Leiderschap. in de publieke sector. Over richting geven en ruimte laten bij verandering. Henk Doeleman Herman Fijn Nico Helder Jos Kok
|
|
- Gijs Cools
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Leiderschap in de publieke sector Over richting geven en ruimte laten bij verandering Henk Doeleman Herman Fijn Nico Helder Jos Kok
2 INHOUD Voorwoord 9 Inleiding en leeswijzer 11 DEEL I Leiderschap in de veranderende publieke sector 17 1 Maatschappelijke veranderingen Leiderschap in een turbulente omgeving Ontwikkeling van informatie- en communicatietechnologie (ICT) Mondialisering Veranderende arbeidsrelaties Veranderende opvattingen over verantwoordelijkheid Leiderschap in het publieke domein: de inhoud Naar meer effectieve leiderschapsinterventies: het proces Resumé 42 DEEL II Leiderschap en de vier pijlers voor een meer gefundeerde ontwikkeling 45 2 Wat is leiderschap? Waar gaat leiderschap over? Universeel of situationeel? Leiderschap, management en leidinggeven in de publieke sector Trends op het gebied van leiderschap Van fysiek naar virtueel leidinggeven: e-leadership Trends in leiderschapstheorieën Evidence-based leiderschap Elementen van effectief leiderschap Resumé 70 3 Persoonlijk leiderschap Effectief leiderschap Het oordeel van anderen Leiderschapscompetenties 82 5
3 inhoud 3.4 Stabiliteit in leiderschap Zelfinzicht De ontwikkelcyclus van effectief leiderschap De persoonlijke coach Resumé 93 4 Leiderschap in de persoonlijke relatie Analyse-instrumenten Behoefte aan leiderschap De dialoog Realisatie van dialoog en vertrouwen Resumé Leiderschap in teams Het belang van teams Teamkenmerken Inzicht in de teamsamenstelling De teamprestatiecurve Teamleiderschap Teamgericht leiderschap Virtuele teams Teams aan de top; een lastige combinatie Begeleiding van de ontwikkeling Leiderschap voor zelforganisatie, zelfregulering en zelfsturing Resumé Leiderschap en organisatiecultuur Gemeenschappelijk leiderschap Leiderschap, cultuur en waarden Ontwikkelen van leiderschap in de organisatie De context bepalen Leiderschap en succesvol veranderende organisaties Praktijkgedreven leiderschapsontwikkeling Resumé 161 6
4 inhoud DEEL III Leiderschap in de praktijk De ontwikkeling van een aanpak voor leiderschapsinterventie Contextanalyse als vertrekpunt Ontwikkeling visie op leiderschap Analyse van benodigde transformatie Interventiestrategie en keuze van concepten Uitvoeren interventieprogramma Effectmeting Resumé Leiderschap binnen het Gevangeniswezen: een gesprek waard Analyse van de context Visie Gevangeniswezen op leiderschap Analyse van benodigde transformatie Interventies voor leiderschapsontwikkeling Het uitvoeren van het interventieprogramma: de bouwstenen Effectmeting en consolidatie De bereikte resultaten en effecten 221 Bijlagen State of the art op het gebied van leiderschap Meetbaar leiderschap? Voorbeelden van metingen van leiderschapsgedrag en zijn effecten 249 Literatuur 285 De auteurs 295 7
5 VOORWOORD Het openbaar bestuur is sterk in verandering. Een van de doelstellingen is een krachtiger en meer dienstverlenende overheid; dit vraagt om leiderschap in alle bestuurslagen. Het openbaar bestuur wordt momenteel gekenmerkt door het overbrengen van een groot aantal taken van het Rijk en provincie naar gemeenten. Schaalvergroting, taakverschuivingen, integratie van beleid en bedrijfsvoering, krimp, digitalisering, doorlichting van procesketens en doelmatigheidswinst zijn dan ook aan de orde van de dag. Het openbaar bestuur wil daarbij goedkoper, flexibeler en efficiënter werken, met minder bestuurlijke en ambtelijke drukte en regeldruk. Dit moet, volgens het in 2012 gesloten regeerakkoord Bruggen slaan, bijdragen aan verbetering van de dienstverlening aan burgers en bedrijven. Beleid en uitvoering worden vereenvoudigd, toezichtstaken en adviesfuncties samengevoegd, taken beëindigd of gedecentraliseerd naar andere overheden en de deregulering met kracht voortgezet. De decentralisatie van taken en bevoegdheden vergt leiderschap dat invulling kan geven aan enerzijds deze verandering en anderzijds aan het gewenste gedrag in de nieuwe situatie. Het nieuwe leiderschap vraagt om meer participatief, stimulerend, ondernemend en resultaatgericht leiderschap. Dit is nodig om adequaat invulling te kunnen geven aan de hiervoor genoemde transformaties in het openbaar bestuur. Het strategisch MD-beleid als discipline richt zich dan ook op voortdurende kwaliteitsverbetering van het leiderschap. De flexibilisering van de inzet van medewerkers versterkt het belang van deze ontwikkeling. Gezien de taakstellingen is het uitermate relevant die investeringen in leiderschapsontwikkeling te doen die bijdragen aan de doelen. De auteurs signaleren in mijn ogen terecht een noodzaak tot meer doordacht investeren in leiderschap en tevens een kloof tussen wetenschap en praktijk op het gebied van leiderschap. Uitgangspunt voor de inhoud van het leiderschapsprogramma van de Algemene bestuursdienst (het Kandidatenprogramma) zijn de drie leerlijnen: ken jezelf, ken je vak en ken de wereld. Leiders in het openbaar bestuur moeten aan politiek-maatschappelijke vraagstukken beleidsmatig richting en uitvoering geven. Vanuit een conceptueel (juist) kader zal het voorbeeldgedrag in de praktijk zichtbaar moeten zijn. Uitgangspunt is een gedegen kennis en oriëntatie op maatschappelijke vraagstukken én evidence-based leiderschap. Aan dit laatste dragen de auteurs met dit boek bij. 9
6 voorwoord De op onderzoek gebaseerde in dit boek gepresenteerde succesfactoren voor en aanpak van leiderschapsontwikkeling spreken mij aan. Een van de lessen is maak de werkpraktijk tot leeromgeving door te werken met een leiderschapsopgave, een concrete praktijkopdracht. Daarvoor is het wenselijk te werken met vooraf gestelde doelen en een duidelijk monitorinstrument voor de bereikte resultaten. De gepresenteerde casus Gevangeniswezen laat zien dat zelfs in een zich continu veranderende omgeving een leiderschapsinvestering rendeert. Met trots schrijf ik dan ook het voorwoord van dit boek en spreek de wens uit dat de meer evidence-based benadering van leiderschap binnen alle onderdelen van het openbaar bestuur verder haar intrede zal doen. Ik nodig u van harte uit een kijkje te nemen in de keuken van de auteurs. Laat u inspireren! drs. a.b.c. (bram) de klerck Directeur Management Development Rijk Plaatsvervangend Directeur-Generaal voor de Algemene Bestuursdienst Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties 10
