Branco van Dantzigprijs: Articulatie

Transcriptie

1 Branco van Dantzigprijs: Articulatie Winnaars Willy Dijkstra-Buitendijk en Lenie van den Engel-Hoek De Branco van Dantzigprijs wordt tweejaarlijks toegekend aan één of een groep gediplomeerde logopedisten die een uitzonderlijk verdienstelijke bijdrage heeft of hebben geleverd aan de vakinhoudelijke verbreding en verdieping van de logopedie. De jury van de Branco van Dantzigprijs bestaat uit Dr. Yvonne van Zaalen, voorzitter, Dr. Sjoeke van der Meulen, Dr. H. Kalf en M. Priester. Tijdens het NVLF congres afgelopen november werd door Yvonne van Zaalen bekend gemaakt dat in 2013 de prijs werd toegekend aan Lenie van den Engel Hoek en Willy Dijkstra Buitendijk voor het boek Articulatie. Dit boek geeft een beknopt theoretisch en praktisch overzicht van de logopedische behandelingen voor problemen in de spraakverstaanbaarheid. De lezing van de juryvoorzitter Door Yvonne van Zaalen Branco van Dantzig was een Friezin. Ze werd in Harlingen geboren op 13 september 1870 als dochter van slager Emanuel van Dantzig en Jeanette de Leeuw. Ze mocht van haar ouders naar de HBS, een bijzonderheid in die tijd en zeker aangezien dit toen nog een jongensschool was. Na de middelbare school vertrok ze naar Groot- Brittannië om haar Engels te verbeteren. Ze kwam weer terug naar Nederland en nam zangles. Daardoor werd ze zich steeds bewuster van het juiste spreken, onontbeerlijk voor het solo zingen. Ze bestudeerde dit zelf en werd op dit gebied een autodidact. In 1896 kwam ze naar Rotterdam en werd aangesteld als spraaklerares aan de kweekschool in Rotterdam, ook aan de kweekschool in Den Haag en de toneelschool in Amsterdam. Haar werk op het gebied van spreken werd baanbrekend en ging tegen de vooroordelen in die er toen heersten. Ze schreef boeken, waaronder Stemvorming en stemhygiëne en ze ijverde voor een goede opleiding voor logopedisten. Door haar bemoeiingen werd in 1927 de Vereeniging voor Logopaedie en Phoniatrie opgericht. Branco wordt gezien als een van de grondleggers van het Nederlandse spraakonderwijs. In 1935 ging ze met pensioen en ze verhuisde naar Amsterdam om aan de Universiteit van Amsterdam aan het Laboratorium voor Experimentele Fonetiek researchwerk te doen. In 1940 publiceerde ze naar aanleiding hiervan de korte o-klank in het Nederlands. Ze maakte zich ernstig zorgen over de bezetter en ontwikkelde gezondheidsproblemen. Ze bleef echter tot eind 1941 actief én publiceren. In september 1942 werd ze weggehaald en via Westerbork naar Auschwitz Pagina 1 van 7

2 gedeporteerd, waar ze rond 19 september 1942 werd vermoord. De Stichting Ontwikkeling en Research Logopedie te Gouda kent de Branco van Dantzigprijs toe als onderscheiding voor een uitzonderlijk verdienstelijke bijdrage ten behoeve van de vakinhoudelijke verbreding en verdieping van de logopedie. De onderscheiding kan worden toegekend voor bijvoorbeeld een bijzondere publicatie, een bijzondere afstudeerscriptie of een bijzonder instrumentarium ten behoeve van de logopedische beroepsuitoefening. De toekenning van de onderscheiding geschiedt eenmaal per twee jaar, onder voorbehoud dat deze uitsluitend wordt toegekend als het bestuur tot het oordeel komt dat daartoe aanleiding bestaat. De toekenning van de onderscheiding geschiedt door beoordeling van de bijdrage en kan uitsluitend worden verleend aan een gediplomeerd logopedist of aan een groep personen met