SPOORBOEKJE WUNDERLINE

Transcriptie

1 BIJLAGE 2 SPOORBOEKJE WUNDERLINE Spoorverbinding Groningen Bremen Stuurgroep Wunderline Oldenburg 30 maart

2 Inhoudsopgave Inhoud Inhoudsopgave... 2 Management samenvatting Inleiding Aanleiding Beleidskaders Korte terugblik Doel en opdracht Leeswijzer Referentiesituatie en ontwikkelingen Referentiesituatie Totaaloverzicht projecten Projecten en raakvlakken in Nederland Projecten en raakvlakken in Duitsland Grensoverschrijdend spoor en concessies Ticketing Te onderzoeken varianten Eerst beter, dan meer Vier Lijnvarianten Varianten in treinproduct Afwegingskader Afweegcriteria Weging van de criteria Bepaling van de waarde van varianten Aanpak en werkpakketten Aanpak en planning op hoofdlijnen Fasering en besluitvorming MKBA Werkpakketten Omgeving Stakeholders Omgevingsmanagement Organisatie en governance Stuurgroep, ambtelijke begeleidingsgroep en CEF-T partneroverleg Projectgroep Wunderline

3 8 Bijlagen...41 Figuur 1: Verbinding Groningen-Bremen... 8 Figuur 2: overzicht corridors uit Toekomstbeeld OV Figuur 3: Bovenliggende beleidskaders...10 Figuur 4: Doelstellingen op de verschillende niveaus...10 Figuur 5: Referentiesituatie...13 Figuur 6: Spoorkarakteristieken...13 Figuur 7: Knooppunten...15 Figuur 8: Projecten op traject Wunderline (NL)...16 Figuur 9: Projecten op traject Wunderline (D)...17 Figuur 10: Totaal aantal verkochte Niedersachsen-Plus tickets...20 Figuur 11: Stapsgewijs richting Ambitie...21 Figuur 12: Denkrichting stapsgewijze verbetering...22 Figuur 13: Lijnvoering lijnvariant Figuur 14: Infrastructuurmaatregelen lijnvariant Figuur 15: Lijnvoering lijnvariant Figuur 16: Infrastructuurmaatregelen lijnvariant Figuur 17: Lijnvoering lijnvariant Figuur 18: Infrastructuurmaatregelen lijnvariant 3a...25 Figuur 19: Infrastructuurmaatregelen lijnvariant 3b...25 Figuur 20: Lijnvoering lijnvariant Figuur 21: Infrastructuurmaatregelen lijnvariant 4a...26 Figuur 22: Infrastructuurmaatregelen lijnvariant 4b...26 Figuur 23: Variantenwaarde...30 Figuur 24: Planning...32 Figuur 25: Organisatie...38 Tabel 1: Producten en dienstverlening referentiesituatie...14 Tabel 2: Producten en dienstverlening huidige situatie...14 Tabel 3: Projectenoverzicht...15 Tabel 4: Mogelijke treinproducten...27 Tabel 5: Afweegcriteria...28 Tabel 6: Besluitvormingsstappen...31 Tabel 7: Samenstelling stuurgroep...39 Tabel 8: Planning bijeenkomst stuurgroep...40 Tabel 9: Samenstelling CEF-T Partneroverleg...40 Tabel 10: Ambtelijke begeleidingsgroep

4 Management samenvatting Inleiding Vervoer is van vitaal belang voor de economie. Zonder goede verbindingen geen groei en geen welvaart. Dit geldt niet alleen nationaal maar ook internationaal. Goede grensoverschrijdende verbindingen dragen bij aan versterking van de sociaaleconomische structuur van een regio. De provincie Groningen heeft de ambitie om de grenzen tussen Noord-Nederland en Noordwest-Duitsland te laten vervagen. Een van de mogelijke maatregelen die daarvoor getroffen wordt is de Wunderline: de verbetering van kwaliteit van de grensoverschrijdende spoorverbinding tussen Groningen en Bremen. In dit spoorboekje zijn de belangrijkste uitgangspunten, kaders en afspraken opgenomen voor de uit te voeren studies en het proces om te komen tot robuuste besluitvorming. Het document vormt (na goedkeuring van betrokken partijen) het kader waarbinnen gezamenlijk gewerkt wordt aan de totstandkoming van de opgave. Doel en ambitie Wunderline Het doel van het project Wunderline is kwaliteitsverbetering van de spoorverbinding tussen Groningen en Bremen als middel om de sociaaleconomische structuur in de grensregio te versterken. De kwaliteitsverbetering van de spoorverbinding richt zich op drie aspecten: kortere reistijd (sneller, zo mogelijk geen overstap); meer comfort (zo mogelijk geen overstap, betere zitplaatsen, mogelijkheden tot werken in de trein, Wifi); betere toegankelijkheid (eenvoudige ticketing, betere informatievoorziening en marketing). Dit leidt tot de volgende gezamenlijke ambitie voor de Wunderline, die in de stuurgroep van 7 december 2016 is bevestigd: In 2025 is de grens niet langer een barrière en is de trein een logisch alternatief voor de auto. Het is dan mogelijk om in iets meer dan twee uur met een emissievrije en innovatieve trein van Groningen naar Bremen te reizen en vice versa. Onder andere door verbetering van het traject tussen Nieuweschans en Leer en tussen Leer en Oldenburg. Dit zorgt voor twee keer meer passagiers dan in de huidige situatie. Door de Wunderline wordt een aantoonbare verbetering van de sociaaleconomische ontwikkeling van de regio's in het noordwesten van Duitsland en het noordoosten van Nederland bereikt. Land Niedersachsen, het ministerie van Infrastructuur en Milieu, Land Bremen, de provincie Groningen, DB Netz 4

5 en ProRail willen dit resultaat bereiken, mede gefinancierd door Europa, om in 2018 een gefundeerd besluit te kunnen nemen. Te onderzoeken varianten: eerst beter, dan meer In de 1e fase van de alternatievenstudie zijn afgelopen jaren 46 lijnvarianten onderzocht. Uit deze 46 lijnvarianten zijn uiteindelijk de vier meest kansrijke geselecteerd. Deze vier lijnvarianten zijn leidend geweest voor het verdere onderzoek. Lijnvarianten 1 en 2 gaan uit van koppeling van de trein uit Groningen te Leer aan de bestaande IC/RE richting Bremen. Bij lijnvarianten 3 en 4 rijdt de trein uit Groningen vanaf Leer door als extra trein met een beperkt aantal halteplaatsen naar Bremen. Gekozen is voor een stapsgewijze verbetering van de spoorverbinding Groningen Bremen. Dit gebeurt onder het motto: Eerst beter, dan meer. De focus wordt in eerste instantie gelegd op verbetering van het treinproduct binnen afzienbare termijn. Op langere termijn kan gekozen worden voor uitbreiding van het aantal directe treinen. Van de vier lijnvarianten passen er twee (lijnvarianten 1 en 2) het best bij de ambities voor de middellange termijn tot De andere twee (lijnvarianten 3 en 4) zijn met name interessant voor de langere termijn. De vier varianten worden in dit stadium op een gelijkwaardig niveau onderzocht om op deze wijze te borgen dat de maatregelen die voor de middellange termijn worden genomen, goed te laten aansluiten bij de varianten voor de langere termijn (zogenaamde no regretmaatregelen). Mochten specifieke onderdelen binnen de varianten om welke reden dan ook niet haalbaar blijken, dan kan dit leiden tot subvarianten. Treinproduct Inzet voor de Wunderline is het tot stand brengen van een regionale internationale verbinding. Gezien de ambitie om in eerste instantie vooral een regionaal toegevoegde waarde te hebben en de karakteristieken van de directe verbinding Groningen Bremen, is op (middel)lange termijn het product IC/sneltrein het meest voor de hand liggend. In Duitsland vertaalt een dergelijk type treinproduct zich naar RE/RRX. Afwegingskader De vier lijnvarianten worden beoordeeld aan de hand van onderstaande criteria. 5

