Onderzoek naar vergroting van financieel inzicht in onderwijsmethoden. Een analyse van methoden in het onderwijs voor leerlingen van 8 tot 18 jaar.

Transcriptie

1 Onderzoek naar ergroting an financieel inzicht in onderwijsmethoden Een analyse an methoden in het onderwijs oor leerlingen an 8 tot 18 jaar. 1

2 1. Onderzoeksraag 1.1 Onderzoeksraag Waar wordt in methoden die in het Nederlandse onderwijssysteem oor 8 tot 18 jarigen worden gebruikt aandacht besteed aan bewust omgaan met geld en waar komt dit onderwerp niet aan de orde? Om inzicht te krijgen in de wijze waarop in het Nederlandse onderwijs aan leerlingen tussen de 8 en 18 jaar aandacht wordt besteed aan ergroting an financieel inzicht heeft SLO de afgelopen periode, op erzoek an CentiQ een drietal onderzoeken uitgeoerd: 'witte lekken onderzoek': nagegaan is welke onderwerpen die samenhangen met ergroting an financieel inzicht in de erschillen fasen an het onderwijs aan de orde moeten komen olgende de door het ministerie an OCW astgestelde kerndoelen en eindtermen. In de publicatie 'Onderzoek naar ergroting an financieel inzicht ia het onderwijs' is aangegeen in welke leergebieden en akken (onderdelen an) ergroting an financieel inzicht aangeboden moet worden. Kerndoelen en eindtermen bepalen immers wat er in het onderwijs ten minste aan de orde moet komen. Deze publicatie laat teens zien waar in het onderwijs geen aandacht wordt besteed aan dit onderwerp, de zogenaamde 'witte lekken'. methodescreening: kerndoelen en eindtermen geen aan wat er in het onderwijs aan de orde moet komen, Deze officiële doelen worden in de meeste geallen in methoden omgezet in lesmateriaal. Docenten geen aan de hand an de methoden les. In de screening an methoden oor basisonderwijs en oortgezet onderwijs is nagegaan op welke wijze de kerndoelen en eindtermen terug te inden zijn. In de oorliggende publicatie indt u het erslag an deze methodescreening. enquête onder docenten: de manier waarop een onderwerp daadwerkelijk in de klas aan de orde gesteld wordt is sterk afhankelijk an de wijze waarop docenten omgaan met een methode en het belang dat zij hechten aan een onderwerp. Middels een enquête is nagegaan hoe in de dagelijkse lespraktijk aandacht besteed wordt aan ergroting an financieel inzicht. De resultaten an deze enquête zijn erwoord in de publicatie 'Bijdragen an docenten aan ergroting an financieel inzicht an leerlingen'. In de oorliggende publicatie staat de methodescreening centraal. Aan de basis an deze screening ligt de raag hoe kerndoelen en eindtermen ertaald worden in lesinhouden en onderwerp an onderwijs ormen. 1.2 De methodescreening Hoewel kerndoelen en eindtermen het formele kader ormen oor het onderwijs als zogenaamde streef- en einddoelen, bepaald in de onderwijspraktijk an alle dag meestel de methode welke informatie aan leerlingen aangeboden wordt. Methoden laten zien hoe kerndoelen en eindtermen door auteurs/uitgeers zijn ertaald in concrete leerinhouden en opdrachten. De eindtermenanalyse (zie: 'Onderzoek naar ergroting an financieel inzicht ia het onderwijs') heeft uitgewezen dat ergroting an financieel inzicht in een aantal leergebieden en akken aan de orde komt. Een aantal methoden oor deze leergebieden en akken zijn geanalyseerd. Aan de basis an deze analyse liggen afspraken gemaakt tussen CentiQ als opdrachtgeer en SLO: SLO gebruikt oor de screening an zowel de kerndoelen/eindtermen als methoden een door CentiQ astgestelde begrippenlijst (zie tabel 1) de methodescreening wordt beperkt tot die leergebieden en akken waaran uit de analyse an kerndoelen/eindtermen is gebleken dat zij een substantiële bijdrage leeren aan de ergroting an financieel inzicht an leerlingen 2

3 per leergebied/ak zijn de twee meest gebruikt onderwijsmethoden per onderwijssoort gescreend. Gegeens oer de meest gebruikte methoden zijn erkregen an de grootste onderwijsleermiddelenleeranciers (Heutink onderwijs oor primair onderwijs en Van Dijks boekenhuis oor het oortgezet onderwijs) per onderwijssoort wordt een uitspraak gedaan oer de bijdrage die een methode leert aan de ergroting an financieel inzicht an leerlingen. De methodescreening is een methode met beperkingen. Voor een beperkt aantal leergebieden/akken is een beperkt aantal methoden geanalyseerd. De analyse geeft echter een beeld an de aandacht die er binnen het onderwijs is oor een onderwerp. Gecombineerd met de resultaten an de enquête ontstaat een completer beeld, omdat dan ook de raag is meegenomen of docenten in hun lessen aandacht besteden aan ergroting an financieel inzicht an hun leerlingen en of ze dit onderwerp belangrijk inden. Begrippenlijst Voor de screening an methoden is gebruik gemaakt an een begrippenlijst. Uitgangspunt hieroor ormde een door het NIBUD ontwikkelde lijst. Deze lijst is aangeuld met begrippen afkomstig uit de door SLO uitgeoerde analyse an kerndoelen en eindtermen. De uitgebreide begrippenlijst is aan de werkgroep onderwijs an CentiQ oorgelegd en door deze werkgroep astgesteld. Financiële kennis t.a.. inkomsten en uitgaen (functie en waarde an) geld (binnen sociale, maatschappelijke, culturele en economische context) zakgeld bijbaantje akantiewerk budget(teren) koopkracht kosten leensonderhoud BTW/BPM begroting sparen (rente) geld lenen (procenten) bezittingen en schulden (rood staan) betalingserplichting betalingsachterstand sociaal minimum Financiële kennis t.a.. producten en instanties functie an banken en erzekeraars bank- en spaarrekening polissen erzekering lening (rente/aflossingstermijn) kredietorm financiële diensterleners BKR (Bureau Krediet Registratie) rol an Europese, landelijke en regionale oerheden (locale, regionale, nationale en internationale) belastingen belastingaangifte effectenmarkt: aandelen/obligaties/opties internationale geldstromen/ beursen sociale erzekeringen indexeringen balans en jaarrekeningen 3

