TERUGDRINGING VAN ZIEKTEVERZUIM EN ARBEIDSONGESCHIKTHEID IN CAO S (2004)

Transcriptie

1 Directie Uitvoeringstaken Arbeidsvoorwaardenwetgeving Afdeling CAO-onderzoek en Beleidsinformatie TERUGDRINGING VAN ZIEKTEVERZUIM EN ARBEIDSONGESCHIKTHEID IN CAO S (24) JANUARI 25 S. Pott P. Feenstra

2

3 INHOUDSOPGAVE SAMENVATTING BLZ. i 1 INLEIDING Doelstellingen van het onderzoek 1.2 Opzet van het onderzoek 1.3 Afbakening van het onderzoek 1.4 Methodiek van het onderzoek 1.5 Kernbegrippen 2 KADERASPECTEN MET BETREKKING TOT PREVENTIE, ZIEKTEVERZUIM EN (RE)INTEGRATIE Inleiding 2.2 Doelstellingen 2.3 Enkele kaderaspecten 2.4 Een overzicht van de resultaten m.b.t. alle (kader)aspecten 3 PREVENTIE Inleiding 3.2 Algemene preventiemaatregelen 3.3 Specifieke arbeidsrisico s: maatregelen & effecten 4 ZIEKTEVERZUIM Inleiding 4.2 Algemene afspraken op het gebied van ziekteverzuimbegeleiding 4.3 Arbeidsvoorwaardelijke stimulansen 4.4 Bovenwettelijke aanvullingen bij ziekte en arbeidsongeschiktheid Het voorkomen van bovenwettelijke uitkeringen in CAO s CAO-afspraken 2 e ziektejaar Ontwikkelingen in 24

4 5 (RE)INTEGRATIE Inleiding 5.2 Reïntegratiebeleid Algemene afspraken op het gebied van reïntegratie Reïntegratieafspraken in het kader van de Wet verbetering Poortwachter en de Wet SUWI 5.3 Aanpassingsbeleid 5.4 Integratiebeleid 6 AFSPRAKEN OVER CONVENANTEN IN CAO S Inleiding 6.2 Onderzoeksresultaten 7 ONTWIKKELINGEN IN DE PERIODE Inleiding 7.2 Vergelijking 2-24 BIJLAGEN: I II III IV V-A V-B VI-A VI-B De 122 steekproef CAO s Resultaten van hoofdstuk 2 naar economische sector Resultaten van hoofdstuk 3 naar economische sector Resultaten van hoofdstuk 4 naar economische sector Wet- en regelgeving op het gebied van reïntegratie Resultaten van hoofdstuk 5 naar economische sector Overzicht van onderzochte CAO s omtrent convenanten Resultaten van hoofdstuk 6 naar economische sector LITERATUURLIJST

5 SAMENVATTING In de onderhavige rapportage wordt verslag gedaan van het in juli - september 24 uitgevoerde CAO-onderzoek Terugdringing van ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid in CAO s (24). Doelstelling van het onderzoek is onder andere de presentatie van gegevens over CAO-afspraken met betrekking tot preventie, ziekteverzuim en (re)integratie met dezelfde dataverzamelingsperiode. Hierbij werd gebruik gemaakt van een standaardsteekproef, die naar werknemersaantallen een representatief beeld geeft van afspraken van toepassing op werknemers onder CAO, bestaande uit 122 CAO s (inclusief 13 overheidsakkoorden). Gezamenlijk zijn deze steekproef-cao s van toepassing op ongeveer 5,2 miljoen werknemers. Zij vertegenwoordigen circa 85% van het totale aantal werknemers onder CAO in de markt-, overheid- en zorgsector. De onderzoeksresultaten hebben steeds betrekking op het aantal/percentage werknemers onder de onderzochte steekproef- CAO s. Kaderaspecten m.b.t. preventie, ziekteverzuim en (re)integratie In hoofdstuk twee wordt op ingegaan op een aantal CAO-afspraken die met betrekking tot alle drie hoofdonderwerpen van deze rapportage - preventie, ziekteverzuim en (re)integratie - zijn onderzocht. Uit de onderzoeksresultaten blijkt dat 63% van alle onderzochte CAO s (van toepassing op 51% van de werknemers) minstens één algemene doelstelling heeft. De verdeling van afspraken over algemene doelstellingen onder de steekproef CAO s is als volgt: 52% van de CAO s in het kader van preventie, 15% van de CAO s in het kader van ziekteverzuim, 26% van de CAO s in het kader van (re)integratie en 2% van de CAO s in het kader van arbeidsomstandigheden in het algemeen. Concrete doelstellingen komen relatief gezien minder vaak voor dan algemene doelstellingen. 3% van de onderzochte CAO s (van toepassing op 6% van de werknemers) heeft minstens één concrete doelstelling vastgelegd. Afspraken over concrete doelstellingen onder de steekproef CAO s zijn aangetroffen volgens deze verdeling: 2% van de CAO s in het kader van preventie, 2% van de CAO s in het kader van ziekteverzuim, 1% van de CAO s in het kader van (re)integratie. Er zijn geen concrete doelstellingen gevonden in het kader van arbeidsomstandigheden in het algemeen. De tweede helft van dit hoofdstuk gaat in op de CAO-afspraken ten aanzien van zes verschillende aspecten: voorlichting, scholing, (branche)loket, studie, arbodienstverlening en fondsen. Ongeveer een kwart tot eenderde van alle CAO s heeft minstens één bepaling over voorlichting, het verrichten van een studie/onderzoek en arbodienstverlening. i

