ZO BETAALT NEDERLAND 2014

Transcriptie

1 ZO BETAALT NEDERLAND 2014 INTERVIEWS MET PETER HEIN VAN MULLIGEN (CBS) HENRIËTTE PRAST NADJA JUNGMANN 1

2 Foto omslag: Toos van Aken ZO BETAALT NEDERLAND 2014 Sinds 2003 presenteert GGN jaarlijks het onderzoek Zo betaalt Nederland (ZBN). Dit onderzoek naar het betaalgedrag van consumenten en bedrijven wordt uitgevoerd door onderzoeksbureau Motivaction. Voor dit onderzoek werkten we, net als vorig jaar, samen met het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting, Nibud. In de whitepaper die hier voor u ligt gaan we specifiek in op het betaalgedrag van consumenten in In deze whitepaper vindt u naast de onderzoeksresultaten van Zo betaalt Nederland ook interviews met Nadja Jungmann (Lector rechten, schulden en incasso), Henriëtte Prast (hoogleraar Persoonlijke Financiële Planning) en Peter Hein van Mulligen (CBS). De vragenlijst is in de weken 18 en 19 van 2014 online voorgelegd aan het panel van Motivaction. De netto steekproef (n=3.370) is gewogen naar leeftijd, opleiding, geslacht, regio en Mentality 1 en zodoende representatief voor de Nederlandse bevolking van 15 tot 70 jaar. In deze rapportage geven we alleen significante resultaten weer. Dit betekent dat wanneer bijvoorbeeld een achtergrondkenmerk zoals leeftijd vermeld is, die specifieke groep daadwerkelijk afwijkt van het gemiddelde in Nederland. 1 Mentality is het unieke waarden- en leefstijlonderzoek van Motivaction waarbij Nederlanders worden gesegmenteerd naar acht verschillende milieus. 3

3 ZO BETAALT NEDERLAND SAMENVATTING INTERVIEW PETER HEIN VAN MULLIGEN INTERVIEW HENRIËTTE PRAST INTERVIEW NADJA JUNGMANN 1 INKOMEN & RONDKOMEN 2 UITGAVEN EN SPAREN 3 REKENINGEN 4 ROOD STAAN 5 BETAALPROBLEMEN 6 ECONOMISCHE SITUATIE 7 BETAALMETHODE & -MOMENTEN 8 BETAALPROFIELEN INHOUDSOPGAVE % 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 77 BGX FEBRUARI BGX FEBRUARI BGX APRIL 2014 Vooral Nederlanders met een modaal inkomen hebben het in het afgelopen jaar zwaarder gekregen. Onder deze inkomenscategorie is de BGX gedaald van 78 naar 74. Ook onder de Nederlanders met een benedenmodaal inkomen is de BGX iets gedaald: van 72 naar 71. Bij de bovenmodale inkomens is de BGX het afgelopen jaar iets gestegen: van 78 naar 79. Œ ÄUK\T Uo U U T\ Nľ»ď ŷű ŘŲŰűųľ ŷųř Œ ÄUK\T Uo k\u T\ Nľ»ď ŷŵ ŘŲŰűųľ ŷÿř Œ ÄUK\T Uo \ U T\ Nľ»ď ŷź ŘŲŰűųľ ŷÿř BGX DAALT ÉÉN PUNT IN 2014 De Betaalgedragindex (BGX) geeft in één oogopslag weer of Nederland het afgelopen jaar beter of slechter is gaan betalen. Deze index is samengesteld op basis van scores die consumenten zichzelf geven voor hun betaalgedrag, bijvoorbeeld het te laat betalen van rekeningen, de vraag of ze te maken hebben met betaalproblemen en de hoogte van een eventuele betalingsachterstand. De BGX staat in 2014 op 75 punten, een punt lager dan vorig jaar. Het betaalgedrag is dus ten opzichte van vorig jaar verder verslechterd. (BGX) BETAALGEDRAGINDEX

4 ONDANKS ECONOMISCH OPTIMISME LICHTE TOENAME GELDPROBLEMEN EEN SAMENVATTING VAN DE RESULTATEN VAN ZO BETAALT NEDERLAND 2014 ECONOMISCHE SITUATIE ROOD STAAN BETAALPROBLEMEN DIGITAAL BANKIEREN Als Nederlanders zijn we positiever gestemd over onze economische vooruitzichten dan we enkele jaren zijn geweest. Desondanks kampen veel huishoudens met (betaal)problemen. Sterker nog, Nederlanders die in deze categorie vallen lijken steeds meer de ogen te sluiten voor hun problemen. De rekeningen van de zorgverzekeraars en zorgverleners blijven nog steeds het langste liggen. ECONOMISCHE VERWACHTING De verwachtingen over de algemene economische situatie in Nederland anno 2014 zijn veel positiever dan ze in 2013 en 2012 waren. Daarmee is de negatieve trend van de afgelopen jaren doorbroken. Slechts 9 procent van de Nederlanders denkt dat de economie dit jaar duidelijk zal verslechteren. Vorig jaar dacht 32 procent dit nog. De groep die denkt dat de economische situatie in Nederland zal verbeteren (41 procent) is dit jaar voor het eerst in drie jaar groter dan de groep die denkt dat de situatie gaat verslechteren (24 procent). RONDKOMEN Nederlanders tussen de 45 en 55 jaar kunnen gemiddeld slechter rondkomen dan mensen van andere leeftijden: 12 procent van deze groep kan net niet rondkomen en 6 procent beslist niet. MINDER SPAREN Bijna de helft van alle Nederlanders heeft in 2013 niets gespaard. Ook het gemiddelde bedrag dat gespaard werd, is afgenomen. Vorig jaar was dit gemiddeld 281 euro per maand, terwijl men in 2011 nog 458 euro per maand spaarde. In 2014 staan er minder mensen rood dan in voorgaande jaren. Bijna de helft van de Nederlanders zegt nooit rood te staan. Het gemiddelde bedrag dat men rood stond is wel toegenomen. Een derde geeft geldgebrek als belangrijkste reden om rood te staan, een kwart noemt een onverwachte tegenvaller als reden. TE LAAT Het aantal Nederlanders dat het afgelopen jaar wel eens een rekening te laat heeft betaald is niet veranderd ten opzichte van vorig jaar (36 procent); 8 procent betaalt regelmatig te laat en 28 procent af en toe. BETAALGEDRAG Net als bij de vorige meting, is de zorgverzekering ook nu weer de rekening die het vaakst te laat betaald wordt. De rekeningen van zorgverleners, zoals de huisarts, tandarts of fysiotherapeut, komt op de tweede plek en de energierekening op de derde. Welke rekeningen betalen Nederlanders het eerst als er te weinig geld is om alles te betalen? Dit is de top 3: de huur en/of de hypotheek, de energierekening en de zorgverzekering. In de top 3 rekeningen die we bij geldgebrek als laatste betalen staan: abonnementen, contributies en postorderbedrijven. Bij 29 procent van de Nederlanders heeft ook de mobiele telefoonrekening een lage prioriteit. Op dit moment zegt 15 procent van de Nederlanders betaalproblemen te hebben, waarvan 3 procent grote problemen. Onder betaalproblemen verstaan we het niet binnen de gestelde betalingstermijn kunnen voldoen aan financiële verplichtingen. Het aantal Nederlanders met betaalproblemen is de afgelopen jaren vrijwel gelijk gebleven. De belangrijkste reden voor deze problemen is een achteruitgang in inkomen (30 procent tegenover 25 procent in 2013). Daarnaast worden ook onverwachte tegenvallers, te hoge vaste lasten en geldproblemen uit het verleden vaak genoemd. Bijna de helft van de mensen met betaalproblemen (44 procent) ligt er wakker van. SCHULDEN Steeds meer Nederlanders zeggen moeite te hebben met het aflossen van schulden (41 procent, tegenover 38 procent vorig jaar). Aan de andere kant wordt ook de groep schuldenaren die zegt zich geen zorgen te maken over de eigen betaalproblemen groter. Van de mensen met schulden zegt 29 procent dat het om een klein bedrag gaat dat hen geen zorgen baart (tegenover 22 procent vorig jaar). Ook zien meer Nederlanders de problemen als tijdelijk (49 tegenover 40 procent). Een groeiende groep zegt liever niet te willen nadenken over hun eigen betaalproblemen (36 procent nu, 34 procent in 2013 en 29 procent in 2012). Automatische afschrijving, ideal en overboekingen via de internetbankieromgeving van de bank zijn de drie meest gebruikte vormen om rekeningen te betalen. Meer dan 7 op de 10 Nederlanders maakt hier gebruik van. Een kwart van de Nederlanders maakt (wel eens) gebruik van een app voor mobiel bankieren om een rekening te betalen. BETAALMETHODE Een op de drie Nederlanders betaalt zijn rekeningen altijd op de dag van ontvangst. Ruim de helft (58 procent) ziet digitale rekeningen sneller over het hoofd dan rekeningen per post. Iets minder dan de helft (48 procent) betaalt rekeningen die digitaal zijn ontvangen ook sneller te laat dan rekeningen per post. Aan de andere kant zou 44 procent het liefste willen dat alle rekeningen per worden verstuurd. Een minderheid (36 procent) betaalt rekeningen per sneller dan rekeningen per post. Vrijwel iedereen zou het fijn vinden om zelf te kunnen bepalen op welke manier de rekeningen worden betaald. BETAALPROFIELEN Vanuit het onderzoek onderscheidt GGN 3 betaalprofielen: de Risicomijders, de Nonchalanten en de Spenders. Er zijn significante verschillen zichtbaar tussen deze groepen mensen. Wat deze verschillen zijn en wat u met deze informatie kunt doen leest u vanaf pagina