4 Financiële aardigheden rekenen met geld (munten en bankbiljetten benoemen, prijzen aflezen, prijzen optellen, prijzen afronden etc.) (elektronisch) betalen geautomatiseerd betalingserkeer (pinnen, internet) rekening openen (be)spaarplan opstellen administratie bijhouden bezwaar- en beroepsprocedures Consumentenbewustzijn consumenten-/koopgedrag (keuzen, behoeften, inkomen e.d.) reclame/commercie consumentenorganisaties (consumentenbond, Radar, Kassa) productinformatie relatie prijs-kwaliteit milieu-effecten Tabel 1: Begrippenlijst. Vakken waarop de methodescreening betrekking heeft Voorafgaande aan de methodescreening heeft een analyse an kerndoelen en eindtermen plaatsgeonden. Alle kerndoelen en eindtermen an alle leergebieden, akken en programma's oor het primaire en oortgezet onderwijs zijn daarbij bekeken op begrippen die samenhangen met ergroting an financieel inzicht an leerlingen. Deze analyse leerde dat an ergroting an financieel inzicht slechts bij een beperkt aantal leergebieden/akken sprake kan zijn (afhankelijk an de inulling die aan begrippen oorkomend in bij. eindtermen wordt gegeen). SLO heeft aan de werkgroep onderwijs an CentiQ oorgesteld methoden oor deze akken te analyseren. Het gaat per onderwijssoort om de akken: Primair onderwijs: Rekenen en wiskunde Oriëntatie op jezelf en de wereld Speciaal onderwijs Dierse informatie bronnen, welke integraal, oer de akgebieden, kunnen worden aangeboden Onderbouw oortgezet onderwijs: Wiskunde Mens en maatschappij Vmbo (leerjaar 3 en 4) Maatschappijleer 1 Economie Hao/wo (leerjaar 4, 5 en 6) Maatschappijleer 1 Economie Tabel 2: oerzicht akken De analyse Met name methoden in het primair onderwijs kennen aak een opbouw an groep 1 tot en met groep 8. Voor de methodeanalyse zijn alleen de delen die gebruikt bestemd zijn oor de groepen 5, 6, 7 en 8 geanalyseerd, omdat deze groepen allen binnen de leeftijdscategorie an 8 tot en met 18 jaar. Veel methoden bestaan uit een leerlingboek, een werkboek en een docentenhandleiding. Onder het kopje 'Geanalyseerde onderdelen' is per methode aangegeen welke onderdelen an een methode in de analyse meegenomen zijn. Met name in de docentenhandleidingen is nagegaan of er aanullende informatie of extra lessuggesties zijn opgenomen bij opgaen die betrekking hebben op ergroting an financieel inzicht. Waar dat het geal was is dat in de analyse per methode opgenomen. 4

5 Van de methoden oor primair en oortgezet onderwijs is aangegeen oor welke klassen an deze ormen an onderwijs ze bedoeld zijn. Voor de methoden oor speciaal onderwijs is dit lastig. Het speciaal onderwijs erzorgt onderwijs aan een heel brede doelgroep. Van leerlingen die nauwelijks kunnen leren tot leerlingen die tegen het regulier onderwijs aanzitten. De doelgroep is zeer diers en alt uiteen in meerdere kleine doelgroepen die oer het algemeen oor uitgeers commercieel niet interessant zijn om methoden oor te ontwikkelen. Het speciaal onderwijs maakt gebruik an bestaan materiaal dat wordt aangepast, eigen ontwikkeld materiaal en materiaal dat met behulp an subsidies speciaal oor deze doelgroep ontwikkeld is, een oorbeeld hieran is het zogenaamde Promotie materiaal, waaran een uitgae in de analyse is meegenomen. Omdat de doelgroep zo diers is is an het materiaal oor speciaal onderwijs moeilijk aan te geen oor welke leerlingen een publicatie precies bedoeld is. Dit onderscheid is in de analyse dan ook niet aangebracht. 1.3 Resultaten Voor elk an de hieroor genoemde akken zijn de twee meest gebruikte methoden geanalyseerd. Op erzoek an de werkgroep onderwijs an CentiQ is bij de eerder genoemde onderwijsleermiddelenleeranciers en bij uitgeers nagegaan wat het marktaandeel is an de geanalyseerde methoden. Uit concurrentieoerwegingen willen zowel de onderwijsleermiddelenleeranciers als uitgeers geen percentage geen. Hoe groot het marktaandeel an de geanalyseerde methoden is alt dus niet te zeggen. Enige uitzondering hierop ormt het materiaal oor het speciaal onderwijs. Voor deze orm an onderwijs bestaat weinig materiaal. Het materiaal dat er is wordt op eel scholen gebruikt. In de schema's hierna zijn per methode en per onderwijssoort uitspraken gedaan oer de bijdrage die door een methode aan de ergroting an financieel inzicht an leerlingen wordt geleerd. Daarna zijn in de bijlagen bij deze publicatie per methode de analysegegeens opgenomen. Deze analysegegeens ormen de basis oor de eerder genoemde uitspraken Resultaten per methode In onderstaande tabel staan per onderwijssoort de akken welke, op basis an kerndoelen cq. eindtermen, de (relatief) grootste bijdrage leeren op het gebied an de ergroting an financieel inzicht. Per ak zijn teens de twee meest gebruikte methoden ermeld. Primair onderwijs Vak Methoden Bijdrage aan ergroting an financieel inzicht Rekenen en wiskunde Oriëntatie op jezelf en de wereld - Wereld in getallen, De (derde ersie, 2000, Uitgeerij Malmberg) - De methode 'De wereld in getallen' draagt ten aanzien an ergroting an financieel inzicht hoofdzakelijk bij aan het kunnen rekenen met geld en het kunnen betalen met behulp an het gelddoosje (speelgoedgeld) - Alles telt (2000, Thieme Meulenhoff) - De methode 'Alles telt' draagt ten aanzien an ergroting an financieel inzicht hoofdzakelijk bij aan het kunnen rekenen met geld en het kunnen betalen (gepast betalen, terug betalen) eentueel met imitatiegeld. - De grote reis ( , Malmberg) - De methode 'De grote reis' draagt ten aanzien an ergroting an financieel inzicht ooral bij aan het thema 'Consumenten bewustzijn' - Topondernemers ( , Heutink) - In 'Topondernemers' zijn slechts 7 kaarten aangetroffen met opdrachten die enigszins inspelen op financieel inzicht. 5