7 INLEIDING EN LEESWIJZER Leiderschap is een succesbepalende factor voor de ontwikkeling en verbetering van een organisatie. Leiderschap staat dan ook sterk in de belangstelling. Leverde in 2004 een eerste zoektocht op internet op het thema leadership nog maar 14 miljoen resultaten op, in 2009 was dit meer dan 121 miljoen resultaten en begin miljoen resultaten. Waren er op het Nederlandse begrip leiderschap resultaten in 2004, in 2014 ruim De literatuur overziend draait het bij leiderschap om voorbeeldgedrag. Leiderschap kan iedereen tonen, het effect kan verschillen. Veel literatuur, weinig onderbouwd Een analyse van Engelstalige literatuur leidt tot een uitgebreide reeks boeken. Het lijkt alsof iedere vertrekkende CEO een boek over leiderschap publiceert. Ook hier is sprake van een exponentiële stijging van het aantal Engelstalige publicaties (in 2004: 732, in 2009: 8.828, in 2014: ). De Nederlandse statistieken besparen wij u. Ongetwijfeld hebben we nog publicaties over het hoofd gezien. Met deze indrukwekkende cijfers in ons hoofd kunnen we echter wel vaststellen dat er sprake is van een kloof tussen de wetenschap en de praktijk van leiderschapsontwikkeling. Veel wetenschappelijk onderzochte benaderingen zijn in de praktijk niet bekend en veel MD-trajecten (management development) zijn niet gebaseerd op wetenschappelijke inzichten rond aanpak en effectieve interventiestrategieën. Onze ervaring en onderzoek leren dat van de vele benaderingen en inzichten er maar weinig voldoende bewezen en dus voor u als lezer relevant zijn. Met dit boek geven we u een handreiking voor een meer effectieve ontwikkeling van publiek leiderschap. Verwondering leadership-hits leiderschap-hits Engelstalige boeken 589 Nederlandstalige boeken wetenschappelijke papers met leadership in titel Nederlandstalige wetenschappelijke papers Yammarino (2005): orde op zaken: 17 benaderingen van leiderschap zijn conceptueel juist, waarvan bij 11 empirische werking is aangetoond Voor de relevante concepten: naar verwachting ongeveer 3! 11
8 inleiding en leeswijzer Een belangrijke inspiratiebron voor ons is Yammarino (2005) die orde op zaken stelde door de kwaliteit van de belangrijkste leiderschapsconcepten te toetsen. Zijn studie geeft focus op wat werkt. In 2005 zeventien conceptueel en elf empirisch werkzaam! Wij stellen dat voor uw organisatie drie benaderingen daarvan mogelijk rendement zullen geven. Hoe u tot de juiste selectie van benaderingen komt leest u in dit boek. Ingrijpende veranderingen Die handreiking doen we op een moment dat grootschalige en ingrijpende ontwikkelingen op technologisch, economisch en maatschappelijk gebied ertoe leiden dat leidinggevenden in het publieke domein voor een majeure omslag staan. Er is steeds meer sprake van hoge eisen qua vaardigheden, communicatie, snelheid, flexibiliteit, resultaat en integriteit. Meer en meer wordt daarbij volkomen transparantie verwacht. Veranderende omstandigheden vragen om nieuwe kennis en vaardigheden. Bewezen instrumenten en oude vaardigheden werken niet meer als vanzelfsprekend. Het bekende instrumentarium voor leidinggevenden zal herijkt moeten worden. In dit boek geven wij leidinggevenden in de publieke sector de handvatten om zowel individueel als collectief beter toegerust de huidige en komende uitdagingen aan te gaan. We doen dit in drie delen, die we hierna kort bespreken. Deel I: Leiderschap in de veranderende publieke sector Leiderschap ontwikkelt zich altijd in wisselwerking met sociaal-maatschappelijke, economische en technologische ontwikkelingen. Om goed te kunnen begrijpen waar het met leiderschap naartoe gaat en suggesties te doen over effectieve leiderschapsprogramma s is inzicht nodig in deze omgevingsdynamiek. Voor een deel zijn deze ontwikkelingen van algemene aard en voor een deel zijn ze specifiek gericht op organisaties in het publieke domein. In de huidige turbulente omgeving dient leiderschap zich te manifesteren. Er verandert veel en dus moeten we voorkomen dat we oude werkwijzen over nieuwe realiteiten leggen waardoor we de maatschappelijke en economische dynamiek eerder blokkeren dan stimuleren. In dit deel gaan we in op deze ontwikkelingen en schetsen daarmee een context waarbinnen we suggesties doen voor meer effectieve leiderschapsprogramma s. Door deze algemene ontwikkelingen te plaatsen binnen het kader van het regeringsbeleid leggen we de link naar de uitdagingen waarvoor leidinggevenden in het publieke domein de komende jaren staan. Ten slotte 12
9 inleiding en leeswijzer leggen we het verband met zowel inhoudelijke als procesmatige aspecten van leiderschapsontwikkeling. Deel II: Leiderschap en de vier pijlers voor een meer gefundeerde ontwikkeling Trends en visies In dit deel presenteren we inzichten die gebruikt kunnen worden om tot effectief publiek leiderschap te komen. We geven in hoofdstuk 2 een overzicht van de belangrijkste trends en visies met betrekking tot leiderschap en leiderschapsstijlen. Vanuit het wetenschappelijk onderbouwde onderscheid tussen transactioneel en transformationeel leiderschap bieden we inzicht in de samenhang tussen maatschappelijke ontwikkelingen en leiderschap. Vier analytische niveaus Leiderschap vindt op vier analytische niveaus in de organisaties plaats. Om leiderschap effectief te kunnen ontwikkelen, is het nodig deze niveaus met elkaar in verband te brengen. Daarom gaan we in dit deel in op de vier niveaus waarop leiderschap zich manifesteert. Persoonlijk leiderschap De basis van elke vorm van leiderschap is het persoonlijk inzicht. Een leider kent zichzelf en weet vanuit die kennis anderen te bereiken en motiveren. In hoofdstuk 3 gaan we dieper in op persoonlijk leiderschap. We geven aan waaruit persoonlijk leiderschap bestaat en reiken instrumenten aan om persoonlijk leiderschap verder te ontwikkelen. Veel van dit instrumentarium is erop gericht om eigen drijfveren en normen en waarden te ontdekken en die op een effectieve wijze in te zetten. Leiderschap = voorbeeldgedrag Leiders hebben visie hebben ambitie zijn concreet zijn het voorbeeld En wat doen effectieve leiders? Zij stellen de mens centraal. Dyadisch leiderschap Het dyadisch leiderschap (leiderschap in de persoonlijke relatie) is een thema waar in leiderschapsliteratuur nog wel eens aan voorbijgegaan wordt. Het behandelt 13
