideeën worden in de vorm van een pilot uitgeprobeerd en geëvalueerd en richten zich op preventie, minder bureaucratie en op het opkopen van schulden. Met het Schuldenlab neemt de gemeente het initatief om partners bij elkaar te brengen en dit gezamenlijk als stedelijk probleem op te lossen. Daarnaast wil de gemeente innovatie stimuleren en is het daarmee een aanvulling op bestaande schuldhulpverlening. 7

8 Jongeren Perspectief Fonds Uniek in Nederland is het Jongeren Perspectief Fonds dat voor de zomer van 2016 wordt gestart als onderdeel van het Schuldenlab. Aan de schuldeisers van een jongere wordt een aflossingsvoorstel gedaan in ruil voor kwijtschelding van het grootste deel van de schuld. De restschuld wordt door de gemeente Den Haag via het Jongeren Perspectief Fonds overgenomen. De jongere betaalt deze terug door te investeren in zijn of haar toekomst. Dat kan bijvoorbeeld door een opleiding te volgen of te gaan werken, in combinatie met vrijwilligerswerk. Het fonds kan ook worden ingezet om in noodzakelijke kosten te voorzien omdat bijvoorbeeld de ouders van een jongere schulden hebben. Te denken valt aan een voorschot van het schoolgeld om weer met een opleiding te beginnen. Met het Jongeren Perspectief Fonds krijgen Haagse jongeren met schulden op korte termijn weer de kans om zich volledig te richten op hun ontwikkeling door middel van school of werk. De gemeente is in gesprek met partners in de stad om ook een bijdrage te leveren aan het Jongeren Perspectief Fonds. Eerste resultaten Jongeren Perspectief Fonds Gepubliceerd: 15 februari 2017 In juli 2016 lanceerde de Gemeente Den Haag het Schuldenlab070, waarmee de gemeente samen met maatschappelijke partners innovatieve oplossingen is gaan ontwikkelen om de Haagse schuldenproblematiek aan te pakken ( Eén van de vernieuwingen was het Jongeren Perspectief Fonds. Op 15 februari 2017 konden de eerste resultaten van deze pilot worden getoond. Het was de bedoeling in een korte periode 30 jongeren te helpen, het zijn er 53 geworden. Ruim meer dan de helft van de jongeren zijn nu, na zes maanden, schuldenzorgvrij en dit traject lijkt vooralsnog goedkoper en effectiever dan de huidige diverse naast elkaar bestaande en uitgevoerde interventies. Uniek aan dit project is dat aan de schuldeisers van een jongere door de gemeente een voorstel wordt gedaan in ruil voor kwijtschelding van het grootste deel van de schuld. De restschuld wordt door de gemeente Den Haag via het Jongeren Perspectief Fonds overgenomen. De jongere betaalt deze terug door te investeren in zijn of haar toekomst. Dat kan bijvoorbeeld door een opleiding te volgen of te gaan werken, in combinatie met vrijwilligerswerk. Elke jongere komt met de gemeente tot een eigen perspectiefplan. Met het Jongeren Perspectief Fonds krijgen Haagse jongeren met schulden op korte termijn weer de kans om zich volledig te richten op hun ontwikkeling door middel van school of werk. Nu, na ongeveer de eerste zes maanden van de pilot, zijn 33 van de 53 jongeren schuldenzorgvrij. In Den Haag lopen circa jongeren risico op problematische schulden. Als een jongere eenmaal schulden heeft en hulp zoekt, bedragen deze schulden gemiddeld ,-. De jongeren in deze pilot hadden zelfs gemiddeld ,- aan schulden en konden niet terecht in reguliere schuldhulptrajecten. Wethouder Rabin Baldewsingh (SZW): "Jongeren die in de problemen komen moeten een extra kans krijgen. Sommigen moeten stoppen met hun studie omdat ze hun problemen zonder ondersteuning niet kunnen oplossen en in een negatieve vicieuze cirkel belanden. Dat is kapitaalvernietiging. Onze mensen helpen hen weer op weg. Uiteraard niet zo maar, de jongeren moeten zich volledig inzetten om het samen uitgewerkte plan uit te voeren. Maar doen ze dat, dan kunnen ze hun toekomst weer positief tegemoet zien. De instanties en organisaties bellen nog steeds volop of ze mensen bij JPF mogen plaatsen, dat sterkt ons om door te gaan." AEGON en ING stellen vanuit hun maatschappelijke betrokkenheid kennis en expertise ter beschikking aan de Haagse jongerenperspectief aanpak. De gemeente is verheugd dat op deze wijze met AEGON en ING invulling wordt gegeven aan de inspirerende samenwerking binnen het Schuldenlab070. Met het beleidsplan Schuldhulpverlening en het Schuldenlab070 zet het Haagse college de komende jaren in op het voorkomen en stabiliseren van problematische schulden van inwoners van de stad. 8

9 Bijlage 2 Vragen bij het onderzoek 1. Welk probleem willen we oplossen? 2. Welk fonds past bij Elburg? a. Op doelgroepen (jongeren tot 27 jaar, of toch breder). b. Tot een bepaalde schuldenhoogte? c. Tegenprestatie schuldenaar: studie/scholing/begeleiding jobcoach? 3. Welke juridische aspecten lopen we tegen aan? 4. Hoe regelen we het financieel? a. gemeente mag toch steeds minder zelf bankier zijn? b. schulden betalen uit de reserve sociaal domein? 5. Welke partners hebben we nodig? 9