6 Speciaal onderwijs Vak Methoden Bijdrage aan ergroting an financieel inzicht Geen specifiek akgebied genoemd - Gewoon zo! (lesmateriaal oor praktijkonderwijs en (V)SO-cluster 3). Met ier delen oer Geld: a. Hoe oorkom je schulden? b. Wat moet je weten als je gaat winkelen? c. Hoe regel je bankzaken? d. Op welke manieren kun je betalen? (2005, Uitgeer Eenoudig Communiceren) - PrOmotie - cultuur en maatschappij (lesmateriaal oor praktijkonderwijs) Werkboeken met de thema's: Ik betaal, Een grote aanschaf, Rondkomen. (2002, Uitgeer Edu-Actief) - De ier boekjes dragen substantieel bij aan de ergroting an financieel inzicht. Korte, duidelijke en in heldere taal uitleg an dierse begrippen. Praktisch. - De werk- en informatieboeken an de methode Cultuur en maatschappij dragen uitstekend bij aan de ergroting an financieel inzicht an de doelgroep. Onderbouw oortgezet onderwijs Vak Methoden Bijdrage aan ergroting an financieel inzicht Wiskunde: Mens en maatschappij: - Getal en ruimte mbo onderbouw (2003) (EPN) - Moderne wiskunde (achtste editie, 2003) (Wolters-Noordhoff) - PleinM (Wolters-Noordhoff) Deel 1A, hoofdstuk 2: Arm en rijk (Wanneer ben je rijk?), Deel 1D, hoofdstuk 10: Kopen kost geld (Goed met geld omgaan), hoofdstuk 11 Aan het werk! (Waarom werken). - Leefstijl oor jongeren (1998, Leefstijl oor jongeren) - De methode Getal en ruimte draagt nauwelijks bij aan de ergroting an financieel inzicht - Methode Moderne Wiskunde besteedt eel (indirecte) aandacht aan het rekenen met geld. - De ier leerwerkboeken an de methode PleinM oor het leergebied Mens en Maatschappij in de kader-, gemengde en theoretische leerweg, dragen bij aan de ergroting an financieel inzicht. - De methode Leefstijl oor jongeren, deel 1 draagt niet bij aan de ergroting an financieel inzicht. VMBO (leerjaar 3-4) Vak Methoden Bijdrage aan ergroting an financieel inzicht Maatschappijleer 1 Economie - Thema's maatschappijleer 1 oor het mbo (2006, Uitgeerij Essener) - - Impuls-maatschappijleer 1 (2005, Wolters- Noordhoff) - Pincode - boenbouw mbo (3e editie, 2001, Wolters-Noordhoff) - Percent - economie mbo boenbouw (editie 2007, NijghVersluys) - De twee les(werk)boeken (resp. basis en kaderberoepsgericht leerweg en kadergemengde- en theoretische leerweg) dragen beperkt bij aan de ergroting an financieel inzicht (kennis en aardigheden). - Het informatieboek Impuls oor het ak maatschappijleer 1 in de boenbouw mbo (basisberoepsgerichte leerweg) draagt nauwelijks bij aan de financiële kennis of aardigheden. - Het informatieboek Impuls oor het ak maatschappijleer 1 in de boenbouw mbo (kaderberoepsgerichte, gemengde en theoretische leerweg) draagt nauwelijks bij aan de financiële kennis of aardigheden. - Het leerboek 'Pincode' oor de boenbouw mbo (basisberoepsgerichte leerweg) draagt bij aan de ergroting an financieel inzicht. - Het leerboek 'Pincode' oor de boenbouw mbo (kaderberoepsgerichte, gemengde en theoretische leerweg) draagt substantieel bij aan de ergroting an financieel inzicht. - De leerwerkboeken 'Consument en consumptie' en 'Arbeid en productie' (basisberoepsgerichte leerweg) dragen bij aan de financiële kennis en aardigheden. - Het leerwerkboek 'Economie en 6

7 maatschappij' (basisberoepsgerichte leerweg) draagt indirect bij aan de financiële kennis en aardigheden. - Het informatieboek 'Consument en consumptie, arbeid en productie, economie en maatschappij' (kaderberoepsgerichte leerweg) draagt substantieel bij aan de financiële kennis, minder op het gebied an de aardigheden - Het informatieboek 'Consument en consumptie, arbeid en productie, economie en maatschappij' oor de boenbouw mbo (gemengde en theoretische leerweg) draagt uitstekend bij aan de ergroting an financieel inzicht. HAVO/VWO (leerjaar 4, 5 en 6) Vak Methoden Bijdrage aan ergroting an financieel inzicht Maatschappijleer Economie - Impuls tweede fase (2007, Wolters- Noordhoff) - Thema's maatschappijleer tweede fase (2007, Uitgeerij Esener) - Percent - economie totaalak oor de tweede fase wo - Index - methode economie 1,2 oor de tweede fase (2003, ThiemeMeulenhoff) Nb. Er is ook een ersie oor economie 1 (deelak). Tabel 3: een oerzicht an de gescreende methoden per onderwijssoort/akgebied. - Het informatieboek Impuls oor de tweede fase hao uit de methode 'Impuls' oor het ak maatschappijleer draagt nauwelijks bij aan de financiële kennis en aardigheden. - Het lesboek hao draagt nauwelijks bij aan de financiële kennis en aardigheden. - Het lesboek wo draagt nauwelijks bij aan de ergroting an financieel inzicht. - De theorieboeken Economie Totaalak oor de tweede fase wo an de methode Percent dragen, op basis an de score op de begrippenlijst, beperkt bij aan de ergroting an financieel inzicht. Wanneer de begrippenlijst echter gescoord wordt op macrobegrippen dan draagt deze methode aanzienlijk bij aan de ergroting an financieel inzicht. - Het eerste deel an de wo reeks Index, 'De Nederlandse economie' draagt substantieel bij aan de ergroting an financieel inzicht. - Het tweede deel 'Consumenten en producenten' draagt beperkt bij aan de ergroting an financieel inzicht - De twee gescreende katernen ('oerheid' en 'de waarde an de munt') oor het hao dragen (zeer) beperkt bij tot de financiële kennis en aardigheden. In de ier katernen staan ele macrobegrippen uitgelegd, welke wel indirect een bijdrage (kunnen) leeren aan de ergroting an financieel inzicht. 7

8 De resultaten per onderwijssoort (en leerweg) Primair onderwijs Rekenen en wiskunde Methode De wereld in getallen Vakgebied Rekenen/wiskunde Onderwijssoort: primair Beoordeling onderwijs De methode 'De wereld in getallen' draagt ten aanzien an ergroting an financieel inzicht hoofdzakelijk bij aan het kunnen rekenen met geld en het kunnen betalen met behulp an het gelddoosje (speelgoedgeld). Alle andere begrippen (die in de tabel zijn gescoord) worden uitsluitend gebruikt als context oor het aanleren en oefenen an een rekenaardigheid of hoofdbewerking (zoals optellen, aftrekken, ermeniguldigen, delen). Methode Alles telt Vakgebied Rekenen/wiskunde Onderwijssoort: primair Beoordeling onderwijs De methode 'Alles telt' draagt ten aanzien an ergroting an financieel inzicht hoofdzakelijk bij aan het kunnen rekenen met geld en het kunnen betalen (gepast betalen, terug betalen) eentueel met imitatiegeld. Alle andere begrippen (die in de tabel zijn gescoord) worden uitsluitend gebruikt als context oor het aanleren en oefenen an een rekenaardigheid of hoofdbewerking (zoals optellen, aftrekken, ermeniguldigen, delen). Oriëntatie op jezelf en de wereld Methode De grote reis Vakgebied Oriëntatie op jezelf en de wereld Onderwijssoort: primair Beoordeling onderwijs De methode 'De grote reis' draagt ten aanzien an ergroting an financieel inzicht ooral bij aan het thema 'Consumentenbewustzijn'. Alle daar genoemde begrippen komen, ooral in groep 6, aan de orde. Ook komen een aantal begrippen met betrekking tot inkomsten/uitgaen, producten en instanties aan bod. Begrippen als 'lenen', 'kosten leensonderhoud' en 'bestaansminimum' worden niet altijd aangeboden anuit de eigen situatie an de leerlingen, maar bijoorbeeld in de context an een gezin in Indonesië. Methode Topondernemers Vakgebied Oriëntatie op jezelf en de wereld Onderwijssoort: primair Beoordeling onderwijs In 'Topondernemers' zijn slechts 7 kaarten aangetroffen met opdrachten die enigszins inspelen op financieel inzicht. Daaran gingen er twee oer (de functie an) geld en twee oer reclame/commercie. Aangezien de leerlingen uit het totale kaartsysteem telkens een keuze mogen maken krijgen niet alle leerlingen deze opdrachtkaarten te erwerken. 8