6 Aanpak en planning De planning van het project ziet er tot en met 2018 op hoofdlijnen als volgt uit: Spoorboekje Vervoerwaarde onderzoek Goederenvervoer onderzoek (gereed) Ontwerpstudies DB & ProRail incl dienstregeling Sociaaleconomisch onderzoek Onderzoek exploitatie, concessietechniek, koppeling Eindrapport voorkeursalternatief Keuze voorkeursalternatief MKBA Planuitwerkingsfase I en II (Preliminary & Final Design) Milieu effecten onderzoek Contracteringsplan, PvA Vergunningen, Financieringsvoorstel Go / No-Go Bestuurlijke overeenkomst Omgevingsmanagement Beslismomenten Stuurgroep Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Omgeving Binnen het project Wunderline wordt veel aandacht besteed aan omgevingsmanagement. Het doel hiervan is het creëren van draagvlak en betrokkenheid van organisaties en personen aan beide zijden van de grens die directe of indirecte invloed hebben op het project Wunderline. De strategie voor het omgevingsmanagement van de Wunderline richt zich op de volgende vier sporen: 1. Versterken van de sociaaleconomische structuur van de noordelijke grensregio. 2. Verkrijgen van financiële steun op regionaal, nationaal en Europees niveau. 3. Verzekeren van steun van stakeholders 'Langs de lijn'. 4. Ondersteunen van partners bij snel herstel van de Friesenbrücke. 6

7 Organisatie Het organogram van de Wunderline ziet er als volgt uit: Organisatie Stuurgroep Provincie Groningen (penvoerder), Land Niedersachsen, Land Bremen, DB Netz, ProRail, I&M en Bund (agendalid) Beslissen CEF-T partneroverleg Provincie Groningen, Groningen Seaports, AG Ems, Landkreis Leer en IHK Ostfriesland en Papenburg Beoordelen Ambtelijke begeleidingsgroep Provincie Groningen (penvoerder), Land Niedersachsen, Land Bremen, DB Netz, ProRail, I&M en Bund (agendalid) Voorbereiden Projectgroep Provincie Groningen met Duitse partners Onderzoeken en uitvoeren 7

8 1 Inleiding 1.1 Aanleiding Vervoer is van vitaal belang voor de economie. Zonder goede verbindingen geen groei en geen welvaart. Dit geldt niet alleen nationaal maar ook internationaal. Goede grensoverschrijdende verbindingen dragen bij aan versterking van de sociaaleconomische structuur van een regio. Goede grensoverschrijdende infrastructuur versterkt de economische integratie van markten in zowel Duitsland als Nederland en stimuleert uitwisseling van kennis. De provincie Groningen heeft de ambitie om de grenzen tussen Noord-Nederland en Noordwest-Duitsland te laten vervagen. De noordelijke grensregio is daarbij gebaat. Met goede grensoverschrijdende verbindingen wordt beweging gerealiseerd waardoor de interactie tussen de regionale economieën wordt gestimuleerd. Een van de mogelijke maatregelen die daarvoor getroffen wordt is de Wunderline: de verbetering van kwaliteit van de spoorverbinding tussen Groningen en Bremen. Het project Wunderline levert een bijdrage aan de verbinding van de regio s Noord-Nederland en Noordwest-Duitsland. Het doel van het project is het versterken van de regio door middel van een kwaliteitsverbetering van de spoorverbinding Groningen-Bremen. Concreet houdt dit een kortere reistijd in voor de reiziger, meer comfort in de trein en een betere toegankelijkheid. In paragraaf 1.4 wordt hier nader op ingegaan. In figuur 1 is conceptueel de verbinding tussen Groningen en Bremen weergegeven. Figuur 1: Verbinding Groningen-Bremen De verbetering van de spoorverbinding Groningen Bremen kan alleen tot stand komen in een nauwe samenwerking tussen de Duitse en Nederlandse betrokken partners. De verschillende acties, initiatieven en te nemen maatregelen aan beide zijden van de grens zullen op elkaar moeten worden afgestemd. De focus van het werkproces zal daarom gericht zijn op het tot stand brengen van een verdere samenwerking tussen de Duitse en Nederlandse partners en het uitvoeren van gezamenlijke onderzoeken om de kansen en mogelijkheden voor de verbinding nader te concretiseren. 8

9 Overheden aan beide zijden van de grens zien toekomst in de verbinding en hebben uitgesproken bereid te zijn om het project te ondersteunen en de verbinding te onderzoeken (Stuurgroep Wunderline ). Echter, beslisinformatie om de juiste keuzes te maken ten aanzien van de benodigde infrastructuur en exploitatie, ontbreekt nog. In de komende periode zal aanvullende beslisinformatie tot stand worden gebracht om besluitvorming over de realisatie van de verbetering van de verbinding mogelijk te maken. In dit spoorboekje zijn de belangrijkste uitgangspunten, kaders en afspraken opgenomen voor de uit te voeren studies en het proces om te komen tot robuuste besluitvorming. Het document vormt (na goedkeuring van betrokken partijen) het kader waarbinnen gezamenlijk gewerkt wordt aan de totstandkoming van de opgave. Dit spoorboekje bevat de stappen die tot en met 2018 genomen moeten worden richting een succesvolle verbetering van de spoorverbinding Groningen - Bremen. 1.2 Beleidskaders De hoofddoelstelling van het project Wunderline is de kwaliteitsverbetering van de spoorverbinding tussen Groningen en Bremen. In paragraaf 1.4 wordt uitgebreid ingegaan op de hoofddoelstelling en de subdoelstellingen. De hoofddoelstelling van het project is een uitwerking van een aantal doelstellingen op een hoger abstractieniveau. Deze zijn vastgelegd in een aantal beleidskaders op Europees, nationaal en regionaal niveau. Zo is op Europees niveau het verbinden, uitwisselen en groeien van de economische en sociale regio s op Europese schaal een belangrijk doel. Één van de nationale doelstellingen in Nederland is om meer aandacht te genereren voor grensoverschrijdende verbindingen. Het Toekomstbeeld OV 2040 gaat uit van het beter verbinden van de belangrijkste corridors met de economische kerngebieden in de omringende landen. Daarnaast moet de treinreiziger volgens het Toekomstbeeld net zo soepel over de grens kunnen reizen als in Nederland (informatievoorziening, ticketing). Figuur 2: overzicht corridors uit Toekomstbeeld OV 2040 In Figuur 3 is inzichtelijk gemaakt welke bovenliggende beleidskaders en uitvoeringsprogramma s ten grondslag liggen aan de kwaliteitsverbetering van de spoorverbinding tussen Groningen en Bremen. 9