een gezamenlijk product. Het genoemde werk dient gericht te zijn op de Nederlandse logopedische beroepspraktijk. Het is goed dat de Branco van Dantzigprijs bestaat, dit moment biedt bij uitstek de gelegenheid om eer te betonen aan diegenen die een belangrijke bijdrage leveren aan de logopedie als vakgebied. Sinds de tijd van Branco van Dantzig is er veel veranderd. Dat lijkt een wat loze uitspraak, maar de ontwikkelingen binnen het vakgebied gaan eigenlijk heel hard. En dat geldt voor alle aandachtsgebieden binnen het totale vakgebied Logopedie. Denk aan ontwikkelingen binnen de afasie, broddelen en stotteren, slikken, enzovoort. Allen te beschouwen als onderling samenhangende maar toch eigen vakgebiedjes. Ieder van de aandachtsgebieden heeft een eigen diagnostisch traject, een eigen therapievorm en in principe ook een eigen theorievorming. Dat maakt het lastig om maar één prijs te kunnen uitdelen voor dit uitgedijde vakgebied. Daarin vallen zoveel accenten te leggen die ieder op zich zó de moeite waard zijn om een prijs te verkrijgen. Eigenlijk zijn dat soms onvergelijkbare grootheden die met elkaar vergeleken moeten worden door de jury. Op het verzoek tot het indienen van projecten die mogelijk in aanmerking kunnen komen voor de Branco van Dantzigprijs worden vanuit ieder van die genoemde aandachtsgebieden hele waardevolle bijdragen aangeleverd. Er rest de jury dan ook niets anders dan in een gezamenlijk oordeel te wikken en te wegen welke waardevolle bijdrage in 2013 de jaarprijs verkrijgt. Een niet onbelangrijk aandachtsgebied van de logopedie wordt gevormd door de articulatiestoornissen. Ook daarin heeft een enorme ontwikkeling plaatsgevonden. Veel beter dan voorheen wordt daar nu een onderscheid gemaakt in articulatie stoornissen die meer met perceptuele problemen te maken hebben, en articulatieproblemen die meer met motorische uitvoering te maken hebben. Alleen al dat onderscheid heeft veel kinderen in hun therapie veel goeds gebracht. Daarom heeft de jury dit jaar besloten de prijs toe te kennen aan een prachtig basisboek over articulatie dat onder de titel Articulatie is verschenen van de hand van Willy Dijkstra-Buitendijk en Lenie van den Engel-Hoek. DE BRANCO VAN DANTZIGPRIJS IS TOT NU TOE TOEGEKEND AAN: 1993 Dr. T. van Luyn-Hindriks voor de dissertatie Spelling, spraak, en fone mische analyse en oefenboek Spraak- en spellingoefening voor de gevorderde speller 1995 M.J.E.A. Erlings-van Deurse, G.J. Freriks, K. Goudt-Bakker, Sj. van der Meulen, C.A. de Vries als werkgroep Verbale ontwikkelingsdyspraxie voor het Dyspraxie programma 1997 R. Dharmaperwira-Prins voor het boek Dysartrie en Verbale Apraxie 1999 Dr. M.W.J.A. Braam-Voeten en M.M. Stokman voor het Woordenschatprogramma 1999 G. de Koning en L. Schlichting voor het taalprogramma Taalachterstand en Taalverwerving 2001 R. Sevat en I. M.E. Heesbeen voor de ontwikkeling van het trainingscentrum voor mensen met afasie 2002 L. van den Engel-Hoek voor het boek Eet- en drinkproblemen bij jonge kinderen 2005 Drs H. Kalf voor het boek Evidencebased logopedie: logopedisch handelen gebaseerd op wetenschappelijke evidentie 2007 Mies Bezemer, Jan Bouwen, Coen Winkelman voor het boek Stotteren, van theorie naar therapie 2009 Bauke Leijenaar, Christa te Winkel voor het project Taaldiagnostiek 2011 Saakje da Costa voor de projecten: - Observatie instrument Speekselverlies - Bijzondere zorg voor baby's (boek) - Development of sucking patterns in preterm infants (onderzoek) - Prematuren leren drinken (CD-ROM) 2013 Willy Dijkstra-Buitendijk, Lenie van de Engel-Hoek voor het project Articulatie (boek + dvd) KADER 1. Prijswinnaars sinds Pagina 2 van 7