10 inleiding en leeswijzer een vorm van leiderschap die altijd aan de orde is, maar naar onze mening als vorm van leiderschap te veel onderbelicht blijft. In de kern betreft het leidinggeven in een persoonlijke relatie. Om u als lezer in staat te stellen effectief te kunnen optreden in een leiderschapsrelatie met een medewerker gaan we in hoofdstuk 4 dieper in op de specifieke kenmerken van het leidinggeven in een persoonlijke relatie en behandelen we technieken om de effectiviteit te vergroten. Leiderschap in teams Door de toenemende complexiteit waarbinnen leiderschap in het publieke domein zich beweegt én doordat leiderschap zich voor een deel buiten de eigen afdelings- of organisatiegrenzen afspeelt, wordt leiderschap in teams een steeds belangrijker fenomeen. Om die reden verkennen we in hoofdstuk 5 leiderschap in teams. We gaan nader in op het fenomeen team. Wat is dit eigenlijk en wat maakt een groep samenwerkende mensen tot een team? We presenteren niet alleen een visie op teams en topteams maar geven ook hulpmiddelen om effectiever in teams samen te werken en bieden leidinggevenden aan teams handvatten om meer rendement uit teams te halen. Speciale aandacht wordt in dit hoofdstuk besteed aan teams in de top van organisaties een uitdaging op zich. Leiderschap in de organisatie Persoonlijk, dyadisch en teamleiderschap zijn vooral effectief als zij zijn ingebed in een organisatie met een visie en een cultuur die zowel ondersteunend als faciliterend zijn voor de gewenste leiderschapsstijlen. Dat betekent dat een belangrijk aspect van leiderschap gericht is op leidinggeven in en aan de organisatie als geheel. In hoofdstuk 6 wordt om deze reden dieper ingegaan op de bestaande en gewenste organisatiecultuur als contextvariabele. Wij geven allereerst analyseinstrumenten om te bepalen waar de organisatie staat. Op zich is deze analyse nuttig maar niet voldoende om actief richting te geven aan de gewenste organisatiecultuur. Aanvullend op de analyse zal situationeel bepaald moeten worden welke leiderschapsstijl effectief is. Dit vraagt zicht op de interactie tussen maatschappij, de organisatie en de persoonlijke kenmerken van de leider. Daarom presenteren we aansluitend zeven ontwikkelinstrumenten die de leider kan inzetten om vorm te geven aan leiderschap op organisatieniveau. Deel III: Leiderschap in de praktijk Dit boek is bedoeld om praktische handvatten te geven aan leidinggevenden in het publieke domein. In hoofdstuk 7 geven we handvatten voor de ontwikkeling van een aanpak voor leiderschapsinterventies. 14
11 inleiding en leeswijzer Ten slotte presenteren we in hoofdstuk 8 ter illustratie het ontwikkelingsprogramma voor leiderschap van de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI). Stap voor stap laten wij, aan de hand van dit uitgewerkte praktijkvoorbeeld, zien hoe de gepresenteerde visies en praktische tips toe te passen zijn in de praktijk. Dit voorbeeld laat ook zien dat er geen standaardoplossing is voor de ontwikkeling van effectieve leiderschapsstijlen. Wat we ermee aangeven, is dat een dergelijk programma wel op een aantal fundamentele uitgangspunten is gebouwd, maar dat de uitwerking en de in te zetten interventies per organisatie en zelfs doelgroep kunnen verschillen. In bijlage 1 treft u een overzicht aan van de evidence-based benaderingen en in bijlage 2 een overzicht van belangrijke vragenlijsten op het vakgebied, relevant voor publieke leiders. 15
12 Leiderschap in de veranderende publieke sector DEEL I deel I Leiderschap in de veranderende publieke sector 17 17
13 HOOFDSTUK 1 Maatschappelijke veranderingen 1.1 Leiderschap in een turbulente omgeving 1.2 Ontwikkeling van informatie- en communicatietechnologie (ICT) 1.3 Mondialisering 1.4 Veranderende arbeidsrelaties 1.5 Veranderende opvattingen over verantwoordelijkheid 1.6 Leiderschap in het publieke domein: de inhoud 1.7 Naar meer effectieve leiderschapsinterventies: het proces 1.8 Resumé 19
Leiderschap. in de publieke sector. Over richting geven en ruimte laten bij verandering. Henk Doeleman Herman Fijn Nico Helder Jos Kok
Leiderschap in de publieke sector Over richting geven en ruimte laten bij verandering Henk Doeleman Herman Fijn Nico Helder Jos Kok DE AUTEURS Dr. Henk J. Doeleman is algemeen directeur van TNO Management
Nadere informatieLeiderschap in planning & control
Leiderschap in planning & control A3 netwerkbijeenkomst, 20 januari 2015 Henk Doeleman Leiderschap in planning & control? Minder papier Meer participatief en versterkte betrokkenheid Versterking van de
Nadere informatieLeiderschapsontwikkeling wat werkt wel, wat werkt niet
Leiderschapsontwikkeling wat werkt wel, wat werkt niet Programma Opening Presentatie & Interactieve oefening Pauze Worldcafé, in gesprek over leiderschap Terugkoppeling Samenvatting: Wat werkt wel en Wat
Nadere informatieIntegraal HR voor leidinggevenden
Integraal HR voor leidinggevenden Leidinggeven aan professionals in het voortgezet en middelbaar beroepsonderwijs vergt een hoge mate van inhoudelijk-inspirerend leiderschap. Daar waar docenten zich als
Nadere informatieWerken aan resultaat, altijd en overal
Werken aan resultaat, altijd en overal Congres Over Het Nieuwe Werken Programma HNW Belastingdienst Dr. Y. Boutachekourt 19 november 2013 2 Visie film HNW Belastingdienst 3 Veranderdoelen van de Belastingdienst
Nadere informatieHefbomen van Leiderschap. Simpel. Voorspellend. Invloedrijk.