9 Speciaal onderwijs Geen specifiek akgebied Methode Vakgebied Gewoon zo! Geld 'Dierse akken (o.a. economie, maatschappijleer, mens en maatschappij) Beoordeling Onderwijssoort: speciaal onderwijs De ier boekjes uit de reeks 'Gewoon Zo! Geld' zijn bedoeld oor een lezerspubliek anaf 15 jaar en een leesnieau B1. Alle geïnentariseerde begrippen wordt kort en helder uitgelegd. Veel an de begrippen worden ook geïllustreerd met afbeeldingen an bij. een creditcard, een oerschrijing of stappenplan (procedures). De informatie is objectief en geeft oor iedereen een heldere, eenoudige duiding an het begrip. De geïnentariseerde begrippen dragen allen bij aan de ergroting an financieel inzicht. Er staan in de reeks geen opmerkingen binnen welk akgebied, programma deze onderdelen aangeboden kunnen worden. Methode Vakgebied PrOmotie 'Dierse akken (o.a. economie, maatschappijleer, mens en maatschappij) Beoordeling Onderwijssoort: speciaal onderwijs De werk- en informatieboeken an de methode Cultuur en maatschappij dragen uitstekend bij aan de ergroting an financieel inzicht an de doelgroep. Aan de hand an uitleg, praktische opdrachten, zoekopdrachten, bespreken e.d. worden begrippen anuit erschillende contexten uitgewerkt en aangeleerd. Goede mix an uitleg en praktijk(situaties) Het werkboek 'Op je zelf' uit de methode Promotie, draagt beperkt bij tot de ergroting an financieel inzicht. De termen die op basis an de begrippenlijst 'gescoord' zijn worden op (zeer) eenoudige wijze uitgelegd in, oor de leerling, herkenbare situaties (zakgeld, akantie, sport enz.) Onderbouw oortgezet onderwijs (mbo, hao, wo) Wiskunde Methode Vakgebied Leerweg Kader- gemengde en theoretische leerweg (KGT) (onderbouw) Theoretische leerweg (T) mbo hao hao hao/wo wo Getal en Ruimte oor de onderbouw o Wiskunde Beoordeling De methode Getal en ruimte draagt oor het mbo KGT (onderbouw) beperkt bij aan de ergroting an financieel inzicht. Een aantal begrippen worden ia enkele opdrachten aangeboden. De betekenis an de begrippen wordt echter nauwelijks uitgelegd. De methode Getal en ruimte draagt oor de onderbouw mbo T en het HAVO nauwelijks bij aan de ergroting an financieel inzicht. Een aantal begrippen wordt weliswaar ia enkele opdrachten aangeboden, maar de (brede) betekenis an deze begrippen worden niet uitgelegd De methode Getal en ruimte 3 Hao draagt nauwelijks bij aan de ergroting an financieel inzicht. In de methode worden financiële begrippen als context gebruikt oor het rekenen cq. het uitleggen an wiskundige begrippen. Een uitleg an de financiële begrippen is niet aan de orde. De methode Getal en ruimte draagt oor de onderbouw hao/wo nauwelijks bij aan de ergroting an financieel inzicht. Opdrachten zijn doorgaans abstract an aard. Opdrachten die 'rekenen' met geld zijn beperkt en geen geen enkel inzicht in de begrippen zoals opgenomen in de begrippenlijst. De methode Getal en ruimte draagt oor de onderbouw wo nauwelijks bij tot de ergroting an financieel inzicht. De contextuele opgaen 9

10 (opgaen welke gebruik maken an situaties waarin met geld gerekend kan worden) zijn beperkt en ooral bedoeld als 'opzet' naar de abstracte kennis cq. formulering an wiskundige en rekenkundige begrippen. Voorbeeld Jolanda erkoopt tasjes op een braderie. De winst (W) die ze op een dag maakt hangt af an de prijs (p) an een tast. Je berekent W met de formule W = -0,3p 2 +12p. Hierin zijn W en p in euro's. a. Hoeeel is de winst op een dag als de prijs 15 euro is? b. Bij een prijs an 8 euro maakt ze meer winst dan bij een prijs an 7,50 euro. Hoeeel meer? c. Bij een prijs an 18 euro maakt ze dezelfde winst als bij een prijs an 22 euro. Hoe olgt hieruit bij welke prijs haar winst maximaal is? Hoeeel is de maximale winst? Methode Vakgebied Leerweg Kader, gemengde en theoretische leerweg (KGT) Moderne wiskunde Wiskunde Beoordeling Op basis an analyse an de methode 'Moderne Wiskunde' mag geconcludeerd worden dat de methode eel (indirecte) aandacht besteed aan het rekenen met geld. De opdrachten zijn doorgaans ontleend aan de directe leefwereld an de leerlingen (in de onderbouw), waarbij oor de basisberoepsgerichte leerweg an het mbo ooral gebruik gemaakt wordt an eel praktische (direct aan de praktijk ontleende) opdrachten. Voor de hao/wo onderbouw is gekozen oor een meer theoretische benadering. Hao Vwo Voorbeeld: De opdrachten kunnen een bijdrage leeren aan de afgeinkte onderdelen. Moderne Wiskunde heeft de kenmerken an het relatief nieuwe 'realistisch rekenen'' 1 2 oorbeelden an opdrachten: 1. Petra en Marloes parkeren om uur in de parkeergarage G1. Marloes is om uur terug bij haar auto. Hoe lang heeft de auto in de parkeergarage gestaan? Bereken hoeeel parkeergeld (zie tabel) Marloes moet betalen. 2. Een bedrijf wil met 16 personeelsleden twee dagen naar een motel om te ergaderen. Ze komen op donderdagmorgen om uur aan en gaan rijdagmiddag om uur weer naar huis. Bedenk wat zo'n groep nodig zou kunnen hebben oor de ergaderingen en het erblijf. Zoek een motel bij jou in de buurt. Bereken wat de kosten zijn oor het bedrijf oor deze ergadering. Maak eentueel gebruik an een reisgids of internet Mens en maatschappij Methode Vakgebied Leerweg Kaderberoepsgerichte leerweg, Gemengde leerweg Theoretische leerweg PleinM Mens en maatschappij Beoordeling De ier leerwerkboeken an de methode PleinM oor het leergebied Mens en Maatschappij in de kader-, gemengde en theoretische leerweg, dragen bij aan de ergroting an financieel inzicht. In het bijzonder biedt leerwerkboek D de leerlingen de meeste (uitleg an) begrippen. De meeste begrippen worden doorgaans binnen een relatiee smalle context aangeboden. Uitleg als zodanig is summier. Door opdrachten en ragen wordt erondersteld dat de begrippen steiger erankerd worden. 1 Realistisch rekenen wordt gekenmerkt door twee dingen: enerzijds de context waarin sommen worden geplatst, zodat getallen niet zomaar getallen zijn, maar realistische dingen (repen chocolade, kaarsjes enz.) Anderzijds wordt er ruimte gegeen om berekeningen op erschillen manieren uit te oeren. Op contextrijk rekenen wordt nogal eens al kritiek geuit dat leerlingen ooral goed moeten kunnen lezen om de som in de tekst te ontdekken. 10

