Robuustheid. in Financiële zin. Clusters Hoogeland en Eemsdelta en Cluster van 7 gemeenten

Transcriptie

1 in Financiële zin Clusters Hoogeland en Eemsdelta en Cluster van 7 gemeenten

2 Inhoudsopgave 1. Inleiding Wat is robuustheid Aantal inwoners als basis voor de berekeningen De financiële positie van de 7 gemeenten De gevolgen algemene uitkering Besparingen op de bestuurskosten Tarieven en lastendruk in de clusters Gevolgen afsplitsing Eemshaven van cluster Hoogeland richting Eemsdelta Overige opmerkingen, risico s in financiële zin Slotconclusie

3 1. Inleiding In het door de Visitatiecommissie Bestuurlijke Toekomst Groningen uitgebrachte rapport van februari 2013, is geadviseerd over de maatschappelijk urgente vernieuwing van de bestuurlijke organisatie. Daarin concludeert de commissie, dat met het proces van herindeling een bestuurlijke constellatie ontstaat van volwassen verhoudingen, robuuste en toekomstbestendige gemeenten. In het rapport wordt voorgesteld om in Noord-Groningen twee gemeenten te vormen t.w.: het Hoogeland en Eemsdelta. Vanaf het begin zijn in beide clusters vraagtekens gezet bij de robuustheid van beide clusters. Nu de gemeenten van beide clusters met elkaar in gesprek zijn om te onderzoeken of een herindeling met 7 gemeenten een optie is, komt ook de vraag naar boven hoe het daadwerkelijk met de robuustheid en toekomstbestendigheid zit van deze clusters. Met dit rapport richten wij ons alleen op de robuustheid in financiële zin. De robuustheid in algemene zin komt terug in de oplegnotitie, behorende bij alle documenten met betrekking tot de onderzoeksvragen. De vraag die gesteld wordt is: Hoe brengen wij de financiële robuustheid aan in de variant van zeven gemeenten? Mocht dit niet haalbaar zijn, hoe brengen we die robuustheid aan bij de varianten van Hoogeland en Eemsdelta? Kijkend naar het resultaat van dit onderzoek, dan kan de vraag beter als volgt luiden: kan met een herindeling met 7 gemeenten en bij de varianten van Hoogeland en Eemsdelta financiële robuustheid worden bereikt? 3

4 2. Wat is robuustheid Robuustheid staat voor krachtig, stevig. Maar waar gaat het bij het vormen van nieuwe gemeenten om? Het gaat dan vooral om gemeenten die voldoende toegerust zijn om de opgaven die in het gebied liggen en de kansen die het gebied biedt op eigen kracht uit te voeren in de komende jaren. De financiën spelen daarbij een belangrijke rol, maar zijn meer randvoorwaardelijk. Wij beperken ons in dit rapport tot de hoofdlijnen en willen, door gerichte informatie, iedereen hetzelfde beeld geven bij het bepalen van de robuustheid in financiële zin. Gaandeweg het proces om tot dit inzicht te komen is ons duidelijk geworden dat het erg moeilijk is om in dit stadium van het traject een totaal inzicht te geven in robuustheid in financiële zin. Het moment van herindeling ligt nog ver weg en er zijn nog veel onzekerheden en ontwikkelingen, die de financiële positie van de gemeenten beïnvloeden. Het is dan ook de vraag of je de keuze op 3 december in grote mate moet laten afhangen van de robuustheid in financiële zin. Naar onze mening kan dat alleen maar met harde informatie en diepgaand onderzoek. Daarvan is nu geen sprake. Om toch een beeld te geven van de robuustheid in financiële zin, worden een aantal aspecten belichten. Deze aspecten zijn: 1. Aantal inwoners als basis voor de berekeningen; 2. De financiële positie van de 7 gemeenten; 3. De gevolgen voor de algemene uitkering; 4. Besparing op bestuurskosten; 5. Tarieven en lastendruk in de clusters; 6. Gevolgen van de afsplitsing Eemshaven richting Eemsdelta; 7. Overige opmerkingen, risico's in financiële zin. 8. Constateringen Op basis van de primitieve begrotingen 2013 van de 7 gemeenten, informatie van Pauw over de gemeentefondsuitkeringen en met informatie van derden hebben wij vergelijkingen gemaakt tussen de twee varianten Hoogeland en Eemsdelta, zoals deze zijn genoemd in het rapport van de visitatiecommissie en een clustering van 7 gemeenten. Het mag helder mag zijn dat een samenvoeging van 3 of 4 financieel zwakke gemeenten niet automatisch leidt tot een financieel gezonde gemeente. Dat geldt ook voor de samenvoeging van 7 gemeenten. Het woord "robuust" mag daarom wel tussen aanhalingstekens worden geplaatst. Een globaal inzicht in de financiën van de gemeenten, met een doorkijk naar de drie varianten en analyses hiervan, kan wel leiden tot een perspectief voor de toekomst. Dat is wat wij proberen zichtbaar te maken met de robuustheid in financiële zin. Het blijft een globaal beeld en vraagt op termijn om een nadere en diepere uitwerking. In de voorbereiding is ook overleg gevoerd met het ministerie van Binnenlandse Zaken en met de provincie over een herindelingscan. Door beiden is aangegeven dat in deze fase vooral op niet financiële gronden (gebiedsopgaven) een keuze moet worden gemaakt voor 4

