PREVENTIE EN (ZIEKTE)VERZUIMAANPAK 2008

Transcriptie

1 . Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Directie Uitvoeringstaken Arbeidsvoorwaardenwetgeving Afdeling cao-onderzoek en beleidsinformatie PREVENTIE EN (ZIEKTE)VERZUIMAANPAK 2008 Juni 2008 A. Houtkoop P. Feenstra A. Machiels-Van Es A. Wilms

2

3 INHOUDSOPGAVE SAMENVATTING BLZ I 1 INLEIDING Doelstellingen van het onderzoek Opzet van het onderzoek Methodiek van het onderzoek Onderwerpen en resultaten van het onderzoek 2 2 KADERASPECTEN MET BETREKKING TOT 5 PREVENTIE EN (ZIEKTE)VERZUIMAANPAK 2.1 Inleiding Doelstellingen Enkele kaderaspecten Een overzicht van de resultaten m.b.t. alle (kader) aspecten 13 3 PREVENTIE Inleiding Algemene preventiemaatregelen Specifieke arbeidsrisico s Een overzicht van de resultaten m.b.t. alle arbeidsrisico s 28 4 (ZIEKTE)VERZUIMAANPAK Inleiding Algemene afspraken op het gebied van 29 ziekteverzuimbegeleiding 4.3 Bepalingen die verwijzen naar het Blik-op-Werk-Keurmerk Een overzicht van de resultaten 31 5 GEZONDHEIDSMANAGEMENT IN CAO S Inleiding Algemene afspraken op het gebied van (ziekte)verzuimaanpak Bepalingen over (kader)aspecten en preventie die tevens betrekking hebben op gezondheidsmanagement 34 6 ONTWIKKELINGEN IN DE PERIODE Inleiding Vergelijking en ontwikkeling over kader-aspecten Vergelijking en ontwikkeling over arbeids-risico s Vergelijking en ontwikkeling over (ziekte)verzuimaanpak 38 BIJLAGEN 1 Onderzochte cao s i 2 Resultaten van hoofdstuk 2 naar economische sector v 3 Resultaten van hoofdstuk 3 naar economische sector ix

4

5 SAMENVATTING In deze rapportage wordt verslag gedaan van het in februari en maart 2008 uitgevoerde cao-onderzoek Preventie en (ziekte)verzuimaanpak Doelstelling van het onderzoek is om de resultaten uit het eerdere onderzoek Preventie en Ziekteverzuim 2005 en 2006 te actualiseren en om ontwikkelingen weer te geven. Het onderwerp gezondheidsmanagement is nieuw in dit onderzoek. De peildatum voor het onderzoek ligt op 22 januari Voor het onderzoek is gebruik gemaakt van een steekproef bestaande uit 116 cao s. Bij de cao s die voor 22 januari 2008 zijn geëxpireerd, maar nog niet zijn vernieuwd, wordt verondersteld dat de afspraken ongewijzigd worden voortgezet. De steekproef geeft naar werknemersaantallen een representatief beeld van afspraken van toepassing op werknemers onder cao. Gezamenlijk zijn deze steekproef cao s van toepassing op ongeveer 5,1 miljoen werknemers. Zij vertegenwoordigen 86% van het door partijen opgegeven totale aantal werknemers onder cao in de markt-, overheid- en zorgsector. De onderzoeksresultaten hebben steeds betrekking op het aantal en percentage cao s en het percentages werknemers onder de onderzochte steekproefcao s. Kaderaspecten met betrekking tot preventie en (ziekte)verzuimaanpak Een aantal zogenaamde kaderaspecten zijn onderzocht. Het gaat om aspecten die betrekking hebben op beide onderwerpen van het onderzoek, dus preventie en (ziekte)verzuimaanpak. Uit de onderzoeksresultaten blijkt dat 60% van alle onderzochte cao s (van toepassing op 53% van de werknemers) minstens één algemene doelstelling heeft. Bij algemene doelstellingen gaat het veelal om intentionele afspraken zoals verbetering van de arbeidsomstandigheden. Vervolgens zijn de cao-afspraken onderzocht ten aanzien van de in tabel S1 opgenomen aspecten. De belangrijkste resultaten worden hieronder weergegeven. Tabel S1: Aantal cao s en percentage werknemers naar de verschillende onderzochte aspecten Aspecten Aantal cao's % cao's % werknemers voorlichting scholing brancheloket studie/onderzoek arbodienstverlening maatwerkregeling preventiemedewerker fonds arbocatalogus Uit bovenstaande tabel blijkt dat cao-afspraken over voorlichting, arbodienstverlening en studie/onderzoek het meeste voorkomen. I

6 Preventie Alle van de onderzochte cao s hebben één of meerdere afspraken met betrekking tot preventie. Allereerst zijn een aantal afspraken over algemene maatregelen op het gebied van preventie nagegaan. Een overzicht van de belangrijkste resultaten: 15% van de steekproef cao s (van toepassing op 9% van de werknemers) heeft een afspraak over het creëren van een handicapvriendelijke werkomgeving. 42% van de onderzochte cao s (van toepassing op 41% van de werknemers) heeft een of meerdere afspraken op het gebied van bedrijfsgeneeskundige voorzieningen in het kader van preventie. De meerderheid van de afspraken gaat over een bedrijfsarts. Als de werkprocessen van bedrijven uit dezelfde branche op elkaar lijken kunnen branches een model voor de opstelling van de ri&e en het plan van aanpak ontwikkelen. 28% van de onderzochte cao s (van toepassing op 45% van de werknemers) heeft een bepaling die naar een model ri&e verwijst. In 10% van de onderzochte cao s (van toepassing op 15% van de werknemers) is een bepaling opgenomen die naar een model plan van aanpak verwijst. 43% van alle onderzochte cao s (van toepassing op 40% van de werknemers) heeft minstens één afspraak over een Periodiek arbeidsgeneeskundig onderzoek (PAGO). De meeste bepalingen gaan over de uitvoering van een PAGO op basis van leeftijd of op verzoek van de werkgever aan de arbodienst, beide aangetroffen in 16% van de onderzochte cao s. In het kader van preventie van arbeidsongeschiktheid kan het van belang zijn om specifieke maatregelen ten aanzien van een aantal arbeidsrisico s in de ri&e en/of plan van aanpak te behandelen. Uit de onderzoeksresultaten blijkt dat 20% van alle onderzochte cao s (van toepassing op 21% van de werknemers) afspraken over preventie en de aanpak van bepaalde arbeidsrisico s in de ri&e heeft. Ten aanzien van vergelijkbare afspraken in cao s over het plan van aanpak zijn relatief gezien iets minder afspraken gevonden. In ongeveer 12% van de onderzochte cao s (van toepassing op 21% van de werknemers) is afgesproken dat een aantal arbeidsrisico s in het plan van aanpak (uitgebreid) aan bod moeten komen. II

