Weer vriendjes? Ruzie maken en weer goedmaken bij aap en mens

Transcriptie

1 Dagapen leven in groepen Weer vriendjes? Ruzie maken en weer goedmaken bij aap en mens Prof. Dr. Liesbeth Sterck (Smuts et al. 197) Dierecologie, Universiteit Utrecht Gedragsonderzoek, BPRC, Rijswijk Utrecht University, Department Biology Dagapen leven in groepen Waarom leven in een groep? Waarom hebben apen conflicten Waartoe leiden conflicten Hoe lossen ze conflicten op Voordeel: ontlopen roofdieren Nadeel: concurrentie met soortgenoten (Smuts et al. 197) Vrouwtjes Mannetjes Voedsel Veiligheid Bevruchtingen 1

2 Sexueel gedrag mannetjes Java-apen Sexueel gedrag mannetjes (de Ruiter et al. 199) Wie wint de strijd om de vrouwtjes? while fertile not fertile proportion of matings (%) Chimpansees (de Waal 199) rank male Sexueel gedrag mannetjes Java-apen Sexueel gedrag mannetjes Coalities (de Ruiter et al. 199) while fertile offspring 3 Long-tailed macaques proportion of matings (%) rank male Sexueel gedrag mannetjes Voordeel van agressie duidelijk Toegang tot hulpbronnen Maar agressie is ook splijtzwam Hoe blijven dieren in de groep? Baboons (Smuts et al 197) Dominantie Coalities Vriendschap

3 Agressie Agressie Eigendom Eerst komt, eerst maalt Bij onbekenden Dreigen en imponeren Badge = teken van kracht Vechten Vechten tot de dood er op volgt Vechten tot één het opgeeft Agressie Dominantie kippen (Schjelderupp-Ebbe 19) Bekenden Signalen Minder vaak /minder heftige agressie b bb br g gg r Dominantie kippen (Schjelderupp-Ebbe 19) b bb br - g 1 1 gg r Agressie en dominantie Reactie op aggressie bij gorillavrouwtjes r 3 g 1 1 bb gg br (Watts 199) 7 Number of conflicts (%) b r g bb gg br b Nk Bm 3 1 negeer counter Reaction to aggression subm 3

4 Rhesus monkey (de Waal) Hanteerbaar maken agressie Conflict (de Waal & van Roosmalen 1979) Verzoening Preventie:? Mijden Dominantie Submissie Beheersing: Submissie Stoppen door derde Vriendelijk gedrag bij makaken: vlooien Verzoening Java-apen (Aureli et al. 199) affiliatief gedrag (freq) minuten na start observatie na conflict controle Functie verzoening Verlaagde kans op agressie Reduceren van stress Herstel relatie Conflict & kans op herhaalde aanval (Java-apen: Aureli & van Schaik 1991; Das 199).. aanvallen/min.3. na conflict controle.1 agressor slachtoffer

5 Verzoening & kans op herhaalde aanval (Java-apen: Aureli & van Schaik 1991) Kalmerende middelen en stressreductie (Schino et al. 199).. aanvallen/min.3. controle na redirectie na verzoening enkel conflict krabben/uur 1 1 hoge rang lage rang.1 saline lorazepam Verzoening en stressreductie (Java-apen: Aureli & van Schaik 1991) Verzoening & kwaliteit relatie (Java-apen: Aureli & van Schaik 1991).. Relational Hypothesis: verzoenen in dyades met goede relatie krabben/min.3..1 controle na redirectie na verzoening enkel conflict verzoening na conflict (%) 3 1 familie anderen good weak bad Verzoenen ook bij andere soorten, oa Troost Slachtoffer ontvangt spontane affiliatie van derde

6 Troost: verklaring Herkenning van distress in ander (de Waal & Aureli 199)? ARNHEM ZOO CHIMPANSEES - Sonja Koski Emotional contagion Empathie N= 9 conflicten, data van beide opponenten Functie van troost I : stress reductie? Functie van troost I : stress reductie? Sc /min * Baseline Before affiliation Wilcoxon: z=., p=. Sc /min Baseline * Before affiliation After Reconciliation Wilcoxon: after cons. vs before z=., p=n.s; cons vs baseline z=., p=.1 * After Consolation Functie van troost II : stress reductie? Functie van troost II : Voordeel voor gever? Troost noemen we third party affiliation Maar: Aggressors geen stress Stress geen vooraarde voor ontvangen troost Troosten troost niet! Nieuwe Hypothese: Third parties vriendelijk om zichzelf te beschermen tegen verdere agressie (based on Das 199; Call et al. ; Palagi et al. ) Koski & Sterck (7) Koski & Sterck (7)