5 de clustering in het kader van een mogelijke herindeling. Door de gemeenten is echter nadrukkelijk verzocht om inzicht in de "robuustheid in financiële zin" van deze varianten. 5

6 3. Aantal inwoners als basis voor de berekeningen Hieronder geven wij het aantal inwoners van alle gemeenten en van de drie varianten. Gemeente 1 januari januari 2013 Bedum Eemsmond De Marne Winsum Cluster Hoogeland Appingedam Delfzijl Loppersum Cluster Eemsdelta Totaal 7 gemeenten bron: provincie Groningen Om een vergelijking te maken met Súdwest-Fryslán: deze gemeente had op 1 januari en op 1 januari inwoners. In Hoogeland is het aantal inwoners in 2012 met 0,59% gedaald en in Eemsdelta met 0,7%. Per saldo in een cluster met 7 gemeenten 0,65%. 6

7 4. De financiële positie van de 7 gemeenten De financiën van gemeenten staan zwaar onder druk. Dat geldt ook voor de 7 gemeenten in Noord-Groningen. Enerzijds door de economische recessie, merkbaar in het sociaal domein, in de economische ontwikkelingen en in de grondexploitaties. Anderzijds door de doorwerking van de bezuinigingen van het Rijk op de Algemene Uitkering en de op handen zijnde decentralisatie van taken in het sociaal domein met forse kortingen van het Rijk op de uitvoeringskosten. Het beeld voor de toekomst is verre van rooskleurig te noemen. Om toch een moment te prikken waarop wij de financiële positie van de gemeenten beoordelen, hebben wij de begroting 2013 als uitgangspunt genomen. De begrotingen voor 2014 zijn in een aantal gemeenten nog in een afrondende fase en zijn in ieder geval niet vastgesteld door de raden. Een belangrijk onderdeel voor het beoordelen van de financiële positie zijn de saldi van de begrotingen 2013 en de meerjarenbegrotingen en de reservepositie van de gemeenten. Hieronder het overzicht. bedragen x Stand reserves per 1 jan 2014 zoals opgenomen in de begroting 2013 Gemeente Alg. Res. Best. reserve Voorzieningen Saldo 2013 Saldo 2016 Appingedam Bedum De Marne Delfzijl Eemsmond Loppersum Winsum In het kader van Interbestuurlijk Toezicht (ITB) doet de Provincie een uitspraak over de financiële positie van de gemeenten. Eindconclusie van de provincie is, dat Winsum goed, Appingedam, Bedum, de Marne, Eemsmond en Loppersum matig. Delfzijl is op basis van haar begroting 2013 onder preventief financieel toezicht geplaatst. Voornaamste reden van dit verschepte toezicht waren problemen in de grondexploitatie. Deze problemen zijn inmiddels opgelost; de verwachting lijkt gerechtvaardigd dat dit toezicht m.i.v weer komt te vervallen. De eindconclusie hierover van de provincie is ((nog) niet bekend. De saldi op de begrotingen 2013 zijn over de gehele linie matig, zekere voor De onderzoekscijfers zijn gebaseerd op de begrotingen van 2013, daarom is er geen rekening gehouden met de kortingen van de mei/septembercirculaire Wat dat aangaat zijn de resultaten van het onderzoek een momentopname. Wij beseffen dat onze begrotingen 2014 andere cijfers laten zien. Bij de berekening van de algemene uitkering in het volgende hoofdstuk is wel rekening gehouden met de septembercirculaire 2013, maar niet met het onlangs gesloten herfstakkoord. Gemeenten hebben het in financiële zin moeilijk in deze tijd en dat geldt ook voor de gemeenten in Noord-Groningen. De score bij weerstandsvermogen is over het algemeen goed, volgens de provincie. Dat betekent, dat er voldoende incidentele en structurele middelen zijn om de risico s af te 7