3 Dit is eigenlijk een boek waarvan iedereen zou kunnen zeggen, dat zou ik zelf hebben willen schrijven! Zo helder van indeling en ordening, zo duidelijk van samenhang tussen theorie en praktijk, tussen diagnostiek en therapie en zo vrolijk en licht van toon. Vriendelijk zeggen de auteurs dat het vooral bedoeld is voor studenten en beginnende logopedisten, maar het is overduidelijk een boek dat voor iedere logopedist ook de logopedist die reeds lange tijd in de praktijk aan het werk is - de moeite waard is. Het heeft een prettige balans tussen theorie en ideeën voor de praktijk en is meteen toepasbaar door gebruik van de DVD. De werkvormen in het praktijkgedeelte maken gebruik van de al in het werkveld aanwezige therapieprogramma s en materiaal, laten een duidelijke opbouw zien en zijn mooi geïllustreerd. Er wordt ook aandacht besteed aan uitleg en instructie aan ouders. Het boek is zo duidelijk, zo uitgekookt, geschreven dat er nergens een vraag of een twijfel kan ontstaan. Was een dergelijk basisboek dan helemaal niet te verwachten van deze twee logopedisten? Zeker wel. Willy en Lenie kennen elkaar sinds 1976 toen ze allebei in het Bio-revalidatiecentrum gingen werken. Willy is een praktijkmens, Lenie houdt van de theorie en daarom is de samenwerking tussen die twee zo bijzonder en zo vruchtbaar. Uit de praktijk van Willy Dijkstra-Buiten zijn ook andere prachtige programma s naar voren gekomen. Denk aan het Minimale Paren Spellen en aan het Taalprogramma ToP. Ook in die programma s zijn de eerste diagnostiek, de gevarieerde aanbieding en ook de toetsingsmomenten opgenomen. Ellen van Boggelen heeft daarvoor de kleurrijke en speelse illustraties gemaakt, waardoor taal leren ook kleurrijk en speels wordt! Er wordt in het boek Articulatie niet zomaar wat gedaan. Er wordt een gericht therapieplan uitgevoerd aan de hand van aanbod, begrip en productie. Meten is weten staat als uitgangspunt duidelijk centraal. Samenwerking met andere disciplines en het profileren van de logopedie worden daarbij niet vergeten. Als voorbeeld daarvan wil ik noemen: Het Logo-Lijntje. Een informatiebrief over de logopediepraktijk, waarmee Willy en haar collega s beogen de lijntjes met de mensen die betrokken zijn bij de praktijk te verstevigen en informatie te geven, aan de hand van kleine casussen, over het werk van een logopedist. Bij Lenie van den Engel-Hoek is het motto meten is weten nog sterker aangetoond. Na in 2011 de vierde herziene druk van haar boek Eet- en drinkproblemen uitgegeven te hebben, het boek waarvoor zij in 2002 de Branco van Dantzigprijs ontving, is zij in het afgelopen jaar op 25 april 2013 gepromoveerd op het onderzoek naar Dysphagia in Children with neuromuscular Disorders. Uit dat onderzoek is ook naar voren gekomen dat er niet verder gewerkt moet worden met vage ideeën van dat zal wel werken, maar vanuit een duidelijk behandelplan. Ook in het proefschrift van Lenie blijkt diezelfde aandacht voor het implementeren in de praktijk. En dat zij niet stopt met haar belangrijke bijdragen te leveren blijkt wel uit het artikel in Journal of Child Neurology, dat afgelopen september werd gepubliceerd. De winnaars van de Branco van Dantzigprijs 2013, Willy Dijkstra-Buitendijk en Lenie van den Engel-Hoek (NVLF Congres 2013). Pagina 3 van 7