7 Tabel S2: Overzicht arbeidsrisico s in cao s (aantal cao s en % werknemers) Arbeidsrisico's Aantal cao's % cao's % werknemers fysieke belasting fysische factoren veiligheid/gevaarlijk werk gevaarlijke stoffen biologische agentia psychosociale arbeidsbelasting ongewenste omgangsvormen leefstijl/gezondheid zwangere werkneemster taakaanpassing bevallen werkneemster ouderen jongeren veiligheid/preventie algemeen overigen * *Onder deze categorie valt bijvoorbeeld beleid in verband met geloofsovertuiging, gewetensbezwaren, veiligheid in winkels en bescherming privacy van de werknemers. Uit de bovenstaande tabel blijkt dat afspraken over ongewenste omgangsvormen, ouderen, veiligheid/gevaarlijk werk en psychosociale arbeidsbelasting het meest voorkomen. Bij het onderwerp ouderen en jongeren gaat het om afspraken over de risico s van het werk met/door oudere of jongere werknemers. Afspraken over biologische agentia, taakaanpassing bevallen werkneemsters en zwangere vrouwen komen het minst voor. (Ziekte)verzuimaanpak 93% van alle onderzochte cao s (van toepassing op 95% van de werknemers) heeft afspraken over (ziekte)verzuimaanpak. De meerderheid van deze afspraken gaan over twee soorten voorschriften. Dit zijn zowel bepalingen over procedurele voorschriften - zoals de administratieve verplichtingen van de zieke werknemer (72% van de steekproef cao s van toepassing op 77% van de werknemers) als bepalingen over controlevoorschriften (52% van de steekproef cao s van toepassing op 56% van de werknemers). Gezondheidsmanagement In 8% van de steekproefcao s van toepassing op 3% van de werknemers is een bepaling opgenomen waaruit een gezondheidsmanagementsprogramma blijkt. Verder blijkt dat bepalingen die betrekking hebben op voorlichting over preventie het vaakst ook gaan over gezondheidsmanagement. III

8 Ontwikkelingen Voor de vergelijking is gebruik gemaakt van de cao s die zowel in 2007 als in 2008 in de steekproef zitten. Het gaat om 115 cao s die in beide jaren deel uitmaken van het onderzoek. Voor de kaderaspecten die betrekking hebben op preventie en (ziekte)verzuimaanpak geldt dat op werknemersniveau afspraken over studie/onderzoek, arbodienstverlening en de arbocatalogus het meest zijn toegenomen. Voor de preventie geldt dat het aantal afspraken over de model ri&e, de aanpak van arbeidsrisico s in een plan van aanpak, biologische agentia, psychosociale arbeidsbelasting, ouderen, jongeren en veiligheid/preventie algemeen het meest zijn toegenomen. Voor (ziekte)verzuimaanpak geldt dat op werknemersniveau afspraken over procedurele voorschriften het meest zijn toegenomen. IV

9 1 INLEIDING 1.1 Doelstellingen van het onderzoek In 2005 en 2007 is onderzoek gedaan naar afspraken over preventie en ziekteverzuim in cao s 1. Dit onderzoek heeft opnieuw plaatsgevonden zodat er een actueel overzicht blijft bestaan en ontwikkelingen van in cao s opgenomen afspraken in kaart kunnen worden gebracht. Preventie en (ziekte)verzuimaanpak is een herhaling van deze onderzoeken. Het onderwerp gezondheidsmanagement is nieuw in dit onderzoek. 1.2 Opzet van het onderzoek Dit rapport is ingedeeld in zes hoofdstukken. Hoofdstuk 1 begint met een korte beschrijving van doelstellingen en de opzet van het onderzoek. Hierna volgt een beschrijving van de gebruikte methodiek. Hoofdstuk 2 gaat in op kaderaspecten. Het gaat om onderwerpen die betrekking hebben op zowel preventie als (ziekte)verzuimaanpak. Voorbeelden hiervan zijn voorlichting of arbodienstverlening over preventie of (ziekte)verzuimaanpak. Hoofdstuk 3 geeft een overzicht van de belangrijkste onderzoeksresultaten over preventie en aan het eind van dit hoofdstuk worden de ontwikkelingen weergegeven. Hoofdstuk 4 geeft een overzicht van de afspraken over ziekteverzuim. In hoofdstuk 5 wordt nader ingegaan op gezondheidsmanagement in cao s en in hoofdstuk 6 wordt een beeld van de ontwikkeling ten opzichte van 2007 geschetst. 1.3 Methodiek van het onderzoek Op basis van dit onderzoek wordt de stand van zaken voor 22 januari 2008 geschetst. Dit betekent dat is uitgegaan van die cao s waarvan de expiratiedatum na 22 januari 2008 valt. Bij die cao s die voor 22 januari 2008 zijn geëxpireerd, maar nog niet vernieuwd zijn, wordt verondersteld dat de afspraken ongewijzigd worden voortgezet. Ten opzichte van het vorige onderzoek zijn er 60 cao s met een nieuwe looptijd. In dit onderzoek wordt gebruik gemaakt van een steekproef bestaande uit 116 cao s in de marktsector, de zorgsector en de overheidssector. Onder deze steekproef vallen alle bedrijfstak cao s (78 bedrijfstakcao s) met of meer werknemers en alle ondernemingscao s (38 ondernemingscao s) met of meer werknemers. Gezamenlijk zijn deze steekproefcao s van toepassing op ongeveer 5,1 miljoen werknemers: 86 procent van het totale aantal werknemers onder een cao. Een overzicht hiervan is opgenomen in tabel Preventie en ziekteverzuim 2005, Directie Uitvoeringstaken Arbeidsvoorwaardenwetgeving, Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, juni 2007, Den Haag. Preventie en ziekteverzuim 2006, Directie Uitvoeringstaken Arbeidsvoorwaardenwetgeving, Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, juni 2007, Den Haag. 1

10 Tabel 1.1: Dekkingspercentages per sector 2 Totaal aantal cao s Steekproef cao s % cao-werknemers in steekproefcao s landbouw en visserij industrie bouwnijverheid handel en horeca vervoer en communicatie zakelijke dienstverlening overige dienstverlening Totaal In dit onderzoek is tevens gebruik gemaakt van gegevens waar in de cao naar verwezen wordt. Wordt bijvoorbeeld in de cao verwezen naar een website of een sociaal fonds dan is deze tevens ingezien ten behoeve van de beantwoording van de onderzoeksvragen. 1.4 Onderwerpen en resultaten van het onderzoek Het onderzoek is een herhalingsonderzoek van Preventie en Ziekteverzuim 2005 en Hoewel het lijkt of er in 2007 geen onderzoek is gedaan komt dit uitsluitend door de keuze om de titel van het huidige rapport het jaartal mee te geven waarin het onderzoek is gemaakt. Voorheen werd het jaartal toegevoegd waarover de dataverzameling hoofdzakelijk plaatsvond. Aan de orde komen kaderaspecten. Dit zijn de onderwerpen die betrekking hebben op beide hoofdonderwerpen van het onderzoek. Het gaat om de volgende onderwerpen: voorlichting, scholing/ deskundigheidsbevordering, brancheloket, studie/onderzoek, arbodienst-verlening, doelstellingen, sociale fondsen, maatwerkregeling, preventiemedewerker en de Arbocatalogus. Per aspect wordt onderzocht of het betrekking heeft op preventie of op ziekteverzuim of op beide onderwerpen. Verder wordt onderzoek gedaan naar bepalingen over verschillende arbeidsrisico s. De geselecteerde onderwerpen zijn fysieke belasting, fysische factoren, gevaarlijke stoffen, biologische agentia, werkdruk, seksuele intimidatie en agressie & geweld. Ook onderwerpen als handicapvriendelijke omgeving en bedrijfsgeneeskundige voorzieningen komen hier aan de orde. In de cao s is nagegaan of er een model ri&e en plan van aanpak is opgenomen of dat er naar wordt verwezen. Ook komt de aanpak van de arbeidsrisico s in de ri&e en het plan van aanpak aan de orde. Tot slot wordt een update gemaakt van de inventarisatie van afspraken over verzuimbegeleiding. Naast de onderwerpen uit het vorige onderzoek is, is in dit onderzoek tevens nagegaan of aspecten van preventie en ziekteverzuim betrekking hebben op gezondheidsmanagement. Voor dit onderzoek luidt de definitie van gezondheidsmanagement als volgt: een samenhangend geheel van maatregelen ter 2 Voorjaarsrapportage cao-afspraken 2008, Directie Uitvoeringstaken Arbeidsvoorwaardenwetgeving, Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, juni 2007, Den Haag. 2