Hefbomen van Leiderschap Simpel. Voorspellend. Invloedrijk. Excellente Competentiemodellen Organisaties zoeken naar simpele, praktische middelen voor de ontwikkeling van leiderschap. Een grote focus op
Nadere informatieInleiding... 9. Hoofdstuk 3 Management en leidinggevende structuur... 35
Inhoud Inleiding... 9 Hoofdstuk 1 Visie op leidinggeven... 13 1.1. Beïnvloeding van de organisatiecultuur... 13 1.2. Organisatiecultuur en organisatieklimaat... 15 1.3. Noodzaak van cultuuromslag... 16
Nadere informatieLeiderschap bij organisatie verandering. Prof. dr. Janka Stoker Faculteit Economie en Bedrijfskunde Divosa, 22 mei 2015
1 1 Leiderschap bij organisatie verandering Prof. dr. Janka Stoker Faculteit Economie en Bedrijfskunde Divosa, 22 mei 2015 Het belang van leiderschap: overal om ons heen 2 Thema s 3 1. Wat is leiderschap?
Nadere informatieImpact door inzicht. Persoonlijk Leiderschap Programma ADVIES COACHING MEDIATION TRAINING. Kleine groepen. Persoonlijke aandacht.
Impact door inzicht Persoonlijk Leiderschap Programma Kleine groepen Persoonlijke aandacht Inspirerend Ervaren en deskundige trainers Driedaagse leiderschapsretraite Twee coachingsgesprekken ADVIES COACHING
Nadere informatieTraining & Ontwikkeling
Inleiding FOCUS Leren & Ontwikkelen uit Wormerveer is een sterk groeiende Human Resources Development dienstverlener met een duidelijke focus op resultaatgerichtheid en professionalisering. Wij onderscheiden
Nadere informatieInleiding... 9. Hoofdstuk 2 Essentiële waarden... 21. Hoofdstuk 3 Management en leidinggevende structuur... 23
Inhoud Inleiding... 9 Hoofdstuk 1 Visie op leidinggeven... 13 1.1. Organisatiecultuur... 13 1.2. Noodzaak van cultuuromslag... 15 1.3. Structuur-, cultuurdiscussie... 15 1.4. Organisatiecultuur... een
Nadere informatieManifest onze manier van werken
6-11-2008 12:23 Manifest onze manier van werken De gemeente Lelystad ontwikkelt op dit moment de visie op haar toekomstige manier van werken. Hoe het stadhuis er na de renovatie uit komt te zien en ingedeeld
Nadere informatieAcademie voor Talent en Leiderschap Veiligheidsregio s. Leiderschapsprofiel strategisch leidinggevende
Leiderschapsprofiel strategisch leidinggevende Leidinggevende*: er zijn 6 hoofdrollen geïdentificeerd voor de leidinggevende en 3 niveaus van leiderschap, te weten strategisch, tactisch en operationeel.
Nadere informatieEFFECTIEF LEIDERSCHAP. Door Anna Brons, Eva Kerkhoffs en Susan Kouwenhoven
EFFECTIEF LEIDERSCHAP Door Anna Brons, Eva Kerkhoffs en Susan Kouwenhoven Theorieën Combinatie van drie theorieën: Leiderschapsmodel Gung Ho Leiderschapsbox Context Situationeel Leiderschap komt uit jaren
Nadere informatieIn het oog van de orkaan. School voor Politie Leiderschap
In het oog van de orkaan School voor Politie Leiderschap Inleiding Essenties van het leiderschapsprogramma In het oog van de orkaan De titel van het programma verwijst naar de hevige turbulentie, als gevolg
Nadere informatie21st Century Skills Training
Ontwikkeling van competenties voor de 21 e eeuw - Vernieuwend - Voor werknemers van nu - Met inzet van moderne en digitale technieken - - Integratie van social media - Toekomstgericht - Inleiding De manier
Nadere informatieToekomstige eerstelijns leidinggevenden alvast voorbereiden: casestudy Janssen Pharmaceutical
1 Toekomstige eerstelijns leidinggevenden alvast voorbereiden: casestudy Janssen Pharmaceutical Welkom! De wereld verandert steeds sneller, alles en iedereen is meer en meer met elkaar verbonden een behoorlijke
Nadere informatieHoe duurzaam leiderschap
PURPLE MANAGEMENT PROFIT PEOPLE MUTUAL BENEFITS COMMUNALITY Hoe duurzaam leiderschap PLANET/CONTEXT Samenspel tussen mens, organisatie én context PURPLE MANAGEMENT Leiderschap vindt steeds plaats in een
Nadere informatieMASTERCLASS TOEZICHT, EFFECTMETING EN COMMUNICATIE
MASTERCLASS TOEZICHT, EFFECTMETING EN COMMUNICATIE NYENRODE TOEZICHT ACADEMIE NYENRODE. A REWARD FOR LIFE 1 2 INLEIDING Het functioneren van toezicht en toezichthouders staat in het middelpunt van de politieke
Nadere informatieHR Performance Management
HR Performance Management Door: Bernadette van de Laak Inleiding Bij Performance Management (PM) gaat het erom dat menselijk kapitaal binnen een organisatie dusdanig wordt georganiseerd, dat stijging van
Nadere informatieManager van nu... maar vooral van morgen
Manager van nu... maar vooral van morgen Leidinggeven met inhoud en in verbinding, met inspiratie, energie en plezier, en dat binnen je organisatie mogelijk maken Er kan zoveel meer Uitgaan van klanten,
Nadere informatieLumina Life voor duurzame gezondheid en vitaliteit van mens en organisatie
Lumina Life voor duurzame gezondheid en vitaliteit van mens en organisatie Lumina Life is een uniek instrument dat medewerkers in de zakelijke markt helpt om duurzaam gezond en vitaal te kunnen blijven
Nadere informatiePersoonlijk Leiderschap in het Onderwijs. "Van reactief naar creatief"
Persoonlijk Leiderschap in het Onderwijs "Van reactief naar creatief" In veel scholen is het klassiek hiërarchisch leiderschap niet langer toereikend. De veranderingen in de maatschappij en daarmee ook