4 In het hier te bekronen boek Articulatie zien we de missie van Lenie en Willy om bruikbare, theoretisch kloppende en waar mogelijk evidenced based kennis aan te dragen terug, evenals hun aandacht voor nauwkeurig weten wat het doel is en hoe daar te komen. Het boek is een geschenk voor de Nederlandse logopedist, en de leden van jury van de Branco van Dantzigprijs danken jullie beiden voor de enorme inzet en liefde voor ons vak. De lezing van de winnaars Dankwoord van Willy Dijkstra- Buitendijk en Lenie van den Engel-Hoek Renate is een bijna vierjarige kleuter die werd aangemeld voor logopedie in verband met een slechte verstaanbaarheid. Haar taalbegrip is goed en ook haar woordenschat en zinsbouw passen bij haar kalenderleeftijd. Ze vertelt een verhaal over het maken van gaatjes in haar oren voor oorbelletjes (zie kader 2). Logopedist: wat heb je in je oor? Renate: een taatje En tan to loepetje e-op En tan toet ie to au Tan toe i to u teer uithalen To, ja Af nou ootellen to intitten, tan toe een beetje au KADER 2. Renate, bijna vier jaar, vertelt een verhaal over het maken van gaatjes in haar oren voor oorbelletjes. Alle collega s die kinderen behandelen met problemen in de spraakverstaanbaarheid, zullen de problematiek van Renate herkennen. Voor de begeleiding van deze kinderen maakten we ooit de cd-rom Articulatie, die vanaf 2003 zes vernieuwde versies kende. Het voordeel van de cd-rom was dat we de teksten met filmpjes van kinderen konden ondersteunen. We merkten echter dat het lezen van de teksten van de cd-rom als lastig een gaatje en dan zo een druppeltje er op en dan doet het zo pijn dan doe ik zo een keer uithalen zo, ja als nou oorbellen zo in zitten, dan doet een beetje au werd ervaren. Dat heeft ons in 2012 doen besluiten om de voordelen van een boek (pakt men sneller om iets na te lezen) te combineren met de voordelen van een DVD (filmpjes en voorbeelden van therapiemateriaal). In het boek hebben we bij elkaar gezet wat we op dit moment weten over de logopedische behandeling van kinderen met problemen in de verstaanbaarheid. De theorie, de praktijk, wat doe je wel, wat doe je niet? Conceptualiseren Preverbale boodschap Formulator grammaticale codering: zinsbouw en morfologie fonologische codering: fonologie, morfologie, metrische structuur Lexicon lemma - woord woordenschat en woordvorming lexeem - minimale betekenis eenheid woordvinding, woordvorming Verstaan zinsbouw morfologie woordenschat fonologische analyse Fonetisch plan Articulator articulatie spraakmotoriek vloeiendheid Auditieve waarneming uiteindelijke uitvoer FIGUUR 1. Schema van Levelt (aangepast), naar Levelt, 1989; Maassen, 1996 (uit Articulatie, 2013). Pagina 4 van 7

5 Branco van Dantzigprijs: Articulatie Het communicatieprobleem door de slechte verstaanbaarheid van dit meisje vraagt om kennis, inzicht, creativiteit en coaching. Hoe de normale ontwikkeling van de fonologie verloopt en op welke wijze kinderen klanken leren produceren is de basis voor het nadenken over de problemen en oplossingen. Vervolgens is het van belang te weten welke problemen er kunnen optreden (fonologisch, verbaal dyspractisch, fonetisch en dysartrisch) en hoe deze zijn te herkennen en te diagnosticeren. Daarvoor is kennis van logopedische diagnostiek aan de hand van gestandaardiseerde testen nodig. Vervolgens