11 bevordering van de gezondheid van werknemers in een tevens gezonde werkplek. Bij integraal gezondheidsmanagement wordt tevens de bedrijfsvoering van het bedrijf in beschouwing genomen, bijvoorbeeld schoon produceren. De volgende onderwerpen maken geen deel meer uit van het onderzoek: demedicalisering, verband productie/kwaliteit van de arbeid, de programma s VAV en VASt. Uit het vorige onderzoek bleek dat cao s over deze onderwerpen geen afspraken bevatten. De resultaten zullen in overzichten weergegeven worden waarin aantal cao s, percentage cao s en percentage werknemers worden gepresenteerd. 3

12 4 Preventie en (ziekte)verzuimaanpak 2008

13 2. KADERASPECTEN MET BETREKKING TOT PREVENTIE EN (ZIEKTE)VERZUIMAANPAK 2.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt op hoofdniveau ingegaan op het onderzoek naar een aantal kaderaspecten. Het gaat om cao-afspraken over de twee hoofdonderwerpen van deze rapportage preventie en (ziekte)verzuimaanpak. In paragraaf 2.2 wordt een overzicht gegeven in hoeveel cao s een doelstelling is afgesproken. Paragraaf 2.3 geeft een beschrijving van gevonden cao-afspraken ten aanzien van elf verschillende algemene aspecten. Tot slot geeft paragraaf 2.4 een overzicht van de resultaten van alle algemene aspecten. Bijlage II geeft een overzicht van de belangrijkste resultaten van hoofdstuk 2 naar economische sector. 2.2 Doelstellingen In het onderzoek is onderscheid gemaakt tussen concrete en algemene doelstellingen over preventie en ziekteverzuim. Bepalingen met concrete doelstellingen met bijvoorbeeld een streefpercentage waarmee het ziekteverzuim wordt teruggeddrongen, zijn in de onderzochte cao s niet gevonden. Het betreft in alle gevallen algemene doelstellingen zoals verbetering van de arbeidsomstandigheden. De afspraken zijn veelal van intentionele aard. De cao van Philips biedt een voorbeeld van een algemene doelstelling op het gebied van preventie en ziekteverzuim: Werkgeefster streeft naar goede en veilige arbeidsomstandigheden, Uit tabel 2.1 blijkt dat 60% van alle onderzochte cao s (van toepassing op 53% van de werknemers) minstens één algemene doelstelling heeft. Tabel 2.1 Aantal cao s met bepalingen over doelstellingen, % cao s en % werknemers) Aantal cao's % cao's % werknemers Algemene doelstellingen Concrete doelstellingen Enkele kaderaspecten Paragraaf 2.3 geeft een overzicht van gevonden cao-afspraken ten aanzien van negen verschillende kaderaspecten: voorlichting, scholing, (branche)loket, studie en onderzoek, arbodienstverlening, fondsen, maatwerkregeling en de preventiemedewerker, programma s op het gebied van gezondheidsmanagement en Arbocatalogus. 5

14 a) Voorlichting Voorbeelden van voorlichting zijn o.a. leidraden, werkwijzers, instructies door leidinggevenden en alle vormen van voorlichting die éénmalig zijn of van korte duur en bovendien niet al te uitgebreid op een onderwerp ingaan. Ter illustratie een voorbeeld van een cao-afspraak in het kader van preventie in de cao voor de Bouwnijverheid: De werkgever zal bij het in dienst nemen van een werknemer zorgdragen voor een goede introductie. De introductie zal onder andere de volgende punten omvatten informatie over voorzieningen op het gebied van veiligheid, gezondheid en hygiëne Uit tabel 2.2 hieronder blijkt dat 49% van alle onderzochte cao s (van toepassing op 44% van de werknemers) minstens één afspraak over voorlichting heeft. Naar werknemers gezien komen deze afspraken het meest voor in de sector Bouwnijverheid (100%). Tabel 2.2 Aantal cao s met bepalingen over voorlichting, % cao s en % werknemers Aantal cao's % cao's % werknemers Preventie (Ziekte)verzuimaanpak Totaal* *N.B.: In sommige cao s komen meerdere afspraken voor, zodat het totaal niet gelijk is aan de som van alle onderzochte aspecten. De meeste afspraken gaan over voorlichting op het gebied van preventie (47% van de onderzochte cao s). In het kader van dit onderzoek is ook nagegaan over welke vormen van voorlichting de cao-afspraken gingen: schriftelijk, mondeling, een combinatie van schriftelijk en mondeling of een andere vorm (restcategorie). Uit deze analyse blijkt dat de meerderheid van de steekproef cao s geen nadere specificatie van de vorm van voorlichting aangeeft. In het geval van de grootste groep cao-bepalingen - voorlichting op het gebied preventie - is de verdeling als volgt: 76% van cao s heeft geen specificatie over de vorm van voorlichting, in 11% van de gevallen is de informatieverstrekking zowel schriftelijk als mondeling, in 7% van de cao s is de voorlichting schriftelijk en in 2% van de afspraken wordt mondeling voorlichting gegeven. b) Scholing Afspraken over scholing zijn onder andere cursussen, het behalen van diploma s of certificaten en alle varianten van verlening van deskundigheid van lange duur en/of met een vaste frequentie. Het kan gaan om scholing voor werknemers en werkgevers. Een cao-bepaling over scholing aan werknemers op het gebied van (ziekte)verzuimaanpak is bijvoorbeeld terug te vinden in de cao van het UWV: UWV stelt trainingen verzuimmanagement beschikbaar voor alle leidinggevenden. In 25% van alle onderzochte cao s (van toepassing op 26% van de werknemers) staan afspraken over scholing. Naar werknemers bezien komen dit soort afspraken het meest voor in de Bouwnijverheid (van toepassing op 54% van de werknemers in deze sector). 6