6 Preventie 98% van de onderzochte CAO s (van toepassing op bijna 1% van de werknemers ) heeft één of meer afspraken met betrekking tot preventie. Dit hoofdstuk begint met de behandeling van een aantal afspraken over algemene maatregelen op het gebied van preventie. Een overzicht van de belangrijkste resultaten: 2% van de steekproef-cao s (van toepassing op 4% van de werknemers) heeft een afspraak over het creëren van een handicapvriendelijke werkomgeving. 12% van de onderzochte CAO s (van toepassing op 1% van de werknemers) heeft een of meerdere afspraken op het gebied van bedrijfsgeneeskundige voorzieningen in het kader van preventie. De meerderheid van de afspraken gaat over hulp door personen. Omdat de werkprocessen van bedrijven uit dezelfde branche veel op elkaar lijken is het bekend dat veel branches een model voor de opstelling van de RI&E en het plan van aanpak hebben. In 4% van de onderzochte CAO s zijn bepalingen aangetroffen die naar een model RI&E verwijzen. 2% van de steekproef-cao s heeft een bepaling waar naar een model plan van aanpak wordt gerefereerd. 41% van alle onderzochte CAO s (van toepassing op 38% van de werknemers) heeft minstens één afspraak over een PAGO. De meeste bepalingen gaan over de uitvoering van een PAGO op verzoek van de werkgever, aangetroffen in 24% van de steekproef- CAO s. In het kader van preventie van arbeidsongeschiktheid kan het van belang zijn om specifieke maatregelen ten aanzien van een aantal arbeidsrisico s in de RI&E en/of plan van aanpak te behandelen. Uit de onderzoeksresultaten blijkt dat 15% van alle onderzochte CAO s (van toepassing op 14% van de werknemers) afspraken over preventie en de aanpak van bepaalde arbeidsrisico s in de RI&E heeft. Ten aanzien van vergelijkbare afspraken in CAO s over het plan van aanpak zijn relatief gezien iets minder afspraken gevonden. In ongeveer 9% van de onderzochte CAO s (van toepassing op 16% van de werknemers) is afgesproken dat een aantal arbeidsrisico s in het plan van aanpak (uitgebreid) aan bod moeten komen. Ten aanzien van een aantal arbeidsrisico s is onderzocht of de CAO-bepalingen betrekking hebben op a) het nemen van maatregelen b) de effecten van de specifieke risico s voor de gezondheid of c) een combinatie van de twee eerder genoemde opties. De meeste CAO-bepalingen richten zich op de maatregelen ter bestrijding van de arbeidsrisico s maar er zijn ook CAO s waar zowel de maatregelen als de effecten worden beschreven. Er zijn geen afspraken gevonden die uitsluitend de effecten van bepaalde arbeidsrisico s in CAO s aangeven. Uit de onderzoeksresultaten kan geconcludeerd worden dat CAO-afspraken over ongewenste omgangsvormen relatief gezien het meest voorkomen (52% van de onderzochte CAO s, van toepassing op 57% van de werknemers). Ongeveer 4% van de onderzochte CAO s heeft minstens één bepaling over veiligheid en gevaarlijk werk, psychosociale arbeidsbelasting en/of veiligheid en preventie in het algemeen. ii

7 Ziekteverzuim Bijna alle onderzochte CAO s (99%) hebben afspraken over ziekteverzuim. In het kader van regelingen op het gebied van ziekteverzuimbegeleiding zijn meerdere soorten CAOafspraken te onderscheiden. 79% van alle onderzochte CAO s (van toepassing op 83% van de werknemers) heeft afspraken over ziekteverzuimbegeleiding. De meerderheid van de afspraken in het kader van ziekteverzuimbegeleiding gaan over twee soorten voorschriften. Dit zijn zowel bepalingen over procedurele voorschriften - zoals de administratieve verplichtingen van de zieke werknemer - (81 CAO s) als bepalingen over controlevoorschriften - onder andere ziekmelding van de werknemer aan de werkgever vóór 9. uur s ochtends - (6 CAO s). Arbeidsvoorwaardelijke stimulansen zijn maatregelen die de hoogte van het ziekteverzuim van een arbeidsorganisatie bedoelen te beïnvloeden door de werknemer te belonen (positieve stimulansen) en/of te straffen (negatieve stimulansen) en die gerelateerd zijn aan primaire of secundaire arbeidsvoorwaarden. Bovendien kunnen arbeidsvoorwaardelijke stimulansen verder worden onderverdeeld in twee andere categorieën: individuele en collectieve. 5% van alle onderzochte CAO s (van toepassing op eveneens 5% van de werknemers) heeft minstens één afspraak over positieve stimulansen voor de individuele werknemer. De meeste afspraken (5 CAO s) gaan over het toekennen van extra vakantiedagen bij (bijna) geen ziekteverzuim. 38% van de steekproef-cao s (van toepassing op 45% van de werknemers) heeft minstens één bepaling over negatieve arbeidsvoorwaardelijke stimulansen voor de individuele werknemer. De meeste negatieve stimulansen worden uitgedrukt in wachtdagen bij ziektemelding (35 CAO s). Een andere vorm van arbeidsvoorwaardelijke prikkels om ziekteverzuim tegen te gaan bestaat uit collectieve stimulansen. Ongeveer 3% van de onderzochte CAO s (van toepassing op 2% van de werknemers) gebruikt deze vorm van stimulansen. In 115 CAO's, van toepassing op 4,8 miljoen werknemers, komen afspraken voor over aanvulling van een uitkering in het kader van ziekte en arbeidsongeschiktheid (van 7 akkoorden is geen volledige en actuele CAO voorhanden of ontbreekt adequaat cijfermateriaal). Wat de aanvulling op de uitkering bij ziekte betreft, is in bijna alle onderzochte CAO's sprake van een aanvulling tot 1%. Een aanvulling op de WAOuitkering in het eerste WAO-jaar is vastgelegd in 83% van de onderzochte CAO's. De aanvulling loopt uiteen van 8% tot 1%. Voor het tweede WAO-jaar is in ruim 36% van de onderzochte CAO's een aanvulling geregeld. In het derde WAO-jaar is dat nog in 9 CAO's (8%) het geval. Gemiddeld bedraagt de aanvulling in het eerste WAO-jaar op basis van de CAO's met zo'n aanvulling 92%. In het tweede en derde WAO-jaar is dat respectievelijk 86% en 81%. In 15 CAO's (allen met een ingangsdatum vóór 1 januari 24) is sprake van een bovenwettelijke aanvulling in het 2 e ziektejaar die kan leiden tot een uitkering van 1%. In de 45 akkoorden die in 24 nieuw zijn afgesloten, zijn tot nu toe geen expliciete afspraken gemaakt die leiden tot toekenning van bovenwettelijke loondoorbetaling in het 2 e ziektejaar. Wel zijn in 2 van deze akkoorden afspraken gemaakt over aanpassing van iii