10 Figuur 3: Bovenliggende beleidskaders Op Europees, nationaal en regionaal niveau zijn in de diverse beleidskaders doelstellingen geformuleerd die in lijn liggen met de doelstellingen van de Wunderline. In het onderstaande schema zijn deze doelen op de verschillende niveaus schematisch weergegeven. Figuur 4: Doelstellingen op de verschillende niveaus 1.3 Korte terugblik In 2009 is een verkenningsstudie uitgevoerd naar de reistijdverkorting van de verbinding Groningen- Bremen. De provincie Groningen wil de dienstverlening op deze grensoverschrijdende spoorverbinding verbeteren door een stapsgewijze upgrading. Het uiteindelijke doel (de ambitie ) is hierbij een volwaardige internationale treinverbinding van (Amsterdam via) Groningen via Oldenburg naar Bremen met een totale reistijd van 3.30 uur. Op het traject Groningen-Bremen moet hiervoor de grootste reistijdwinst worden behaald. De uitkomst van deze verkenning was, dat in een aantal fasen, de huidige reistijd van 2.43 uur teruggebracht kan worden naar 1.23 uur. De afgelopen jaren zijn er verschillende onderzoeken gedaan en is er aan de marketing en bekendheid van de spoorverbinding Groningen-Leer (Wiederline) gewerkt. 10

11 Bij de behandeling van de voordracht 20/2012 (Groningen-Heerenveen) is een motie aanvaard waarbij Provinciale Staten Gedeputeerde Staten oproept bij herbestemming van de middelen nadrukkelijk ook de mogelijkheid te verkennen om een deel van de vrijgevallen RSP-middelen te bestemmen voor de verbetering van de spoorlijn Groningen-Bremen. In voordracht 23/2013 is een bedrag van 85 miljoen voor de uitvoering van maatregelen voor deze internationale spoorverbinding opgenomen. Hiervan is in ieder geval 10 miljoen gereserveerd voor de sneltrein Groningen-Winschoten. In besluit 33/2015 kondigt de provincie Groningen aan dat van de 85 miljoen, 6,6 miljoen beschikbaar wordt gesteld voor de planuitwerkingsfase van de Wunderline. Op 14 juni 2014 heeft de staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu (I&M) middels een brief aan de provincie Groningen medegedeeld dat I&M 17 miljoen reserveert voor kwaliteitsverbetering van de spoorlijn Groningen-Bremen. Deze gelden komen uit het budget voor Grensoverschrijdend Spoorvervoer (MIRT-projectenboek). In 2015 heeft de provincie Groningen (gezamenlijk met Industrie und Handelskammer für Ostfriesland und Papenburg, Landkreis Leer, Groningen Seaports NV en Aktien-Gesellschaft Ems en Groningen Seaports) een Europese subsidieaanvraag ingediend voor het Europese project met als titel Implementation study for the quality improvement of the cross-border railway connection between Groningen (NL) and Bremen (GE). Deze subsidieaanvraag is op 14 juli 2015 goedgekeurd door The Innovation and Networks Executive Agency (INEA) en vastgelegd in een Grant Agreement onder CEF-T. Deze toegewezen subsidie bedraagt maximaal ,-. In het Grant Agreement staan alle financiële en juridische voorwaarden waaraan voldaan moet worden om de subsidie daadwerkelijk te realiseren. Het beschikbare budget dat door de provincie Groningen, I&M en de EU toebedeeld is aan het project Spoorverbinding Groningen - Bremen bedraagt in totaal circa 100 miljoen (prijspeil 2016). 1.4 Doel en opdracht Doel en ambitie Wunderline Het doel van het project Wunderline is kwaliteitsverbetering van de spoorverbinding tussen Groningen en Bremen als middel om de sociaaleconomische structuur in de grensregio te versterken. De kwaliteitsverbetering van de spoorverbinding richt zich op drie aspecten: kortere reistijd (sneller, zo mogelijk geen overstap); meer comfort (zo mogelijk geen overstap, betere zitplaatsen, mogelijkheden tot werken in de trein, Wifi); betere toegankelijkheid (eenvoudige ticketing, betere informatievoorziening en marketing). Ook is verbetering van de aansluitingen op de stations een belangrijk doel. Dit leidt tot de volgende gezamenlijke ambitie voor de Wunderline, die in de stuurgroep van 7 december 2016 is bevestigd: In 2025 is de grens niet langer een barrière en is de trein een logisch alternatief voor de auto. Het is dan mogelijk om in iets meer dan twee uur met een emissievrije en innovatieve trein van Groningen naar Bremen te reizen en vice versa. Onder andere door verbetering van het traject tussen Nieuweschans en Leer en tussen Leer en Oldenburg. Dit zorgt voor twee keer meer passagiers dan in de huidige situatie. Door de Wunderline wordt een aantoonbare verbetering van de sociaaleconomische ontwikkeling van de regio's in het noordwesten van Duitsland en het noordoosten van Nederland bereikt. Land Niedersachsen, het ministerie van Infrastructuur en Milieu, Land Bremen, de provincie Groningen, DB Netz en ProRail willen dit resultaat bereiken, mede gefinancierd door Europa, om in 2018 een gefundeerd besluit te kunnen nemen. 11

12 Goederenvervoer In het kader van het Wunderline project is onderzoek uitgevoerd naar het potentieel van de Wunderline voor goederenvervoer. Op basis van dit onderzoek, lijkt vanuit het Wunderline project investeren in kwaliteitsverbetering in de vorm van een structureel pad voor goederenvervoer nu niet zinvol te zijn. De toegevoegde waarde van de investeringen dekt naar verwachting niet de investerings- en exploitatiekosten. Gezien deze uitkomst concentreert de voorbereiding van besluitvorming over toekomstige investeringen in kwaliteitsverbetering van de Wunderline zich op het stimuleren van personenvervoer. De beschikbare spoorcapaciteit tussen Groningen en Bremen biedt momenteel overigens voldoende ruimte om het huidig en toekomstig potentieel aan grensoverschrijdend goedervervoer af te wikkelen. Binnen het project zal worden geborgd dat deze beschikbare capaciteit voor goederenvervoer behouden blijft. Bij een forse toename van het goederenvervoer in de toekomst bestaat overigens wel het risico dat incidenteel een personentrein voor een goederentrein moet wijken. Bovengenoemde conclusies van het onderzoek en hier op aansluitend standpunten zijn in de stuurgroep van 7 december jl. vastgesteld. Opdracht De opdracht voor het projectteam Wunderline is om tijdig de juiste informatie aan te leveren om in 2018 een gefundeerd besluit te kunnen nemen over de Wunderline. In het kader hiervan zullen in ieder geval de volgende onderzoeken worden uitgevoerd: Capaciteitsanalyse alternatieven Ontwerpstudies inframaatregelen Vervoerwaardenonderzoek Goederenvervoerpotentie onderzoek Sociaal-economisch onderzoek Exploitatie onderzoek Maatschappelijke kosten-baten analyse Milieu-effecten onderzoek In hoofdstuk 5 wordt uitgebreid ingegaan op de planning van de onderzoeken en de momenten waarop (deel)besluiten worden genomen. Doel spoorboekje Dit spoorboekje bevat de stappen die tot en met 2018 genomen moeten worden in lijn met bovengenoemde ambitie: Wat moet wanneer worden bereikt en op welke wijze? Welke criteria zijn van belang in de afweging tussen varianten en welke informatie is daarvoor nodig? Het spoorboekje is een gezamenlijk startdocument van de projectpartners, die in de stuurgroep Wunderline zijn vertegenwoordigd. 1.5 Leeswijzer In hoofdstuk 2 wordt de huidige situatie beschreven. Tevens wordt er in dit hoofdstuk aandacht besteed aan de ruimtelijke ontwikkelingen en projecten die een raakvlak hebben met de Wunderline. Vervolgens worden in hoofdstuk 3 de verschillende varianten gepresenteerd. Hoofdstuk 4 gaat in op de criteria, op basis waarvan de varianten worden beoordeeld. De aanpak / fasering van het project en de bijbehorende planning komt in hoofdstuk 5 aan bod. In hoofdstuk 6 wordt ten slotte ingegaan op de organisatie van het project. 12