15 Tabel 2.3 Aantal cao s met bepalingen over scholing, % cao s en % werknemers Aantal cao's % cao's % werknemers Preventie (Ziekte)verzuimaanpak Totaal* *N.B.: In sommige cao s komen meerdere afspraken voor, zodat het totaal niet gelijk is aan de som van alle onderzochte aspecten. Tabel 2.3 hierboven geeft een overzicht van de aangetroffen cao-afspraken op het gebied van scholing naar onderwerp. Ten aanzien van het onderwerp scholing kan geconcludeerd worden dat alle cao-bepalingen onder de categorie preventie vallen (25%). Een deel van de bepalingen heeft tevens betrekking op ziekteverzuim. c) (Branche)loket Het gaat hier om voorzieningen die ondersteuning bieden aan bedrijven/organisaties bij de uitvoering van activiteiten op het terrein van preventie en ziekteverzuim. Binnen dit onderwerp is ook gekeken naar de functie van het loket: In de cao voor de Bouwnijverheid staat een voorbeeld van een dergelijke voorziening: 1. Alle werknemers en werkgevers in de bouw hebben recht op de door de Stichting Arbouw, al dan niet door middel van derden, te verlenen voorlichting, informatie en onderzoek op het gebied van de veiligheid en de gezondheid in de bedrijfstak. 2. Alle werknemers in de bouw hebben recht op het door de Stichting Arbouwvastgestelde, individugerichte pakket preventiezorg. Aan dit pakket wordt uitvoering gegeven door gecertificeerde arbodiensten die voldoen aan door de Stichting Arbouw te stellen kwaliteitseisen. Voorwaarde voor uitvoering door de arbodiensten is de aanlevering van inhoudelijke uitvoeringsgegevens aan Arbouw die deze uitsluitend zal gebruiken ten behoeve van kwaliteitsbewaking en wetenschappelijk onderzoek. Deze inhoudelijke gegevens zullen zonder de uitdrukkelijke toestemming van de werknemer door Arbouw niet aan derden worden verstrekt Tabel 2.4 Aantal cao s met bepalingen over (branche)loket, % cao s en % werknemers Aantal cao's % cao's % werknemers Preventie (Ziekte)verzuimaanpak Totaal* *N.B.: In sommige cao s komen meerdere afspraken voor, zodat het totaal niet gelijk is aan de som van alle onderzochte aspecten. Zoals tabel 2.4 laat zien heeft 11% van de onderzochte cao s (van toepassing op 8% van de werknemers) minstens een bepaling over een (branche)loket. De meeste afspraken zijn in te delen onder de categorie preventie. In de sectoren Landbouw en Visserij en Overige Dienstverlening zijn geen afspraken over brancheloketten gevonden. Naar werknemers bezien komen dit soort afspraken het meest voor in de bouwnijverheid (van toepassing op 51% van de werknemers in deze sector). De bedrijfstak bloemen- en 7

16 plantengroothandel en de bedrijfstak aardappelen-, groente- en fruitgroothandel maken gebruik van hetzelfde brancheloket (stichting Remedium Agrarische Groothandel). Bovendien is ook de functie van de loketten onderzocht. Tabel 2.5 biedt een overzicht van de verdeling naar functie van het loket. Drie loketten fungeren als kennis en informatiecentrum/helpdesk. De meerderheid van de loketten valt onder de categorie anders. De functie is dan bijvoorbeeld: Verzuimbegeleiding, ondersteuning van de verzuimprocedures, verzuimloket, verzuimsteunpunt, bijstaan van de werkgever op gebied van preventie en verzuim. Tabel 2.5 Aantal cao s met bepalingen over functie van het brancheloket en % werknemers Functie van het loket aantal cao's % cao's % werknemers (Virtueel) meld-, gegevens-, adm. loket (ziekmelding) Kennis en informatiecentrum/helpdesk (voorlichting en advies) Regieloket (van centrale inkoop, uitvoering tot opdrachtgever) Combinatie van meld-, kennis- en regieloket Anders Totaal d) Studie/onderzoek Hiermee worden bedoeld cao-afspraken over een studie, enquête, onderzoek of projectgroep waar in opdracht van de cao-partijen - onafhankelijk van wie de uitvoerende organen zijn - informatie over een onderwerp zal worden verzameld. In dit onderzoek is een onderscheid gemaakt tussen de volgende categorieën: onderzoek naar de feitelijke/huidige situatie, naar mogelijke maatregelen, naar een combinatie van de twee voorgaande categorieën, naar overige onderwerpen en niet gespecificeerd. Ter illustratie een voorbeeld uit de cao van ABN-AMRO over een studie uit de categorie overige onderwerpen: Vitaliteitsbeleid ABN AMRO zal een studie verrichten naar de mogelijkheden van een vitaliteitsbeleid binnen ABN AMRO. De bonden zullen bij deze studie worden betrokken. De resultaten van de studie zullen vóór 1 januari 2007 beschikbaar zijn. De volgende bepaling uit de cao voor de Rabobank is een voorbeeld van een onderzoek over een combinatie van onderzoek naar de feitelijke/huidige situatie en naar mogelijke maatregelen: De Rabobank heeft een integrale aanpak ontwikkeld met een sterke nadruk op preventie om de negatieve aspecten van werkdruk en werkstress te verminderen Beleid hieromtrent wordt geconcretiseerd aan de hand van drie sporen: 1)Voorlichting 2)Monitoring, onderzoek en analyse: procesbegeleiding en advisering; risico-inventarisatie en evaluatie; 8

17 ontwikkelen arbeidsvoorwaarden op maat; onderzoek en analyse RSI. 3) Interventies Tabel 2.6 % cao s met bepalingen over studie/onderzoek, % werknemers* Studie/onderzoek Preventie (Ziekte)verzuimaanpak Totaal Aantal cao s % cao s % werkn. Aantal cao s % cao s % werkn. Aantal cao's % cao s. % werkn Feitelijke/huidige situatie 0 0 Mogelijke mtr <1 < Combinatie <1 < Overige onderwerpen Niet gespecificeerd Totaal** * De tabel in het vorige onderzoek bevatte een algemene rubriek. Deze keert in deze tabel niet meer terug. Daar waar niet gespecificeerd is of het om preventie of ziekteverzuim gaat, is ervan uitgegaan dat het op beide onderwerpen betrekking heeft. **In sommige cao s komen meerdere afspraken voor, zodat het totaal niet gelijk is aan de som van alle onderzochte aspecten. In 35% van de cao s van toepassing op 37% van de werknemers staan bepalingen over een studie of onderzoek. In tabel 2.6 is te zien waar de studies/onderzoeken betrekking op hebben. Afspraken over onderzoek over de met name genoemde categorieën, te weten de feitelijke/huidige situatie en mogelijke maatregelen komen respectievelijk in geen enkele of in twee cao s voor. De meerderheid van de studies richt zich op de preventieve aspecten (33%). Binnen deze groep staan in 28 cao s afspraken die binnen de categorie overige vallen. Deze categorie bepalingen gaat over studie/onderzoek over bijvoorbeeld werkdruk (7 cao s), veiligheid in de winkel (2 cao s), beleid inzake fit en gezond (1 cao), activiteiten ter voortzetting van afspraken uit het arboconvenant (1 cao), ketenafspraak samenhang preventie, re-integratie en inkomensaanvulling (1 cao), mogelijkheden vitaliteitsbeleid (1 cao), verbeteren gezondheidsbeleid (1 cao), studie arbeidstijdenmanagement (1 cao). Binnen de categorie (ziekte)verzuimaanpak vallen 13 cao s binnen de categorie overige. Deze categorie bepalingen gaat bijvoorbeeld over frequentie ziekteverzuim, duur en oorzaak ziekteverzuim, terugdringen ziekteverzuim of verband werkdruk/verzuim of terugdringen ziekteverzuim. e) Arbodienstverlening In het kader van dit onderzoek vallen, evenals voorgaande jaren, afspraken met arbodiensten die uitsluitend over re-integratie gaan buiten beschouwing. Het onderwerp re-integratie is nader uitgewerkt in de Voorjaarsrapportage 3. Nagegaan is in hoeverre de afspraken over arbodienstverlening betrekking hebben op preventie of (ziekte)verzuimaanpak. 3 Voorjaarsrapportage cao-afspraken 2008, Directie Uitvoeringstaken Arbeidsvoorwaardenwetgeving, Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, juni 2008, Den Haag. 9