8 bestaande CAO-afspraken dan wel studie of overleg in het licht van de nieuwe regelgeving rond het 2 e ziektejaar. (Re)integratie De CAO-afspraken over (re)integratie van gedeeltelijk arbeidsgeschikten in 24 zijn in drie hoofdcategorieën onderverdeeld: reïntegratiebeleid, aanpassingsbeleid en integratiebeleid. In 84% van de onderzochte CAO's (78% van de werknemers) komen afspraken voor die passen binnen minstens één van deze drie categorieën. Hieronder een overzicht van de belangrijkste resultaten over (re)integratie: 79% van de onderzochte CAO s (van toepassing op 74% van de werknemers) heeft minstens één bepaling op het gebied van reïntegratiebeleid. Hiermee worden bedoeld algemene bepalingen over reïntegratie, afspraken over de Wet verbetering Poortwachter en/of afspraken in het kader van de Wet SUWI. 7% van de steekproef-cao s (van toepassing op 66% van de werknemers) heeft minstens één algemene bepaling over reïntegratie. De meerderheid van de algemene bepalingen over reïntegratie betreft het hebben van een actief herplaatsingsbeleid (48 CAO s), interne reïntegratie (42 CAO s) en/of externe reïntegratie (32 CAO s). 41% van de onderzochte CAO s (van toepassing op 39% van de werknemers) heeft minstens een bepaling op het gebied van de Wet verbetering Poortwachter. De meeste afspraken gaan over de aanvraag van een second opinion door de werknemer (3 CAO s) en de verlenging van de wachttijd voor de WAO (16 CAO s). 26% van de onderzochte CAO s (van toepassing op 23% van de werknemers) heeft minstens één afspraak op het gebied van de Wet SUWI. De meeste afspraken gaan over twee onderwerpen: ondersteuning aan de werknemer als reïntegratie bij huidige werkgever niet meer mogelijk is (14 CAO s) en concrete eisen aan reïntegratiebedrijven (17 CAO s). In 17% van de onderzochte CAO's (van toepassing op 1% van de werknemers) zijn afspraken op het gebied van aanpassingbeleid opgenomen. Over het algemeen gaat het om aanpassingsafspraken met een algemeen karakter waarin alleen de intentie van de werkgever om de werksituatie van de gedeeltelijke arbeidsgeschikte werknemer aan te passen wordt vermeld (19 CAO s). In enkele gevallen is een specifiekere afspraak gemaakt zoals bepalingen over revalidatie. In geen enkele onderzochte CAO zijn afspraken gemaakt over de aanpassing van de werkorganisatie van de arbeidsgehandicapte werknemer noch over bijscholing. In 39% van de onderzochte CAO's zijn afspraken over één of andere vorm van integratiebeleid opgenomen. Deze CAO's zijn van toepassing op 29% van de werknemers. Over een tweetal aspecten van het integratiebeleid zijn meer afspraken gemaakt dan over andere deelaspecten. Dit zijn algemene afspraken over integratiebeleid - waarin voornemens om deelname van gedeeltelijke arbeidsgeschikten op de arbeidsmarkt te stimuleren worden vermeld - (2 CAO's) en afspraken over gelijke kansen op aanstelling bij werving en selectie (16 CAO's). iv

9 Afspraken over convenanten in CAO s Zowel arboconvenanten als CAO-afspraken zijn instrumenten om op brancheniveau de arbeidsomstandigheden te verbeteren en het ziekteverzuim en de WAO-instroom te verminderen. In dit kader zijn 71 CAO s onderzocht voorkomende in sectoren waarin een convenant is afgesloten. In 35 CAO s (49%) van de onderzochte CAO s van toepassing op 1,8 miljoen werknemers (33%) is een afspraak met verwijzing naar een arbo-convenant waargenomen, een toename met 13 CAO s ten opzichte van 23 (22 CAO S). Dit betekent dat in iets meer dan de helft van de convenanttrajecten, te weten 57%,aandacht wordt besteed in de CAO. Uit de analyse blijkt verder dat er nu 3 CAO s zijn die integraal delen uit de convenanttekst in de CAO hebben opgenomen. In één geval (linnenverhuur-, wasserijbedrijven en textielreinigingsbedrijven) is men gekomen tot een specifieke arbo-cao waarin het convenant dan wel het verzuim, arbobeleid en maatregelen dienaangaande is neergelegd. Dit voornemen om de afspraken uit het convenant in een specifieke CAO vast te leggen bestaat ook bij CAOpartijen betrokken bij het arboconvenant voor de sector Koek en Snoep. Ontwikkelingen in de periode 2-24 Hoofdstuk zeven biedt o.a. een vergelijking op hoofdniveau van de huidige onderzoeksresultaten op het gebied van bovenwettelijke aanvullingen op uitkeringen en (re)integratie met de resultaten uit voorgaande CAO-onderzoeken. Hieruit is te zien dat: In de periode 2 24 zich geen substantiële wijzigingen hebben voorgedaan in de totaal gemiddelde bovenwettelijke uitkeringen in CAO s bij ziekte en arbeidsongeschiktheid. Het percentage CAO's met afspraken over (re)integratie in de afgelopen vijf jaar gestaag is toegenomen (van 62% in 2 tot 84% in 24). Op het gebied van aanpassingsbeleid is er een gemiddelde stijging van 1-2%-punten per jaar. Ten aanzien van integratiebeleid geldt na de stabiele periode 2-23 een daling van 13%-punten in 24. Reden voor deze afname is de daling in het aantal CAO s met een expliciet aanbod arbeidsplaatsen voor arbeidsgehandicapten. v