11 Methode Vakgebied Leerweg Toepasbaar in de hele onderbouw Leefstijl oor jongeren, deel 1 Sociale aardigheden. Werkboek oor het oortgezet onderwijs Mens en maatschappij Beoordeling Het geanalyseerde werkboek 'Leefstijl oor jongeren, deel 1, Sociale aardigheden' heeft de drie aangegeen onderwerpen éénmaal opgenomen. Het zijn termen die éénmaal in een rij zijn ermeld zonder enige uitleg. Leefstijl oor jongeren, deel 1 draagt niet bij aan de ergroting an financieel inzicht an leerlingen. Vmbo (leerjaar 3 en 4) Maatschappijleer 1 Methode Thema's maatschappijleer 1 Vakgebied Maatschappijleer 1 Leerweg Beoordeling Basisberoepsgerichte De dierse 'gescoorde' begrippen worden ooral gebruikt in de context leerweg an de maatschappelijke en sociale rol an geld. De begrippen worden Kaderberoepsgerichte als zodanig niet expliciet uitgelegd en kunnen dus hooguit indirecte leerweg, bijdragen aan de financiële kennis en aardigheden an de doelgroep. Gemengde leerweg Theoretische leerweg Methode Impuls Vakgebied Maatschappijleer 1 Leerweg Beoordeling Basisberoepsgerichte leerweg Het informatieboek Impuls oor het ak maatschappijleer 1 in de boenbouw mbo (basisberoepsgerichte leerweg) draagt nauwelijks bij aan de financiële kennis en aardigheden. Gescoorde begrippen worden Kaderberoepsgericht leerweg, Gemengde leerweg Theoretische leerweg uitgelegd en m.b.. discussies en opdrachten 'eigen' gemaakt. Het informatieboek Impuls oor het ak maatschappijleer 1 in de boenbouw mbo (kaderberoepsgerichte, gemengde en theoretische leerweg) draagt nauwelijks bij aan de financiële kennis en aardigheden. Gescoorde begrippen worden uitgelegd en m.b.. discussies en opdrachten 'eigen' gemaakt. Economie Methode Vakgebied Leerweg: Basisberoepsgerichte leerweg Kaderberoepsgerichte leerweg Gemengde leerweg Theoretische leerweg Pincode Economie Beoordeling Het leerboek 'Pincode' oor de boenbouw mbo (basisberoepsgerichte leerweg) draagt bij aan de ergroting an financieel inzicht. Veel begrippen worden apart uitgelegd en toegelicht in een of meerdere contexten. Een aantal begrippen (bij. begroting) worden zowel op microals op macronieau toegelicht. Veel an de begrippen komen terug in de opgaen (rekenen met begrippen), testen en onderzoeken die na elk hoofdstuk zijn opgenomen. Elk hoofdstuk wordt afgesloten met een uitoerige samenatting en begrippenlijst. Het leerboek 'Pincode' oor de boenbouw mbo (kaderberoepsgerichte, gemengde en theoretische leerweg) draagt substantieel bij aan de ergroting an financieel inzicht. Veel begrippen worden apart uitgelegd en toegelicht in een of meerdere contexten. Vaak aan de hand an ragen direct gerelateerd aan de directe leefomgeing/beleingswereld 11

12 an de mbo-leerling. Een aantal begrippen (bij. begroting) worden zowel op micro- als op macronieau toegelicht. Veel an de begrippen komen terug in de opgaen (rekenen met begrippen), testen en onderzoeken die na elk hoofdstuk zijn opgenomen. Elk hoofdstuk wordt afgesloten met een uitoerige samenatting en begrippenlijst. Methode Vakgebied Leerweg: Basisberoepsgerichte leerweg Kaderberoepsgerichte leerweg Gemengde en theoretische leerweg Percent Economie Beoordeling Het leerwerkboek 'consument en consumptie' uit de serie Percent oor de boenbouw mbo (basisberoepsgerichte leerweg) draagt bij aan de financiële kennis en aardigheden. Alle 'gescoorde' begrippen worden geïntroduceerd aan de hand an een aantal praktische, zeer herkenbare opdrachten. Veel an de begrippen worden 'spelenderwijs' geïntroduceerd. Een aantal niet afgeinkte begrippen worden wel genoemd, maar erder niet uitgewerkt. De begrippen worden echter wel binnen een context aangeboden. Met behulp an eel ragen en opdrachten wordt er gewerkt aan het erankeren an de begrippen in de juiste contexten. Herkenbare situaties met praktische opdrachten. Het leerwerkboek 'Arbeid en productie' uit de serie Percent oor de boenbouw mbo (basisberoepsgerichte leerweg) draagt bij aan de financiële kennis en aardigheden. Hoewel er minder begrippen uit de begrippenlijst gescoord worden dan in het leerwerkboek 'consument en consumptie', wordt in dit deel eel aandacht besteed de 'achterliggende' kennis. Er is eel aandacht besteed aan de manier waarop geld erdiend kan worden, het maatschappelijke en indiiduele belang an arbeid e.d. In dit leerwerkboek wordt eel gewerkt anuit het persoonlijk perspectief an de leerling door middel an herkenbare situaties. In het leerwerkboek staan eel ragen en opdrachten. Het leerwerkboek 'Economie en maatschappij' uit de serie Percent oor de boenbouw mbo (basisberoepsgerichte leerweg) draagt oornamelijk indirect bij aan de financiële kennis en aardigheden. Veel meso- en macrobegrippen worden behandeld, waardoor m.n. de basiskennis an leerlingen ersterkt kan worden. Veel begrippen worden in een bredere (maatschappelijke en economische) context aangeboden en toegelicht. In eel, oor de mbo-boenbouwleerlingen, herkenbare situaties Het informatieboek 'Consument en consumptie, arbeid en productie, economie en maatschappij' uit de serie Percent oor de boenbouw mbo (kaderberoepsgerichte leerweg) draagt substantieel bij aan de financiële kennis, minder op het gebied an de aardigheden. Vele begrippen worden toegelicht en een enkele keer met een rekenoorbeeld uitgewerkt. Begrippen worden kort en in een heldertaalgebruik uitgelegd Het informatieboek 'Consument en consumptie, arbeid en productie, economie en maatschappij' oor de boenbouw mbo (gemengde en theoretische leerweg) uit de serie Percent draagt uitstekend bij aan de ergroting an financieel inzicht. Begrippen worden uitgelegd in directe contexten welke herkenbaar zijn oor de leerling, alswel op meer macroeconomisch gebied (m.n. de rol an oerheid, belastingstelsel, eigen huis, Europese unie e.d.). Het informatieboek is erg informatief, oorzien an ele oorbeelden en afbeeldingen an releante oerzichten, schema's, polisbladen enz. 12