18 40% van de onderzochte cao s (van toepassing op 40% van de werknemers) heeft minstens een bepaling over de arbodienstverlening. Afspraken over arbodienstverlening komen, naar werknemers bezien, het meest voor in de sector bouwnijverheid (van toepassing op 97% van de werknemers uit de onderzochte cao s in deze sector). Tabel 2.7 geeft aan over welke onderwerpen de afspraken over arbodienstverlening gaan. Tabel 2.7 % cao s met bepalingen over arbodienstverlening en % werknemers* Arbodienstverlening Preventie (Ziekte)verzuimaanpak Totaal Aantal cao s % cao s % werkn. Aantal cao s % cao s % werkn. Aantal cao's % cao s. % werkn Inkoop van diensten 6 11 Overige afspraken Combinatie inkoop en 2 2 <1 2 <1 anders 2 <1 2 2 Totaal** * De tabel in het vorige onderzoek bevatte een algemene rubriek. Deze keert in deze tabel niet meer terug. Daar waar niet gespecificeerd is of het om preventie of ziekteverzuim gaat, is ervan uitgegaan dat het op beide onderwerpen betrekking heeft. **In sommige cao s komen meerdere afspraken voor, zodat het totaal niet gelijk is aan de som van alle onderzochte aspecten. Hieronder een voorbeeld van een afspraak uit deze categorie over arbodienstverlening uit de CAO voor de Huisartsenzorg: De werkgever sluit, voor zover wettelijk daartoe de verplichting bestaat, voor alle Arbo-zaken een contract af met een Arbodienst. Iedere werknemer kan hiervan gebruik maken f) Maatwerkregeling Sinds 1 juli 2005 is een bedrijf niet meer verplicht zich aan te sluiten bij een arbodienst, maar heeft de werkgever de mogelijkheid om de arbodienstverlening aan te passen aan de omstandigheden en mogelijkheden van het bedrijf (maatwerkregeling). Een werkgever kan alleen gebruik maken van de maatwerkregeling als de afspraak opgenomen is in de cao of in overeenstemming van de ondernemingraad of personeelsvertegenwoordiging vastgesteld is. Bij de maatwerkregeling moet het bedrijf voor de vier wettelijk verplichte taken (sinds 1 januari 2007 is het arbeidsomstandighedenspreekuur geen verplichte taak meer) gebruik maken van externe gecertificeerde deskundigen (Arbowet, artikel 14). Het gaat daarbij om: 1. Advies over en toetsing ri&e; 2. Ziekteverzuimbegeleiding; 3. Periodiek arbeidsgezondheidskundig onderzoek (PAGO); 4. Aanstellingskeuringen. Als een werkgever geen gebruik maakt van de maatwerkregeling, is deze verplicht om zich voor de wettelijke taken te laten ondersteunen door een arbodienst (vangnetregeling). 10

19 Tabel 2.8 Aantal cao s met bepalingen over de maatwerkregeling, % cao s en % werknemers Aantal cao's % cao's % werknemers maatwerkregeling Uit tabel 2.8 blijkt dat in 12 cao s (van toepassing op 10% van de werknemers) een maatwerkregeling van toepassing is. In de sector Handel en Horeca komt deze afspraak het meest voor (van toepassing op 41% van de werknemers in deze sector). Een voorbeeld van een bepaling over een maatwerkregeling is opgenomen in de cao voor de Aardappelen, groente en fruit (groothandel): 1. De werkgever dient zich deskundig te laten ondersteunen in de uitvoering van zijn arbo- en verzuimbeleid, door een overeenkomst te sluiten met een gecertificeerde Arbodienst (standaardregeling) of door deskundige bijstand in te schakelen (maatwerkregeling). 2. Aan de maatwerkregeling wordt voldaan door de Arbo-deskundigheid in te kopen bij het door cao-partijen goedgekeurde verzuimsteunpunt Remedium Agrarische Groothandel. Dewerkwijze van Remedium is vermeld in Bijlage IX In vier cao s komen naast bepalingen over de maatwerkregeling (van toepassing op 7% van de werknemers) geen bepalingen over arbodienstverlening voor. In de overige 8 cao s (van toepassing op 3% van de werknemers) waarin bepalingen over een maatwerkregeling zijn opgenomen staan wel bepalingen opgenomen over arbodienstverlening. g) Preventiemedewerker Sinds 1 juli 2005 moeten bedrijven een preventiemedewerker aanstellen. In bedrijven met minder dan 25 werknemers mag de werkgever zelf deze taak op zich nemen. De preventiemedewerker zorgt binnen een bedrijf voor de dagelijkse veiligheid en gezondheid op de werkvloer. De taken van een preventiemedewerker variëren per bedrijf en kunnen bijvoorbeeld bestaan uit: voorlichten over het onderhoud van apparaten, het bewaken van het juiste gebruik van beschermingsmiddelen, instructie geven over het werken met gevaarlijke stoffen. Uit tabel 2.9 blijkt dat in 13% van de cao s (van toepassing op 22% van de werknemers) bepalingen zijn gevonden over een preventiemedewerker. In de sector Bouwnijverheid komt deze afspraak het meest voor (van toepassing op 54% van de werknemers in deze sector). Tabel 2.9 Aantal cao s met bepalingen over preventiemedewerker, % cao s en % werknemers Aantal cao's % cao's % werknemers preventiemedewerker