10 vi

11 1 INLEIDING 1.1 Doelstellingen van het onderzoek De onderwerpen preventie, ziekteverzuim en (re)integratie zijn nog nooit zo actueel geweest. Sinds 1 november 1999 is de nieuwe Arbeidsomstandighedenwet 1998 (Arbowet 1998) in werking getreden en zijn in verband daarmee ook het Arbobesluit, de Arboregeling en de Arbobeleidsregels per die datum ingrijpend gewijzigd. In 24 is de Arbowet 1998 geëvalueerd, onderzoek is verricht naar de werking van een aantal vernieuwingen in de wet. Bovendien hebben maatschappelijke, economische en politieke ontwikkelingen geleid tot een aanvulling van de wetgeving op het gebied van de terugdringing van ziekteverzuim en reïntegratie met onder andere de Wet verbetering Poortwachter (WvP) en de Wet Structuur Uitvoeringsorganisatie Werk en Inkomen (SUWI). De huidige afdeling CAO-onderzoek en beleidsinformatie (COB) - voorheen onderdeel van de Arbeidsinspectie - heeft in het verleden meerdere CAO-onderzoeken op het gebied van preventie, ziekteverzuim en (re)integratie uitgevoerd 1. Gezien de samenhang tussen de drie hiervoor genoemde onderwerpen zijn deze in één onderzoek gecombineerd om aan vijf doelstellingen te voldoen. Ten eerste, de presentatie van gegevens over CAO-afspraken met betrekking tot preventie, ziekteverzuim en (re)integratie met dezelfde dataverzamelingsperiode en afbakening. Ten tweede, analyse van afspraken in CAO s over een aantal kaderaspecten. Dit zijn aspecten die ten aanzien van alle drie hoofdonderwerpen - preventie, ziekteverzuim en (re)integratie - worden onderzocht, zoals CAO-bepalingen over voorlichting aan werknemers en/of werkgevers. Omdat deze aspecten niet altijd eenduidig zijn te relateren aan één van de drie hoofdonderwerpen van het onderzoek is gekozen voor een gezamenlijke analyse. Ten derde, een actualisatie van de in het verleden onderzochte aspecten en waar nodig een aanvulling. Ten vierde, het huidige onderzoek als een nulmeting gebruiken voor vervolgonderzoeken. Paragraaf 1.3 geeft aan ten aanzien van welke aspecten dit onderzoek een (gedeeltelijke) herhaling en/of een uitbreiding van voorgaande onderzoeken is. Als laatste, waar mogelijk de huidige resultaten vergelijken met cijfers uit voorgaande onderzoeken om ontwikkelingen te traceren. 1 In het kader van dit onderzoek is (Re)integratie een verzamelterm voor integratie, reïntegratie en aanpassingsbeleid. Reïntegratie heeft alleen betrekking op CAO-afspraken die bedoeld zijn om de gedeeltelijk arbeidsgeschikte/ arbeidsgehandicapte werknemer aan het werk te helpen, onafhankelijk of de werkhervatting binnen het bedrijf/branche (1 e spoor) of daarbuiten (2 e spoor) gebeurt. 1

12 Figuur 1.1. Terugdringing van ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid in CAO s: preventie, ziekteverzuim en (re)integratie TZAO* Preventie in CAO s + in CAO s over convenanten Ziekteverzuim in CAO s + in CAO s over convenanten (Re)integratie in CAO s + in CAO s over convenanten Algemene bepalingen over preventie Arbeidsrisico s en preventie (maatregelen/ effecten) Algemene bepalingen over verzuim (AV)-stimulansen +/- Bovenwettelijke aanvullingen op uitkeringen bij 1% arbeidsongeschikt heid Algemene bepalingen over reïntegratie Reïntegratie o.a. Wet verbetering Poortwachter /Wet SUWI Aanpassingsbeleid Integratiebeleid *TZAO = Terugdringing van ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid Zoals afgebeeld in figuur 1.1. hierboven zijn de onderwerpen preventie, ziekteverzuim en (re)integratie gerelateerd aan elkaar. De werkgever dient zoveel mogelijk preventieve maatregelen te nemen om de terugdringing van ziekteverzuim te bevorderen. Op het moment dat de werkgever uitval als gevolg van arbeidsongeschiktheid niet weet te voorkomen, gaat het ziekteverzuimbeleid van het bedrijf/organisatie/branche een leidende rol spelen o.a. met behulp van arbeidsvoorwaardelijke stimulansen. Aan de ene kant zal de werknemer zich moeten houden aan procedurele afspraken met betrekking tot de ziektemelding, anderzijds bij nakoming van de afspraken zal de werkgever meestal (bovenwettelijke) aanvullingen op de uitkering bij ziekte verlenen. Tegelijkertijd zijn er nog (re)integratieverplichtingen voor werkgever en werknemer (wettelijke verplichtingen). Deze cyclus herhaalt zich steeds en eindigt of met volledige arbeidsongeschiktheid of met (gedeeltelijke) herintreding in de arbeidsmarkt. In het kader van dit onderzoek zijn afspraken in CAO s inclusief afspraken over convenanten van belang. 1.2 Opzet van het onderzoek Dit rapport is opgebouwd uit zeven hoofdstukken. Hoofdstuk 1 begint met een korte beschrijving van de doelstellingen, opzet en afbakening van dit onderzoek. Hierna volgt een beschrijving van de gebruikte methodiek. Tot slot worden in paragraaf 1.5 de kernbegrippen van de rapportage nader toegelicht. 2