13 2 Referentiesituatie en ontwikkelingen 2.1 Referentiesituatie In Figuur 5 is het traject Groningen Bremen weergegeven met het aantal inwoners van de voornaamste kernen op de verbinding. Het traject tussen Groningen en Bremen is bij elkaar 173 kilometer. Hiervan ligt 47 kilometer op Nederlands grondgebied en 126 kilometer in Duitsland. Figuur 5: Referentiesituatie De karakteristieken van het spoor zijn weergegeven in Figuur 6. Figuur 6: Spoorkarakteristieken Tussen Groningen en Ihrhove aansluiting ligt een niet geëlektrificeerd spoor, waarvan de eerste 22 kilometer (tussen Groningen en Zuidbroek) dubbelsporig is. Vanaf Ihrhove ligt er geëlektrificeerd spoor waarvan 63 kilometer dubbelsporig. Het deel tussen Leer en Oldenburg is enkelsporig. 13

14 Producten en dienstverlening op traject Groningen - Bremen Voor een verbinding over het spoor tussen Groningen en Bremen moet er in de huidige situatie in Leer worden overgestapt. De stoptrein van Arriva rijdt van Groningen naar Leer en stopt op tien tussengelegen stations. De reistijd op dit traject is 1.06 uur. De overstaptijd in Leer bedraagt 13 minuten. Deutsche Bahn verzorgt met de RE/IC de verbinding. De reistijd tussen Leer en Bremen bedraagt 1 uur en 24 minuten en de trein stopt op zes tussengelegen haltes. De totale reistijd bedraagt hierdoor 2 uur en 43 minuten (Tabel 1). Traject Tijd Haltes Vervoerder + product Groningen Leer Arriva Stoptrein Overstappen Leer Leer Bremen DB RE/IC TOTAAL 2.43 Tabel 1: Producten en dienstverlening referentiesituatie Sinds in december 2015 een schip tegen de Friesenbrücke (brug over de Eems tussen Weener en Leer) aan is gevaren, is er geen treinverkeer meer mogelijk tussen Weener en Leer. Vanuit Groningen rijdt nu een stoptrein van Arriva die het ene halfuur in Winschoten keert en het andere halfuur in Weener. Voor een verbinding met Bremen zijn nu verschillende opties. Het meest voor de hand liggend is de snelbus van Groningen naar Leer die een reistijd heeft van 55 minuten. Vanaf Leer zijn er vervolgens aansluitingen op treinen naar en van Bremen. Ook kan er gekozen worden om de stopbus van Arriva (vervangend vervoer) vanuit Weener te nemen die een reistijd heeft van 23 minuten (Tabel 2). Traject Tijd Haltes Vervoerder + product Groningen Leer (bus) 0.55 Arriva Snelbus Overstappen Leer OF Groningen Weener Arriva Stoptrein Overstappen Weener Weener Leer 0.23 Arriva Vervangend vervoer Overstappen Leer Leer Bremen Deutsche Bahn RE/IC TOTAAL Tabel 2: Producten en dienstverlening huidige situatie Knopen Leer, Oldenburg, Hude en Delmenhorst Verbetering van de kwaliteit van de spoorverbinding tussen Groningen en Bremen levert ook kwaliteitsverbetering op voor verbindingen naar andere steden. Zo zijn aan Duitse zijde de stations Leer, Oldenburg, Hude en Delmenhorst tussengelegen stations op het traject van de Wunderline. Deze stations zijn knooppunten waar reizigers kunnen overstappen op andere verbindingen. In Leer kan worden overgestapt op treinen richting Emden en Norddeich in noordelijke richting en Papenburg, Meppen, Rheine en Münster in zuidelijke richting. In Oldenburg is een vertakking richting Wilhelmshafen en Osnabrück. Hude heeft ook een verbinding richting Nordenham en in Delmenhorst is het mogelijk zuidwaarts verder te reizen richting Osnabrück. Vanaf Bremen zijn er mogelijkheden verder te reizen in de richting van Bremerhafen, Hamburg en Hannover. In Figuur 7 is dit schematisch weergegeven. 14

15 Figuur 7: Knooppunten 2.2 Totaaloverzicht projecten Op en in de nabijheid van het traject van de Wunderline wordt er momenteel al gewerkt aan diverse projecten. In Tabel 3 volgt een opsomming van de projecten die de Wunderline op enigerlei wijze raken dan wel beïnvloeden. In dit overzicht zijn de projecten benoemd en is de status, de zekerheid van realisatie en de planning gereed opgenomen. In 2.3 en 2.4 worden de projecten nader toegelicht. Projecten Status Zekerheid realisatie Gereed 1 Programma Noord Nederland Realisatiefase Hoog 2020 Spoorzone Groningen Knoop Groningen Groningen Bad Nieuweschans Planuitwerkingsfase Hoog 2019 Roodeschool Eemshaven Realisatiefase Hoog 2018 Groningen Leeuwarden Realisatiefase Hoog 2020 Stations Bunde / Ihrhove Planuitwerkingsfase Hoog 2018/2020 Knoop Leer Verkenningsfase Middel onbekend Knoop Bremen Verkenningsfase Onbekend onbekend Wilhelmshafen - Oldenburg Realisatiefase Hoog 2022 Tabel 3: Projectenoverzicht 2.3 Projecten en raakvlakken in Nederland In Figuur 8 is een overzicht opgenomen van de projecten op en rond het Nederlands deel van het traject. Vervolgens wordt een toelichting gegeven op deze projecten. 1 Het betreft hier het jaar waarin de projecten gereed zijn, deze worden vaak pas in het volgende dienstregelingsjaar (dat in december in gaat) geëffectueerd. 15