20 In de cao voor de Ziekenhuizen staat de volgende bepaling over een preventiemedewerker: Belangrijk is dat een instelling eerst zijn eigen arbobeleid vaststelt en op basis daarvan doelstellingen formuleert. Tevens zal binnen de instelling, in lijn van de gewijzigde Arbowet,een preventiemedewerker worden aangewezen. Vervolgens kan worden bezien welke deskundigheid intern en extern daarbij wordt ingeschakeld. Dit geeft mogelijkheden om het arbobeleid beter te laten aansluiten op het instellingsbeleid h) Fondsen In het kader van dit onderzoek is ook gekeken naar afspraken in cao s over zowel sociale fondsen (bijvoorbeeld algemene sociale fondsen of opleidings- en scholingsfondsen) als uitkeringsfondsen (bijvoorbeeld VUT-fondsen, WAO of WWaanvullingsfondsen). Ter illustratie een afspraak over een sociaal fonds uit de cao voor de Glastuinbouw: Iedere werkgever in de zin van de cao is gehouden jaarlijks een financiële bijdrage te verstrekken aan Stivos ten behoeve van: het stimuleren van activiteiten op het terrein van veiligheid, gezondheid en welzijn in de agrarische sector Een voorbeeld van een afspraak over een uitkeringsfonds is opgenomen in de cao voor de Hoveniers: Diverse werkgeversorganisaties en werknemersorganisaties in de agrarische sector hebben de mogelijkheid geschapen om de financiële risico s die ontstaan door ziekteverzuim af te dekken door deelname aan de Onderlinge Waarborg Maatschappij SAZAS. Dit is vastgelegd in een afzonderlijke cao die niet algemeen verbindend is verklaard. Werkgevers die bij de OWM SAZAS zijn aangesloten betalen premie aan de OWM.Werkgevers ontvangen uitkeringen van de OWM SAZAS bij arbeidsongeschiktheid van werknemers en kunnen hiermee de risico s van de verplichtingen van de wet en deze cao tot doorbetaling bij arbeidsongeschiktheid afdekken.als werkgevers aangesloten zijn bij SAZAS, dan zijn werknemers bij de OWM SAZAS verzekerd voor een Plus Pakket dat leidt tot (tijdelijk) hogere uitkeringen bij arbeidsongeschiktheid. Daarnaast zijn werknemers dan eveneens verzekerd voor het WGA-hiaat. Voor het pluspakket en het WGA hiaat betalen werknemers een werknemerspremie Uit tabel 2.10 blijkt dat 17% van alle onderzochte cao s (van toepassing op 18% van de werknemers) minstens één afspraak heeft over de oprichting/doel van een fonds, met betrekking tot een of beide hoofdonderwerpen van deze rapportage. Uit de analyse naar sector blijkt dat alle landbouw-cao s minstens een bepaling over fondsen hebben. 12

21 Tabel 2.10 Aantal cao s met bepalingen over fondsen, % cao s en % werknemers Aantal cao's % cao's % werknemers Preventie (Ziekte)verzuimaanpak Totaal 20* *N.B.: In sommige cao s komen meerdere afspraken voor, zodat het totaal niet gelijk is aan de som van alle onderzochte aspecten. i) Arbocatalogus Na de wijziging van de Arbeidsomstandighedenwet per 1 januari 2007 ligt er meer verantwoordelijkheid bij werkgevers en werknemers. Het is de bedoeling dat sociale patners arbocatalogi opstellen waarin wordt opgenomen met behulp van welke (branchespecifieke) maatregelen doelen op het gebied van arbeidsomstandigheden bereikt kunnen worden. In 9 cao s van toepassing op 5% van de werknemers is een bepaling gevonden over een arbocatalogus 4. Het gaat om twee ondernemingscao s en zeven bedrijfstakcao s. In de cao van de Rabobank is de volgende bepaling opgenomen: In het kader van de per 1 januari 2007 gewijzigde Arbeidsomstandighedenwet zijn partijen overeengekomen om gedurende de looptijd van de CAO afspraken te maken over een Arbocatalogus. In de Arbocatalogus Rabobank zullen de doelen en kaders vastgelegd worden met betrekking tot gezonde arbeidsomstandigheden en de beperking van arbeidsrisico s 2.4 Een overzicht van de resultaten m.b.t. alle (kader)aspecten In figuur 2.1 is een samenvattend overzicht opgenomen van alle onderzochte kaderaspecten. Uit figuur 2.1 kan geconcludeerd worden dat cao-afspraken over algemene doelstellingen relatief het meest voorkomen (60% van de onderzochte cao s, van toepassing op 53% van de werknemers). 49% van de onderzochte cao s heeft minstens één bepaling over voorlichting en 40% van de onderzochte cao s heeft minstens één bepaling op het gebied van arbodienstverlening. 4 Ook daar waar in de cao een verwijzing naar een website met informatie over de arbocatalogus is opgenomen is de cao meegeteld 13

22 Figuur 2.1 % cao s met (kader)bepalingen, % werknemers 70% % CAO's/ % werknemers 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Algemene doelstellingen Voorlichting Scholing (Branche)loket Studie/onderzoek Arbodienstverlening Fondsen Maatwerkregeling Preventiemedewerker Arbocatalogus (Kader)aspecten % CAO's met afspraken % werknemers Tot slot een weergave van de resultaten ten aanzien van alle kaderaspecten om een indruk te geven over hoeveel kaderaspecten afspraken zijn opgenomen in een cao. Uit tabel 2.11 blijkt dat in 34% van de cao s (van toepassing op 39% van de werknemers) één of twee afspraken zijn opgenomen over de onderzochte kaderaspecten. In 34% van de cao s van toepassing op 27% van de werknemers komen drie of vier afspraken voor, in 14% van de cao s van toepassing op 14% van de werknemers komen vijf of zes afspraken voor en in 3% van de cao s (van toepassing op 2% van de werknemers) komen zeven afspraken voor. In 15% van de steekproefcao s (van toepassing op 18% van de werknemers) komen geen afspraken voor Tabel 2.11 aantal cao s met kaderafspraken, % cao s, % werknemers Kaderafspraken aantal cao's % cao's % werknemers geen afspraken afspraken afspraken afspraken Totaal

23 3 PREVENTIE 3.1 Inleiding Dit hoofdstuk biedt een overzicht van de specifieke cao-bepalingen over preventie. In alle onderzochte cao s zijn afspraken over preventie aangetroffen. Paragraaf 3.2. behandelt een aantal afspraken over algemene maatregelen op het gebied van preventie. Achtereenvolgens komen aan de orde afspraken over een handicapvriendelijke werkomgeving, bedrijfsgeneeskundige voorzieningen, ri&e, Plan van Aanpak en PAGO. Paragraaf 3.3 richt zich op afspraken ter vermindering/bestrijding van een aantal arbeidsrisico s en gaat over afspraken over fysieke belasting, fysische factoren, veiligheid/gevaarlijk werk, gevaarlijke stoffen, biologische agentia, psychosociale arbeidsbelasting, ongewenste omgangsvormen, leefstijl/gezondheid, zwangere en net bevallen werkneemsters en nog enkele andere arbeidsrisico s. Bijlage III geeft een overzicht van de belangrijkste resultaten van hoofdstuk 3 naar economische sector. 3.2 Algemene preventiemaatregelen a) Handicapvriendelijke werkomgeving Het gaat hier om a) het verlenen of verbeteren van faciliteiten b) om aanpassingen van het takenpakket of c) aanpassingen van de werktijd - van gedeeltelijke arbeidsgehandicapte/arbeidsgeschikte werknemers. Het gaat hier om bepalingen met afspraken over het voorkomen dat de gezondheid van de werknemer er verder achteruit gaat en niet in het kader van (re)integratie (om de participatie van arbeidsgehandicapten/ gedeeltelijke arbeidsgeschikten te bevorderen). Hieronder wat voorbeelden: Faciliteiten: zoals aanpassingen van het kantoormeubilair. Takenpakket: taken die minder lichamelijk inspanning eisen. Werktijd: minder werken, geen nachtdiensten. Dus geen cao-afspraken over standaard arbeidsduurverkorting (ADV) of arbeidsduurverkorting voor oudere werknemers, tenzij specifiek gericht op de arbeidsgehandicapten. Beleid: algemene afspraken met het doel gelijke kansen te bevorderen. Ter illustratie een voorbeeld uit de cao voor de Postkantoren: De werkgever zal, voor zover dat redelijkerwijs in zijn vermogen ligt, gelijke kansen van een arbeidsgehandicapte en een niet-arbeidsgehandicapte werknemer voor deelname aan het arbeidsproces bevorderen en de nodige voorzieningen treffen gericht op het behoud, het herstel of de bevordering van arbeidsgeschiktheid van de werknemer. 15