8 dekken. De afvalstoffen- en rioolheffingen zijn in bijna alle gemeenten 100% kostendekkend en veel gemeenten zitten qua OZB op de limiet voor het redelijk peil eigen heffingen voor artikel 12 gemeenten. De structurele ruimte moet dan gezocht worden in het begrotingsoverschot. Dit overschot in 2013 is in drie gevallen negatief en overigens minimaal. Dit lijkt voor een goed weerstandsvermogen minimaal. Daarbij is niet bekend of de risico's in voldoende mate op waarde zijn geschat. Dit vraagt om een verdere verdieping De solvabiliteit geeft de verhouding aan tussen vreemd vermogen en eigen vermogen. Hieruit blijkt in hoeverre de gemeenten in staat zijn aan hun verplichtingen ten aanzien van het vreemd vermogen te voldoen. De solvabiliteit is voor bijna alle gemeenten "matig" tot slecht. In relatie tot een score "goed" bij weerstandsvermogen is de score bij solvabiliteit een bijzondere. Wij kwalificeren de financiële positie van de 7 gemeenten als "zwak". Als startpunt voor de vorming van een nieuwe gemeente een slecht uitgangspunt. Dat geldt dan voor alle drie de varianten. 8

9 5. De gevolgen algemene uitkering Wij hebben Pauw gevraagd om voor ons de gevolgen op de uitkering gemeentefonds bij een voorziene herindeling van Noord-Groninger gemeenten in beeld te brengen. De uitkomst hiervan is te vinden in de als bijlage bij dit document gevoegde rapportage van Pauw. Hieruit wordt de in deze paragraaf beschreven samenvatting weergegeven. In afwijking van de overige zaken in dit rapport is de berekening van de algemene uitkering door Pauw gebaseerd op Dit is dus inclusief de gevolgen van de septembercirculaire Verdeelmaatstaven De omvang van de algemene uitkering wordt bepaald door een groot aantal verdeelmaatstaven. De eenheden van de verdeelmaatstaven zullen in de meeste gevallen bij een herindeling van de bij de herindeling betrokken gemeenten bij elkaar geteld kunnen worden, zodat een nieuwe unieke maatstaf ontstaat voor de nieuwe gemeente. Toch leiden niet alle bij elkaar opgetelde eenheden tot een evenredige stijging. Dat is bijvoorbeeld het geval bij de maatstaven schaalvoordeel en nadeel WWB. Deze maatstaven gelden ter compensatie van de uitvoeringslasten van bijstandsverlening. In de formule van de maatstafberekening zit een drempel waardoor de nieuwe gemeente een lager bedrag ontvangt. Naarmate het aantal bijstandsontvangers toeneemt wordt het verschil steeds groter, vanuit de veronderstelling dat grotere gemeenten efficiencywinsten kunnen behalen. Voor cluster Hoogeland is de verlaging , voor cluster Eemsdelta en voor de 7 gemeenten samen is het Zo n drempel is ook aan de orde bij de sterke groei van leerlingen in het Voortgezet Onderwijs. Hier moet ten opzichte van 10 jaar geleden een drempel van 10% worden overschreden. In de huidige situatie krijgen drie van de zeven gemeenten een uitkering. Als de zeven worden samengevoegd is dat niet meer het geval. Een andere maatstaf met een groot effect is het buitenwater. Daar is een maximum aan gebonden van ha. Met name als de 7 gemeenten worden samengevoegd gaan veel hectaren verloren. Dat kost ± De laatste maatstaf die we in dit verband noemen zijn de krimpgemeenten. Ook hier een drempel, van 1% ten opzichte van het aantal inwoners 7 jaar geleden. Dat kost het cluster Hoogeland en daarmee de 7 gemeenten samen ook. Overigens is dit een tijdelijke uitkering, waarbij wij er van uit gaan dat deze ook incidenteel is ingezet. Het meest in het oog springend is uiteraard het vaste bedrag van ± dat iedere gemeente ontvangt voor de bestuurskosten. Zo n vaste component ad ± zit ook in de WMO-uitkering. Hierdoor ontvangt het cluster Hoogeland minder, cluster Eemsdelta minder en de 7 gemeenten samen minder. In een aantal gevallen is de verdeelmaatstaf herberekend door het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). In paragraaf 3 van het rapport van Pauw is te lezen welke maatstaven dat zijn. Zo is bij het percentage slechte grond, bodemfactor gemeente, bodemfactor buitengebied, bodemfactor woonkernen en de omgevingsadressendichtheid een nieuw gewogen gemiddelde berekend. 9