5 OUDERE WERKNEMERS KRIJGEN LATER LAST VAN CRISIS PETER HEIN VAN MULLIGEN Bij een krimpende arbeidsmarkt, zijn jongeren het eerst de klos, zegt CBS-woordvoerder Peter Hein van Mulligen. De leeftijdsgroep daarboven ondervindt pas hinder als de crisis lang aanhoudt. Bent u op opvallende uitkomsten gestuit in het GGN-onderzoek Zo betaalt Nederland? Nee, niet direct. De uitkomsten zijn in overeenstemming met onze cijfers. We berichten natuurlijk regelmatig over vertrouwen en inkomen, over armoede en werkloosheid en alles wat ermee te maken heeft. Dan is het beeld heel duidelijk dat het er niet beter op is geworden. Het risico op armoede is alleen maar toegenomen; overigens is dat in Nederland nog steeds het laagst van de hele Europese Unie. Maar ook de werkloosheid neemt hier toe en dat gebeurt onder alle leeftijdsgroepen. U zegt nadrukkelijk: onder alle leeftijdsgroepen. Hoe verklaart u dat de groep tussen 45 en 55 jaar er, in dit onderzoek, voor het eerst uitspringt als een groep die het moeilijk heeft? Dat heeft te maken met de langdurigheid van de crisis. In tijden van laagconjunctuur, als de werkloosheid toeneemt, zijn de jongeren het eerst de klos. Zij hebben flexibele contracten en genieten minder ontslagbescherming. Jongeren hebben een soort bufferfunctie op de arbeidsmarkt. De leeftijdsgroep daarboven: de dertigers, veertigers en vijftigers, merken het vooral als de crisis langer duurt - wat nu het geval is. Ze komen bovendien minder snel weer aan het werk, dus zij hebben er langer last van. In deze leeftijdsgroep is het aantal langdurig werklozen dus veel groter. Daarbij komt dat het aantal faillissementen nog nooit zo hoog geweest als in de afgelopen twee jaar. In 2012 waren het er en in 2013 zelfs duizend meer. Bij reorganisaties vliegen de jongeren er het eerst uit, maar bij faillissementen is iederéén zijn baan kwijt, zonder aanziens des persoons. Dat verklaart waarom die groep tussen de 45 en 55 er uitspringt, ten opzichte van vorige jaren. Toch zijn mensen duidelijk minder pessimistisch over hun eigen inkomen. Dat zien wij ook. Uit onze laatste onderzoeken blijkt dat het consumentenvertrouwen weer ietsje is verbeterd; met een paar puntjes. Het staat nu net onder de nul: dat betekent dat er iets meer pessimisten zijn dan optimisten. Wel is het zo dat het nu hoger ligt dan gemiddeld over de afgelopen twintig jaar. In die periode lag het consumentenvertrouwen meestal op min acht, nu op min twee. Dus we zijn wat positiever dan gemiddeld genomen. Ter vergelijking: in februari 2013 zaten we op een dieptepunt van min 44. Daarna zijn we ook lang niet boven de min dertig geweest. In de tweede helft van 2013 zag je dat het bijtrok en daarna is het een paar maanden hard gegaan. Het vertrouwen is een jaar tijd 30 à 40 punten verbeterd. Dat lijkt heel veel. Dat ís het ook. Aan de andere kant zegt het ook niet alles. Het consumentenvertrouwen, het woord zegt het al, is een gevoelsindicator en schiet alle kanten op. Het is sterk afhankelijk van wat er in de wereld gebeurt en vertoont grote pieken en dalen. Maar nu het al een tijdje beter gaat, zien we dat -behalve de koopbereidheid van mensen- ook het vertrouwen in de gehele economie is toegenomen. Dat is logisch: links en rechts zijn die verbeteringen ook echt zichtbaar. Ten opzichte van vorig jaar blijken er meer mensen te zijn die niets hebben gespaard. Ziet u dat ook terug in de CBS-cijfers? Dat mensen ontsparen zien we de laatste jaren zeker terug in de cijfers. Als de inkomens onder druk staan, valt er simpelweg minder te sparen. Maar er is meer aan de hand: het aflossen van hypotheken heeft een grote vlucht genomen. Afgelopen jaar was het zelfs zo dat de totale hypotheekschuld in Nederland afnam. Het bedrag dat eraf ging aan aflossingen was gróter dan wat erbij kwam aan hypotheken. Dat is vrij uitzonderlijk en het drukt op wat mensen kunnen sparen. Natuurlijk is aflossen ook een manier van sparen, maar alleen op de lange termijn. Je hebt er pas wat aan als je je huis verkoopt en de hypotheek vrijkomt. Je creëert er geen spaarpotje mee om volgend jaar een nieuwe auto te kunnen kopen. Kunt u, op basis van de huidige cijfers, een blik werpen in de toekomst? Aan voorspellen doen we niet, maar ik kan wel iets zeggen over het algemene beeld: Nederland herstelt enigszins in economisch opzicht, maar het is wel heel broos. In mei hebben we de economische groei gepresenteerd voor het eerste kwartaal. Dat was een vette krimp een gevolg van de milde winter waardoor we veel minder gas hebben opgepompt. Maar dat zegt natuurlijk niks over het achterliggende economisch geheel. Op het ogenblik is de trend zo n beetje: van een groei van nul procent tot een kleine groei. We zijn dus aan de beterende hand. Maar er hoeft maar heel weinig te gebeuren Eén tegenvaller, zoals minder gasopbrengsten, en de economie duikt weer naar beneden. Als de totale groei dichtbij de nul zit, hebben incidenten meer invloed. In normale omstandigheden had de lagere gasopbrengst ook wel effect gehad, echter dan waren we er niet zo van geschrokken. Nu is het net of we de recessie weer inschieten, terwijl je dat op basis van de cijfers niet kunt zeggen. Welke maatregelen om de economie te verbeteren, zou u toejuichen? Daar kan ik me beter niet over uitlaten. Dan komt het automatisch op het conto van het CBS en het CBS geeft nu eenmaal geen beleidsadviezen en doet daar geen uitspraken over. Ik kan wel dit zeggen: ik vind het verstandig als iedereen zich goed informeert. Dat geldt voor burgers, bedrijven en politici. Het is altijd goed om van de cijfers uit te gaan. Woordvoerder CBS Peter Hein van Mulligen is algemeen econoom met een overwegend kwantitatieve inslag. Hij is woordvoerder van het Centraal Bureau van de Statistiek in Den Haag. 8 9

6 Hoogleraar Persoonlijke Financiële Planning Henriëtte Prast. Zij is hoogleraar Persoonlijke Financiële Planning aan de Universiteit van Tilburg. De psychologie van het omgaan met geld, is haar onderzoeksgebied. 10 MET ONS GAAT HET SLECHT, MET MIJ GAAT HET GOED HENRIËTTE PRAST De gedachte dat je mensen met betalingsproblemen kunt helpen door ze voldoende te informeren, is te simpel. Er zijn zoveel subtiele invloeden, zegt gedragseconoom Henriëtte Prast. Is het terecht dat mensen minder pessimistisch zijn over hun inkomensverwachting? Dat lijkt me logisch, gezien de geluiden over het herstel van de economische crisis en de groei die toeneemt in Nederland. Tegelijkertijd valt mij op hoeveel school- en universiteitsverlaters met goede studieresultaten al heel lang werkloos zijn, terwijl ze erg hun best doen een baan te vinden. Maar misschien is die groep in mijn perceptie wel groter dan hij is. Dat optimisme van ons komt trouwens ook al jaren uit de resultaten van het Sociaal Cultureel Planbureau naar voren. Nederlanders hebben de neiging te zeggen: met ons gaat het slecht, met míj gaat het goed. Dus zelfs als mensen denken: het gaat slecht met Nederland, denken ze dat het met hun eigen situatie meevalt. Het is een bekend fenomeen dat we denken dat narigheid ons niet zal overkomen. Mensen zijn sowieso geneigd zichzelf te overschatten. Ze denken dat ze mooier zijn dan gemiddeld, ze denken dat ze beter kunnen autorijden dan gemiddeld, enzovoort. Dat gaat ook op voor de financiële situatie. De wens is vaak de vader van de gedachte, maar mensen geloven het ook écht. Toch is de crisis nog niet bezworen, zoals ook blijkt uit de daling van de betaalgedrag-index. Hoe rijmt u dat met de toename van nonchalance? Die nonchalance is inderdaad een interessant punt om vanuit mijn vakgebied te belichten. Vroeger dachten we simpelweg dat mensen met schuldenproblemen ook minder negatief denken over het hebben van schulden. Dat is logisch: als je het niet erg vindt om schulden te hebben, maak je gemakkelijker schulden. Maar nu blijkt dat het ook andersom werkt: als je van huis uit hebt geleerd geen schulden te maken en je komt tóch in de financiële problemen, dan verandert je houding tegenover schulden. Je wordt als het ware toleranter, luchtiger erover Zegt u daarmee: er is een verband tussen slechte tijden en betalingsnonchalance? Je zou denken dat mensen in slechtere tijden minder nonchalant met hun geld omgaan, maar dat is dus niet perse zo. Hierbij speelt ook een rol dat mensen goed nieuws omarmen, maar bij slecht nieuws liever een andere kant opkijken: wat je niet ziet bestaat niet. We weten uit onderzoek dat mensen hun saldo vaker bekijken als ze verwachten dat het er goed uitziet, en juist niet als ze bang zijn voor rode cijfers. In hetzelfde verband is het interessant te weten dat armoede een negatieve invloed heeft op de cognitieve vaardigheden van mensen. Dat effect is vergelijkbaar met een vijf punten lager IQ. Vooral lager opgeleiden zitten in de problemen. Bij de gedachte dat je die mensen kunt helpen door ze voldoende te informeren, kun je vraagtekens plaatsen. De eindjes aan elkaar knopen kost energie, en dan word je ook nog eens cognitief belast. In sommige staten van Amerika worden probleemschuldenaren verplicht tot het volgen van een cursus die hen leert beter met geld om te gaan. Het effect daarvan blijkt nul of zelfs averechts. En dat is bij mensen zonder schulden niet anders. Vermoedelijk komt dat doordat mensen hun kennis gaan overschatten en overmoedig worden. Het kan ook zijn dat die mensen denken: nu ik weet wat aandelen zijn, kan ik slapend rijk worden. Juist die kennis leidt dus tot roekeloos gedrag. Op dit terrein geldt misschien voor sommigen: wat niet weet, wat niet deert. Kun je mensen überhaupt bijsturen op dit vlak of waarschuwen: pas op, straks staat u rood? Neem die waarschuwing geld lenen kost geld. Die blijkt geen of een negatief effect te hebben gehad. Zoals ik al zei, we weten dat mensen geneigd zijn slecht nieuws niet tot zich te willen nemen. We zien onze bankgegevens bijvoorbeeld liever in als we denken dat we veel hebben. Of dat nou digitaal is of in een envelop, dat maakt niet uit. Als we rood staan, kijken we dus juist niet. Mensen houden zichzelf, tegen beter weten in, voor de gek. We dachten altijd: weten is doen, maar dat is gebaseerd op een mensbeeld dat niet overeenkomt met de werkelijkheid. We willen nieuws horen waardoor we goed over onszelf kunnen denken. Dat geldt ook voor geld. Is het dan een hopeloze zaak? Wat je zou kunnen doen, is mensen een kunstmatige deadline aanbieden. Ik ga met het RIVM en Achmea Health Centre een onderzoek doen onder mensen die willen afvallen. Die mensen willen zelf gezonder leven en vaker naar de sportschool gaan. Wij organiseren een loterij en deze mensen krijgen allemaal een lot. Het winnende lot wordt echter alleen uitgekeerd als mensen het zelfgekozen doel, op de datum van de trekking, hebben gehaald. Niemand zegt tegen hen: je moet afvallen. Dat willen ze zelf. We geven ze wél een deadline. We gaan kijken of dat helpt. Zoiets kun je natuurlijk ook met betalingsgedrag doen. De deadline van op deze datum is de betalingstermijn verstreken, is niet genoeg? Voor de mensen die het GGN-onderzoek risicomijdend noemt, voldoet het wel als deadline. Ik denk: hoe kleiner je betaalprobleem, des te makkelijker het is om je aan die deadline te houden. Anderen hebben echter een extra instrument nodig om zichzelf te disciplineren. Het idee is: je wilt straks geen spijt hebben als je de prijs misloopt omdat je je doel niet hebt gehaald. 11