Nadere informatieLeiderschap in de publieke sector
E-boek Leiderschap in de publieke sector Over richting geven en ruimte laten bij verandering Lezing uit het boek Leiderschap in de publieke sector Henk Doeleman Herman Fijn Nico Helder Jos Kok INLEIDING
Nadere informatiePRAKTIJKLEREN VOOR EEN ORGANISATIE IN TRANSITIE
PRAKTIJKLEREN VOOR EEN ORGANISATIE IN TRANSITIE PRAKTIJKLEERGROEPEN VOOR TEAMS MEDEWERKERS LEIDINGGEVENDEN APELDOORN MAART 2015 Praktijkleergroepen voor een organisatie in transitie - 1 - Organisatieontwikkeling
Nadere informatieHet Ontwikkelteam Digitale geletterdheid geeft de volgende omschrijving aan het begrip digitale technologie:
BIJGESTELDE VISIE OP HET LEERGEBIED DIGITALE GELETTERDHEID Digitale geletterdheid is van belang voor leerlingen om toegang te krijgen tot informatie en om actief te kunnen deelnemen aan de hedendaagse
Nadere informatiewww.ludenstraining.nl Trainingen voor Young Professionals
www.ludenstraining.nl Trainingen voor Young Professionals Rendement van talent Porties VAN GOED NAAR Ludens Talentontwikkeling is een jong trainingsbureau met veel ervaring. Wij zijn gespecialiseerd in
Nadere informatieICT als aanjager van de onderwijstransformatie
ICT als aanjager van de onderwijstransformatie ICT als aanjager van de onderwijstransformatie Technologische innovatie biedt het onderwijs talloze mogelijkheden. Maar als we die mogelijkheden echt willen
Nadere informatieSoyouthink youcanlead? Koen Marichal Expertise Center Leadership koen.marichal
Soyouthink youcanlead? Koen Marichal Expertise Center Leadership koen.marichal Definitie van leiderschap A uitdaging Macht over mensen D B mens Macht met mensen C De context Galinsky et al., 2008 Een
Nadere informatieZelfsturing en vakmanschap. HR in de zorg, 2 december 2014
Zelfsturing en vakmanschap HR in de zorg, 2 december 2014 Even voorstellen Tanja Hoornweg Eva van Gils Het Nieuwe Leidinggeven: vanuit een gezamenlijke visie de motivatie en het vakmanschap van medewerkers
Nadere informatieRegie nemen voor opleiders
Regie nemen voor opleiders MMV workshop 9 december 2016 Ruud Kleyweg decaan Albert Schweitzer zh, oud-opleider Rob Oostenbroek oud-decaan Albert Schweitzer zh, oud-opleider Nicole Hermans A&O psycholoog
Nadere informatieOpleiding Leidinggeven
Opleiding Leidinggeven Voor wie? De Opleiding Leidinggeven richt zich naar (bege)leiders van teams, organisaties en bedrijven: managers, directeuren, HR-managers, projectleiders, coördinatoren, teamcoaches
Nadere informatieOpleidingsprogramma DoenDenken
15-10-2015 Opleidingsprogramma DoenDenken Inleiding Het opleidingsprogramma DoenDenken is gericht op medewerkers die leren en innoveren in hun organisatie belangrijk vinden en zich daar zelf actief voor
Nadere informatieHet uur van de waarheid
BDO ONDERZOEK VERANDERCAPACITEIT GEMEENTEN Het uur van de waarheid Integrale uitvoering Participatiewet bij SW/SD; hoe vergroot je de verandercapaciteit? Saar Spanjaard, algemeen directeur Avres Anton
Nadere informatieOptimaal benutten, ontwikkelen en binden van aanwezig talent
Management Development is een effectieve manier om managementpotentieel optimaal te benutten en te ontwikkelen in een stimulerende en lerende omgeving. De manager van vandaag moet immers adequaat kunnen
Nadere informatieRESULTAATGERICHT ORGANISEREN
RESULTAATGERICHT ORGANISEREN Hoe de beste resultaten te halen uit uw organisatie, managers en medewerkers. Wat is resultaatgericht organiseren? Resultaatgericht organiseren heeft als doel om organisaties
Nadere informatieKadernotitie professionalisering
Kadernotitie professionalisering 2015-2020 Colofon Uitgave : ZAAM interconfessioneel voortgezet onderwijs Voorgenomen besluit College van Bestuur : 31 maart 2015 Instemming GMR : 24 april 2015 Vastgesteld
Nadere informatieInspirerend Management. in de zorg. Een modulaire aanpak gericht op de ontwikkeling van nieuw leiderschap
Inspirerend Management Development in de zorg Een modulaire aanpak gericht op de ontwikkeling van nieuw leiderschap Behoefte aan effectief leiderschap Vergroting van de invloed van de politiek en zorgverzekeraars
Nadere informatieBRAINCOMPASS/BRAINTRANSMITTER
BRAINCOMPASS/BRAINTRANSMITTER ontwikkelassessment én groeiversneller voor organisaties Vanuit DNA en Drijfveren naar Gemotiveerde Groei HERKEN JE ALS MANAGER DE VOLGENDE SITUATIE? Het is meer dan ooit
Nadere informatieSTRATEGISCH BELEIDSPLAN
STRATEGISCH BELEIDSPLAN 2016 2020 Strategisch beleidsplan PCO Gelderse Vallei Inleiding Voor u ligt het strategische beleidsplan (SBP) 2016 tot en met 2020. Bij het tot stand komen van dit SBP is als eerste
Nadere informatieDigitaal leiderschap in een digitaal tijdperk Hoe organiseer ik de gemeentelijke informatievoorziening?
Native Consulting heeft een (gratis) 4-daagse masterclass ontwikkeld voor young professionals over digitalisering, informatisering, en automatisering in relatie tot het zoeken naar oplossingen voor maatschappelijke
Nadere informatieSECURE BASE LEADERSHIP UNIEKE TOP EXECUTIVE COURSE MET GROTE IMPACT. Creëer als leider een cultuur voor continue innovatie en exponentiële groei!