10 Algemene uitkering 2014 Op basis van de septembercirculaire 2013 is voor de zeven gemeenten in twee varianten de algemene uitkering voor 2014 berekend, vanuit de veronderstelling dat dit het eerste jaar na de herindeling op 1 januari is. Uiteraard is bekend dat de huidige planning uitkomt op 2018, maar voor het maken van berekeningen is het nodig dat maatstafgewichten (en uitkeringsfactoren) herleidbaar zijn uit circulaires van het ministerie BZK. Die maatstafgewichten voor het jaar 2018 worden echter niet genoemd in de septembercirculaire. Deze uitkeringen voor het jaar 2014 worden hieronder weergegeven. Cluster Voormalige Nieuwe Waarvan effect Verschil Gemeenten Gemeente Eemshaven Hoogeland Eemsdelta gemeenten * * De uitkering "voormalige gemeenten" voor de 7 gemeenten is een optelsom van de twee varianten. Voor de "nieuwe gemeente" is het bedrag gebaseerd op een berekening en dus niet een optelsom. Ter toelichting op de tabel het volgende: De Eemshaven wordt afgesplitst van het cluster Hoogeland en gaat naar het cluster Eemsdelta. Dat is al in de cijfers verwerkt. Men zou kunnen denken dat een groter gebied een hogere uitkering tot gevolg heeft. Dat is echter maar een deel van het verhaal. De haven bevat grote bedrijfspanden met, absoluut gezien, hoge WOZwaarden. Die WOZ-waarden zijn een aftrekpost in het gemeentefonds. De nieuwe gemeente Eemsdelta kan dat in meerdere of mindere mate compenseren door OZB te heffen. Zie verder ook hoofdstuk 8 van dit rapport. Het verschil is voor de 7 gemeenten groter dan voor de beide clusters samen. Dat komt doordat de maatstaven als bodemfactoren een andere gemiddelde krijgen. Het gemis aan vaste bedragen veroorzaakt het grootste deel van de verschillen. Dat is voor Eemsdelta ± , voor Hoogeland ± en voor de 7 gemeenten samen In de frictie-uitkering wordt dit tijdelijk gecompenseerd. Meerjarenramingen algemene uitkering De algemene uitkering voor de nieuwe gemeente is doorgerekend voor de jaren op basis van de septembercirculaire De resultaten ziet u in onderstaande tabel. Er is rekening gehouden met uitkeringsfactoren tegen constante prijzen (2015: 1,422 ; 2016: 1,398 ; 2017: 1,383 ; 2018: 1,359). Dat betekent dat de groei ontdaan is van het effect van inflatie. Meerjarenraming Alg.Uitkering Cluster Hoogeland Cluster Eemsdelta gemeenten samen

11 Hierboven is de ontwikkeling van de algemene uitkering voor de komende jaren weergegeven op basis van de septembercirculaire In paragraaf 5 van het rapport van Pauw wordt dit toegelicht. Wat opvalt is, dat het verschil tussen de som van de clusters Hoogeland en Eemsdelta ten opzichte van de 7 gemeenten in de komende jaren minder wordt. Verder is het van belang om hier te noemen, dat in de berekening van de algemene uitkeringen voor ook taakmutaties zijn meegenomen. De vraag hierbij is in hoeverre deze mutaties nog gevolgen hebben voor de begroting. Zo staat tegenover het vervallen van de invoeringskosten 'decentralisatie Jeugdzorg' ook het vervallen van de uitgaven. Ook op andere onderdelen kan het zijn, dat hiermee in relatie staande uitgaven ramingen verlaagd kunnen worden. Indirect kan hier een besparing mee gerealiseerd worden. Frictie-uitkering De frictie-uitkering is de vergoeding voor tijdelijke uitgaven verband houdend met de herindeling. De vergoeding is afhankelijk van het werkelijke aantal inwoners op 1 januari van het jaar voorafgaand aan de herindeling alsmede de uitkeringsfactor in dat jaar T-1 (i.c ). Daar hebben we een inschatting van gemaakt. De uitkomst is dus richtinggevend. Frictieuitkering T-1:25% T: 40% T+1: 20% T+2: 20% T+3: 20% samen Hoogeland Eemsdelta gemeenten Bevindingen gevolgen algemene uitkering: Het verschil in uitkering over 2014 ten opzichte van de afzonderlijke gemeenten is voor de 7 gemeenten groter dan de som van het verschil van de twee clusters. Dit beeld wordt in het meerjarenperspectief echter iets positiever. De toevoeging van de Eemshaven aan Eemsdelta heeft op de algemene uitkering van Hoogeland een positief effect en voor Eemsdelta een negatief effect. Het positieve effect voor Hoogeland wordt teniet gedaan door het vervallen van de OZB inkomsten. Eemsdelta kan het verlies compenseren door een hogere OZB opbrengst. De frictie-uitkering is voor de beide clusters aanzienlijk lager dan voor de 7 gemeenten. Deze uitkering is voor de cluster van 7 gemeenten hoger. Voor een nadere toelichting verwijzen wij u naar het rapport van Pauw. 11