7 HARD OP DE INHOUD, ZACHT OP DE PERSOON NADJA JUNGMANN Waarom doen arme mensen domme dingen? Een harde vraag die onlangs werd gesteld door twee wetenschappers van Princeton en Harvard. Lector Schulden en Incasso Nadja Jungmann duidt dit onderzoek en dat van GGN (Zo betaalt Nederland): Mensen met schulden zijn bezig met het overleven van vandaag en niet met de oplossing van morgen. Als we een gebrek aan iets ervaren, kaapt dit onze aandacht weg, zeggen onderzoekers Eldar Shafir en Sendhil Mullainathan van genoemde universiteiten. Kunt u zich hierin vinden? Mensen die in de financiële problemen komen, gaan anders naar zichzelf kijken. Dat is voor mij de belangrijkste boodschap uit het onderzoek. Het hebben van schulden - het leven in schaarste - zet een proces in gang waardoor we steeds meer denken aan het overleven van vandaag. We denken dan niet meer aan de oplossing van morgen. In het onderzoek Zo betaalt Nederland, wordt gewerkt met klantprofielen - Risicomijders, Spenders en Nonchalanten. Kan dat helpen betaalproblemen te duiden? Ik werk in mijn onderzoeken ook met profielen, zeker. Maar mensen indelen in groepen, heeft alleen zin als je die gebruikt als vertrekpunt van de behandeling. Tot een bepaald profiel behoren, is een momentopname. We moeten ons realiseren dat mensen met schulden niet altijd waren zoals ze nu zijn. U gelooft in gedragsverandering? Voor een bepaalde groep zeker. Daarom moet je positief zijn. Denk aan gewichtsverlies. Stel: we zoeken nu op straat tien mensen met overgewicht die de ambitie hebben om af te vallen. Een aantal zal daarin slagen. Maar je zult zien dat ze daarvoor wél een paar pogingen nodig hebben. Schuldenproblematiek is een heel taai en complex gedragsvraagstuk, maar het is niet onoplosbaar. Je moet eerst beoordelen in hoeverre iemand nog gelooft of de schuldsituatie is op te lossen. Misschien vindt diegene het hebben van schulden normaal. Ook wil je weten of ze bereid zijn zaken daadwerkelijk te veranderen. Of voelen ze zich alleen maar slachtoffer? Afhankelijk van het antwoord op deze vragen kun je beoordelen wat iemand nodig heeft. Namelijk? Zoiets simpels als een uitleg over wat er gebeurt als je niet gaat betalen; dat kan al een stap zijn. Ik bezocht onlangs een schuldhulpverleningsinstantie. Er was een alleenstaande moeder met een dochter van zestien. De moeder had een bijstandsuitkering, had huurschulden en kon de energierekening niet betalen. Haar dochter, vertelde ze, had een vriendje die altijd bij haar in huis was. Maar er was gewoon geen geld om drie monden te voeden. De schuldhulpverlener zei: u moet zeggen dat het vriendje niet altijd bij u kan zijn. De moeder zei: maar ik geen grip op mijn dochter en zijn familie vertrouw ik niet. Wat had de hulpverlener dan moeten zeggen? Hij had met haar een afweging moeten maken: waar staat u over twee jaar, als u zo doorgaat? Uiteindelijk geeft ze zelf antwoord, bijvoorbeeld dat ze dan nog meer schulden heeft. Vervolgens moet hij vragen wat er zou gebeuren als ze nu hulp zou zoeken bij maatschappelijk werk. Je zegt dus niet u moet hulp zoeken bij maatschappelijk werk. Tegen mensen zeggen dat ze iets móeten, werkt niet. Is dat niet te lief? Het gaat erom mensen hun eigen keuze te laten maken. Motiverende gespreksvoering, heet dat. Echt waar - dat laat onderzoek zien - bij een substantieel deel van de mensen brengt dat iets op gang. Bij de groep waar geen beweging komt, helpt straffen trouwens ook nauwelijks. Hoe laat je mensen hun eigen keuze maken? Je moet glashelder zijn over consequenties. Wat ik vaak mis zie gaan, is dat er wel wordt verteld dat er consequenties zijn als mensen niet betalen. Maar er wordt niet besproken wat dat nou écht betekent. Als het dan uiteindelijk zover komt dat een deel van het inkomen wordt ingenomen, schrikken mensen zich rot. Ze realiseren zich niet dat ze zo weinig overhouden. Is dat uw boodschap aan schuldeisers? Schuldeisers hebben de opdracht om transparant te zijn over consequenties. Natuurlijk hebben ze gelijk als ze aanmaningen sturen of een incassobureau inschakelen: ze volgen de regels van de wet. Mijn reacties is dan: gelijk hebben, is niet je winst. Je winst zou moeten zijn: beweging creëren bij mensen. Hard op de inhoud, zacht op de persoon; dat is de meest effectieve benadering. Kunt u dat uitleggen? Het probleem is niet dat mensen niet weten hoe een rekenmachine werkt. Voor de meeste mensen geldt dat ze simpelweg geen strategie hebben voor de momenten dat ze terugvallen. Net als die moeder waarover ik vertelde. Zij heeft een strategie nodig voor de momenten dat ze weer in de financiële problemen komt. Gedragsverandering gaat cyclisch, je moet niet te snel opgeven Bevlogen Nadja Jungmann (1974) is een bevlogen vakvrouw. Ze promoveerde op schuldhulpverlening en is in Nederland een autoriteit op dat gebied. Ze schreef ruim vijftig publicaties over dit onderwerp. Daarnaast voert zij ook veel projecten uit op het terrein van armoedebeleid, participatie en incasso en handhaving. Financiële zelfredzaamheid is de gemeenschappelijke deler in al haar projecten.