13 Hoofdstuk 2 geeft een analyse van CAO-afspraken op hoofdniveau met betrekking tot een aantal kaderaspecten van preventie, ziekteverzuim en (re)integratie. Hoofdstuk 3 geeft een overzicht van de belangrijkste onderzoeksresultaten over preventie. CAOafspraken over ziekteverzuim komen aan bod in hoofdstuk 4. Het vijfde hoofdstuk behandelt (re)integratie. Hoofdstuk 6 richt zich op de analyse van afspraken over convenanten in CAO s. Tot slot bevat hoofdstuk 7 een vergelijking van de huidige onderzoeksresultaten met resultaten uit voorgaande (deel)onderzoeken 1.3 Afbakening van het onderzoek Het onderzoek betreft een (gedeeltelijke) herhaling en waar nodig een uitbreiding van de volgende onderdelen uit de onderstaande SZW- rapportages 2 : 1) Aspecten van arbeidsomstandigheden in CAO s (1998): Onderzocht is in hoeverre afspraken zijn gemaakt in CAO s over een zevental onderwerpen van arbeidsomstandigheden. De geselecteerde en onderzochte onderwerpen betreffen fysieke belasting, fysische factoren, gevaarlijke stoffen, biologische agentia, werkdruk, seksuele intimidatie en agressie en geweld. 2) Arbobalans (22-24): Deze rapportage is een jaarlijks overzicht van de ontwikkelingen van de arbeidsomstandigheden en het arbeidsomstandigheden-beleid in Nederland. Hierin komen ook afspraken in CAO s over convenanten aan de orde. 3) Arbeidsvoorwaardelijke stimulansen (o.a. 24): Een onderzoek in het kader van het tegengaan van ziekteverzuim en instroom in de WAO via het CAO-beleid. Het betreft hier een inventarisatie van afspraken over arbeidsvoorwaardelijke stimulansen gericht op verzuim beheersing. 4) Voor- en najaarrapportages ( ): Deze rapportages bieden een beeld over de stand van zaken in CAO s met betrekking tot een aantal terugkerende onderwerpen. Daarnaast zal het onderzoek ingaan op de aanwezigheid van CAO-bepalingen over de volgende onderwerpen in het kader van (re)integratie: Afspraken in het kader van de Wet verbetering Poortwachter; Afspraken in het kader van de Wet Structuur Werk en Inkomen. Ten aanzien van alle onderwerpen geldt dat het onderzoek zich vooral richt op bovenwettelijke afspraken en/of afspraken die een nadere invulling geven van de wettelijke regelingen. Bepalingen die slechts bestaan uit het citeren van wettelijke 2 De steekproef van de CAO s gebruikt bij de hieronder genoemde rapportages wijkt af van de huidige steekproef. 3

14 teksten worden in principe niet meegenomen, evenmin als afspraken die vastleggen dat de CAO-partijen zich aan de (minimale) eisen van de wet houden. Het onderzoek beperkt zicht tot de analyse van verwijzingen naar convenanten en sociale en/of uitkeringsfondsen in CAO s. Er is geen onderzoek gedaan in de teksten van: Convenanten De huidige analyse beperkt zich tot afspraken in CAO s over convenanten. Voor meer informatie over afspraken in convenanten wordt verwezen naar de Jaarrapportage Arboconvenanten Sociale en/of uitkeringsfondsen Een dergelijke rapportage is al eerder uitgevoerd 4 en geeft onder andere een overzicht van sociale fondsen in het kader van werkgelegenheidsprojecten en de verbetering van de arbeidsomstandigheden. Daarnaast zal geen onderzoek worden gedaan in de teksten van: Arbo-CAO s Het fenomeen Arbo-CAO is een vrij recente ontwikkeling. Bekend is dat deze nog niet op grote schaal voorkomen. Bij vervolgonderzoeken zal hier expliciet aandacht aan worden besteed. 1.4 Methodiek van het onderzoek De rapportage geeft de stand van zaken medio juli 24 (dataverzamelingsperiode 1 juli tot en met 31 augustus 24, peildatum 12 juli 24). CAO-notities met een definitieve status behoorden ook tot de onderzoeksinformatiebronnen. Hierbij werd gebruik gemaakt van een standaardsteekproef, die naar werknemersaantallen een representatief beeld geeft van afspraken van toepassing op werknemers onder CAO, bestaande uit 122 CAO s (inclusief 13 overheidsakkoorden). Onder de steekproef vallen alle bedrijfstak-cao s met 1. of meer werknemers en alle ondernemings-cao s met 3. of meer werknemers. Gezamenlijk zijn deze steekproef-cao s van toepassing op ongeveer 5,2 miljoen werknemers. Zij vertegenwoordigen circa 85% van het totale aantal werknemers onder CAO in de markt-, overheid- en zorgsector. De hierna gepresenteerde gegevens van hoofdstuk 2 tot en met 7 hebben steeds betrekking op het aantal/percentage werknemers onder de onderzochte (steekproef-)cao s. Het onderzoek is gebaseerd op volledige CAO-teksten, inclusief préambules. Vergeleken met sommige andere onderzoeken, zoals de Voor- en najaarsrapportages CAO- 3 Jaarrapportage Arboconvenanten 23, Kamerstuk 23-24, 25883, nr. 25, Tweede kamer. 4 Smits,W. en Klaassen C., Sociale Fondsen 22: Baten, Lasten, Reserves en Doelstellingen tegen het licht, Directie Uitvoeringstaken en Arbeidsvoorwaardenwetgeving, Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, maart 24, Den Haag. 4