SECURE BASE LEADERSHIP UNIEKE TOP EXECUTIVE COURSE MET GROTE IMPACT Creëer als leider een cultuur voor continue innovatie en exponentiële groei! WIJ STARTEN HET TRAJECT MET EEN PERSONAL DIALOGUE (BEWUSTWORDING)
Nadere informatiemaak kennis met Strengthscope
maak kennis met Strengthscope Mens Intern Emotie 10 9 8 7 STRENGTHSCOPE 6 Enthousiasme Emotionele controle Moed Optimisme Veerkacht Zelfvertrouwen 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Denken Strategisch
Nadere informatieLeergang Leiderschap voor Professionals
Leergang Leiderschap voor Professionals Zonder ontwikkeling geen toekomst! Leergang Leiderschap voor Professionals Tijden veranderen. Markten veranderen, organisaties en bedrijven veranderen en ook de
Nadere informatieLeF realiseert persoonlijk leiderschap Methodiek - samenvatting
LeF realiseert persoonlijk leiderschap Methodiek - samenvatting LeF gelooft dat de toekomst maakbaar is. Dat je als mens - als individu, maar ook als onderdeel van een grotere context - zelf de regie in
Nadere informatieCoaching voor CvO Overheidsorganisaties
Coaching voor CvO Overheidsorganisaties Overheidsmanagers, keuzes en dilemma s Management bij de overheid verschilt wezenlijk van leidinggeven in het bedrijfsleven. Het goed kunnen opereren in de complexe
Nadere informatieleergang KLEUR BEKENNEN Kleedkamergesprekken over leiderschapsontwikkeling
leergang KLEUR BEKENNEN Kleedkamergesprekken over leiderschapsontwikkeling editie 2011 Leiderschap zit vol met paradoxen. De tegenstelling tussen betrokkenheid en distantie, tussen innovatie en behoudendheid,
Nadere informatieLes 1. Inleiding effectief leiderschap
Inleiding Leiderschap is de goede dingen doen, management is de dingen goed doen. P. Drucker Hartelijk welkom bij het 1op1 programma Effectief Leiderschap. Zoals de titel van het programma al suggereert,
Nadere informatieLeiderschapsontwikkeling: inspiratie en resultaat
OPEN YOUR EYES Leiderschapsontwikkeling: inspiratie en resultaat Leiderschap ontwikkeling vanuit de kern Leiderschap is van grote invloed op de resultaten van de organisatie. Hoe kunnen we onze ambities
Nadere informatieINDIVIDUELE ONTWIKKELROUTEKAART
INDIVIDUELE ONTWIKKELROUTEKAART t Pie rbeeld voo Kwaliteiten Ontwikkelpunten Conceptueel denkvermogen Luistervaardigheid Bouwen aan teams Sensitief vermogen Visie Communicatieve vaardigheden Prioriteiten
Nadere informatieKadernotitie Platform #Onderwijs 2032 SLO, versie 13 januari 2015
Kadernotitie Platform #Onderwijs 2032 SLO, versie 13 januari 2015 Doel en beoogde opbrengst van de dialoog De opdracht van het platform is te komen tot een integrale, maatschappelijk breed gedragen en
Nadere informatieMiddenkaderopleiding voor potentials (MKOP)
Middenkaderopleiding voor potentials (MKOP) Zorg met een breed palet aan leiderschapsskills voor een stevige basis als toekomstig leidinggevende Voor wie Iedereen die geen leidinggevende is, maar wel de
Nadere informatieUtrecht Business School
Cursus Leiderschap bij Transities De cursus Leiderschap bij Transities duurt ongeveer 2 maanden en omvat 5 colleges van 3 uur. U volgt de cursus met ongeveer 10-15 studenten op een van onze opleidingslocaties.
Nadere informatieDE KRACHT VAN HET COLLECTIEF ONDERWIJS VAN MORGEN
Op weg naar 2020 Dit is het verhaal van de NUOVO scholengroep. Verantwoordelijk voor voortgezet onderwijs aan ruim 5.000 leerlingen in de stad Utrecht. Tien openbare scholen bieden samen een breed aanbod:
Nadere informatieTALENTENMODEL & BUSINESS CASE 40 UNIVERSELE TALENTEN IN KAART
TALENTENMODEL & BUSINESS CASE 40 UNIVERSELE TALENTEN IN KAART INHOUDSOPGAVE Pag. 1. Ervaringen en uitspraken opdrachtgevers 3 2. Alfabetische rangschikking 40 talenten 4 3. Vijf universele talentrubrieken
Nadere informatiePiter Jelles Strategisch Perspectief
Piter Jelles Strategisch Perspectief Strategisch Perspectief Inhoudsopgave Vooraf 05 Piter Jelles Onze missie 07 Onze ambities 07 Kernthema s Verbinden 09 Verbeteren 15 Vernieuwen 19 Ten slotte 23 02 03
Nadere informatieLeiderschap is dé kritische succesfactor van Het Nieuwe
whitepaper Leiderschap is dé kritische succesfactor van Het Nieuwe Werken Het Nieuwe Werken (HNW) is een hype. Ondersteund door nieuwe technologieën en een veranderend arbeidsethos is sociale innovatie
Nadere informatiehr Duurzaam succesvol
hr Duurzaam succesvol Duurzaamheid is een thema binnen veel organisaties. Logisch, iedere organisatie wil graag goed gekwalificeerde, gemotiveerde en gezonde medewerkers. In steeds meer Cao s worden dan
Nadere informatieLeiderschap, krachtig en inspirerend leidinggeven
Training Leiderschap Leiderschap, krachtig en inspirerend leidinggeven Als leidinggevende komt er veel op je af. Je moet doelen halen, maar je wilt ook je medewerkers motiveren. Hoe houd je dat in balans?