12 6. Besparingen op de bestuurskosten. De lagere uitkering van het Rijk, zoals hierboven aangegeven, wordt mede ingegeven door het feit dat gemeenten lagere bestuurskosten hebben. Tot welke gevolgen dit leidt voor de drie varianten geven wij hieronder aan. Gemeenten Raad College Ondersteuning Ondersteuning Totaal College Raad Bedum De Marne Eemsmond Winsum Hoogeland Appingedam Delfzijl Loppersum Eemsdelta gemeenten De totale besparing voor de 7 gemeenten bedraagt Deze besparing dient verminderd te worden met de bestuurskosten voor de nieuwe gemeente. Deze kosten zijn hieronder aangegeven en bedragen in totaliteit (raming). Rekening houdende met de lagere algemene uitkering leidt dit tot het volgende overzicht. Clusters * Bestuurskosten nieuw Totale bestuurskosten oud Verschil voordelig Lagere algemene uitkering Verschil Hoogeland Eemsdelta gemeenten * ontleend aan rapport Knaack Advies VV Hoogeland heeft een positief en Eemsdelta een negatief verschil. Voor Hoogeland en Eemsdelta wordt het saldo in negatieve en positieve zin beïnvloed door het afsplitsen van de Eemshaven richting Eemsdelta. De 7 gemeenten hebben een negatief saldo van Verder is de vraag wat de gevolgen van de schaalsprong zijn. Zijn er verdere besparingsmogelijkheden en inverdieneffecten? Kan er bespaard worden op de personeelslasten? Landelijk worden voor besparingen op de personeelskosten percentages genoemd van 10 tot 15%,maar de nieuwe gemeenten in onze situatie hebben veel opgaven, algemene maar ook specifieke. Deze specifieke opgaven liggen op het terrein van de havens, het stedelijk gebied, de verbinding met de burgers en het sociaal domein, met burgers met een laag inkomen, veel werkloosheid en veel mensen die zijn aangewezen op de sociale werkvoorziening. De mate waarin dit invloed heeft op het personeelsbestand is niet in te schatten. Ter indicatie: een besparing van 10% op de personeelskosten betekent een bedrag van afgerond 4 mln. Overigens moet hier opgemerkt worden dat de gemeenten in worden gekort op de apparaatskosten (opschaling gemeenten). Met andere woorden: het Rijk neemt een voorschot op de besparingen die de gemeenten nog moeten realiseren. 12

13 Vaak wordt bij herindelingen een vergelijking gedaan naar de netto lasten van de gemeente ten opzichte van de uitkering uit het gemeentefonds. Dit betekent in onze situatie dat overzichten per individuele gemeenten gemaakt moeten worden, welke worden afgezet tegen een fictieve gemeente Hoogeland en Eemsdelta. Daarnaast moeten deze beide fictieve gemeenten afgezet worden tegen een fictieve gemeente, welke overeenkomt met een gemeente, vergelijkbaar met de 7 gemeenten. Los van het feit dat de tijd hiervoor ontbreekt, is het moeilijk om vergelijkbare gemeenten te vinden voor wat betreft de fysieke en sociale structuur. Getracht is de nieuwe gemeente, ontstaan uit de samenvoeging van Bernisse en Spijkernisse ( inwoners), te vergelijken met Hoogeland en Eemsdelta (saldering van de afzonderlijke gemeenten). De verschillen waren dusdanig groot dat zonder diepgaand onderzoek de verschillen niet te verklaren zijn. 13