24 15% van de steekproef cao s (van toepassing op 9% van de werknemers) heeft een afspraak over het creëren van een handicapvriendelijke werkomgeving. b) Bedrijfsgeneeskundige voorzieningen In deze rapportage worden bedrijfsgeneeskundige voorzieningen gegroepeerd in twee hoofdcategorieën: 1) Voorzieningen in stand gehouden door personen waaronder bedrijfsarts/verpleegster en hulp bij ongelukken (EHBO of BHV); 2) Middelen/faciliteiten zoals een verbandtrommel. In de cao voor de groothandel in Aardappelen, Groente en Fruit is de volgende bepaling opgenomen: De dienstverlening van de Stichting Remedium Agrarische Groothandel is geheel in overeenstemming met de Wet Verbetering Poortwachter en de Arbo-wet, o.a. registratie van ziek- en hersteldmeldingen, arbeidsomstandighedenspreekuur en PMO. Tabel 3.1 Aantal cao s met bepalingen over bedrijfsgeneeskundige voorzieningen, % cao s en % werknemers Bedrijfsgeneeskundige Aantal cao s % cao s % werknemers voorzieningen Personen: Bedrijfsarts/verpleegster Hulp bij ongelukken EHBO Hulp bij ongelukken BHV Arbospreekuur Overige Middelen Totaal 49* 42* 41* *N.B.: In sommige cao s komen meerdere afspraken voor, zodat het totaal niet gelijk is aan de som van alle onderzochte aspecten. Bovenstaande tabel laat zien dat 42% van de onderzochte cao s (van toepassing op 41% van de werknemers) een of meerdere afspraken op het gebied van bedrijfsgeneeskundige voorzieningen in het kader van preventie heeft. De meerderheid van de afspraken gaat over hulp door personen. In 18% van de onderzochte cao s van toepassing op 21% van de werknemers is een afspraak opgenomen over een vorm van een arbospreekuur. Het gaat dan om bijvoorbeeld een arbeidsgezondheidskundig spreekuur of een preventiespreekuur. c) Ri&e en het Plan van aanpak Bij het voeren van het arbeidsomstandighedenbeleid legt de werkgever in een risicoinventarisatie- en evaluatie (ri&e) schriftelijk vast welke risico s de arbeid voor de 16

25 werknemers met zich brengt (art. 5 Arbowet). Onderdeel van de ri&e is een plan van aanpak waarin is aangegeven welke maatregelen zullen worden genomen in verband met de bedoelde risico s en de samenhang daartussen. Omdat de werkprocessen van bedrijven uit dezelfde branche veel op elkaar lijken hebben sommige branches een model voor de opstelling van de ri&e en het plan van aanpak. c-1) Model ri&e voor de branche en de aanpak van arbeidsrisico s in de ri&e Hieronder een voorbeeld van een bepaling over een model ri&e uit de cao voor de Architecten: Er is een door CAO-partijen vastgestelde (digitale) branche-ri&e. Deze RI&E is toegespitst op de arbeidsomstandigheden en risico s in de architectenbranche In 28% van de onderzochte cao s van toepassing op 45% van de werknemers uit de steekproef zijn bepalingen aangetroffen die naar een model ri&e verwijzen 5. De Agrarische sectoren verwijzen naar dezelfde branche-ri&e van Stigas. Levensmiddelen grootwinkelbedrijven en Levensmiddelenbedrijven verwijzen naar CBL ri&e. Tevens is onderzocht in hoeverre er afspraken in cao s zijn opgenomen over preventie en de aanpak van bepaalde arbeidsrisico s in de ri&e. Uit de onderzoeksresultaten blijkt dat 20% van alle onderzochte cao s (van toepassing op 21% van de werknemers) afspraken over preventie en de aanpak van bepaalde arbeidsrisico s in de ri&e heeft. Van deze groep hebben 7 cao s afspraken over de aanpak van werkdruk of psychosociale arbeidsbelasting in het algemeen. 3 cao s hebben afspraken over een vorm van veiligheid, bijvoorbeeld veiligheid in de winkel. c-2) Model plan van aanpak voor de branche en aanpak van arbeidsrisico s in plan van aanpak 10% van de onderzochte cao s van toepassing op 15% van de werknemers heeft een bepaling waarin aan een model plan van aanpak wordt gerefereerd. Ongeveer 12% van de onderzochte cao s (van toepassing op 21% van de werknemers) heeft vastgelegd dat de arbeidsrisico s in het plan van aanpak (uitgebreid) aan bod moeten komen. In drie van de veertien cao s komen deze afspraken voor in combinatie met bepalingen over voorlichting. 5 Daar waar in de cao een verwijzing naar een website is opgenomen waarin wordt gesproken van een branche ri&e, is deze ook meegeteld. 17

26 Tabel 3.2 Aantal cao s met bepalingen over ri&e en Plan van Aanpak, %cao s en % werknemers Bepalingen over specifieke afspraken in de ri&e en/of plan van aanpak Aantal cao s uit de steekproef met minstens een bepaling % cao s uit de steekproef met minstens een bepaling % werknemers Ri&e: cao-bepalingen aanpak arbeidsrisico s waarvan in combinatie met voorlichting Model ri&e Plan van aanpak: cao-bepalingen aanpak arbeidsrisico s waarvan in combinatie met voorlichting Model plan van aanpak d) Periodieke arbeidsgeneeskundig onderzoek (PAGO) Volgens artikel 18 van de Arbowet zijn werkgevers verplicht om werknemers periodiek in de gelegenheid te stellen om een PAGO te ondergaan. Het onderzoek moet zich richten op het zoveel mogelijk voorkomen of beperken van de risico s die de arbeid voor de gezondheid van de werknemer met zich brengt. Er zijn een aantal (combinaties van) elementen aangetroffen in cao-afspraken over PAGO-onderzoeken: 1) Naar leeftijd, 2) Met een vaste frequentie, 3) Een combinatie van leeftijd en frequentie, 4) Voor speciale functies, 5) Op verzoek van de werknemer, 6) Op verzoek van de werkgever, 7) Op indicatie (van de huisarts/bedrijfsarts). Ter illustratie een afspraak over een PAGO in de cao van Ikea Nederland BV: Op verzoek van de medewerker van 55 jaar en ouder zal er éénmaal per jaar een Periodiek (Arbeids-) Geneeskundig onderzoek plaatsvinden Tabel 3.3 Aantal cao s met bepalingen over PAGO, % werknemers (% cao s) Pago Aantal cao's % cao's % werknemers Leeftijd Frequentie Leeftijd & frequentie Speciale functies Verzoek werknemer Verzoek werkgever Op indicatie o.a. bedrijfsarts 1 1 <1 Anders Niet gespecificeerd Totaal *N.B.: In sommige cao s komen meerdere afspraken voor, zodat het totaal niet gelijk is aan de som van alle onderzochte aspecten. 18