Nadere informatieExpertisecentrum Plato & Max Wildschut organiseren. 3 masterclasses. in het najaar van 2019:
Expertisecentrum Plato & Max Wildschut organiseren 3 masterclasses in het najaar van 2019: Mooie theorie versus weerbarstige praktijk In bovenstaande afbeelding zomaar enkele uitspraken die je dagelijks
Nadere informatieBROCHURE. (zelf) Regie bij Duurzaam opleiden
BROCHURE (zelf) Regie bij Duurzaam opleiden (zelf) Regie bij Duurzaam opleiden Unido B.V. verzorgt behoefteanalyse, ontwerp en realisatie van opleidingstrajecten. Met onze opleidingen en trainingen ontwikkelen
Nadere informatieTraining Teamleiderschap
Training Teamleiderschap Versterk uw rol als boegbeeld van uw team In vier dagen een effectief Teamleider Training Teamleiderschap U bent als teamleider het boegbeeld van uw team. Uw teamleden verwachten
Nadere informatieZELFSTURENDE TEAMS ENKELE THEORIEËN TER OVERDENKING EEUWKE BREMMER, MARK NIJSSEN & ERNST JAN REITSMA 6 NOVEMBER 2014
ZELFSTURENDE TEAMS ENKELE THEORIEËN TER OVERDENKING EEUWKE BREMMER, MARK NIJSSEN & ERNST JAN REITSMA 6 NOVEMBER 2014 Basis elementen team 1. Een collectief doel; 2. Onderlinge afhankelijkheid door verschillende
Nadere informatieVacature Business Development & Sales
Vacature Business Development & Sales Functieomschrijving 0 1 20.10. 2016 Vacature Business development &sales 01 Zelfstandige denker, met gevoel voor het ontwikkelen en benutten van commerciële kansen.
Nadere informatie2e editie18 mei 2017 de DAG van de
2e editie18 mei 2017 de DAG van de Stichting 1.000 ambtenaren op één dag verbonden rond het thema Future Work Skills Over de Stichting Digitale Overheid De Stichting Digitale Overheid (2013) wil als niet-gouvernementele
Nadere informatiePersonal Leadership Bootcamp
Personal Leadership Bootcamp If you can reflect, you can improve Soms is het lastig, in de waan en drukte van alledag om tijd te nemen voor ontwikkeling. En is het ook belangrijk in drukke maanden er helemaal
Nadere informatieTRAINEN MET ZIEL EN ZAKELIJKHEID Opleiding Vakinhoudelijk trainen
TRAINEN MET ZIEL EN ZAKELIJKHEID Opleiding Vakinhoudelijk trainen Van focus op inhoud naar werken met de groep Hoe kun je als trainer je theorie enthousiast overbrengen zonder dat je groep passief wordt?
Nadere informatieCursus Leiderschapsvaardigheden
Cursus Leiderschapsvaardigheden Persoonlijk Leiderschap Strategisch Leidinggeven Samenwerken Beleid en Organisatie Leiderschapsvaardigheden en Managementtools Algemene informatie De opleiding Leiderschapsvaardigheden
Nadere informatieHandreiking Teamkwaliteitsportret
Handreiking Teamkwaliteitsportret Als team hart voor onderwijskwaliteit tonen Met de handreiking Teamkwaliteitsportret kunnen teams hun ambities om de kwaliteit van hun onderwijs te versterken bepalen
Nadere informatieTrainen met ziel en zakelijkheid 1 Vakinhoudelijke trainer
Trainen met ziel en zakelijkheid 1 Vakinhoudelijke trainer Van focus op inhoud naar werken met de groep Hoe kun je als trainer je theorie enthousiast overbrengen zonder dat je groep passief wordt? Durf
Nadere informatieGGD Zeeland manager Gezondheid in de Wijk/Veiligheid en Bescherming. 20 juli 2018
GGD Zeeland manager Gezondheid in de Wijk/Veiligheid en Bescherming 20 juli 2018 Manager Gezondheid in de Wijk/Veiligheid en Bescherming Wat ga je doen? Je bent verantwoordelijk voor de uitvoering van
Nadere informatieFlexibel werken en organiseren
Flexibel werken en organiseren Flexibel werken en organiseren Inhoud Inhoud Inleiding De kracht van flexibiliteit Differentiatie in ontwikkeling en doorstroom gebaseerd op organisatieverschillen Aspecten
Nadere informatieORGANISATIE- EN PERSONEELSBELEID
ORGANISATIE- EN PERSONEELSBELEID maart 2018 Inleiding In onderhavige notitie is het organisatie- en personeelsbeleid van de gemeente Rucphen beschreven. Dit organisatie- en personeelsbeleid is in samenspraak
Nadere informatieLeergang Allround Leiderschap
Leergang Allround Leiderschap Zonder ontwikkeling geen toekomst! Leergang Allround Leiderschap Tijden veranderen. Markten veranderen, organisaties en bedrijven veranderen en ook de kijk op leiderschap
Nadere informatieCoachend leidinggeven
Leidinggeven de baas, 28 maart 2011 Coachend leidinggeven Nynke Jansen TU Doel workshop Definiëren van coachend leidinggeven Reflecteren over jezelf als coach Oefenen van een coachingsgesprek Interactief,
Nadere informatieLeiderschapsstijlen in de langdurige zorg
Leiderschapsstijlen in de langdurige zorg Hoe gaan we de uitdagingen te lijf? Carina Pittens, Nick Zonneveld, Wouter van Oord-Jansen en Mirella Minkman Colofon: Inhoud 1 De langdurige zorg in beweging...
Nadere informatieMijn visie op leren. Een driedaags leertraject
Mijn visie op leren Opleidingen rond coachen en leidinggeven impliceren het bijbrengen van een aantal theoretische inzichten, maar leiden pas écht tot verandering als mensen uitgedaagd worden om fundamenteel
Nadere informatieHandreiking toelichting bij descriptoren NLQF
Handreiking toelichting bij descriptoren NLQF CONTEXT Context Instroom Een bekende, stabiele leef- en leeromgeving. 1 Een herkenbare leef- en werkomgeving. Tussen niveau 1 en 2 is geen verschil in context;
Nadere informatieWAT ZIJN DE UITGANGSPUNTEN
WAT ZIJN DE UITGANGSPUNTEN Bekijk de visie en beantwoord de volgende vragen In welke mate er aandacht is voor andere partijen, burgers, vrijwilligers, mantelzorg Wat staat er vermeld over de eigen kracht
Nadere informatieSlimmer Werken in zorg en welzijn
Slimmer Werken in zorg en welzijn Slimmer Werken in zorg en welzijn Veel organisaties in de zorg zijn op zoek naar handvatten om het werkplezier van medewerkers te vergroten en om een professionele en
Nadere informatieFlexibel werken en teamontwikkeling
Flexibel werken en teamontwikkeling Jo Bos (Jo Bos & Co) en Lauri Brinkman (Phaos) In veel organisaties wordt gewerkt aan het invoeren van Het Nieuwe Werken of Flexibel werken. Aan werken dat niet tijd-
Nadere informatie1. De Vereniging - in - Context- Scan... 2. 2. Wijk-enquête... 3. 3. De Issue-scan en Stakeholder-Krachtenanalyse... 4. 4. Talentontwikkeling...