8 14 1 INKOMEN EN RONDKOMEN INKOMENSONTWIKKELING EN ZICHT OP FINANCIËN Dit jaar zijn er minder mensen in inkomen op achteruit gegaan dan vorig jaar. Ook de verwachtingen voor komend jaar zijn gunstiger: bijna driekwart verwacht hetzelfde inkomen of hoger. Meer dan de helft van de Nederlanders vindt het nog altijd een hele opgave om de eindjes aan elkaar te knopen, maar zicht op de eigen financiën en uitgaven hebben de meesten wel. Minder dan de helft van de huishoudens in Nederland kan goed rondkomen met het huidige inkomen. 47 procent van de respondenten kan er goed mee rond komen, 40 procent nog maar net, 9 procent net niet en 4 procent beslist niet. Op dit punt is er nauwelijks iets veranderd ten opzichte van vorig jaar. Ook voor de komende 12 maanden verwachten Nederlanders weinig veranderingen: 46 procent verwacht goed rond te kunnen komen, 41 procent verwacht net te kunnen rondkomen, 9 procent net niet en 4 procent beslist niet. 45- tot 55-jarigen vallen op Anders dan vorig jaar zijn er in 2014 ook verschillen per leeftijdsgroep. Respondenten tussen de 45 en 55 jaar kunnen nu slechter dan gemiddeld rondkomen: 12 procent komt net niet rond en 6 procent beslist niet. Vorig jaar sprong deze groep er niet uit; toen waren er geen verschillen tussen de leeftijdsgroepen. Ook de toekomstverwachting van de 45- tot 55-jarigen is somberder dan gemiddeld. Van deze leeftijdsgroep verwacht 7 procent de komende 12 maanden beslist niet rond te kunnen komen. RONDKOMEN In welke mate kunt u rondkomen met uw huidige huishoudinkomen? (n=3370) In welke mate verwacht u de komende 12 maanden te kunnen rondkomen met uw huishoudinkomen? (n=3370) 9% 4% 9% 5% 47% 4 40% 41% Kan goed rondkomen Verwacht goed rond te komen Kan maar net rondkomen Verwacht maar net rond te komen Kan net niet rondkomen Verwacht net niet rond te komen Kan beslist niet rondkomen Verwacht beslist niet rond te komen 15

9 Mannen zijn optimistischer Mannen vinden iets vaker dan vrouwen dat ze goed kunnen rondkomen met het huidige inkomen (49 tegenover 45 procent). Vorig jaar was er geen verschil tussen de perceptie van mannen en vrouwen. Noord-Nederlanders pessimistischer Mensen die in West- en Zuid-Nederland wonen kunnen vaker goed rondkomen (50 procent) dan inwoners van Noord-Nederland (38 procent). In de regio Noord geven iets meer mensen dan gemiddeld aan dat zij net kunnen rondkomen (48 procent tegenover een gemiddelde van 40 procent). Ook de verwachtingen zijn in het Noorden somberder: het aantal mensen in de regio Noord dat verwacht in de komende 12 maanden goed te kunnen rondkomen is lager dan het landelijk gemiddelde (40 tegenover 46 procent). Meerderheid heeft zicht op eigen financiën en uitgaven Hoewel een grote meerderheid van de Nederlanders goed tot redelijk zicht heeft op zijn of haar financiële situatie, heeft 4 procent evenveel als vorig jaar geen idee hoe de eigen financiële situatie eruit ziet. Van alle respondenten weet 37 procent tot in detail hoe de eigen financiële situatie eruit ziet en 58 procent in redelijke mate. Het percentage met gedetailleerd inzicht is met enkele procenten afgenomen ten opzichte van voorgaande jaren. FINANCIEEL INZICHT In hoeverre heeft u zicht op uw financiële situatie? (n=3370) Ik weet tot in detail hoe mijn financiële situatie eruitziet 37% 40% 44% 43% Ik weet redelijk hoe mijn financiële situatie eruitziet % 55% Ik weet niet hoe mijn financiële situatie eruitziet 4% 4% 2% 3% 2014 (n=3370) 2013 (n=1801) 2012 (n=1044) 2011 (n=2031) 16 Uitgavenpatroon De meeste respondenten weten min of meer hoe hun uitgavenpatroon eruit ziet: 37 procent weet precies hoeveel er per maand uitgegeven wordt, 58 procent weet het ongeveer, 5 procent weet niet hoeveel er waaraan wordt uitgegeven. Deze percentages zijn vergelijkbaar met die van voorgaande jaren. Inzicht het laagst bij laagopgeleiden Lager opgeleide mensen hebben veel minder inzicht in hun eigen financiën en uitgavenpatroon dan hoger opgeleide mensen. In de eerste groep weet 8 procent niet hoe de financiële situatie eruit ziet en 9 procent weet niet hoeveel ze per maand waaraan uitgeven. Ouderen veel scherper dan jongeren Ouderen van 55 tot en met 70 jaar weten vaker tot in detail hoe hun financiële situatie en uitgavenpatroon eruit zien (circa 43 procent). Jongeren van 18 tot en met 24 jaar weten dit juist vaak niet; slechts 32 procent van deze jongeren kent de eigen financiële situatie tot in detail, terwijl 28 procent precies weet hoeveel ze waaraan uitgeven. ZICHT OP UITGAVENPATROON Welk zicht heeft u op uw uitgavenpatroon? (n=3370) Ik weet precies hoeveel ik per maand uitgeef 37% 39% 37% 33% Ik weet ongeveer hoeveel ik per maand uitgeef % Ik weet niet hoeveel ik per maand uitgeef 5% 5% 5% 2014 (n=3370) 2013 (n=1801) 2012 (n=1044) 2011 (n=2031) Minder huishoudens met inkomensdaling Het aantal huishoudens dat er van 2013 op 2014 financieel op achteruit is gegaan ligt lager dan het jaar ervoor. Van 2012 op 2013 ging 35 procent erop achteruit; dit jaar was dat 26 procent, net als in de periode Het aantal mensen dat in 2014 melding maakt van een stijging van het inkomen gedurende de afgelopen 12 maanden is 17 procent, evenals in 2012 en Bij de meeste huishoudens, 57 procent, is het huishoudinkomen nagenoeg gelijk gebleven. Meer inkomensdaling aan de onderkant Vooral huishoudens met een benedenmodaal inkomen zagen hun inkomen dalen (34 procent); bij de mensen met een bovenmodaal inkomen was juist vaker een stijging te zien (27 procent). Deze verschillen waren in 2013 ook zichtbaar, maar in extremere mate: toen ging 49 procent van de mensen met een benedenmodaal inkomen erop achteruit. Inkomensdalingen komen het meest voor in huishoudens die beslist niet rond kunnen komen (65 procent), maar ook bij huishoudens die net niet rond kunnen komen (49 procent) en huishoudens die net rond kunnen komen (30 procent). Van de huishoudens die goed rond kunnen komen zag 15 procent het inkomen dalen. 17 Ontslag voornaamste reden inkomensdaling Huishoudens die hun inkomen zagen dalen schrijven dit voornamelijk toe aan het ontslag van één van de partners in het huishouden. Vorig jaar gold de stijging van loonbelasting en premies als de meest genoemde reden. Vooral respondenten tussen de 25 en 44 jaar noemden ontslag als reden voor een daling in inkomsten (35 procent). Respondenten tussen de 55 en 70 jaar gaven vaak de stijging van loonbelasting en premies als verklaring (31 procent). Inkomensstijgingen worden dit jaar vooral toegeschreven aan salarisverhogingen (42 procent). Kleinere groepen respondenten noemen een beter betaalde baan/ functie (16 procent) en meer uren gaan werken (15 procent) als belangrijkste redenen. Deze cijfers komen overeen met die van voorgaande jaren. INKOMENSONTWIKKELING Is uw netto huishoudinkomen in de afgelopen 12 maanden gestegen, gelijk gebleven of gedaald? (n=3370) % 57% % 47% 35% % 57% % 59% % 57% 23% 2009 (oktober) 22% 5 22% 2009 (maart) 31% 54% % 17% Inkomen gestegen Inkomen gelijk Inkomen gedaald

10 Inkomensverwachtingen minder somber De inkomensverwachtingen zijn in 2014 beduidend minder pessimistisch dan in Het merendeel verwacht dat het inkomen gelijk zal blijven. Het percentage dat rekent op een stijgend inkomen is gelijk aan het percentage dat een daling in inkomen verwacht. Huishoudens met een benedenmodaal inkomen verwachten iets vaker een daling van het inkomen, namelijk 18 procent. Nederlanders met een bovenmodaal inkomen verwachten juist vaker dat hun inkomen zal stijgen (23 procent, tegen 16 procent gemiddeld). Ditzelfde verschil is terug te zien tussen hoog- en laagopgeleiden: 19 procent van de laagopgeleiden VERWACHTING HUISHOUDINKOMEN Verwacht u dat uw netto huishoudinkomen in de komende 12 maanden zal stijgen, gelijk blijven of dalen? (n=3370) % 12% % 4 32% % 51% 22% 12% % 53% 14% 12% % 53% 13% 14% 2009 (oktober) 21% 51% 13% 15% 2009 (maart) 29% 42% 14% 15% % 45% 11% 13% Zal stijgen Zal gelijk blijven Zal dalen Weet (nog) niet 18 denkt dat het inkomen zal dalen en 25 procent van de hoogopgeleiden verwacht dat het inkomen zal stijgen. De belangrijkste reden voor een verwachte inkomensdaling is de verhoging van belastingen. Amsterdam, Rotterdam en Den Haag meest optimistisch In de drie grootste steden (Amsterdam, Rotterdam en Den Haag) zijn respondenten het meest optimistisch over de verwachte inkomensontwikkeling: 21 procent verwacht in de komende 12 maanden een stijging. Inwoners van Zuid-Nederland zijn relatief negatief: onder hen verwacht een kleiner dan gemiddeld percentage (13 procent) een stijging van het inkomen. Lager inkomen door minder werken Respondenten tussen de 25 en 44 jaar die een inkomensdaling verwachten, schrijven deze verwachting vaker dan andere leeftijdsgroepen toe aan het feit dat een van beide partners in het huishouden minder gaat werken (39 procent). Onder de 55- tot 70-jarigen noemt een grotere groep de stijging van loonbelasting en premies als verklaring (37 procent). Ook het (vervroegd) met pensioen gaan geldt bij deze groep als verklaring voor een verwachte inkomensdaling (19 procent). Hoger inkomen door beter salaris Huishoudens die een inkomensstijging verwachten, schrijven dit voornamelijk toe aan een salarisverhoging. Van deze optimisten verwacht 34 procent dat een van beide partners in het huishouden een salarisverhoging zal krijgen, 20 procent verwacht een beter betaalde baan of functie te krijgen en nog eens 20 procent geeft aan dat een van beide partners (weer) aan het werk zal gaan. Inkomensniveau beïnvloedt verwachting De verklaringen voor een verwachte inkomensstijging verschillen per inkomensniveau. Mensen met een benedenmodaal inkomen zeggen vaker dat ze een inkomensstijging verwachten omdat ze meer uren gaan werken (30 procent) of weer aan het werk gaan (27 procent). Mensen met een bovenmodaal inkomen schrijven hun verwachting vaker toe aan een salarisverhoging binnen de huidige functie (51 procent). Inkomensdaling leidt tot bezuinigen De meeste respondenten die een inkomensdaling verwachten geven aan dat zij gaan besparen op producten of diensten. Daarnaast gaat 34% minder sparen, 15% steekt minder of geen geld meer in beleggingen en 13% wil minder geld besteden aan het aflossen van schulden. Inkomensstijging leidt tot meer sparen Een stijging van het huishoudinkomen zal vooral worden gebruikt om te sparen (52 procent), het kopen van producten of diensten (19 procent) en het aflossen van schulden (18 procent). Ruim een vijfde geeft aan geen aparte bestemming te hebben voor de verwachte extra inkomsten. 19 ONDERZOEK NIBUD Voor het onderzoek De crisis voorbij is het Nibud aangesloten bij het jaarlijkse onderzoek van GGN Zo betaalt Nederland en heeft het Nibud extra vragen over bezuinigen laten meelopen. 34% van de Nederlanders denkt dat crisis voorbij is 34% van de Nederlanders denkt dat de crisis voorbij is. Dit zijn vooral hoger opgeleide mannen met een bovenmodaal inkomen die goed kunnen rondkomen. 20% van hen merkt in zijn dagelijkse leven dat het beter gaat met de economie. Het overgrote deel van de Nederlanders denkt niet dat de crisis voorbij is en merkt daar ook niets van in de dagelijkse praktijk. Een op de vijf Nederlanders vindt zelfs dat het slechter gaat. Bezuinigingsdrift blijft bestaan Een meerderheid van de Nederlanders (6) denkt niet dat de crisis voorbij is. Tweederde blijft het komende jaar bezuinigen. Alle inkomensgroepen bezuinigen, ook opvallend veel mensen die zeggen goed te kunnen rondkomen. Meest genoemde bezuinigingsposten: 1) Uitgaan 2) Kleding 3) Luxe artikelen Hogere inkomens gaan meer uitgeven Bijna 30% van de Nederlanders verwacht dit jaar meer te gaan uitgeven dan vorig jaar. En 44% van hen verwacht dat te doen omdat ze denken dat de economie aantrekt. Aan iedereen die heeft bezuinigd is gevraagd of ze van plan zijn weer geld uit te gaan geven dit jaar. Weinigen zijn dit echt van plan, slechts 20%. Voor de meeste uitgavenposten blijken vooral de hogere inkomens, de hoger opgeleide mannen en diegenen die goed kunnen rondkomen van plan meer geld uit te gaan geven. Top 3 van posten waaraan men verwacht weer geld aan uit te geven: 1) Woning opknappen/verbouwen 2) Kleding 3) Vakantie