14 7. Tarieven en lastendruk in de clusters. Om een beeld te geven van de lastendruk in 2013 van de gemeenten, vindt u hieronder een overzicht van de tarieven 2013, die gezamenlijk de woonlasten voor de burgers bepalen. Gemeenten Woonlasten Meerpers. Ranglijst landelijk OZB woningen OZB niet-won Afvalstoffen- Heffing Riool Heffing Bedum ,126 0, De Marne ,1376 0, Eemsmond ,1955 0, Winsum ,1678 0, Appingedam ,2108 0, Delfzijl ,1703 0, Loppersum , Kijkend naar de gemeenten per cluster is de conclusie dat de woonlasten in Eemsdelta in alle drie de gemeenten hoog zijn. Er is dus weinig ruimte en rek binnen Eemsdelta. Bij Hoogeland zijn de woonlasten in Eemsmond laag en in de Marne hoog. De ruimte binnen dit cluster zit vooral in de afvalstoffenheffing van Eemsmond. Het lage tarief voor rioolheffing in Appingedam is opvallend, maar heeft zeker te maken met de grootte (qua oppervlakte) van de gemeente. Daarentegen is het tarief in de Marne extreem hoog ten opzichte van de andere gemeenten. Uitgaande van 100% kostendekking, zijn de kosten voor rioleringen in de Marne hoog. Uiteindelijk zullen bij de rioolheffing en afvalstoffenheffing wel verschuivingen plaatsvinden, maar blijft dit ook in een nieuwe gemeente gekoppeld aan de kostendekkendheid. De Onroerende zaakbelastingen van woningen in Appingedam en Eemsmond zijn hoog. Bij de OZB gaat het om algemene dekkingsmiddelen en is er geen sprake van kostendekkendheid. Bijna alle gemeenten zitten boven of op de grens voor het redelijk peil eigen inkomsten OZB voor toelating artikel 12. Bedum zit er iets onder. Hieronder tabellen waarin berekend wordt welke tarieven gehanteerd zou moeten worden in 2013 bij een gelijkblijvende opbrengst. De tabellen geven inzicht in het cluster Hoogeland, cluster Eemsdelta en voor een clustering van de 7 gemeenten. 14

15 Cluster Hoogeland Omschrijving Bedum De Marne Eemsmond Winsum Hoogeland Waarde woningen Waarde niet woningen Totale waarde Opbrengst woningen Opbrengst niet- won Totale opbrengst Aantal inwoners Aantal woningen Gemidd. waarde won Tarief eig. woningen 0,126 0,1376 0,1955 0,1678 0,1581 Tarief niet woningen 0,3828 0,4004 0,6161 0,3702 0,5491 OZB last per won OZB won. per inw Cluster Eemsdelta en gevolgen voor clustering 7 gemeenten Omschrijving Appingedam Delfzijl Loppersum Eemsdelta 7 gemeenten Waarde woningen Waarde niet woningen Totale waarde Opbrengst woningen Opbrengst niet- won Totale opbrengst Aantal inwoners Aantal woningen Gemidd. waarde won Tarief eig. woningen 0,2108 0,1703 0,1515 0,1737 0,1654 Tarief niet woningen ,6609 0,3454 0,5209 0,5368 OZB last per won OZB won. per inw In bovenstaande overzichten is geen rekening gehouden met de toewijzing van de Eemshaven aan Eemsdelta. De opbrengst nu is berekend op basis van het tarief van Eemsmond. Overheveling naar Eemsdelta betekent dat een opbrengst wordt meegenomen die niet juist is. Dit beïnvloedt de tarieven van beide clusters. Het tarief voor niet-woningen in Eemsdelta stijgt dan naar 0,5746. Voor Hoogeland daalt het tarief voor niet-woningen naar 0,4482. Daarmee zijn de meer- en minderopbrengsten ook volledig verdisconteerd in de tarieven. 15

16 Wijziging in percentage van de tarieven op basis van bovenstaand overzicht. Gemeente Cluster DAL en BMWE 7 gemeenten Woningen Niet woningen Woningen Niet woningen Appingedam Bedum De Marne Delfzijl Eemsmond Loppersum Winsum Het gemiddelde tarief van Hoogeland is voor woningen lager dan in de combinatie met 7 gemeenten. Voor Eemsdelta is dit tarief hoger. Het tarief voor niet-woningen is in Hoogeland gemiddeld hoger dan in de 7 gemeenten. De grote verschillen bij de niet-woningen binnen beide clusters en ook bij de 7 gemeenten worden veroorzaakt door de hoge tarieven in Delfzijl en Eemsmond. Voor Bedum, de Marne en Loppersum zijn de gevolgen het grootst. In Winsum is vooral het verschil bij niet-woningen groot. Ook zijn er verschillen tussen de gemiddelde waarden van woningen. In Bedum is de gemiddelde waarde en in Delfzijl Bij harmonisatie van de tarieven kan dit betekenis hebben. Natuurlijk is de uiteindelijke keuze voor de tarieven bepalend voor de gevolgen voor de burgers en bedrijven. Deze keuze is weer mede afhankelijk van de uitkomst van de nieuwe begroting en de daarin gerealiseerde besparingen. 16