16 Figuur 8: Projecten op traject Wunderline (NL) Programma Noord-Nederland / Spoorzone Groningen / Knoop Groningen Programma Noord Nederland (PNN) is een breed programma met verbeteringen van het spoorvervoer in de noordelijke provincies. Rondom Groningen is het de bedoeling dat verschillende treindiensten worden doorgekoppeld om een directe verbinding met de voorstadstations mogelijk te maken. Ook de treindienst uit Leeuwarden wordt doorgekoppeld naar station Groningen Europapark. Hiermee wordt tegemoet gekomen aan de wensen van veel treinreizigers en wordt de uitbreiding van het treinverkeer rond Groningen mogelijk gemaakt. Om dit mogelijk te maken zijn ingrepen nodig aan het spoor en Groningen Hoofdstation: project Groningen Spoorzone. Dit project bestaat onder meer uit aanpassingen aan sporen en perrons ter plaatse van Groningen Hoofdstation en de uitplaatsing van het opstelterrein in de richting van Haren. Ook wordt de halte Sappemeer-Oost gesloten. Voor 2021 is een dienstregeling opgesteld, met meer treinen en meer doorkoppelingen. De dienstregeling en het exploitatiemodel van dit programma zijn bepalend voor de mogelijke tijdligging van de Wunderline en daarmee voor de investeringskosten, de reistijd en de exploitatie. De toekomstige dienstregeling is nog in enige mate flexibel. Wel is gerekend met varianten die passen bij de infrastructuur. Er zal verdere afstemming moeten plaatsvinden over het vastleggen van de dienstregeling van de Wunderline binnen de randvoorwaarden van en als uitgangspunt voor Programma Noord- Nederland. Groningen Bad Nieuweschans Het doel van dit project is dat vanaf 2019 in de ochtendspits vijf keer een sneltrein zal rijden tussen Winschoten en Groningen. De sneltrein levert een reistijdwinst op van circa 10 minuten ten opzichte van de stoptrein op dit traject. De sneltrein tussen Winschoten en Groningen stopt op de stations Groningen Europapark, Hoogezand-Sappemeer en Scheemda. Om dit mogelijk te maken worden enkele maatregelen getroffen. In Winschoten wordt een extra perron aangelegd voor de extra sneltrein. Daarnaast worden enkele onbewaakte spoorovergangen tussen Groningen en Winschoten omgebouwd tot bewaakte overgangen. Op het traject worden verder snelheidsverhogende maatregelen getroffen (waaronder blokverdichting). Ook worden de perrons van de stations Scheemda en Zuidbroek aangepast. Spoorverbinding Roodeschool Eemshaven De spoorverbinding tussen Groningen en Roodeschool wordt doorgetrokken naar de Eemshaven. Hiermee kunnen reizigers vanuit Groningen per trein naar de Eemshaven om vanaf hier over te stappen 16

17 op de veerdienst naar het Duitse Waddeneiland Borkum. In het kader van dit project wordt het goederenspoor naar de Eemshaven geschikt gemaakt voor passagierstreinen en wordt in de Eemshaven het spoor doorgetrokken naar de Borkum-terminal van AG-Ems. De nieuwe halte Eemshaven zal direct naast de terminal komen te liggen. Extra Sneltrein Groningen Leeuwarden (ESGL) Dit project maakt het rijden van een extra sneltrein op het traject Groningen Leeuwarden mogelijk. Om dit mogelijk te maken wordt onder andere het spoor tussen Zuidhorn en Hoogkerk verdubbeld en worden snelheidsverhogende maatregelen getroffen tussen Leeuwarden en Veenwouden, tussen Grijpskerk en Zuidhorn, en tussen Zuidhorn en Hoogkerk. 2.4 Projecten en raakvlakken in Duitsland Ook in Duitsland worden plannen verkend, gemaakt of uitgevoerd die het project Wunderline op enigerlei wijze raken. In Figuur 9 is een overzicht van projecten in Duitsland opgenomen. Figuur 9: Projecten op traject Wunderline (D) Stations Bunde en Ihrhove Er liggen plannen om twee stations op het tracé Nieuweschans - Leer te (her)openen, te weten te Bunde en Ihrhove. Deze nieuwe stations worden door deelstaat Niedersachsen, DBNetz en de betreffende gemeenten gefinancierd. Voor Ihrhove zijn snelheidsverhogende maatregelen benodigd, om voldoende tijd te winnen binnen de Wunderline dienstregelingsvarianten. Realisatie van deze stations lijkt zeker. Bunde zal volgens de planning in 2018 gereed zijn, Ihrhove in Voor de Wunderline wordt er dan ook vanuit gegaan dat deze stations in gebruik zijn. Knooppunt Leer (inclusief spoorverdubbeling Augustfehn Stickhausen-Velde) In Niedersachsen bestaat de wens om de dienstregeling van de treinen die uit het noorden, zuiden en het oosten komen, beter op elkaar te laten aansluiten. Door deze plannen verandert de tijdligging van treinen op trajecten van en naar het knooppunt Leer en moeten treinen elkaar op een andere plek passeren langs trajectdelen met een enkel spoor. 17

18 Voor een goede doorstroming is onder meer een spoorverdubbeling tussen Augustfehn en Stickhausen- Velde nodig. Op dit moment worden de consequenties van deze nieuwe dienstregeling in combinatie met de Wunderline onderzocht door DB Netz in het kader van het onderzoek Dienstregeling en Infrastructuur. Niedersachsen heeft de intentie uitgesproken dit te financieren, mogelijk met gebruikmaking van zogenaamde LuFV-gelden (Leistungs- und Finanzierungs Vereinbarung). De planning van het project is nog onduidelijk. Het zal duidelijk moeten worden hoe, door wie en wanneer dit project wordt opgepakt en op welke wijze de samenhang met de Wunderline gewaarborgd kan worden. In alle Wunderline-varianten is dit project gereed verondersteld. Toekomstige dienstregeling rondom station Bremen Er wordt momenteel gestudeerd op de toekomstige dienstregeling ten behoeve van een nieuwe concessie in Duitsland. Op dit moment zit station Bremen qua capaciteit aan zijn plafond. De capaciteit komt verder onder druk door de verwachte stijging in het aantal goederentreinen vanuit de relatief nieuwe containerhaven Jade Weser Port. Bovendien heeft Bremen als doel om meer treinen van de Regio-S-Bahn van en naar Bremen laten rijden. Om inzicht te krijgen in de capaciteit van het station maakt spoorbeheerder DBNetz in opdracht van LNVG en Bremen een capaciteitsanalyse van de knoop Bremen. De gevolgen voor de Wunderline zijn onbekend. Elektrificatie Wilhelmshaven Oldenburg Elektrificatie van het traject Wilhelmshaven Oldenburg is bedoeld voor verbetering van het goederenvervoer van en naar de haven. Parallel hieraan worden plannen gemaakt voor een directe verbinding tussen Wilhelmshaven en Bremen voor personenvervoer. Elektrificatie Wilhelmshaven Oldenburg heeft geen directe invloed op de Wunderline, behalve dat er waarschijnlijk meer gebruik zal worden gemaakt van de reeds geplande goederenpaden tussen Oldenburg en Bremen. 2.5 Grensoverschrijdend spoor en concessies Spoorwegen zijn in beginsel nationaal georiënteerde netwerken. De verschillen tussen landen zijn groot. Dit is zowel juridisch, organisatorisch, technisch, financieel als qua governance. Het tot stand brengen van internationale spoorverbindingen vraagt om doeltreffende samenwerking tussen overheden, vervoersautoriteiten, beheerders en vervoerders aan beide zijden van de grens. Daarbij moet aandacht uitgaan naar de afstemming van investeringsbeslissingen en het maken van goede bestuurlijke en werkafspraken over technische, operationele, financiële, juridische en organisatorische harmonisatie van de plannen en de uitvoering daarvan. Om tot deze afspraken te kunnen komen, is het noodzakelijk om zowel op strategisch, tactisch als operationeel niveau overleg- en werkverbanden tot stand te brengen. Omdat de besluitvorming over investeringen in infrastructuur en de exploitatie van spoorlijnen in beginsel een nationale dan wel regionale aangelegenheid is, en hiervoor in beide landen afzonderlijke procedures doorlopen moeten worden, is het van belang om naast de grensoverschrijdende samenwerking en besluitvorming ook de nationale en regionale samenwerking en besluitvorming goed te organiseren. De manier waarop het spoorwegennet in Nederland en Duitsland is georganiseerd verschilt. In Nederland is ProRail de nationale spoorbeheerder. Het ministerie van Infrastructuur en Milieu is de concessieverlener voor het spoorvervoer, met uitzondering van de gedecentraliseerde spoorverbindingen. Het ministerie van Infrastructuur en Milieu heeft momenteel alle treinvervoer waar zij opdrachtgever van is onderhands gegund aan de N.V. Nederlandse Spoorwegen (NS). Voor de regionale treindiensten zijn de provincies concessieverlener. In Duitsland is DBNetz voor een overgroot deel spoorwegbeheerder van het Duitse spoorwegennetwerk. De concessieverlener voor langeafstandsverkeer (Fernverkehr) is de Bund (de nationale overheid). 18