11 20 2 UITGAVEN EN SPAREN KUNNEN WE MEER OF JUIST MINDER UITGEVEN EN IS HET MOGELIJK TE SPAREN? Sparen doen we in Nederland steeds minder. Afgelopen jaar heeft bijna de helft van de Nederlanders geen cent op de spaarrekening gezet, terwijl het gemiddelde bedrag dat wel werd weggezet lager lag dan het jaar ervoor. Over de hoeveelheid geld die we komend jaar te besteden hebben zijn we juist optimistischer geworden. 1 op de 5 verwacht stijging van uitgaven De meeste Nederlanders (53 procent van de respondenten) verwachten dat hun uitgaven de komende 12 maanden gelijk zullen blijven, 22 procent verwacht hogere uitgaven en 15 procent verwacht lagere (tegenover 24 procent in 2013). De mensen die een uitgavenstijging verwachten schrijven deze vooral toe aan inflatie (58 procent) en hogere belastingen (31 procent). Vorig jaar werden deze twee verklaringen ook gegeven, maar in omgekeerde volgorde. Verschillen in verwachting Binnen de volgende groepen is het aantal mensen dat verwacht minder te kunnen uitgeven het grootst: (25 procent) en die net niet rond kunnen komen (28 procent); 19 procent). Het aantal mensen dat rekent op een uitgavenstijging is het grootste binnen de groepen: UITGAVEN met 54-jarigen (25 procent); Wat gebeurt er volgens u de komende twaalf maanden met uw uitgaven? (n=3370) 22% Stijgen 15% Gelijk blijven Dalen 53% Weet (nog) niet 21

12 Spaarlust neemt verder af Bijna de helft van alle Nederlanders (43 procent) heeft in 2013 niets gespaard. Dit percentage ligt hoger dan in 2012, toen 38 procent niet had gespaard. Komend jaar verwacht 36 procent niet te sparen. Ook het gemiddelde bedrag dat we in 2013 spaarden (281 euro per maand) ligt veel lager dan in 2011 (458 euro per maand). De spaarverwachting voor komend jaar is vergelijkbaar met het reële spaarbedrag van dit jaar (gemiddeld 244 euro per maand) SPAREN Hoeveel geld spaarde u gemiddeld per maand? 2013 (n=3370) 19% 35% (n=1801) 9% 25% 29% 37% Weet niet Er bleef niets over Spaarde wel Ik kwam tekort 22 Minder pessimisme over bestedingsruimte De verwachtingen over bestedingsruimte zijn minder pessimistisch dan ze een aantal jaren zijn geweest. Het percentage Nederlanders dat ervan uitgaat dit jaar minder te kunnen besteden dan vorig jaar is 29 procent. In 2013 lag dit percentage nog op 48 procent en ook in de twee jaren daarvoor lag het hoger dan in Bijna een kwart van de Nederlanders (24 procent) verwacht dit jaar juist meer te kunnen besteden dan vorig jaar. De meeste respondenten denken evenveel te gaan uitgeven (39 procent). Dat geldt ook voor de verwachtingen ten aanzien van sparen en lenen. Ouderen pessimistischer dan jongeren Met het toenemen van de leeftijd verwacht men vaker dat de bestedingsruimte zal afnemen. Van de respondenten tussen de 45 en 55 jaar en tussen 55 en 70 jaar denkt ruim een derde dit jaar minder te kunnen besteden dan vorig jaar. Onder de jongeren liggen deze percentages veel lager: 13 procent van de 18- tot en met 24-jarigen en 19 procent van de 25- tot en met 34-jarigen. 1 op de 3 zelfstandigen verwacht groei Van de zelfstandigen in Nederland verwacht 31 procent dit jaar meer te besteden te hebben. Onder studenten is dit 42 procent, ten opzichte van 24% gemiddeld. Van de respondenten die met (vervroegd) pensioen zijn denkt 35 procent juist minder te besteden te hebben; onder degenen die zonder betaald werk zitten is dat 40 procent. Ouderen verwachten moeilijker rond te komen De verwachtingen over het rondkomen zijn optimistischer dan vorig jaar. Iets minder dan de helft van de Nederlanders (46 procent) denkt dit jaar even goed rond te kunnen komen als in Iets meer dan een kwart (26 procent) verwacht moeilijker rond te kunnen komen en 22 procent verwacht juist makkelijker rond te kunnen komen. Leeftijd heeft een duidelijke invloed op de verwachtingen ten aanzien van rondkomen. Van de 45- tot en met 55-jarigen en de 55-plussers verwacht circa 32 procent dit jaar moeilijker rond te kunnen komen dan vorig jaar. Ook mensen met een benedenmodaal inkomen verwachten vaker dan gemiddeld dat ze dit jaar moeilijker zullen kunnen rondkomen (36 procent). VERWACHTING BESTEDINGEN In welke mate verwacht u in 2014 meer of minder te besteden te hebben ten opzichte van afgelopen jaar? 2014 (n=3370) 4% 25% 39% 23% 1% 2013 (n=1801) 42% 34% 1 1% 2012 (n=1044) 3% % 1% te zullen uitgeven ten opzichte van afgelopen jaar? 2014 (n=3370) 3% 19% 41% 27% 1% 9% 2013 (n=1801) 5% 35% 3 22% 1% 2012 (n=1044) 3% 31% 43% 23% 1% te zullen sparen ten opzichte van afgelopen jaar? 2014 (n=3370) 7% % 1% 2013 (n=1801) 25% 4 1 1% 2012 (n=1044) 7% 21% 50% 21% 1% te zullen lenen ten opzichte van afgelopen jaar? 2014 (n=3370) 11% 6 1% 2013 (n=1801) 13% 70% 1% 2012 (n=1044) 13% 11% 72% te kunnen rondkomen ten opzichte van afgelopen jaar? 2014 (n=3370) 3% 22% 4 2 2% 2013 (n=1801) 5% 33% 44% 1 1% (Heel) veel minder Minder Evenveel Meer (Heel) veel meer Weet niet 23

13 24 3 REKENINGEN TE LAAT BETALEN: HOE VAAK, WELKE REKENINGEN, WAAROM EN VERWACHTINGEN Bijna 1 op de 3 Nederlanders betaalt wel eens een rekening te laat. Meestal komt dat door een tekort op de bankrekening of door vergeetachtigheid. Zorgverzekeraars en zorgverleners moeten het vaakst op hun geld wachten. Als we niet genoeg geld hebben om alle rekeningen te betalen, geven we de huur of hypotheek meestal voorrang; abonnementen en contributies, postorderbestellingen en mobiele telefoonrekeningen stellen we het langst uit. Aantal te-laatbetalers blijft stabiel Het aantal Nederlanders dat wel eens een rekening te laat heeft betaald toont de afgelopen drie jaar een stabiel beeld. Afgelopen jaar betaalde 36 procent van de Nederlanders wel eens een rekening te laat, 28 procent betaalde soms te laat en 8 procent gaf aan geregeld te laat te betalen. TE LAAT BETALEN Rekening blijft eerder liggen na heftige gebeurtenis Aan slecht betaalgedrag kunnen verschillende redenen ten grondslag liggen. Hieronder een lijst van specifieke gebeurtenissen en het percentage mensen dat na het meemaken van zo n gebeurtenis dit jaar een rekening onbetaald liet (gemiddeld 36 procent): (44 procent). Heeft u in de afgelopen 12 maanden wel eens rekeningen te laat betaald? Ja, regelmatig Ja, soms % Nee, nooit 64% 64% 65% 2014 (n=3370) 2013 (n=1801) 2012 (n=1044) 25