vereist de logopedische behandeling van deze problemen ruime kennis van recente literatuur over behandelingen en het effect daarvan. Bij Renate is er sprake van fonologische vereenvoudigingsprocessen, die te lang zijn blijven bestaan. Met het schema van Levelt (figuur 1) kunnen we haar probleem beschrijven. In het lexicon heeft ze het woord gaatje als taatje opgeslagen. Telkens wanneer ze dit woord gebruikt, zal ze via haar eigen feedback er van overtuigd zijn dat ze het woord goed uitspreekt. In de therapie moet dus het lexicon opnieuw goed ingevuld worden om haar te helpen het juiste woord te gaan gebruiken. De therapie moet daar dus op gericht zijn. Methodes als Hodson en Paden of Metaphon (figuur 2) besteden daar aandacht aan. In dit geval is het geen motorisch articulatorisch probleem, maar een talig probleem dat de verstaanbaarheid ernstig belemmert. Kennis over de verschillende problemen en goede diagnostiek bepalen zo de therapie. Bij fonologische problemen kan bij een jong kind dan gekozen worden voor Hodson en Paden, waarbij veel spelmateriaal wordt gebruikt. Of Metaphon, waarin de metafonologische kennis centraal staat en waarbij veel gebruik gemaakt wordt van minimale paren. Ouders zijn belangrijk in de therapie. Hen uitleg geven over het probleem, zodat ze inzicht krijgen en gemotiveerd raken om hun kind te stimuleren en te helpen is een voorwaarde voor succes. Voor de moeder van Renate betekent dat, dat ze begrijpt dat Renate niet slordig of lui is. Haar moeder weet immers dat ze de /g/ goed kan zeggen, maar begrijpt niet waarom ze dan toch /taatje/ zegt in plaats van /gaatje/ of /teef/ in plaats van /geef/. Het is onze taak de moeder van Renate uit te leggen waarom sommige oefeningen gedaan moeten worden en haar ervan te overtuigen dat het belangrijk is dat ze Renate ondersteunt. Als ze samen plezier krijgen tijdens de oefeningen, werkt dat stimulerend. Door middel van vier eenvoudige teksten over de verschillende problemen geven we in het boek voorbeelden hoe de problematiek (fonologisch, verbaal dyspractisch, fonetisch en dysartrisch) aan ouders uit te leggen. Kennis, inzicht, creativiteit en coaching is de basis voor de therapie. FIGUUR 2. Bladzijde uit deel II (Articulatie, 2013). 26 Door de workshops die we samen geven over het materiaal Minimale Paren Spellen en door onze uitgave van de cd-roms de afgelopen 10 jaar, weten we hoe lastig het soms is om een goede differentiaal diagnose te maken tussen fonetische, fonologische, verbaal dyspractische en dysartrische problemen en keuzes te maken in therapievorm en volgorde. Op de hoogte zijn van ver- LOGOPEDIE JAARGANG 86 Pagina 5 van 7

6 schillende therapievormen en de juiste keuze maken, passend bij de ontwikkeling en problematiek van het kind is essentieel. Kinderen leren door handelen, herhalen en spelen. Daarom is het van belang de oefeningen in spelvorm aan te bieden en te zoeken naar herhaling, waarin het kind telkens de kans krijgt om de goede uiting te produceren. In deel II van het boek is daarom voor de verschillende therapieën een scala aan werkvormen opgenomen (zie figuur 2 voor een voorbeeld uit deel II): oefeningen met spelmateriaal, oefeningen op papier of door middel van een tablet. Bij het boek hoort een DVD met filmpjes waarin we elementen uit de normale fonologische ontwikkeling en verschillende stoornissen laten zien met daarnaast diverse behandelmethoden. Er staat