13 Hao/wo (leerjaar 4, 5 en 6) Maatschappijleer Methode Vakgebied Onderwijssoort: hao/wo Hao tweede fase Impuls hao/wo tweede fase Beoordeling Het informatieboek Impuls oor de tweede fase hao uit de methode 'Impuls' oor het ak maatschappijleer draagt nauwelijks bij aan de financiële kennis en aardigheden. De dierse 'gescoorde' onderwerpen/begrippen moeten ooral gezien worden als onderwerpen welke bijdragen aan de metakennis welke nodig is om inzicht te krijgen in de financiële begrippen; achtergrondkennis. De specifieke begrippen uit de begrippenlijst worden niet expliciet uitgelegd. Methode Vakgebied Onderwijssoort: hao/wo hao wo Thema's maatschappijleer maatschappijleer tweede fase Beoordeling Het lesboek hao uit de methode 'Thema's maatschappijleer' draagt nauwelijks bij aan de financiële kennis en aardigheden. De dierse 'gescoorde' onderwerpen/begrippen moeten ooral gezien worden als onderwerpen welke bijdragen aan de metakennis welke nodig is om inzicht te krijgen in de financiële begrippen; achtergrondkennis. De specifieke begrippen uit de begrippenlijst worden niet expliciet uitgelegd Het lesboek wo uit de methode 'Thema's maatschappijleer' draagt nauwelijks bij aan de ergroting an financieel inzicht. De dierse 'gescoorde' onderwerpen/begrippen moeten ooral gezien worden als onderwerpen welke bijdragen aan de metakennis welke nodig is om inzicht te krijgen in de financiële begrippen; achtergrondkennis. De specifieke begrippen uit de begrippenlijst worden niet expliciet uitgelegd. Economie Methode Vakgebied Onderwijssoort: wo wo Percent Economie Beoordeling De theorieboeken Economie Totaalak oor de tweede fase wo an de methode Percent dragen, op basis an de score op de begrippenlijst, beperkt bij aan de ergroting an financieel inzicht. De boeken bieden ooral kennis op het gebied an de macro-economie. Er wordt niet specifiek aandacht besteed aan het begrip 'balans en jaarrekening'. In de twee theorieboeken wordt echter wel degelijk aandacht besteed aan bij. de handelsbalans, bankbalans enz. oorbeeld Par. 8.2 (deel 1) Consumeren, sparen en inesteren Consumeren: In de macro-economie gaan we eran uit dat op korte termijn de consumptiee raag afhankelijk is an het nationaal inkomen. Andere factoren, zoals de rentestand, spelen natuurlijk ook een rol, maar die schakelen we oor het gemak een uit. We noemen dit de ceteris-paribusoorwaarde. Ceteris paribus is de Latijnse afkorting oor 'de oerige (omstandigheden) blijen gelijk Sparen Als de marginale consumptiequote ¾ is, zal driekwart an elke inkomenstoename worden geconsumeerd. De rest wordt gespaard. 13

14 Omdat we de collectiee sector oorlopig buiten beschouwing laten, kunnen we een inkomenstoename slechts op twee manieren gebruiken: een deel consumeren we en de rest wordt gespaard. Sparen is niet consumeren. (geciteerd uit de methode deel 1, blz. 128) Methode Vakgebied Onderwijssoort: hao/wo Hao wo Index, economie oor de tweede fase wo, Consumenten en producenten (katern 2 an 6) Economie Beoordeling De katern 'De waarde an het geld' uit de methode 'Index', draagt op micronieau beperkt bij tot de financiële kennis en aardigheden. Veel behandelde (macro) begrippen dragen wel indirect bij tot de ergroting an financieel inzicht. De dierse opdrachten (tussen de tekst en als herhaling, erdieping) dragen daar in ieder geal aan bij. Alle hoofdstukken worden afgesloten met een aantal opdrachten. Per hoofdstuk is een begrippenlijst opgenomen. Dit katern kan prima gebruikt worden als de micro (en meso) kennis/aardigheden reeds erworen zijn. Het katern 'Oerheid' uit de methode 'Index', draagt zeer beperkt bij tot de financiële kennis en aardigheden. Althans op micronieau. Veel behandelde (macro) begrippen dragen wel indirect bij tot de ergroting an financieel inzicht. De (wiskunde)opdrachten kunnen hierbij prima gebruikt worden. Ook in dit katern worden de hoofdstukken afgesloten met opdrachten en een begrippenoerzicht Beide katernen kunnen prima gebruikt worden als de micro (en meso) kennis/aardigheden reeds erworen zijn. Het eerste katern an de reeks Index, 'De Nederlandse economie' oor het wo draagt substantieel bij aan de ergroting an financieel inzicht. Het gaat in deze methode ooral om kennis nemen an en rekenen met een aantal economische begrippen. Alle paragrafen bestaan uit een toelichting an begrippen en een aantal (reken)opdrachten om de begrippen meer 'body' te geen. Alle hoofdstukken worden afgesloten met een aantal opdrachten en een begrippenlijst. Algemene opmerking: de begrippen kenmerken zich in eerste instantie door een relatiee afstandelijkheid: eel macrobegrippen die niet of nauwelijks binnen de directe beleingssfeer an de leerlingen allen Het tweede katern an de wo reeks Index 'Consumenten en producenten' draagt beperkt bij aan de ergroting an financieel inzicht. In dit katern wordt een groot aantal (macro) economische begrippen aangeboden die indirect een bijdrage leeren aan de kennis op het gebied an ergroting an financieel inzicht. Het katern is oorzien an een groot aantal reken- en wiskunde opgae, die meer inzicht in de materie moeten erschaffen. 14