14 Openstaand bedrag is gemiddeld euro Van de respondenten met een inkomensdaling heeft 42 procent onbetaalde rekeningen liggen. Bij de respondenten van wie het inkomen gelijk is gebleven is dat 34 procent. Het bedrag dat nog openstaat varieert van enkele euro s tot euro; het gemiddelde bedrag is euro. Bij de helft van het aantal respondenten met een openstaand bedrag ging het om een bedrag lager dan 500 euro. Zuid-Nederlanders betalen het best Inwoners van Zuid-Nederland zijn de beste betalers; 70 procent van hen heeft in de afgelopen 12 maanden nooit een rekening te laat betaald. In de drie grootste steden komen de meeste frequente wan betalers voor: 13 procent betaalt daar regelmatig zijn rekeningen te laat. Het landelijk gemiddelde is 8 procent. Aantal te late betalingen daalt Het aantal malen dat een rekening te laat wordt betaald is iets afgenomen ten opzichte van vorig jaar. Van de respondenten die wel eens een rekening te laat betalen doet 12 procent dat vaker dan eens per maand, oftewel 4 procent van de Nederlandse bevolking. Vorig jaar was dit 16 procent. De meerderheid van de laatbetalers is 1 tot 5 keer per jaar te laat met betalen van een rekening (60 procent). Dat is 22 procent van de bevolking. FREQUENTIE TE LAAT BETAALD Hoe vaak heeft u het afgelopen jaar een rekening te laat betaald? 1 keer per maand of vaker 17% 1 15% 12% 5 tot 9 keer 15% 1 21% 1 1 tot 5 keer 60% 61% 57% 67% Weet niet 7% 7% 4% 2014 (n=1220) 2013 (n=644) 2012 (n=365) 2011 (n=837) 26 Zorgverzekeraar het vaakst de klos De rekening die het vaakst te laat wordt betaald is de rekening van de zorgverzekering. Dat was bij de vorige meting ook al zo. Van alle rekeningen die te laat werden betaald was 23% een rekening van de zorgverzekeraar. Op de tweede plek staan zorgverleners, zoals artsen, tandartsen of fysiotherapeuten (18 procent van de te laat betaalde rekeningen). Op de derde plek komt de energierekening (17 procent); dit percentage is de afgelopen jaren redelijk gelijk gebleven. Nieuw is dat de contributies en abonnementen niet meer in de top 3 van niet betaalde rekeningen staan (gedaald van 20 naar 16 procent). Ook de rekeningen van postorderbedrijven scoren minder hoog onder de onbetaalde rekeningen: (van 19 procent in de vorige meting naar 15 procent). Van het een komt het ander Van alle respondenten die de zorgverzekering te laat betalen heeft ongeveer een kwart (26 procent) ook de huur of hypotheek te laat betaald en ruim een derde (38 procent) de energierekening. Van de respondenten die een zorgverlener te laat hebben betaald heeft 30 procent ook de zorgverzekering te laat betaald. Van de respondenten die de energierekening te laat hebben betaald, heeft 33 procent ook de huur/hypotheek te laat betaald; 30 procent heeft rekeningen voor het water te laat betaald en 33 procent de telecomrekening. Iets meer dan de helft van de respondenten die het afgelopen jaar een rekening te laat hebben betaald, geeft aan dat dit maar geldt voor één soort rekening (51 procent); 24 procent heeft twee soorten rekeningen te laat betaald en een kwart heeft het afgelopen jaar drie of meer soorten rekeningen te laat betaald. TOP 3 TE LAAT BETAALD 23% 1 17% Zorgverzekering Zorgverleners Energieleveranciers WELKE REKENINGEN TE LAAT BETAALD Welke rekening(en) heeft u in de afgelopen 12 maanden wel eens te laat betaald? Zorgverzekering 23% 2 25% 21% Zorgverleners 1 22% 13% 1 Energie 17% 17% 17% 1 Abonnementen of contributie 1 20% 20% 1 Postorderbedrijven 15% 19% 22% 1 Huur of hypotheek 14% 15% 12% 13% Gemeentelijke belastingen en/of waterschapsheffing 13% % Telecom* 11% Water 9% Schadeverzekeringen* 9% Terugbetalingen toeslagen* Aflossingen 7% 7% Boetes* 5% 7% 2014 (n=1220) 2013 (n=644) 2012 (n=365) 2011 (n=837) *Antwoordmogelijkheid is in 2014 nieuw toegevoegd 27 Lager opgeleiden vaker te laat Lager opgeleiden betaalden vaker dan gemiddeld de zorgverzekering te laat (30 ten opzichte van 23 procent). Ook betalen zij de energierekening vaker te laat dan gemiddeld (21 ten opzichte van 17 procent). Hoger opgeleiden betalen deze rekeningen juist minder vaak te laat. Van de hoger opgeleiden die wel eens te laat is, betaalt 17 procent de zorgverzekering te laat en 13 procent de energierekening. Jongeren vaker laat met telefoonrekening Binnen de leeftijdsgroep 25 tot en met 34 jaar betalen meer mensen dan gemiddeld de rekening van de mobiele telefoon te laat (16 procent, gemiddeld 10 procent). Openstaande rekening Aan de respondenten die op dit moment nog een openstaande rekening hebben is gevraagd waar deze rekening van is en in welke fase hun betaling zich bevindt. De tabel hieronder geeft de uitkomsten weer voor de top 3 te laat betaalde rekeningen. OPENSTAANDE REKENING Top drie openstaande rekeningen en fase betalingsachterstand Zorgverzekering (n=145) 2 32% 20% 21% Zorgverleners (n=115) 29% 44% 11% 15% Energie (n=105) 27% 39% 27% Betalingstermijn overschreden Aanmaning ontvangen Herinnering ontvangen Overgedragen ter incasso

15 Achterstand begint het vaakst bij zorgverzekering Aan de respondenten die op dit moment meerdere betaalachterstanden hebben is gevraagd aan te geven bij welke post de betaalproblemen zijn begonnen (n=200). De uitkomsten zijn als volgt: plaatsvonden bij de zorgverzekeraar; ontstond bij de huur of hypotheek; maar spreekt van een combinatie van rekeningen. Vrouwen vergeetachtiger, mannen gemakzuchtiger Bijna de helft van de respondenten (47 procent) noemt een tekort op de bankrekening als belangrijkste reden voor het te laat betalen van een rekening. In de meting van 2011 (over 2010) was vergeten te betalen de meest genoemde reden (42 procent); in 2012 noemde slechts 26 procent deze reden. In de huidige meting is het percentage vergeetachtige betalers weer licht gestegen (31 procent); voor 9 procent van de respondenten geldt gemakzucht als belangrijkste oorzaak van te laat betalen. Vrouwen geven een tekort op de rekening vaker als reden aan dan mannen (51 tegenover 43 procent). Mannen spreken vaker van gemakzucht (11 tegenover 6 procent). REDENEN TE LAAT BETALEN Wat is de belangrijkste reden dat u in de afgelopen 12 maanden wel eens rekeningen te laat heeft betaald? Wegens tekort op rekening 47% 51% 4 31% Vergeten 31% 2 33% 42% Gemakzucht 9% Wacht op herinnering 5% 5% 5% 4% 2014 (n=1224) 2013 (n=644) 2012 (n=365) 2011 (n=837) 28 BETAALPROBLEMEN Wat is de reden dat u die rekening te laat heeft betaald? Huur of hypotheek (n=166) 83% 7% 2% 5% Aflossing lening (n=87) 7 3% 12% Mobiele telefoon (n=126) 75% 12% 5% Energie (n=211) 71% 11% 7% 4% Zorgverzekering (n=284) 69% 1 2%3% 9% Telecom (n=135) 6 13% 9% 4% Water (n=119) 65% 21% 5% Schadeverzekeringen (n=107) 62% 20% 3% Zorgverleners (n=222) 60% 1 7% 9% Gemeentelijke belastingen en/of waterschapsheffing (n=159) 59% 1 7% 11% Terugbetaling toeslagen (n=93) 59% 1 4% 5% 14% Wegenbelasting (n=88) 52% 31% Verkeersboetes (n=67) 47% 21% 1 4% 12% Contributies (n=159) 4 32% 12% 4% Abonnementen (n=198) 45% 32% 7% Postorderbedrijven (n=189) 3 39% 4% Tekort op rekening Vergeten Gemakzucht Wacht tot laatste moment Anders Hoger opgeleiden zijn vergeetachtiger Hoger opgeleiden zeggen vaker dan gemiddeld dat ze zijn vergeten te betalen (40 procent) en minder dan gemiddeld dat ze te laat zijn met betalen vanwege een tekort op de rekening (36 procent). Bij laag opgeleiden is dit precies andersom: 20 procent zegt dat ze zijn vergeten te betalen, 60 procent geeft als reden een tekort op de rekening. Voor hoger opgeleiden speelt gemakzucht ook een rol (12 procent). Saldotekort belangrijkste reden voor laat betalen Aan de respondenten is ook per rekening gevraagd naar de reden voor het te laat betalen. De uitkomsten: rekeningen de belangrijkste reden voor het te laat betalen. De enige uitzondering is de rekening van het postorderbedrijf. Daar is de belangrijkste reden vergeten te betalen (39 procent), terwijl tekort op de rekening een tweede plaats krijgt (36 procent). ook vaak die van de wegenbelasting vergeten (31 procent), evenals abonnementen en contributies (beide 32 procent). vaakst als reden genoemd. 29 Meerderheid wil betaalgedrag zelf beter structureren Aan alle respondenten die als reden vergeten te betalen of gemakzucht gaven, is gevraagd wat hen zou helpen hun rekening op tijd te betalen. Een meerderheid (39 procent) vraagt geen extra inspanning van de kant van de leverancier, maar zegt zelf meer structuur te moeten aanbrengen in het betaalgedrag. Voor mensen met een bovenmodaal inkomen ligt dit percentage hoger (46 procent). In de leeftijdscategorie 25 tot en met 34 jaar zou 22 procent graag een sms of whatsapp krijgen op het moment dat er een rekening naar hen wordt gestuurd (12 procent gemiddeld). Woonlasten worden het eerst betaald Welke rekeningen betalen Nederlanders het eerst als ze onvoldoende geld hebben om alle rekeningen te betalen? In de tabel op de volgende pagina staan de rekeningen genoemd die bij meer dan 10 procent van de respondenten in de top 3 voorkomen. De belangrijkste uitkomsten: rekeningen, 60 procent van de respondenten zou deze rekening als eerste betalen; betalen, 51 procent plaatst deze rekening in de top 3. Ouderen betalen eerst de zorgverzekering De prioritering bij het betalen van rekeningen als er onvoldoende geld is verschilt per leeftijdsgroep. Ook verschilt de top 3 van mannen van die van vrouwen. Respondenten jonger dan 45 zetten minder vaak dan gemiddeld de zorgverzekering in de top 3 (40 procent van de 18- tot 24-jarigen, 45 procent van de 25- tot 34-jarigen en 46 procent van de 35- tot en met 44-jarigen, tegenover een landelijk gemiddelde van 51 procent). Ouderen trekken dit gemiddelde flink omhoog: van de 55- tot en met 70-jarigen zet 61 procent de zorgverzekering in de top 3. 75% 5 51% Huur of Hypotheek Energieleveranciers Zorgverzekering