ook een aantal oefenbladen op, als ondersteuning van de therapie en de verschillende werkvormen. Veel dank aan de mensen die bij de totstandkoming van dit boek hebben geholpen. Imma van de Wijer die alle teksten van Hodson en Paden kritisch gelezen heeft. De collega s van LOGO-art die in een vroeg stadium informatie over hun nieuwe product met ons deelden (5). Nick Dijkstra, die geholpen heeft met de technische kant van de DVD, en anderen die hebben meegedacht over de lay-out. Tot slot willen wij de commissie hartelijk danken voor het toekennen van deze prijs, waar we zeer vereerd mee zijn. LITERATUURLIJST > Levelt, W. J. M. (1989). Speaking: From intention to articulation. MIT press. > Maassen, B. (1996). Het Taal- en spraakproductiemodel van Levelt. Stem-, Spraak- en taalpathologie, 3, > Hodson, B.W. (2007). Evaluating & Enhancing Children s Phonological Systems: Research & Theory to Practice. Greenville, SC: Thinking Publications University. > Howell, J. en J. Dean (1998). Fonologische stoornissen. Behandeling van kinderen volgens de Metaphontherapie. (Vertaling W. Leijdekker-Brinkman) Amsterdam: Pearson Assessment and Information B.V. > Baarda, D., de Boer-Jongsma, N., Haasjes-Jongsma, W. (2013). LOGO-art. Nederlands ArticulatieOnderzoek. FIGUUR 3. Articulatie. Een beknopt theoretisch en praktisch overzicht voor de logopedische behandeling van kinderen met problemen in de spraakverstaanbaarheid (2013, Uitgave Logopediemateriaal.nl te Velp). In 1976 begonnen we samen op het Bio Revalidatiecentrum in Arnhem. Vanaf dat moment zijn we niet gestopt onze ideeën over theorie en praktijk aan elkaar te toetsen. Willy heeft vanuit haar eigen praktijk, waarin ze veel kinderen ziet met problemen in de ontwikkeling van de communicatie, de praktische kant ontwikkeld van de logopedische therapie, in de vorm van dit boek en diverse uitgaven van logopediemateriaal, waaronder Minimale Paren Spellen en ToP. Lenie, werkend in het Radboudumc in Nijmegen, heeft zich in de loop van de jaren steeds meer gericht op de theoretische onderbouwing en wetenschappelijk onderzoek van logopedische problemen bij verschillende groepen kinderen. Dit boek is het resultaat van die jarenlange samenwerking en vriendschap en de gedeelde passie voor het vak logopedie. Het is essentieel de juiste keuze te maken uit de verschillende therapievormen, passend bij de ontwikkeling en problematiek van het kind. Pagina 6 van 7

7 BOEKEN& MATERIALEN SAMENSTELLING: ESTHER VAN DER DOES, CISKA VERWEIJ 28 ARTICULATIE, EEN BEKNOPT THEORE- TISCH EN PRAKTISCH OVERZICHT VOOR DE LOGOPEDISCHE BEHANDELING VAN KINDEREN MET PROBLEMEN IN DE SPRAAKVERSTAAN- BAARHEID. WILLY DIJKSTRA-BUITENDIJK & LENIE VAN DEN ENGEL-HOEK, LOGOPEDIE- MATERIAAL.NL, 2013, 42,50, 151 PAGINA S, ISBN Het boek Articulatie is ingedeeld in twee delen. Het eerste deel omvat de theoretische aspecten die relevant zijn bij het spreken over problemen in de verstaanbaarheid. De auteurs starten daarbij met een hoofdstuk terminologie, hierin worden kort de definities van fonologische problemen, verbaal dyspractische problemen, fonetische problemen en dysartrie beschreven. In de hoofdstukken die daarop volgen wordt vervolgens dieper ingegaan op de fonetiek, het schema van Levelt, de fonologische ontwikkeling en de diagnostiek. Vervolgens gaan de auteurs verder met het beschrijven van verschillende therapiemethoden bij de verschillende stoornissen, maar niet