15 1.4 Conclusies Algemene conclusie De geanalyseerde methoden dienen een bijdrage te leeren aan het behalen an kerndoelen en eindtermen. Deze immers ormen het formele kader waarmee het minimale nieau aan het eind an een onderwijsperiode wordt astgesteld, waaraan leerlingen (zouden) moeten oldoen. Educatief materiaal is één an de hulpmiddelen om dit astgesteld nieau te behalen. In dit onderzoek is expliciet gekeken naar het concrete, beschrijende lesmateriaal dat ia een of meerdere educatiee uitgeers wordt aangeboden. Er kunnen dus uitsluitend conclusies getrokken worden oer de mate waarin de gekozen methoden de begrippen an de begrippenlijst aanbieden, benoemen en uitleggen. In dit onderzoek is niet gekeken naar: de wijze waarop docenten de leerstof uit de methoden aanbieden. Dit is wel onderzocht in het derde deel an het onderzoek naar ergroting an financieel inzicht an leerlingen, de enquête onder docenten. andere leermiddelen die leerlingen aangeboden krijgen om hun financieel inzicht te ergroten en die bij. onderdelen an methoden erangen. Of docenten in hun lessen gebuik maken an andere bronnen dan een methode is in de eerder genoemd enquête geraagd. de wijze waarop leerlingen hun financiële inzicht ergroten buiten de school om Kwantitatiee gegeens De methodescreening laat zien dat eel begrippen die een bijdrage leeren aan ergroting an financieel inzicht nauwelijks of maar zeer opperlakkig aan de orde komen in het onderwijs. De frequentietabel hierna (tabel 4) laat zien dat nagenoeg alle begrippen uit de begrippenlijst een of meerdere keren genoemd worden in methoden, maar dat geeft alleen een kwantitatief oerzicht en zegt niets oer de kwaliteit waarmee begrippen behandeld worden Thema's + begrippen Frequentietabel A. Financiële kennis t.a.. inkomsten en uitgaen (de tussenhaakjes staande cijfers geen de scorefrequentie aan) po so onderb. mbo hao/wo o (functie en waarde an) geld (binnen sociale, maatschappelijke, culturele en economische context) (24) zakgeld (13) bijbaantje (18) akantiewerk (4) budget(teren) (15) koopkracht (8) kosten leensonderhoud (20) BTW/BPM (10) begroting (9) sparen (rente) (18) geld lenen (procenten) (14) bezittingen en schulden (rood staan) (9) betalingserplichting (2) 1 1 betalingsachterstand (0) sociaal minimum (1) 1 B. Financiële kennis t.a.. producten en instanties functie an banken en erzekeraars (7) 5 2 bank- en spaarrekening (16) polissen (3) 3 erzekering (10) lening (rente/aflossingstermijn) (14) kredietorm (6) financiële diensterleners (5) BKR (Bureau Krediet Registratie) (1) 1 rol an Europese, landelijke en regionale oerheden (13) 7 6 (locale, nationale en internationale) belastingen (13) belastingaangifte (1) 1 15

16 Thema's + begrippen Frequentietabel A. Financiële kennis t.a.. inkomsten en uitgaen (de tussenhaakjes staande cijfers geen de scorefrequentie aan) po so onderb. mbo hao/wo o effectenmarkt: aandelen/ obligaties/ opties (8) internationale geldstromen/beursen (9) sociale erzekeringen (10) indexeringen (4) 2 2 balans en jaarrekeningen (4) 2 2 C. Financiële aardigheden rekenen met geld (munten en bankbiljetten benoemen, prijzen aflezen, prijzen optellen, prijzen afronden etc.) (23) (elektronisch) betalen (13) geautomatiseerd betalingserkeer (pinnen, internet) (11) rekening openen (3) 1 2 (be)spaarplan opstellen (2) 2 administratie bijhouden (3) bezwaar- en beroepsprocedures (2) 1 1 D. Consumentenbewustzijn consumenten-/koopgedrag (keuzen, behoeften, inkomen e.d.) (16) reclame/commercie (16) consumentenorganisaties (consumentenbond, Radar, Kassa) (8) productinformatie (6) relatie prijs-kwaliteit (6) milieu-effecten (9) Tabel 4: Frequentietabel Veel oorkomende begrippen Begrippen die relatief aak (>14) (expliciet of binnen een context) in onderwijsmethoden aan de orde komen zijn: de (functie en waarde an) geld (binnen sociale, maatschappelijke, culturele en economische context) bijbaantje/akantiewerk budgetteren kosten leensonderhoud sparen (in de context an rekenopgaen (procenten)) sparen bank- en spaarrekening rekenen met geld consumenten- en koopgedrag reclame/commercie Weinig oorkomende begrippen Begrippen uit de begrippenlijst die in onderwijsmethoden niet of nauwelijks (< 5) aan de orde komen zijn: akantiewerk betalingserplichting sociaal minimum polissen BKR belastingaangifte indexeren balans en jaarrekeningen rekening openen (be)spaarplan opstellen administratie bijhouden bezwaar- en beroepsprocedures 16

17 Niet oorkomend begrip Het begrip 'belastingsachterstand' wordt in geen an de methoden ermeld Kwalitatiee gegeens Op kwalitatief nieau kan geconcludeerd worden dat de olgende thema-, leer- of leerwerkboeken een (substantiële) bijdrage leeren aan de ergroting an financieel inzicht an leerlingen: de themaboekjes 'Gewoon Zo! Geld' de werk- en informatieboeken an de methoden 'Cultuur en maatschappij' het leerwerkboek D an de methode Plein M, de leerboeken an de economiemethode Pincode oor de basisberoepsgerichte-, kaderberoepsgerichte-, gemengde en theoretische leerweg de leerwerkboek 'Consument en consumptie' an economiemethode Percent oor de basisberoepsgerichte-, kaderberoepsgerichte-, gemengde en theoretische leerweg het eerste katern an de reeks 'Index' 'De Nederlandse economie' Deze boeken/katernen zijn een positiee 'uitzondering'. De genoemde (onderdelen an) methoden bedienen een beperkte doelgroep, bij. alleen economieleerlingen in een of enkele beroepsgerichte programma of een specifieke groep leerlingen bij. in het speciaal onderwijs (Gewoon Zo! Geld) Conclusies per onderwijssoort Primair onderwijs In het primair onderwijs dragen de dierse methoden oor het ak rekenen (en wiskunde) allen op enigerlei wijze bij aan de ergroting an financieel inzicht. Het gaat hier dan ooral om het rekenen met geld en minder om begrippen als internationale geldstromen, effecten of kredietormen. De themaboekjes Consumenten bewustzijn (De grote reis) oor het ak Oriëntatie op jezelf en de wereld leeren de grootste bijdrage aan de ergroting an financieel inzicht in het primair onderwijs. Speciaal onderwijs Voor het speciaal onderwijs is lesmateriaal gescreend dat een uitstekende, op een inhoudelijk eenoudige maar effectiee manier, bijdraagt aan de ergroting an financieel inzicht. De contexten waarin de begrippen worden uitgelegd zijn helder, herkenbaar. Teens leeren ele illustraties een goede bijdrage aan de toelichting op de dierse begrippen. Onderbouw oortgezet onderwijs Alleen de ier leerboeken an de methode PleinM leeren een bijdrage aan de ergroting an financieel inzicht an leerlingen een methode oor het leergebied Men en Maatschappij in de onderbouw an het oortgezet onderwijs. Voor de onderbouw is dat teleurstellend. Juist oor deze doelgroep, en op basis an de geïnentariseerd kerndoelen, mag erondersteld worden dat juist in deze periode oldoende aandacht besteed zou moeten worden aan menig financieel begrip en met name het omgaan met (steeds meer oor deze doelgroep) besteedbare financiële middelen. Vmbo Een aantal leerwerkboeken an beide gescreende methoden oor het ak economie leeren een bijdrage aan de ergroting an financieel inzicht. Economie is een ak in de boenbouw an het mbo dat wordt aangeboden in één an de sectoren an het mbo, de sector economie, en als keuzeak aan leerlingen in de gemengde en theoretische leerweg. Gerelateerd aan het aantal deelnemers in de boenbouw an het mbo (zie onderzoeksrapport 1 paragraaf 2.6 Numerieke gegeens) dat deze begrippen ia deze methoden aangeboden kan krijgen, is de bijdrage aan de ergroting an financieel inzicht dan ook gering. De methoden oor wiskunde en maatschappijleer leeren nauwelijks een bijdrage aan ergroting an financieel inzicht an leerlingen. Terwijl juist bij maatschappijleer de eindtermen daartoe wel aanleiding geen. 17