27 Tabel 3.3 laat zien dat 43% van alle onderzochte cao s (van toepassing op 40% van de werknemers) minstens één afspraak over een PAGO heeft. De meeste bepalingen gaan over de uitvoering van een PAGO op verzoek van de werkgever en de uitvoering op basis van leeftijd, beide aangetroffen in 16% van de steekproef cao s. Uit de analyse naar sector blijkt dat relatief gezien de cao s voor de landbouw de meeste afspraken over PAGO s bevatten (100% van de cao s in deze sector) en in het minst in de sector Industrie (12% van de cao s in de industrie). 3.3 Specifieke arbeidsrisico s Ten aanzien van de hierna gepresenteerde arbeidsrisico s is onderzocht of hierover bepalingen voorkomen. a) Fysieke belasting Overbelasting van het lichaam tijdens werkzaamheden kan leiden tot arbeidsongeschiktheid. Bij de analyse van cao-bepalingen is specifiek gezocht naar onderstaande beroepsrisico s op het gebied van fysieke belasting: Tillen/dragen; Duwen/trekken; Ongunstige of statische werkhouding; Beeldschermwerk (RSI); Repeterend werk (anders dan beeldschermwerk/rsi). Een voorbeeld van een bepaling die een maatregel op het gebied van fysieke belasting illustreert is terug te vinden in de cao voor de Woondiensten: - Het is niet toegestaan verpakkingsmaterialen, cement of andere grondstoffen zwaarder dan 25 kilo te gebruiken. - Metselblokken met een gewicht van 18 kilo of meer mogen slechts worden verwerkt met behulp van mechanische hulpmiddelen Tabel 3.4 Aantal cao s met bepalingen over fysieke belasting, % cao s, % werknemers Fysieke belasting aantal cao's % cao's % werknemers Tillen/dragen Duwen/trekken 1 <1 3 Ongunstige of statische werkh. Beeldschermwerk (RSI) Repeterend werk (anders dan beeldschermwerk Anders Totaal 34* *N.B.: In sommige cao s komen meerdere afspraken voor, zodat het totaal niet gelijk is aan de som van alle onderzochte aspecten. 19

28 Zoals tabel 3.4 illustreert komen in 29% van de steekproef cao s (van toepassing op 30% van de werknemers) afspraken voor over fysieke belasting. Het merendeel van de afspraken gaat over beeldschermwerk (RSI), tillen/dragen of valt onder de restcategorie anders. Vier van de afspraken die onder deze laatste categorie vallen gaan over telewerken. Uit de analyse naar sector blijkt dat afspraken over fysieke belasting voornamelijk in de bouwnijverheid en de zakelijke dienstverlening worden gemaakt (respectievelijk van toepassing op 63% en 61% van de werknemers in de sector). b) Fysische factoren Fysische factoren zijn onder andere: Geluid; Trillingen; Ioniserende straling (bijvoorbeeld radioactieve straling); Niet-ioniserende straling (optische straling en elektromagnetische velden); Klimatologische omstandigheden. In de cao voor de Bouwnijverheid is een regeling opgenomen voor bouwplaatswerknemers ten aanzien van werk en arbeidsverhindering bij vorst en andere ongunstige weersomstandigheden. Tabel 3.5 laat zien dat 14% van de onderzochte cao s (van toepassing op 17% van de werknemers) minstens één afspraak heeft op het gebied van de arbeidsrisico s die fysische factoren met zich meebrengen. De sector bouwnijverheid heeft relatief gezien de meeste afspraken over fysische factoren. In 75% van de cao s uit deze sector (van toepassing op 63% van de werknemers) is een bepaling opgenomen. Verder blijkt uit de tabel dat afspraken over klimatologische omstandigheden en de categorie anders het vaakst voorkomen. Er zijn geen afspraken gevonden over trillingen, en ioniserende straling. Tabel 3.5 Aantal cao s met bepalingen over fysische factoren, % cao s, % werknemers Fysische factoren aantal cao's % cao's % werknemers Geluid 2 2 <1 Trillingen Ioniserende straling Niet-ioniserende straling Klimatologische omstandigh Anders Totaal* *N.B.: In sommige cao s komen meerdere afspraken voor, zodat het totaal niet gelijk is aan de som van alle onderzochte aspecten. De cao s met afspraken over niet-ioniserende straling hebben betrekking op optische straling. 20

29 c) Veiligheid/gevaarlijk werk Over veiligheid en gevaarlijk werk is nagegaan in hoeverre in cao s afspraken worden gemaakt op het gebied van: Werken op hoogte; Machineveiligheid; Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM); Aanrijdgevaar op bedrijfsterreinen; Geraakt worden door vallende voorwerpen. Hieronder een voorbeeld van een bepaling op het gebied veiligheid/gevaarlijk werk (persoonlijke beschermingsmiddelen) uit de cao voor de Bouwnijverheid:. De werkgever dient op het object op een duidelijke en voor ieder zichtbare wijze aan te geven dat het dragen van helmen verplicht is... Tabel 3.6 Aantal cao s met bepalingen op het gebied van veiligheid/gevaarlijk werk, % cao s, % werknemers Veiligheid/gevaarlijk werk aantal cao's % cao's % werknemers Werken op hoogte Machineveiligheid Persoonlijke beschermingsmiddelen Aanrijdgevaar Vallende voorwerpen Totaal* *N.B.: In sommige cao s komen meerdere afspraken voor, zodat het totaal niet gelijk is aan de som van alle onderzochte aspecten. Uit bovenstaande tabel blijkt dat in 47% van alle steekproef cao s (van toepassing op 39% van de werknemers) preventieve afspraken over de veiligheid van het personeel en/of het verrichten van gevaarlijk werk zijn vastgelegd. De meerderheid van de bepalingen betreft de verplichting van de werknemer om persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM) te dragen. Alle cao s in de sectoren Landbouw en Visserij en Bouwnijverheid hebben iets over PBM afgesproken. In de sector bouwnijverheid is in 75% van de onderzochte cao s (van toepassing op 63% van de werknemers) een afspraak gemaakt over werken op hoogte en in 50% van de onderzochte cao s in de bouwnijverheid (van toepassing op 88% van de werknemers) staat een afspraak over machineveiligheid. d) Gevaarlijke stoffen Het werken met gevaarlijke stoffen brengt risico s met zich mee. De gevaren van deze stoffen zijn vaak onvoldoende bekend en de risico s worden verkeerd ingeschat. Er zijn diverse soorten gevaarlijke stoffen. Bij de analyse van cao-afspraken is onderscheid gemaakt in: Afspraken omtrent werken met Asbest; Afspraken omtrent bestrijdingsmiddelen; 21