17 8. Gevolgen afsplitsing Eemshaven van cluster Hoogeland richting Eemsdelta De visitatiecommissie heeft de keuze gemaakt om de Eemshaven in te delen bij Eemsdelta. In bovenstaande overzichten van de tarieven is daar geen rekening mee gehouden. De keuze van de visitatiecommissie leidt tot financiële gevolgen voor de clusters Hoogeland en Eemsdelta. Deze gevolgen willen wij inzichtelijk maken. 1. Omdat de waarde van o.a. niet-woningen via de inkomensmaatstaf Algemene Uitkering gecorrigeerd wordt op de algemene uitkering leidt dit tot een hogere uitkering voor Hoogeland en een lagere uitkering voor Eemsdelta ( ). 2. Hoogeland kan niet meer de Onroerende zaakbelastingen heffen voor de Eemshaven en Eemsdelta wel. Bij gelijkblijvende opbrengsten leidt dit tot een lagere opbrengst in Hoogeland en tot een hogere opbrengst in Eemsdelta ( 5,96 mln). 3. De tarieven OZB niet-woningen zullen in Hoogeland dalen tot 0,4482 en in Eemsdelta stijgen tot 0,5746. Het cluster Hoogeland wordt zwaar belast met het vervallen van de inkomsten uit de Eemshaven. Deze inkomsten zijn nu grotendeels structureel verwerkt in de begroting van Eemsmond. Uitgaande van een totale waarde van niet-woningen in de Eemshaven van 891 mln. in 2013 mist Hoogeland per saldo 4,7 mln aan inkomsten. De start van dit cluster in financiële zin is daardoor fors negatief. Voor Eemsdelta heeft dit het omgekeerde effect en dus een plus bij de start. Bij een herindeling met 7 gemeenten doet dit probleem zich niet voor en wordt ook voldaan aan de keuze van de visitatiecommissie om de havens onder te brengen in één gemeente. 17

18 9. Overige opmerkingen, risico s in financiële zin Zonder uitputtend te willen zijn, noemen wij hieronder nog een aantal zaken die belangrijk zijn bij robuustheid in financiële zin. Het zijn onderwerpen die niet verder zijn uitgewerkt, maar op termijn nog wel uitgewerkt moeten worden. Voor de beeldvorming is het van belang om ze hier kort te noemen: Effecten verdere bezuinigingen van het Rijk In de begroting 2013 zijn nog niet de bezuinigingen van 6 miljard meegenomen. Ook de gevolgen van het herfstakkoord zijn niet verwerkt. De bezuinigingen van 6 miljard hebben een negatieve uitwerking op de begrotingen, terwijl de verwachting van het herfstakkoord enigszins positief zal zijn. Ook de efficiencykortingen bij de decentralisaties zijn nog niet bekend en verwerkt. Activa Gemeenten gaan verschillend om met activa. In sommige gemeenten zijn investeringen ineens afgeboekt. Activa met maatschappelijk nut mogen ineens worden afgeboekt. Dit betekent wel dat er geen financiële ruimte is voor vervanging. Dit zijn risico s voor een nieuwe gemeente. Dit vraagt in ieder geval om inzicht in deze risico s. Personeelsbestand Hoe is de opbouw van het personeelsbestand? Een vergrijsd bestand biedt mogelijkheden tot inverdienen, maar leidt ook tot hogere personeelslasten. Wat voor gemeente willen we zijn en wat betekent dat voor het personeelsbestand? Zijn andere functionarissen nodig? Wat zijn de wachtgeldverplichtingen voor bestuurders als alle nieuwe gemeenten, overeenkomstig het rapport van de visitatiecommissie, met een schone lei moeten beginnen. Vragen waarop nu nog geen antwoord gegeven kan worden. Gevolgen bouwgrondexploitaties Zijn alle gevolgen van de bouwgrondexploitaties voldoende afgedekt? In Delfzijl scoort de grondexploitatie "slecht"en in Bedum en Eemsmond "matig". In hoeverre zijn mogelijke tekorten in de toekomst ook afgedekt? Zoals gezegd is dit geen uitputtende opsomming. Materieel begrotingsevenwicht In de begrotingen van de gemeenten staan de saldi genoemd zoals weergegeven in de tabel op pagina 6. Niet zichtbaar is in hoeverre dit saldo wordt beïnvloed door onttrekkingen aan de reserves. Ook is niet helder in hoeverre binnen de begroting sprake is van taakstellende bezuinigingen. Binnen het lopende jaar accepteert de provincie dit in principe niet, maar hoe zit dit in de meerjarenraming. Voor een goed beeld van de financiële positie is inzicht hierin nodig. 18