15 afspraken 5 waarbij ook de laatste ontwikkelingen (afspraken) van belang zijn, leent het onderwerp van dit onderzoek zich niet om ook (eerste) onderhandelingsresultaten of principeakkoorden in de beschouwing te betrekken. Uitzondering hierop vormen de arbeidsvoorwaardelijke regelingen van 5 overheidsakkoorden Provinciepersoneel, Rijkspersoneel, Defensie, Politie en Primair onderwijs. Ten aanzien van de hiervoor genoemde partijen wordt gerapporteerd op basis van de informatie uit de meest recente principeakkoorden omdat er geen gegevens met een definitieve- status beschikbaar waren. T.a.v. overheidsorganen geldt geen aanmeldingsplicht van nieuwe akkoorden bij het ministerie van SZW. De uitwerking van principeakkoorden in de definitieve CAOtekst kan anders zijn dan veelal onvolledige teksten van het principeakkoord doen vermoeden. Bijlage I geeft een overzicht van welke CAO s in het onderzoek zijn betrokken inclusief ingang- en expiratiedatum 6. In onderstaande tabel is de indeling van CAO s naar economische sector in beeld gebracht. Voor de presentatie van de gegevens is uitgegaan van de Bedrijfsindeling Kamers van Koophandel 23 (BIK 3). De CAO s zijn geclusterd in zeven sectoren: landbouw, industrie, bouwnijverheid, handel en horeca, vervoer en communicatie, zakelijke dienstverlening, en overige dienstverlening (waaronder de overheidssectoren). Tabel 1.2: Onderzochte CAO s naar economische sector Economische sector Aantal CAO s % Werknemers in steekproef- CAO s t.o.v. alle werknemers in Nederland onder CAO* Landbouw 5 96% Industrie 23 76% Bouwnijverheid 6 76% Handel en horeca 26 75% Vervoer & communicatie 16 85% Zakelijke dienstverlening 19 87% Overige dienstverlening 27 89% Totaal % *Bron: Arbeidsinspectie, Voorjaarsrapportage CAO-afspraken, Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, juni 24, Den Haag. 1.5 Kernbegrippen In het onderzoek zijn de volgende begrippen en hun definities gebruikt: Arbeid: elk lichamelijke of geestelijke inspanning die de werkgever van de werknemer verlangt. Arbeidsgehandicapte/gedeeltelijke arbeidsgeschikte werknemer: Het begrip arbeidsgehandicapt is o.a. van belang om aan te geven of een werknemer in aanmerking komt voor reïntegratiesubsidies. Uit de Wet REA volgt dat de 5 Zie de SZW- rapportages Voor- najaarsrapportage CAO-afspraken, Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, 2-24, Den Haag. 6 Uitzondering hierop vormen de analyses van paragraaf 4.4 Bovenwettelijke aanvullingen op uitkeringen en hoofdstuk 6 Afspraken over convenanten in CAO s waarvoor afwijkende steekproeven gelden. Bovendien worden in paragraaf 4.4 óók principeakkoorden meegenomen bij de beschrijving van de ontwikkelingen op het gebied van bovenwettelijke aanvullingen bij arbeidsongeschiktheid. 5

16 volgende personen automatisch (zonder beoordeling) voldoen aan het criterium werknemer met een arbeidshandicap. Het maakt niet uit of de werknemer daarbij volledig of gedeeltelijk arbeidsgeschikt is. Arbeidsgehandicapte/ gedeeltelijke arbeidsgeschikte werknemers kunnen onder andere zijn: a) Personen die recht hebben op een uitkering WAO, WAZ en WAJONG; b) Personen die recht hebben op een voorziening tot behoud, herstel of bevordering van de arbeidsgeschiktheid. Preventie: Hiermee worden bedoeld 2 soorten CAO-bepalingen. Ten eerste, afspraken die zich richten op het voorkomen van ziekteverzuim zoals bepalingen over beleid op het gebied van de veiligheid en gezondheid van de werknemer. Daarnaast, afspraken die zich richten op het voorkomen van een verslechtering van de gezondheid van arbeidsgehandicapten. (Re)integratie: verzamelterm voor reïntegratie, aanpassingsbeleid en integratie. Reïntegratie: Onder deze categorie vallen de CAO-afspraken die bedoeld zijn om de gedeeltelijk arbeidsgeschikte/arbeidsgehandicapte werknemer aan het werk te helpen, onafhankelijk of de werkhervatting binnen het bedrijf/branche (1 e spoor) of daarbuiten (2 e spoor) gebeurt. Voorbeelden hiervan zijn afspraken over omscholing en een actief herplaatsingsbeleid. Aanpassingsbeleid: De afspraken die onder deze categorie zijn gerangschikt, hebben betrekking op afstemming van de werksituatie op de arbeidsgehandicapte/gedeeltelijke arbeidsgeschikte werknemer. Dit betekent onder meer aanpassing van de werkplek, werkorganisatie en takenpakket of dergelijke van de werknemer. Integratie: Hieronder worden de afspraken verstaan die betrekking hebben op het aantrekken van gedeeltelijk arbeidsgeschikten /arbeidsgehandicapten. Hierbij kan onder meer worden gedacht aan afspraken over gelijke kansen bij aanstelling, het aanbieden van deeltijdfuncties, het streven naar een bepaald aantal of percentage arbeidsplaatsen, of om afspraken met een meer algemeen karakter. Effecten: (Medische) Klachten gerelateerd aan een arbeidsrisico. Maatregelen: Activiteiten ter voorkoming/vermindering van de effecten (zie hierboven) of klachten gerelateerd aan een arbeidsrisico. 6