19 Deutsche Bahn (DB) is de spoorwegmaatschappij die in Duitsland grotendeels het langeafstandsverkeer exploiteert door middel van zelffinanciering. Concessies voor regionaal verkeer (Nahverkehr) worden door de lokale overheden uitgegeven op basis van aanbestedingsprocedures. Regionale treinen (Nahverkehr) worden grotendeels door DB Regio geëxploiteerd, of worden aanbesteed. Concessies op Wunderline De provincie Fryslân, Groningen en LNVG zijn opdrachtgever van de Noordelijke treindiensten. Hiertoe behoort ook het Wunderline deeltracé Groningen Leer. De regionale overheden hebben deze concessie na aanbesteding gegund aan Arriva. De looptijd van de huidige concessie is van december 2005 tot december De spoorlijnen van deze concessie zijn niet geëlektrificeerd, met uitzondering van het traject Ihrhove - Leer. Tussen Leer en Bremen rijdt er afwisselend een trein als Fernverkehr en als Regionalverkehr. LNVG heeft de concessie waar deze Regionalexpress deel van uitmaakt onderhands gegund aan DB Regio Nord, voor de periode van december 2013 tot en met december Ticketing In Duitsland bestaan de zogenaamde Ländertickets, waarbij tegen een relatief laag tarief gereisd kan worden in alle 'Nahverkehr treinen en het openbaar vervoer (bussen, metro s en trams). In Niedersachsen is ook het Niedersachsen-ticket geldig, ook in enkele IC/ICE treinen waaronder de IC Norddeich Mole - Bremen. De tickets zijn zowel online als bij het DB loket/automaat verkrijgbaar. De Nitag beheert het tarief en de verdeelsleutel van de opbrengsten van de tickets tussen de 12 vervoerders. In 2013 is de 2-uursdienst tussen Groningen-Leer veranderd in een 1-uursdienst. Dit was voor Arriva, de concessiehouder, en de provincie Groningen aanleiding om gezamenlijk het product en de promotie van tickets te verbeteren met als doel meer reizigers te generen. De onbekendheid van de lijn was groot maar ook ticketing bleek voor zowel Nederlandse en Duitse reizigers onduidelijk en ingewikkeld te zijn. Vanaf 2013 hebben beide partijen gezamenlijk de promotie en marketing van de spoorlijn Leer-Groningen opgepakt, die omgedoopt werd tot de Wiederline. Eind 2013 is begonnen met de promotie van de Niedersachsen-ticket. Arriva accepteerde dit kaartje tot aan Groningen. In het voorjaar en najaar van 2014 zijn wederom promotieacties opgestart. Onderzoek naar de verkoop en het gebruik bevestigde het succes: meer reizigers tussen Groningen en Niedersachsen. Sinds 2015 is het Niedersachsen-ticket plus Groningen ontwikkeld. Om de ticketing verder te verbeteren is het DB-loket in de Arriva store geopend met verschillende marketingacties. Het DB-loket maakt het nu mogelijk om het Niedersachsen-ticket plus Groningen ook in Groningen te kopen. 19

20 ab 14. Juni 2015 Juli August September Oktober November Dezember 2016 Januar Februar März April Mai Juni Juli August September Oktober November Dezember Sinds de Friesenbrücke is aangevaren, zijn de marketingacties gestaakt. Immers, hierdoor is tussen Groningen en Leer geen direct treinverkeer meer mogelijk. De verkoop van het Niedersachsen-ticket plus Groningen gaat echter gewoon door. Dit ticket is ook geldig in de vervangende (snel)bus. Arriva en Provincie Groningen beraden zich over nieuwe marketing en promotie hiervan in de nieuwe situatie. Onderstaand is het aantal verkochte Niedersachsen- plus tickets in 2015 en 2016 weergegeven Totaal aantal verkochte Plus-tickets Figuur 10: Totaal aantal verkochte Niedersachsen-Plus tickets 20

21 3 Te onderzoeken varianten 3.1 Eerst beter, dan meer Het doel van het project Wunderline is om de bestaande verbinding Groningen Bremen een kwaliteitsimpuls te geven. In 2009 zijn daarvoor de eerste verkenningen voor de Wunderline gestart. In de 1 e fase van de alternatievenstudie zijn afgelopen jaren 46 lijnvarianten onderzocht. Uit deze 46 lijnvarianten zijn uiteindelijk de vier meest kansrijke geselecteerd. Deze vier lijnvarianten zijn leidend geweest voor het verdere onderzoek. Gekozen is voor een stapsgewijze verbetering van de spoorverbinding Groningen Bremen. Dit gebeurt onder het motto: Eerst beter, dan meer. De focus wordt in eerste instantie gelegd op verbetering van het treinproduct binnen afzienbare termijn. Op langere termijn kan gekozen worden voor uitbreiding van het aantal directe treinen. Figuur 11 geeft de Stapsgewijze aanpak weer. Figuur 11: Stapsgewijs richting Ambitie Van de 4 lijnvarianten die nader worden onderzocht, passen er twee (lijnvarianten 1 en 2) het best bij de ambities voor de middellange termijn tot De andere twee (lijnvarianten 3 en 4) zijn met name interessant voor de langere termijn. De vier varianten worden in dit stadium op een gelijkwaardig niveau onderzocht om op deze wijze te borgen dat de maatregelen die voor de middellange termijn worden genomen, goed te laten aansluiten bij de varianten voor de langere termijn (zogenaamde no regretmaatregelen). In de volgende paragraaf wordt nader ingegaan op de vier lijnvarianten. De komende jaren vindt al een stapsgewijze verbetering van de Wunderline plaats. Zo rijdt vanaf 2019 de sneltrein Groningen - Winschoten 2 x per uur in de spits en kan er, nadat de Friesenbrücke is hersteld, met de sneltrein vanaf Groningen worden doorgereden naar Leer. De ambitie is om in 2025 een rechtstreekse verbinding tussen Groningen en Bremen gereed te hebben. Mogelijke verdere verkorting van de reistijd zal op lange termijn (rond 2040) kunnen spelen. Dit hangt uiteraard nauw samen met de mate van succes van de maatregelen op korte en middellange termijn. In figuur 12 zijn de mogelijke stappen in een overzicht weergegeven. 21