19 Onderhoud kapitaalgoederen Bij de scores voor het onderhoud van de kapitaalgoederen scoren enkele gemeenten matig. Het is niet duidelijk waarom deze score matig is. Heeft dit te maken met het niet hebben van meerjarenprogramma's, of met te lage ramingen in de begroting? Risico's welke bij nader onderzoek boven water dienen te komen. 19

20 10. Slotconclusie In het algemeen is de financiële positie van alle deelnemende gemeenten zwak, waarbij Bedum en Winsum er in positieve zin uitspringen. Hierbij dient bedacht te worden dat dit gebaseerd is op de situatie begroting De gevolgen van de laatste circulaires over het gemeentefonds moeten nog worden verwerkt. Het samenvoegen van 3 of 4 of 7 financieel "zwakke" gemeenten levert geen financieel "gezonde" gemeente op. De algemene uitkering voor de drie varianten wordt fors lager, wat ook was te verwachten. Dit wordt deels gecompenseerd door vervallen bestuurskosten. Uit de aangegeven raming blijkt dat dit voor Eemsdelta en de 7 gemeenten onvoldoende is. Echter voor Eemsdelta geldt dat dit gecompenseerd wordt door hogere inkomsten OZB uit de Eemshaven. Voor Hoogeland geldt dat het positieve saldo nog negatief beïnvloed wordt door lagere inkomsten OZB uit de Eemshaven. Voor de cluster 7 gemeenten speelt dit geen rol. Door andere besparingen, voor zover aanwezig, dient dit gecompenseerd te worden. Een nieuw gevormde gemeente komt in aanmerking voor een uitkering van de tijdelijke verdeelmaatstaf herindeling in het gemeentefonds. Hiermee wordt een vergoeding ontvangen voor de zogenaamde frictiekosten van de herindeling. Dit zijn lasten die zonder herindeling niet gemaakt zouden zijn en die per definitie extra en tijdelijk zijn. Het bedrag wordt in vier termijnen uitbetaald. In het eerste jaar 40% en de volgende drie jaren 20%. De verkenning van positieve financiële prikkels, gericht op opschaling, kan leiden tot aanpassing van deze maatstaf. De cluster van 7 gemeenten ontvangt meer vergoeding ( 5,4 mln) voor frictiekosten dan de som van de beide andere clusters. Het overzicht van de belastingtarieven laat zien dat er verschillen zijn. Bij de afvalstoffenheffing en rioolheffing zal het tarief net als nu 100% kostendekkend zijn en blijven. Afhankelijk van de mate van besparing op de kosten van rioleringen en afvalinzameling en -verwerking, worden de nieuwe tarieven hier op afgestemd. Bij de gemeente Eemsmond is nog belastingcapaciteit. Bij gelijkblijvende opbrengsten voor de OZB ontstaan grote verschillen. Daarbij maakt het weinig uit voor welke variant wordt gekozen. Het afsplitsen van de Eemshaven heeft negatieve gevolgen voor Hoogeland ( 4,7 miljoen). Daarmee wordt deze gemeente geconfronteerd met een fors tekort. Met de vorming van één gemeente doet dit probleem zich niet voor. De commissie schrijft in haar eindrapport dat de clusters Hoogeland en Eemsdelta in het begin extra ondersteuning vanuit de provincie moeten krijgen om zo in elk geval een min of meer gelijke start als de andere gemeenten te kunnen maken. Voor de vorming van één cluster met 7 gemeenten is de situatie in financiële zin niet anders. Daarbij valt op dat de algemene uitkering van het Rijk negatiever uitvalt bij clustering van 7 gemeenten, terwijl het juist het Rijk is die inzet op de vorming van grote gemeenten. Het is van belang dit ook onder de aandacht te brengen van de Provincie en het Rijk. 20