16 HOOGSTE PRIORITEIT BETALING Top 3 rekeningen die bij weinig geld als hoogste prioriteit worden aangemerkt (n=3370) Huur of hypotheek 60% 9% 75% Energie 29% 21% 5 12% 23% 1 51% Water 3% 13% 22% Zorgverleners 3% 15% Verkeersboetes 3% 4% 4% 12% Zorgverzekering Schadeverzekeringen 2% 4% 11% Op 1 Op 2 Op 3 In top 3 Abonnementen en contributies genieten laagste betaalprioriteit Welke rekening betalen Nederlanders het laatst als ze onvoldoende geld hebben om alle rekeningen te betalen? Ook daarvan maakten we een top 3. In de tabel op de volgende pagina staan de rekeningen die bij meer dan 10 procent van de respondenten in de top 3 voorkomen. In dit overzicht zien we meer variatie naar achtergrondkenmerken: de huur of hypotheek als één van de laatste rekeningen te betalen als ze geld tekort komen (tegenover een landelijk gemiddelde van 4 procent). Ook de zorgverzekering wordt door 10 procent van deze groep laat betaald (tegenover een gemiddelde van 6 procent). vaker voor bij hoger opgeleide mensen dan bij lager opgeleiden. Gemiddeld betaalt 41 procent van de 30 respondenten deze rekening als laatste. Bij de laagopgeleiden maken minder mensen die keuze (35 procent), bij de hoger opgeleiden juist meer (44 procent). mobiele telefoonrekening als laatste zouden betalen: 33 procent van de vrouwen zet deze uitgave in de top 3 laatst te betalen rekeningen, terwijl bij mannen slechts 25 procent die keuze maakt. Ook jongeren geven vaker dan gemiddeld aan de mobiele telefoonrekening als één van de laatste rekeningen te betalen (35 procent van de 18- tot en met 24-jarigen). LAAGSTE PRIORITEIT BETALING Top 3 rekeningen die bij weinig geld als laagste prioriteit worden aangemerkt (n=3370) Abonnementen % 50% Contributies 1 17% 2% 50% Mobiele telefoon Postorderbedrijven 15% 13% 13% 41% 9% 29% Terugbetaling toeslagen 5% 1 Verkeersboetes 5% 17% Telecom 4% 1 4% 5% 5% 14% Aflossing lening 3% 4% 5% 12% Gemeentelijke belastingen of waterschapsheffing Inkomstenbelasting 3% 4% 4% 11% Op 1 Op 2 Op 3 In top 3 Niet betalen soms het begin van ergere problemen Het niet betalen van rekeningen is soms het begin van ernstigere problemen, zoals bijvoorbeeld een geld op namestop, weigering van een automatische incasso of loonbeslag. De ervaringen van respondenten met zulke gebeurtenissen hebben we hieronder weergegeven. WELKE PROBLEMEN ERVAREN? Heeft uw huishouden de afgelopen 12 maanden een van de volgende gebeurtenissen meegemaakt? (n=1801) (meerdere antwoorden mogelijk) Geen 80% 80% Geen geld meer kunnen opnemen 9% 11% Betalingsregeling getroffen 9% Weigering van automatische incasso 9% 7% Energie afgesloten 1% 1% Loonbeslag 2% 2% Driekwart verwacht komend jaar alle rekeningen op tijd te betalen De verwachting van Nederlanders ten aanzien van het op tijd betalen van rekeningen in 2014 is redelijk positief: 70 procent denkt in de aankomende 12 maanden alle rekeningen keurig op tijd te betalen. Dat is 6 procent hoger dan het percentage in 2013 daadwerkelijk op tijd betaalde rekeningen (64 procent). Een luttele 4 procent verwacht vaak een rekening te laat te betalen, 26 procent verwacht dat dit soms zal gebeuren. Meerderheid laatbetalers verwacht geen verbetering Van de respondenten die dit jaar rekeningen te laat betaalden verwacht 22 procent dat zij op dit punt slechter gaan presteren dan afgelopen jaar; 6 procent verwacht zelfs veel vaker rekeningen te laat te gaan betalen dan vorig jaar. Meer dan de helft (52 procent) verwacht het even vaak mee te maken, 18 procent iets minder vaak en 8 procent veel minder vaak. In 2013 verwachtte 69 procent het hele jaar geen enkele rekening te laat te zullen betalen. Er is dus weinig verschil met vorig jaar. Jongeren optimistisch over betaalgedrag Jongeren zijn het positiefst over hun betaalgedrag in het aankomende jaar: 78 procent van de jongeren tot en met 24 verwacht de komende 12 maanden geen enkele rekening te laat te betalen, tegen 70 procent gemiddeld. Van de respondenten met een bovenmodaal inkomen verwacht 75 procent alle rekeningen op tijd te gaan betalen, tegen 62 procent van de respondenten met een benedenmodaal inkomen en 66 procent van de respondenten met een modaal inkomen. Van de respondenten met een benedenmodaal inkomen verwacht 6 procent regelmatig rekeningen te laat te gaan betalen en 32 procent soms.

17 32 4 ROOD STAAN Er staan in 2014 minder mensen in het rood dan in voorgaande jaren. Maar het gemiddelde bedrag dat mensen rood staan is een stuk hoger dan voorgaande jaren. Rood staan neemt af, bedragen nemen toe Bijna de helft van de Nederlanders zegt nooit rood te staan (46 procent). In 2013 was dat 42 procent en in procent. Rood staan komt dus minder voor dan in voorgaande jaren. Het gemiddelde bedrag waarmee mensen rood staan is wel gestegen. In de afgelopen 12 maanden was dat 572 euro (n=1042), terwijl in 2013 het gemiddelde bedrag nog 350 euro was. Voor de helft van het aantal respondenten dat rood staat was het bedrag dit jaar minder dan 300 euro, voor de andere helft meer. De belangrijkste reden voor roodstand is geldgebrek (36 procent). Jongeren tot en met 24 geven vaker dan gemiddeld hun bestedingspatroon en vergeetachtigheid/slordigheid op als reden voor roodstand (23 procent noemt het bestedingspatroon, 13 procent vergeetachtigheid). De senioren (55 t/m 70 jaar) noemen vaker dan gemiddeld een onverwachte tegenvaller als reden (33 procent tegenover een gemiddelde van 24 procent). FREQUENTIE ROOD STAAN REDENEN ROOD STAAN Staat u wel eens rood op uw betaalrekening? Wat is, over het algemeen, de belangrijkste reden voor het rood staan op uw betaalrekening? Continu Regelmatig Af en toe Zelden 7% 7% 13% 12% 11% 15% 15% 15% 17% 23% 23% 22% 25% 2014 (n=3370) 2013 (n=1801) 2012 (n=1044) 2011 (n=2031) Gemak Geldgebrek Vergeetachtigheid/ slordigheid Anders Onverwachte tegenvaller 11% 23% 20% 3 60% 57% 5% 9% 14% 7% 9% 24% Nooit 4 42% 43% 40% Bestedingspatroon Slecht bijhouden administratie 13% 4% 2014 (n=1042) 2013 (n=1170) 2012 (n=358) 33