22 Figuur 12: Denkrichting stapsgewijze verbetering 3.2 Vier Lijnvarianten Hiernavolgend worden de vier lijnvarianten gepresenteerd. Bij alle varianten sprake is van een directe verbinding tussen Groningen en Leer zonder overstap. Onderstaand zijn per variant, in twee overzichten (de lijnvoering en de infrastructuurmaatregelen die behoren bij de betreffende lijnvariant) de lijnvarianten weergegeven. Lijnvariant 1 Figuur 13: Lijnvoering lijnvariant 1 Karakteristieken: De sneltrein uit Groningen koppelt in Leer met de IC/RE trein Emden Bremen. Tussen Winschoten en Leer halteert deze trein op elk station. Naast de sneltrein rijdt de stoptrein vanuit Groningen niet verder dan Winschoten. 22

23 Inframaatregelen Variant 1 1 Halte Bunde 2 Halte Ihrhove 3 Spoorverdubbeling Stickhausen Velde - Augustfehn 4 Inhaalspoor Weener 8 Spoor 3 Leer Concrete projecten, onderdeel van alle varianten Personenvervoer gerelateerde maatregelen Figuur 14: Infrastructuurmaatregelen lijnvariant 1 Lijnvariant 2 Figuur 15: Lijnvoering lijnvariant 2 Karakteristieken: Ook in deze variant koppelt de sneltrein uit Groningen in Leer met de IC/RE trein Emden Bremen. In tegenstelling tot variant 1 halteert deze trein tussen Winschoten en Leer niet op de tussengelegen stations. Naast de sneltrein rijdt de stoptrein vanuit Groningen tot Leer. Er passeren per uur dus 2 treinen de grens. 23

24 Inframaatregelen Variant 2 (Nieuw) 1 Halte Bunde 2 Halte Ihrhove 3 Spoorverdubbeling Stickhausen Velde Augustfehn 4 Kruisspoor Weener 6 Snelheidverhogende maatregelen Nieuweschans Ihrhove 7 Blokverdichting Ihrhove - Leer 9 Spoorverdubbeling Nieuweschans - Bunde Concrete projecten, onderdeel van alle varianten Personenvervoer gerelateerde maatregelen Figuur 16: Infrastructuurmaatregelen lijnvariant 2 Lijnvariant Figuur 17: Lijnvoering lijnvariant 3 Karakteristieken: In deze variant rijdt de sneltrein vanuit Groningen vanaf Leer door als extra trein naar Bremen (dus naast de huidige IC/RE treinen). Deze trein halteert tussen Winschoten en Leer op elk station. Na Leer halteert deze trein tot Bremen slechts te Oldenburg en Delmenhorst. 2 Naast de sneltrein rijdt de stoptrein vanuit Groningen niet verder dan Winschoten. 2 Hoewel in deze variant uitgegaan wordt van twee tussenstops tussen Leer en Bremen, moet het onderzoek aantonen of daar draagvlak en marktmogelijkheden voor zijn. 24

25 Inframaatregelen Variant 3a 1 Halte Bunde 2 Halte Ihrhove 3 Spoorverdubbeling Stickhausen Velde Augustfehn 4 Inhaalspoor Weener 10 Inhaalsporen Stickhausen Velde en Augustfehn 13 Aanpassing wissels Kayhauserfeld Concrete projecten, onderdeel van alle varianten Personenvervoer gerelateerde maatregelen Figuur 18: Infrastructuurmaatregelen lijnvariant 3a Inframaatregelen Variant 3b (Nieuw) 1 Halte Bunde 2 Halte Ihrhove 3 Spoorverdubbeling Stickhausen Velde Augustfehn 6 Snelheidverhogende maatregelen Nieuweschans - Ihrhove a Snelheidsverhoging (140 km/u) Leer-Westerstede-Ocholt b Snelheidsverhoging (160 km/u) Westerstede-Ocholt-Oldenburg 17 Spoorverdubbeling westzijde Oldenburg Concrete projecten, onderdeel van alle varianten Personenvervoer gerelateerde maatregelen a 1 2 b Figuur 19: Infrastructuurmaatregelen lijnvariant 3b Lijnvariant 4 Figuur 20: Lijnvoering lijnvariant 4 25

26 Karakteristieken: In deze variant rijdt de sneltrein vanaf Leer ook als extra trein door naar Bremen, slechts halterend te Oldenburg en Delmenhorst. In tegenstelling tot variant 3 halteert deze trein tussen Winschoten en Leer niet op de tussengelegen stations. 3 Naast de sneltrein rijdt de stoptrein vanuit Groningen in deze variant tot Leer. Inframaatregelen Variant 4a 1 Halte Bunde 2 Halte Ihrhove 3 Spoorverdubbeling Stickhausen Velde Augustfehn 4 Inhaalspoor Weener 8 Spoor 3 Leer 9 Spoorverdubbeling Nieuweschans - Bunde 10 Inhaalsporen Stickhausen Velde en Augustfehn 13 Aanpassing wissels Kayhauserfeld Concrete projecten, onderdeel van alle varianten Personenvervoer gerelateerde maatregelen Figuur 21: Infrastructuurmaatregelen lijnvariant 4a Inframaatregelen Variant 4b 1 Halte Bunde 2 Halte Ihrhove 3 Spoorverdubbeling Stickhausen Velde Augustfehn 4 Inhaalspoor Weener 5 Inhaalspoor Ihrhove 6 Snelheidverhogende maatregelen Nieuweschans - Ihrhove 11 Spoorverdubbeling Leer - Nortmoor 12 Spoorverdubbeling Ocholt Bad Zwischenahn Concrete projecten, onderdeel van alle varianten Personenvervoer gerelateerde maatregelen Figuur 22: Infrastructuurmaatregelen lijnvariant 4b Alle vier varianten gaan uit van een rechtstreekse verbinding tussen Groningen en Bremen. De onderzoeken richten zich in eerste instantie op deze varianten. Dit neemt niet weg dat, daar waar bepaalde oplossingen niet mogelijk blijken, er subvarianten kunnen ontstaan. 3 Hoewel in deze variant uitgegaan wordt van twee tussenstops tussen Leer en Bremen, moet het onderzoek aantonen of daar draagvlak en marktmogelijkheden voor zijn. 26