Meetinstrumenten De meetinstrumenten zijn ondersteunend aan de projecten van De Sportbank en ontwikkeld met de Erasmus Universiteit. Deze instrumenten helpen om op een gefundeerde manier te kijken naar
Nadere informatie2 jarig programma Tax Talent Traineeship
2 jarig programma Tax Talent Traineeship Inhoud Inleiding 3 Opzet Tax Talent Traineeship 4 Wat verwacht de Belastingdienst van de trainee? 4 Hoe faciliteert de Belastingdienst de trainee? 4 Uitgangspunten
Nadere informatieTotal Respect Management Cyclus
Total Respect Management Cyclus Leer excellent leiding te geven en onderneem op een duurzame manier, met excellente resultaten als gevolg Hoe komt het dat bedrijven zoals Torfs, Colruyt, Umicore of Apple
Nadere informatieOver Jos Brenninkmeijer
Over Jos Brenninkmeijer Jos Brenninkmeijer heeft sinds 2010 verschillende directiefuncties vervuld bij KPN. Zij heeft vervolgens de overstap gemaakt naar ManpowerGroup Nederland in de functie van Commercieel
Nadere informatieToolkit meester & gezel in de pluimveehouderij
Toolkit meester & gezel in de pluimveehouderij 1 WILT U ALS ONDERNEMER...... Kennisoverdracht op uw bedrijf stimuleren?... Kennis en ervaring van uw medewerker overbrengen op een nieuwe medewerker?...
Nadere informatieStichting VraagWijzer Nederland. Notitie Resultaatgericht werken in het Sociale Domein
Stichting VraagWijzer Nederland Notitie Resultaatgericht werken in het Sociale Domein Per 1 januari 2015 hebben de Jeugdwet, de Participatiewet en de Wmo 2015 hun intrede gedaan. De invoering van deze
Nadere informatieBEÏNVLOEDEN VAN HET PROCES VAN KWALITEITSMANAGEMENT
Beinvloeden proces kwaliteitsmanagement.fm Page 1 Tuesday, January 16, 2018 10:50 AM BEÏNVLOEDEN VAN HET PROCES VAN KWALITEITSMANAGEMENT ACHT BOUWSTENEN VOOR EEN INTERVENTIEPLAN EXPERTISE VANUIT HET LEERNETWERK
Nadere informatieManagementworkshops. Communicatie: alle gedrag is communicatie. Gespreksvaardigheden: succesvol praten en luisteren
Managementworkshops Door de toenemende dynamiek in de zorg verandert de rol van de leidinggevende. Een leidinggevende krijgt te maken met: Decentralisatie van verantwoordelijkheden Groter wordende span
Nadere informatieManagementworkshops. Communicatie: alle gedrag is communicatie. Gespreksvaardigheden: succesvol praten en luisteren
Managementworkshops Door de toenemende dynamiek in de zorg verandert de rol van de leidinggevende. Een leidinggevende krijgt te maken met: Decentralisatie van verantwoordelijkheden Groter wordende span
Nadere informatiePersbericht Bewegende Beelden Over beelden en media bij betekenisgeving en zingeving in een veranderende overheid
Persbericht Bewegende Beelden Over beelden en media bij betekenisgeving en zingeving in een veranderende overheid Symposium 2013 Samenvatting: hoe enthousiasme in de overheid leidde tot co-creatie Op 31
Nadere informatieDE 2 BELANGRIJKSTE VRAGEN. Wat voor organisatie willen we zijn?
KOERSPLAN 2018-2022 DE 2 BELANGRIJKSTE VRAGEN Wat voor organisatie willen we zijn? En welke cultuur past daarbij? De basis hiervoor vormen de kernwaarden en het gedrag dat daarbij hoort. RESULTAAT: We
Nadere informatieDe mindset van een verbinder
De mindset van een verbinder Rien van Leeuwen, Ruysdael 23 Mei 2017 Meer informatie onderzoek: https://a2results.com/onderzoek/verschil-maken-alsverbinder/ 1 Verbinding met innovatiekracht Perceptie =
Nadere informatieProfiel voor de nieuwe bestuurder Voorzitter college van bestuur van
Profiel voor de nieuwe bestuurder Voorzitter college van bestuur van Karen Kragt & Nicole Boevé Van der Laan & Company BV Baarn, 21 juli 2016 1 Over Tabijn Tabijn is een stichting voor katholiek, protestants-christelijk,
Nadere informatieOver de Stichting Digitale Overheid
Over de Stichting Digitale Overheid De stichting Digitale Overheid (2013) wil als niet gouvernementele organisatie een bijdrage leveren aan het tot stand komen van een digitale overheid. De stichting sluit
Nadere informatiespoorzoeken en wegwijzen
spoorzoeken en wegwijzen OVERZICHT OPLEIDINGEN OPBRENGSTGERICHT LEIDERSCHAP Opbrengstgericht leiderschap Opbrengstgericht werken en opbrengstgericht leiderschap zijn termen die de afgelopen jaren veelvuldig
Nadere informatieManager Bedrijfsvoering
Manager Bedrijfsvoering Verbinder, peoplemanager en sparringpartner op strategisch niveau Severinus Severinus noemt zich dé zorgorganisatie in Veldhoven en omgeving. Zij bieden primair zorg voor mensen
Nadere informatieGabriël Anthonio HET ZWITSERS ZAKMES VAN DE LEIDER GIDS VOOR LEIDERSCHAP MET BLIJVENDE IMPACT
Gabriël Anthonio HET ZWITSERS ZAKMES VAN DE LEIDER GIDS VOOR LEIDERSCHAP MET BLIJVENDE IMPACT Inhoud Voorwoord 7 Inleiding 11 1. HET GROTE MES 17 Grote zaken eerst. Als stevig en zichtbaar ingrijpen bij
Nadere informatie