18 34 5 BETAALPROBLEMEN OMVANG BETAALPROBLEMEN EN TOEKOMSTVERWACHTINGEN Ongeveer 1 op de 6 Nederlanders heeft op dit moment betaalproblemen. Een meerderheid van deze groep verwacht dat hun problemen eerder zullen toenemen dan afnemen. Ouderen ervaren vrijwel helemaal geen problemen met het op tijd betalen van de rekeningen. 1 op de 6 Nederlanders heeft betaalproblemen Op dit moment geeft 15 procent van de Nederlanders aan betaalproblemen te hebben; 3 procent heeft zelfs grote problemen op dit gebied. Onder betaalproblemen verstaan we het niet binnen de gestelde betalingstermijn kunnen voldoen aan financiële verplichtingen. Het aantal Nederlanders met betaalproblemen is de afgelopen jaren vrijwel gelijk gebleven. Op dit moment heeft 3 procent grote en 12 procent kleine betaalproblemen, ten opzichte van 3 en 11 procent vorig jaar. 85 procent heeft geen betaalproblemen; dit was vorig jaar 86 procent. Ook in 2012 waren de resultaten nagenoeg gelijk. 9 van de 10 senioren heeft geen betaalproblemen Senioren hebben minder vaak dan gemiddeld betaalproblemen: 89 procent heeft geen betaalproblemen. Mensen met een benedenmodaal inkomen hebben juist vaker dan gemiddeld betaalproblemen, zowel kleine (19 procent) als grote problemen (5 procent). Huishoudens met een bovenmodaal inkomen hebben iets vaker geen betaalproblemen (92 procent). FINANCIËLE GEZONDHEID Heeft u op dit moment betaalproblemen? Aan betaalproblemen kunnen soms specifieke gebeurtenissen ten grondslag liggen. Mensen die (een van) de volgende gebeurtenissen meemaakten hadden vaker betaalproblemen (gemiddeld 15 procent, grote en kleine problemen samen genomen): Nee, geen problemen Ja, kleine problemen 85% 8 87% 8 12% 11% (24 procent); Ja, grote problemen 3% 3% 3% 2% 2014 (n=3370) 2013 (n=1801) 2012 (n=1044) 2011 (n=2031) 35

19 Inkomensdaling hoofdreden betaalproblemen De belangrijkste reden die voor betaalproblemen wordt opgevoerd is de laatste jaren steevast een achteruitgang in inkomen: 30 procent van de respondenten noemt dit ook dit jaar als reden. Meer controle, maar ook meer zorgen Nederlanders laten dit jaar een tegenstrijdig beeld zien in hun kijk op betaalproblemen ten opzichte van het onderzoek vorig jaar. Enerzijds zeggen meer mensen dat ze hun betaalproblemen onder controle hebben, anderzijds verklaren meer mensen moeite te hebben met het aflossen van schulden. Dit jaar zijn er meer mensen die vinden dat ze controle hebben over hun betaalproblemen dan vorig jaar. In 2013 gaf 34 procent aan controle te hebben, nu is dat 49 procent. Bovendien denken meer mensen dan voorheen dat hun betaalproblemen tijdelijk zijn (49 procent tegenover 40 procent vorig jaar). Verder stelt 29 procent dat het om een klein bedrag gaat. Tegenstrijdig genoeg, is het aantal mensen dat liever niet nadenkt over de eigen betaalproblemen OORZAAK BETAALPROBLEEM Wat zijn de oorzaken van uw betaalproblemen? Achteruitgang in huishouden 30% 25% 3 2 Onverwachte tegenvallers 21% 20% 2 27% Te hoge vaste lasten* 1 19% Geldproblemen uit het verleden 14% 1 22% 23% Bestedingspatroon 7% 11% 2014 (n=509) 2013 (n=250) 2012 (n=138) 2011 (n=248) *Antwoordmogelijkheid is in 2013 nieuw toegevoegd 36 ook toegenomen: het ligt nu op 36 procent, vergeleken met 34 procent in 2013 en 29 procent in Daarnaast zegt 41 procent moeite te hebben met het aflossen van schulden (tegenover 3 procent vorig jaar); bijna de helft van de mensen met betaalproblemen (44 procent) ligt er wel eens wakker van. Optimisme neemt toe, vooral bij jongeren Het aantal mensen dat in de aankomende 12 maanden geen betaalproblemen verwacht te krijgen is voor het eerst in enkele jaren licht gestegen. Vorig jaar verwachtte 64 procent van de respondenten geen betaalproblemen, dit jaar is dat 66 procent. Op dit moment verwacht 8 procent wel betaalproblemen en ruim een kwart (26 procent) zegt het niet te weten. Nederlanders tot en met 34 jaar (71 procent van de jongeren tot en met 24 jaar, 73 procent van de respondenten tussen de 25 en 35 jaar) verwachten vaker dan gemiddeld geen betaalproblemen te krijgen. Onder de 45- tot en met 54-jarigen verwachten juist meer BETAALPROBLEMEN In hoeverre zijn deze uitspraken van toepassing op uw betaalproblemen? Het is tijdelijk 9% 40% 29% 15% 3% 4% Ik lig er wakker van 14% 30% 24% 24% 7%1% Ik denk er liever niet over na 2 29% 25% 1% Ik heb er controle over 9% 40% 33% 13%4%2% Ik heb moeite met het aflossen van de schulden 12% 29% 29% 22% 7%1% Het is een klein bedrag, niks om me zorgen over te maken 21% 27% 31% 2% Helemaal van toepassing Niet van toepassing Van toepassing Helemaal niet van toepassing Neutraal Weet niet/geen mening mensen dan gemiddeld dat ze met betaalproblemen te maken gaan krijgen (10 procent verwacht problemen en 30 procent weet het niet). Lager opgeleide mensen verwachten vaker betaalproblemen Ook lager opgeleiden verwachten vaker dan gemiddeld betaalproblemen (11 procent), terwijl in deze groep een hoger percentage het niet weet (39 procent). Mensen met een bovenmodaal inkomen verwachten minder vaak problemen dan mensen met een benedenmodaal inkomen (4 procent tegenover 14 procent). Werklozen en zelfstandigen verwachten vaker dan gemiddeld betaalproblemen (respectievelijk 16 en 12 procent, ten opzichte van 8 procent gemiddeld). Werklozen geven ook vaker aan het niet te weten (36 procent, ten opzichte van 26 procent gemiddeld). VERGELIJKING BETAALPROBLEMEN Vergelijking Het is tijdelijk 49% 40% 37% Ik lig er wakker van 44% 47% 44% Ik denk er liever niet over na 3 34% 29% Ik heb er controle over 49% 34% 43% Ik heb moeite met het aflossen van de schulden 41% 3 3 Het is een klein bedrag, niks om me zorgen over te maken 29% 22% 20% 2014 (n=509) 2013 (n=250) 2012 (n=138) 37 Mensen met betaalproblemen rekenen op erger Verwachten mensen die op dit moment betaalproblemen hebben dat hun problemen in de komende tijd kleiner of groter zullen zijn dan in de afgelopen 12 maanden? Een meerderheid geeft op die vraag een somber antwoord: 59 procent verwacht dat hun problemen aankomend jaar groter zullen worden dan ze nu zijn. Noorderlingen zijn het somberst Opvallend is dat de antwoorden per regio verschillen. In de regio Noord verwachten meer mensen dan gemiddeld dat hun problemen zullen toenemen (71 procent tegenover een gemiddelde van 42 procent). In de drie grootste steden zijn mensen met betalingsproblemen positiever gestemd: daar denkt 16 procent dat de problemen kleiner zullen worden (tegenover een gemiddelde van 8 procent). VERWACHTING BETAALPROBLEMEN Verwacht u dat uw betaalproblemen groter of kleiner worden in het komend jaar? Veel groter 15% 14% 13% 9% Groter 44% 4 41% 39% Gelijk aan vorig jaar 31% 33% 31% 43% Kleiner 7% 15% Veel kleiner 3% 0% 0% 2014 (n=214) 2013 (n=97) 2012 (n=66) 2011 (n=105)

20 38 6 ECONOMISCHE SITUATIE Over de economische vooruitzichten van ons land wordt heel wat gedebatteerd en gepubliceerd. Uit ons onderzoek blijkt dat Nederlanders dit jaar veel positiever gestemd zijn dan in voorgaande jaren. Het aantal mensen dat een aantrekkende economie verwacht neemt toe. Optimisme over economie neemt toe Nederlanders zijn dit jaar veel positiever over onze economie dan in voorgaande jaren. Nu denkt slechts 9 procent dat de economie duidelijk zal verslechteren, vorig jaar was dat 32 procent. Voor het eerst in drie jaar is het aantal mensen dat rekent op een aantrekkende economie in Nederland groter dan het aantal dat op verslechtering rekent (41 procent tegenover 24 procent). Niet-werkenden het minst hoopvol Werknemers en zzp ers zijn positiever over de ontwikkeling van de economische situatie dan mensen die zonder werk zitten. Van de eerstgenoemden denkt respectievelijk 41 en 49 procent dat de economische situatie enigszins zal verbeteren, tegenover 27 procent van de werklozen. Mannen positiever dan vrouwen Mannen zijn positiever over de economische vooruitzich- ten dan vrouwen. Van de mannen denkt een meerderheid (44 procent) dat de situatie enigszins zal verbeteren, terwijl vrouwen vaker denken dat de economische situatie in Nederland ongewijzigd blijft (41 procent). Eigen omstandigheden beïnvloeden verwachting Er is een duidelijk verband tussen persoonlijke omstandigheden en verwachtingen ten aanzien van de algemene economische situatie in Nederland. Een paar opvallende punten: we dat de economische situatie in Nederland (enigszins of duidelijk) zal verbeteren; minder te gaan sparen, minder uit te gaan geven en moeilijker rond te kunnen komen dan in 2013, dan is de kans dat we een aantrekkende economie verwachten ook minder groot. Mensen die in deze omstandigheden verkeren denken juist vaker dan anderen dat de situatie in Nederland zal verslechteren. ECONOMISCHE SITUATIE Hoe denkt u dat de economie in Nederland zich de komende twaalf maanden ontwikkelt? 3% 9% % 1% 1% 11% 24% 32% 20% 2 2% 30% 34% 3 44% 34% Duidelijk verslechteren Enigzins verslechteren Ongewijzigd blijven Enigzins verbeteren Duidelijk verbeteren 39