voordat zij een kritische noot maken bij het gebruiken van mondmotorische oefeningen bij kinderen met articulatiestoornissen. De beschreven methodieken zijn onder andere Hodson & Paden, Metaphon en PROMPT maar ook meer globale behandelingen die bijvoorbeeld bij kinderen met fonetische problemen toegepast worden. Het laatste theoretische hoofdstuk betreft die altijd lastige /k/!. Het tweede gedeelte bevat het praktijkgedeelte. In dit deel worden allereerst praktische tips besproken, waarbij de auteurs tips geven voor het maken van plaatjes, oefenbladen en activiteiten. Daarna volgt een hoofdstuk dat gericht is op de informatievoorziening aan ouders. Het praktische deel gaat vervolgens verder met de praktische uitwerking van een aantal werkvormen voor de methodieken die in het eerste deel toegelicht zijn. De auteurs geven daarbij aan in dit overzicht en de uitwerking zeker niet volledig te zullen zijn. Er worden verschillende werkvormen beschreven waarbij de uitleg duidelijk ondersteund wordt met veel beeldmateriaal. Tot slot is er nog een derde gedeelte, de DVD. Op de DVD zijn filmpjes en oefenbladen te zien, die bedoeld zijn om de informatie uit het boek verder te verduidelijken, maar die ook gebruikt kunnen worden in de informatievoorziening naar anderen. Het boek heeft als ondertitel: een beknopt theoretisch en praktisch overzicht voor de logopedische behandeling van kinderen met problemen in de spraakverstaanbaarheid. Daarmee geven de auteurs exact aan wat voor een soort boek dit is. Het boek geeft de lezer een duidelijk overzicht van zowel de theorie als de praktijk. De auteurs zijn er in geslaagd om de informatie overzichtelijk te rangschikken waardoor het voor zowel studenten als voor de ervaren logopedist een geweldig naslagwerk is. De theoretische kaders worden beknopt weergegeven en zijn daardoor uitermate geschikt om even snel terug te lezen en om de kennis op te frissen. Naast de duidelijke en heldere schrijfstijl is het boek ook aantrekkelijk vormgegeven en de opbouw maakt het boek gemakkelijk te raadplegen. Zoals de auteurs aangeven is het wel een beknopt overzicht en ook dat is waar. De verschillende therapiemethoden worden globaal uitgelegd. Het is nog wel noodzakelijk om aanvullende literatuur en scholing te raadplegen en te volgen wanneer de logopedist de beschreven methodieken wil toepassen. Het tweede deel lijkt op het eerste gezicht een open deur. Veel van de gegeven informatie is wel bekend. Maar het is voor het eerst dat deze informatie zo overzichtelijk beschreven wordt en gerangschikt staat. De trucjes en activiteiten die normaliter van stagebegeleider op student worden doorgegeven en die logopedisten zelf bedenken staan in dit boek duidelijk uitgeschreven. Het leuke eraan is dat je als lezer toch nieuwe ideeen opdoet voor oefeningen, maar ook in materiaalgebruik. De DVD bevat veel illustratieve video-opnames. Wat ik bij de DVD nog mis is een duidelijke indeling in wat waar staat. Helaas zijn niet alle oefensuggesties en informatiebladen uit het boek opgenomen op de DVD. De auteurs zijn erin geslaagd een up to date overzicht te geven van wat er op dit moment bekend is over kinderen met stoornissen in de spraakverstaanbaarheid. Het boek is een musthave voor elke logopedist die met kinderen werkt en voor elke student. Een zeer terechte winnaar van de Branco van Dantzigprijs! Maaike de Kleijn, logopedist/ logopediewetenschapper Pagina 7 van 7