27 3.3 Varianten in treinproduct Naast varianten in lijnvoering en infrastructuur zijn tevens een aantal varianten qua treinproduct en concessietechniek te benoemen. Mogelijke treinproducten Treinproducten Tabel 4 geeft een overzicht van de mogelijke treinproducten: Schaalniveau Functie/ en markt - segment Indicatie reisafstand (Km) Product-karakteristieken Producten Nederland Producten Duitsland Noord West Europa- Internationaal Verbinden internationale Hubs (bovenregionaal) Tot ca. 500 Halte afstanden km, snelheden km/uur, eigen infra HST en Thalys ICE en Thalys Nederland en Duitsland (inter)- nationaal Concurrerend verbinden stedelijke regio s in NL en DU en direct omringende landen Halte afstanden km, snelheden km/uur IC IC Interregionaal Belangrijkste stedelijke regio s onderling verbinden en ontsluiten Halteafstanden tot ca 25 km, snelheden km/uur IC / sneltrein RE/ RRX Stedelijke regio s - regionaal Ontsluiten kernlocaties 3-50 Halte afstanden 5-10 km, snelheden km/uur Sprinter RB en S-Bahn Tabel 4: Mogelijke treinproducten 14 Gezien de ambitie om in eerste instantie vooral een regionaal toegevoegde waarde te hebben en de karakteristieken van de directe verbinding Groningen Bremen, is op (middel)lange termijn het product IC/sneltrein het meest voor de hand liggend. In Duitsland vertaalt een dergelijk type treinproduct zich naar RE/RRX. Inzet is derhalve het tot stand brengen van een regionale internationale verbinding. 27

28 4 Afwegingskader 4.1 Afweegcriteria De lijnvarianten worden beoordeeld aan de hand van een aantal tussen de projectpartners overeengekomen criteria. Op dit moment wordt gestudeerd op de varianten, mogelijk dat dit nog leidt tot nieuwe optimalisaties van de lijnvarianten. In de stuurgroep is aangegeven om voor de volledigheid ook de lijnvarianten 3 en 4 in deze beoordeling mee te nemen. Uitgangspunt is dat alle varianten een hoge mate van toegankelijkheid, duurzaamheid en mogelijkheden voor innovaties kunnen bieden. Deze aspecten zijn niet onderscheidend voor de vier varianten. Voorgesteld wordt om de lijnvarianten te beoordelen op basis van de volgende criteria (Tabel 5). Tabel 5: Afweegcriteria Aan de criteria die vallen onder Kwaliteit en Omgeving wordt per lijnvariant een prestatiescore toegekend op een zes-punt schaal wat qua scores in generieke zin het volgende inhoudt: 1: variant scoort zeer slecht op prestatiecriterium 2: variant scoort slecht op prestatiecriterium 3: variant scoort matig op prestatiecriterium 4: variant scoort voldoende op prestatiecriterium 5: variant scoort goed op prestatiecriterium 6: variant scoort uitstekend op prestatiecriterium De financiële criteria zullen worden gewogen aan de hand van de absolute getallen. Hiernavolgend worden alle criteria beknopt omschreven. Kwaliteit Vervoerwaarde Vervoerwaarde wordt gemeten aan de hand van het aantal potentiële nieuwe reizigers die de verschillende lijnvarianten genereren. Hierbij wordt een score 1 toegekend als betreffende variant geen of nauwelijks nieuwe reizigers genereert. Een score 6 wordt toegekend als het aantal nieuwe reizigers substantieel hoger is dan in de referentiesituatie. Reistijd Onder reistijd wordt de reistijd beschouwd tussen Groningen en Bremen. Hierbij wordt een score 1 toegekend indien er geen substantiële reistijdwinst wordt geboekt ten opzichte van de referentiesituatie. Een variant scoort een 6 indien met de variant een reistijd tussen Groningen en Bremen van ca. 2 uur of minder wordt bewerkstelligd. Comfort Dit prestatiecriterium bevat de volgende onderdelen: o het aantal en kwaliteit van de overstappen (op kenmerkende relaties). o de frequentie van de treinen op kenmerkende relaties. 28

29 o de betrouwbaarheid van de dienstregelingen behorende bij de lijnvariant. Hierbij wordt een score van 1 toegekend indien bovengenoemde onderdelen alle laag scoren (relatief veel overstappen en lange overstaptijden, lage frequentie, lage betrouwbaarheid). Een score van 6 wordt toegekend bij een hoog comfort (weinig/geen overstappen, korte overstaptijd, hoge frequentie, hoge betrouwbaarheid) Faseerbaarheid richting ambitie De ambitie voor de Wunderline op lange termijn is het rijden van een trein tussen Groningen en Bremen met een reistijd van 1 uur en 23 minuten. Beoordeeld wordt in hoeverre de lijnvarianten een toekomstige ontwikkeling naar deze ambitie mogelijk maken. Hierbij zal met name worden gekeken in hoeverre de infrastructurele maatregelen behorende bij een variant toekomstvast zijn ten opzichte van de ambitie. Een score van 1 wordt toegekend indien de variant een zeer slechte faseerbaarheid heeft richting de ambitie. Een variant krijgt een score van 6 toebedeeld indien de variant volledig past als faseringsstap richting de ambitie. Omgeving Ruimtelijke inpasbaarheid Dit criterium betreft het ruimtelijk inpasbaar zijn van de benodigde infrastructurele maatregelen van een lijnvariant: in hoeverre dienen door infrastructurele maatregelen overige (ruimtelijke) functies verplaatst te worden dan wel te verdwijnen. Een score van 1 wordt toegekend indien de lijnvariant niet of nauwelijks inpasbaar is, gezien de ruimtelijke functies die moeten worden verplaatst dan wel verwijderd. Een variant scoort 6 punten indien de betreffende lijnvariant uitstekend ruimtelijk inpasbaar is. Omgevingseffecten Onder dit prestatiecriterium vallen de omgevingseffecten geluid en trillingen, waarbij een variant een score van 1 heeft indien de overlast door geluid en/of trillingen op nabijgelegen gebouwen substantieel toeneemt. Een score van 6 wordt toegekend indien de betreffende lijnvariant nagenoeg geen extra geluids- en/of trillingseffecten veroorzaakt. Sociaaleconomisch versterkend effect Het sociaaleconomisch versterkend effect is de mate waarin de lijnvarianten leiden tot toename van bedrijvigheid en werkgelegenheid aan beide zijden van de grens. Indien een lijnvariant niet leidt tot toename van bedrijvigheid en werkgelegenheid, dan wordt een score 1 toegekend. Indien er een forse toename is van bedrijvigheid en werkgelegenheid, dan zal de score 6 zijn. Draagvlak Draagvlak van de omgeving is sterk bepalend voor de haalbaarheid van het project en kan verschillen per lijnvariant, omdat een specifieke variant andere ontwikkelingen in de omgeving mogelijk maakt dan wel mogelijk blokkeert. Een score van 1 wordt toegekend indien een lijnvariant op geen tot zeer weinig draagvlak vanuit de omgeving kan rekenen. Een score van 6 wordt toegekend indien de lijnvariant kan rekenen op een groot (bestuurlijk) draagvlak vanuit de omgeving. Financiën Investeringskosten Dit zijn de kosten (excl. btw) die gepaard gaan met de voorbereiding en aanleg van de benodigde infrastructuur binnen een lijnvariant 29