17 2 KADERASPECTEN MET BETREKKING TOT PREVENTIE, ZIEKTEVERZUIM EN (RE) INTEGRATIE 2.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt op hoofdniveau ingegaan op een aantal CAO-afspraken die met betrekking tot de drie hoofdonderwerpen van deze rapportage - preventie, ziekteverzuim en (re)integratie - zijn onderzocht 7. In paragraaf 2.2 wordt een overzicht gegeven van in hoeveel CAO s een doelstelling is afgesproken. Paragraaf 2.3 geeft een beschrijving van gevonden CAO-afspraken ten aanzien van zes verschillende kaderaspecten Tot slot geeft paragraaf 2.4 een overzicht van de resultaten van alle (kader)aspecten. Bijlage II geeft een overzicht van de belangrijkste resultaten van hoofdstuk 2 naar economische sector. 2.2 Doelstellingen Doelstellingen worden bijna altijd vastgelegd in de préambule of in de inleiding van de CAO. Het gaat hier meestal om intentionele afspraken (algemene doelstellingen) zoals verbetering van de arbeidsomstandigheden. In sommige CAO s worden meer concrete doelstellingen geformuleerd zoals terugdringing van ziekteverzuim tot 4%. a) Algemene doelstellingen De CAO voor het Bouwbedrijf biedt een voorbeeld van een algemene doelstelling op het gebied van preventie: Partijen zullen extra aandacht besteden aan valgevaar en jongeren, naast de reeds door Arbouw ontwikkelde projecten Uit de hierna gepresenteerde tabel blijkt dat 63% van alle onderzochte CAO s (van toepassing op 51% van de werknemers) minstens één algemene doelstelling heeft. Iets meer dan de helft van de onderzochte CAO s (52%) heeft een algemene doelstelling in het kader van preventie. Daaronder vallen ook bepalingen over het uitvoeren van beleid ter bestrijding van seksuele intimidatie en/of ongewenste intimiteiten, aangetroffen in 29% (18/63) van de CAO s met algemene doelstellingen op het gebied van preventie. Tabel 2.1 Aantal CAO s met bepalingen (% CAO s) Algemene doelstellingen Preventie Ziekteverzuim (Re)integratie Arbo algemeen Totaal* Aantal CAO s Totaal 63/122 (52%) 18/122 (15%) 32/122 (26%) 2/122 (2%) 77/122 (63%) *N.B.: In sommige CAO s komen meerdere afspraken voor, zodat het totaal niet gelijk is aan de som van alle onderzochte aspecten. 7 Voor bepaalde soorten CAO-afspraken is een extra categorie geïntroduceerd Arbo algemeen. Hiermee worden bedoeld alle afspraken die over arbeidsomstandigheden in het algemeen gaan. 7

18 b) Concrete doelstellingen Concrete doelstellingen komen relatief gezien minder vaak voor dan algemene doelstellingen. Tabel 2.2 laat zien dat 3% van de onderzochte CAO s (van toepassing op 6% van de werknemers) minstens één concrete doelstelling heeft vastgelegd. Tabel 2.2 Aantal CAO s met bepalingen (% CAO s) Concrete doelstellingen Preventie Ziekteverzuim (Re)integratie Totaal* Aantal CAO s Totaal 2/122 (2%) 2/122 (2%) 1/122 (1%) 3/122 (3%) *N.B.: In sommige CAO s komen meerdere afspraken voor, zodat het totaal niet gelijk is aan de som van alle onderzochte aspecten. Ter illustratie een voorbeeld van één CAO-afspraak waarin concrete doelstellingen uit alle drie categorieën zijn geformuleerd. Onderstaande tekst is ontleend aan de CAO voor het Hoger Beroepsonderwijs (HBO): - de risicopopulatie met betrekking tot het arbeidsrisico psychische belasting met een percentage van ten minste 1 procent terug te dringen; - het ziekteverzuim te reduceren met 1 procent ten opzichte van het verzuimpercentage in 22; - ten minste 25 langdurige zieke werknemers (langer dan 13 weken ziek) geheel of gedeeltelijk te reïntegreren bij de eigen of een andere werkgever 2.2 Enkele kaderaspecten Paragraaf 2.3. geeft een overzicht van gevonden CAO-afspraken ten aanzien van zes verschillende kaderaspecten: voorlichting, scholing, (branche)loket, studie, arbodienstverlening en fondsen. a) Voorlichting Voorbeelden van voorlichting zijn o.a. leidraden, werkwijzers, instructies door leidinggevenden en alle vormen van voorlichting die éénmalig zijn of van korte duur en bovendien niet al te uitgebreid op een onderwerp ingaan. Ter illustratie een voorbeeld van een CAO-afspraak over schriftelijke voorlichting in het kader van preventie uit de CAO van de Grootwinkelbedrijven in levensmiddelen: CAO-partijen maken een brochure over CAO-afspraken inzake veiligheid in het kader van bewustwording van de winkelvloer 8