7 Functie van troost II : zelfbescherming? Effect van Third Party Affiliation Koski & Sterck (7) 7 1 Further aggression directed (#occasions) Verlaagde kans op agressie (Wilcoxon signedranks, agressees: Z=3.73, P <.1, n=; agressors: Z= 3.9, P =.1, n=) b 3 Na TPA bijna nooit meer agressie (n =1 uit 9 PCs) Third party affiliation received (#occasions) Aggressors Aggressees Spearman: rs=.7, p=.1, rs=.37, p=.9 Koski & Sterck (7) Utrecht University, Department Biology Familie is uitzondering op regel? Familie krijgt minder hernieuwde agressie Gedrag troost bestaat in chimpanzees (p<.1, n=1) third party affiliation (%) Troost bij chimpanzees Arnhem Functioneert niet als troost voor opponent kin unrelated 1 opponents' kin 1 Nut voor troostende individu minder aggressie van opponent Aggressee - Aggressor Mogelijk wel troost door familie -1 Koski & Sterck (7) Relationeel model conflicthantering (de Waal 199) Agressie Nature and Nurture: Belangenconflict Dier 1 Tolerantie Dier 1 Dier Agressie Verzoening Variatie Effect opgroeicondities Mijden Dier Bij gezamelijk belang 7

8 Agressie Gedrag dat erop gericht is anderen/ objecten opzettelijk schade toe te brengen (Matthys, 1999) Effecten agressie Negatieve effecten van agressie Stress in dader en slachtoffer Verstoorde relatie à afwijzing Afwijkende agressie kinderen: Oppositionele opstandige gedragsstoornis (ODD) Conduct Disorder (CD) Coping Mechanismen (e.g.) 1. Redirectie. Dominantie hiërarchieën 3. Verzoening verzoening Verzoening Voormalige opponenten laten vaker affiliatief gedrag zien in een post-conflict periode (PC) dan in een gematchte controle periode (MC) Agressieve gedragsproblemen Slechte peer relaties (Brendgen et al., ) Afwijzing door leeftijdsgenoten (Coie et al, 19) Moeite met neutraliseren beginnend conflict (Matthys et al., 199) J J J PC MC Verzoenen kinderen met gedragsproblemen? Participanten Spel sessie Design: NC/DBD <-----> vriend (NC/DBD) Kinderen van Cluster IV scholen jongens jongens - - IQ > IQ > Geen PDD Kinderen van reguliere scholen Geen PDD Uitgelokt gedrag Spel Duur Samenwerking Dierentuin min. Frustratie Bay Blade 1 min Frustratie Domino 1 min Pauze Samenwerking Dierentuin min. Instrumentele agressie Lego 1 min. Pestgedrag Blokken toren 1 min.

9 Domino spel Gedrag Agressief conflict: een kind laat agressie zien en ander kind reageert met agressie. Start punt Agressie: schelden, pesten, dreigen, afpakken etc. Verzoening: sorry, aanraken, teruggeven, helpen etc. Kinderen met agressieve gedragsproblemen (Kempes, Sterck et al. ) Verzoening in kinderen (Kempes, Sterck et al. ) 1 rate of aggressive conflicts duration of aggressive conflicts 1 1 NC children Aggressive children NC children Aggressive children ANOVA: P = ns ANOVA: P <. % renewed Tendency aggression to reconcile after postconflict affiliation, 1,,, NC children Aggressive children -, -, -, NC children Aggressive children ANOVA: Chi Square: P <. P <. Kempes et al., Kempes et al., Kinderen met agressieve gedragsproblemen (Kempes, Sterck et al. ) Opgroeicondities? Verzoeningstendens,,,, -, -, -, Controle kinderen Agressieve kinderen Kempes et al., 9

10 Agressie in rhesus apen Rhesus monkeys (Kempes, Sterck et al. 9) Sociale deprivatie Sociale opgegroeid vrouwtjes vrouwtjes adolescent adolescent Peer groep: Social groep: Type of conflict mean rate 7 matrilinies mean number of conflicts vrouwen (niet familie) Aggressive behaviour Socially reared * 3 Socially reared Socially deprived 1 low Socially deprived Mann Whitney U: p = ns high Mann Whitney U: p <. Kempes et al., geaccepteerd onder voorwaarden Opgroeicondities? (rhesus makaken) Verzoening (Kempes, Sterck et al. 9) Attracted and dispersed methode (de Waal & Yosihara,193; Veenema et al., 199) Verzoeningstendens Type conflict gemiddeld aantal conflicten,,1 J J dispersed PC J J neutral attracted MC Sociaal opgegroeid sociaal gedepriveerd 1 -, -,1 Sociaal opgegroeid Laag Sociaal gedepriveerd Hoog attracted - dispersed Total # of conflicts Verzoeningstendens: Hernieuwde agressie in rhesusapen (Kempes, Sterck et al. 9) Conclusie In individuen met agressieve gedragsproblemen is effectieve verzoening afwezig 1 rate of aggression 3, 1 attracted pairs other pairs Afwezigheid van leeftijdsgenoten in kindertijd beïnvloedt verzoening en agressie peer deprived socially raised Fisher exact: P <. 1. Slechte peer relaties. Angst 3. Niet geleerd om te verzoenen? Kempes et al., geaccepteerd onder voorwaarden 1

11 Hanteerbaar maken agressie Dank voor uw aandacht Preventie: Herstel: Dominantie Verzoening Submissie Beheersing: Stoppen redirectie Tolerantie Submissie Troost Mijden Stoppen door derde 11