18 Hao/wo Ook de bijdrage an de dierse methoden oor het hao/wo aan de ergroting an financieel inzicht an leerlingen beperkt zich tot het ak economie. Ondanks het feit dat de eindtermen oor het ak Maatschappijleer daartoe oldoende aanleiding geen is de bijdrage an de twee meest gebruikte methoden oor dit ak aan ergroting an financieel inzicht an leerlingen teleurstellend. De bijdragen an de twee methoden oor het ak Economie aan ergroting an financieel inzicht is ergelijkbaar met het mbo. Ook in de tweede fase olgt slecht een beperkt aantal leerlingen dit ak. Verschillend daarbij is echter dat oor de tweede fase er een ander taalgebruik en de grotere mate an abstractie an de uitleg c.q. context waarin de begrippen worden aangeboden wordt gebruikt. Verondersteld wordt dat de uitleg an de begrippen dan ook relatief erder an de beleingswereld an de gemiddelde leerling/deelnemer staat en er daardoor een relatief minder goede bijdrage geleerd wordt aan de financiële kennis en aardigheden. Algemene eindconclusie In alle ormen an onderwijs oor de leeftijdscategorie 8 tot en met 18 jaar wordt afgaande op de analyse an methoden weinig aandacht besteed aan de erbreding en erdieping an de ergroting an financieel inzicht; het omgaan met geld, financiële instanties, financiële producten enz. Op basis an de releante kerndoelen en eindtermen, maar ook anuit de dierse contexten waarin deze leerlingen zich dagelijks beinden (supermarkt, sportereniging, club, café, discotheek, merkkleding) zou erwacht mogen worden dat er in het onderwijs meer expliciete aandacht besteed zou worden aan het omgaan, de waarde en de rol an geld. Het onderzoek waarop deze publicatie gebaseerd is heeft alleen betrekking op methoden/onderwijsleermiddelen dat wordt gebruikt. Hoewel methoden een belangrijke informatiebron ormen oor het onderwijs kunnen docenten buiten methoden om onderwerpen aan de orde stellen. Of zij dat doen als het gaat om ergroting an financieel inzicht is nagegaan in een enquête onder docenten. De resultaten an deze enquête zijn gepubliceerd in de publicatie 'Bijdragen an docenten aan ergroting an financieel inzicht an leerlingen. 18

19 Bijlage 1: Screening De wereld in getallen (derde editie) Onderwijssoort: Primair onderwijs groep 5 tot en met 8. Vakgebied: Rekenen en wiskunde Methodetitel: De wereld in getallen (derde editie) Uitgeerij: Malmberg BV 2 Jaar an uitgae: Thema's + begrippen A. Financiële kennis t.a.. inkomsten en uitgaen (functie en waarde an) geld (binnen sociale, maatschappelijke, culturele en economische context) Leerjaar De functie en waarde an geld wordt uitsluitend gebruikt als context oor het aanleren en oefenen an een rekenaardigheid of hoofdbewerking (zoals optellen, aftrekken, ermeniguldigen, delen). zakgeld Waar blijft je zakgeld? (6A, 13) 3 Zakgeld oor schoolkamp (7B, 103). Alleen genoemd in de opgae. In de docentenhandleiding staan geen suggesties oor een gesprekje hieroer. bijbaantje Krantenwijk (6B, 19) en oud papier ophalen (7B, 94). akantiewerk budget(teren) koopkracht kosten leensonderhoud BTW/BPM Een auto kost ,- er komt nog 19% BTW bij. De term BTW wordt niet erklaard, maar alleen gebruikt als context oor het rekenen met procenten (8A, 118) begroting Begroting oor het schoolkamp (7B, 78) sparen (rente) Sparen oor schaatsen (5B, 19). Hoeeel heb je gespaard als je eerst 65,- had en nu 100,-? Hoeeel rente krijg je oer je spaargeld? (8B, 25) Hierbij wordt in de docentenhandleiding ook aangegeen als inleiding een kort gesprekje oer sparen te houden en eentueel foldertjes an Postbank of andere banken aan te ragen. Vragen die gesteld kunnen worden: Waarom kan de bank rente geen? Waarom zijn rentepercentages bij banken niet gelijk? Wat zijn oor- en nadelen an dierse spaarormen? (Handleiding 8B, 39) geld lenen (procenten) bezittingen en schulden (rood staan) betalingserplichting betalingsachterstand sociaal minimum B. Financiële kennis t.a.. producten en instanties functie an banken en erzekeraars bank- en spaarrekening Voorbeeld an een rekeningoerzicht an een spaarrekening (8B, 25). polissen erzekering Het begrip erzekering wordt alleen genoemd in de context an een berekening an de kosten an een auto (8A, 95). lening (rente/aflossingstermijn) Opgae oer autofinanciering met erschillende aflossingstermijnen (8A, 109) kredietorm financiële diensterleners BKR (Bureau Krediet Registratie) rol an Europese, landelijke en regionale oerheden (locale, nationale en internationale) Belasting (houderschapsbelasting) wordt alleen 2 Voor alle registerinformatie (o.a. ISBN-nummers) zie 3 erwezen wordt naar achtereenolgens het deel an de methode en de bladzijde waarop het genoemde onderwerp aan de orde komt, of alleen naar de bladzijde 19

20 Thema's + begrippen belastingen belastingaangifte effectenmarkt: aandelen/obligaties/opties internationale geldstromen/beursen sociale erzekeringen indexeringen balans en jaarrekeningen C. Financiële aardigheden rekenen met geld (munten en bankbiljetten benoemen, prijzen aflezen, prijzen optellen, prijzen afronden etc.) Leerjaar genoemd in de context an een berekening an de kosten an een auto (8A, 95). Door de hele methode heen zijn dierse opgaen aangetroffen waarbij moet worden gerekend met geld. Daarbij komt ook het wisselen an geld (euro's) en het wisselen an en rekenen met buitenlandse aluta aan bod. Ook het berekenen an een kortingspercentage of prijserhoging in procenten komt aan de orde. (elektronisch) betalen Betalen wordt geoefend met een gelddoosje (met speelgoedgeld). Bijoorbeeld: betaal met zo weinig mogelijk munten. Elektronisch betalen komt niet aan de orde. geautomatiseerd betalingserkeer (pinnen, internet) rekening openen (be)spaarplan opstellen administratie bijhouden bezwaar- en beroepsprocedures D. Consumentenbewustzijn consumenten-/koopgedrag (keuzen, behoeften, inkomen e.d.) Komt zijdelings aan de orde. Bijoorbeeld: Welke winkel kies jij? Van twee winkels de goedkoopste oor de boodschappen kiezen (5B, 69). Een nieuwe t kopen of huren? (7A, 151) reclame/commercie consumentenorganisaties (consumentenbond, Radar, Kassa) productinformatie relatie prijs-kwaliteit Auto's ergelijken op prijs en aantal gereden kilometers (6B, 31) milieu-effecten 20