19 Uit tabel 2.3 hieronder blijkt dat ongeveer 38% van alle onderzochte CAO s (van toepassing op 37% van de werknemers) minstens één afspraak over voorlichting heeft. Relatief gezien komen deze afspraken het meest voor in de sector bouwnijverheid. Tabel 2.3 Aantal CAO s met bepalingen (% CAO s ) Voorlichting Preventie Ziekte-verzuim (Re)integratie Totaal* Aantal CAO s met afspraken Totaal 36/122 (3%) 5/122 (4%) 1/122 (8%) 46/122 (38%) *N.B.: In sommige CAO s komen meerdere afspraken voor, zodat het totaal niet gelijk is aan de som van alle onderzochte aspecten. De meeste afspraken gaan over voorlichting op het gebied van preventie (3% van de onderzochte CAO s). In het kader van dit onderzoek is ook nagegaan over welke vormen van voorlichting de CAO-afspraken gingen: schriftelijk, mondeling, een combinatie van schriftelijk en mondeling of een andere vorm (restcategorie). Uit deze analyse blijkt dat de meerderheid van de steekproef-cao s geen nadere specificatie van de vorm van voorlichting aangeeft. In het geval van de grootste groep CAO-bepalingen - voorlichting op het gebied preventie - is de verdeling als volgt: 83% van CAO s heeft geen specificatie over de vorm van voorlichting, in 6% van de gevallen is de informatieverstrekking zowel schriftelijk als mondeling, in 8% van de CAO s is de voorlichting schriftelijk en in 3% van de afspraken wordt mondeling voorlichting gegeven. b) Scholing Afspraken over scholing zijn onder andere cursussen, het behalen van diploma s of certificaten en alle varianten van verlening van deskundigheid van lange duur en/of met een vaste frequentie. In het kader van dit onderzoek is nagegaan op wie de afspraken over scholing gericht zijn: de werknemers, de werkgevers of beide groepen. Een CAObepaling over scholing aan werknemers op het gebied van preventie is bijvoorbeeld terug te vinden in de CAO voor de Meubelindustrie en meubileringsbedrijven: Productiemedewerkers die nieuw intreden in de bedrijfstak en geen beroepsopleiding in het kader van de Wet Educatie Beroepsonderwijs hebben gevolgd, zijn verplicht binnen 3 maanden na aanstelling een cursus Veilig en Gezond Werken te volgen Ongeveer 7% van alle onderzochte CAO s (van toepassing op 6% van de werknemers) heeft afspraken over scholing. Er zijn geen afspraken over scholing aangetroffen in de sectoren landbouw, vervoer en communicatie en overige dienstverlening. Naar werknemers bezien komen dit soort afspraken het meest voor in de bouwnijverheid (van toepassing op 44% van de werknemers in deze sector). 9

20 Tabel 2.4 Aantal CAO s met bepalingen (% CAO s) Scholing Preventie Ziekteverzuim (Re)integratie Totaal* Aantal CAO s met afspraken Totaal 7/122 (6%) 1/122 (1%) 1/122 (1%) 8/122 (7%) *N.B.: In sommige CAO s komen meerdere afspraken voor, zodat het totaal niet gelijk is aan de som van alle onderzochte aspecten. Tabel 2.4. hierboven geeft een overzicht van de aangetroffen CAO-afspraken op het gebied van scholing naar onderwerp. Ook ten aanzien van deze kaderbepaling kan geconcludeerd worden dat de meeste CAO-bepalingen onder de categorie preventie vallen (6%). c) (Branche)loket Het gaat hier om voorzieningen die ondersteuning bieden aan bedrijven/organisaties bij de uitvoering van activiteiten op het terrein van preventie, (re)integratie en ziekteverzuim. Binnen dit onderwerp is ook gekeken naar de functie van het loket: (Virtueel) meld-, gegevens-, administratief loket (ziekmelding); Kennis en informatiecentrum /helpdesk (voorlichting en advies); Regieloket (van centrale inkoop, uitvoering tot opdrachtgever); Overige functie(s). De CAO voor de Doe-het-zelfbranche heeft een afspraak over een (branche)loket op het gebied van preventie en (re)integratie: Bij het Hoofdbedrijfschap Detailhandel is een projectgroep Aan t werk met bijbehorende helpdesk ingesteld. Deze projectgroep heeft tools, checklists en andere instrumenten ontwikkeld die werkgever en werknemer behulpzaam kunnen zijn bij preventie en reïntegratie... Tabel 2.5 Aantal CAO s met bepalingen (% CAO s) (Branche)loket Preventie Ziekteverzuim (Re)integratie Totaal* Aantal CAO s Totaal 1/122 (8%) 3/122 (3%) 7/122 (6%) 14/122 (12%) *N.B.: In sommige CAO s komen meerdere afspraken voor, zodat het totaal niet gelijk is aan de som van alle onderzochte aspecten. Zoals tabel 2.5 laat zien heeft 12% van de onderzochte CAO s (van toepassing op 8% van de werknemers) minstens een bepaling over een (branche)loket. De meeste afspraken zijn in te delen onder de categorieën preventie en/of (re)integratie. In de 1

21 sectoren landbouw en zakelijke dienstverlening zijn geen afspraken over brancheloketten gevonden. Tabel 2.6 Aantal CAO s met bepalingen (% CAO s) Functie v.h. loket Aantal CAO s (% CAO s) (Virtueel ) meld-, gegevens-, administratief loket (ziektemelding) Kennis en informatiecentrum/ helpdesk (voorlichting en advies) 7 Regieloket (van centrale inkoop, uitvoering tot opdrachtgever) Combinatie van meld-,kennis- en regieloket 3 Anders 2 Niet gespecificeerd 2 Totaal 14/122 (12%) Bovendien is ook de functie van de loketten onderzocht. De meerderheid van de loketten opereert als kennis en informatiecentrum en/of helpdesk. Tabel 2.6 hierboven biedt een overzicht van de verdeling naar functie van het loket. d) Studie/onderzoek Hiermee worden bedoeld CAO-afspraken over een studie, enquête, onderzoek of projectgroep waar in opdracht van de CAO-partijen - onafhankelijk van wie de uitvoerende organen zijn - informatie over een onderwerp zal worden verzameld. Ter illustratie een voorbeeldbepaling uit de CAO voor de Verblijfsrecreatie en Zweminrichtingen in het kader van ziekteverzuim over de combinatie feitelijke huidige situatie binnen het bedrijf/branche en mogelijke maatregelen : Periodiek een onderzoek onder werknemers en werkgevers te laten doen naar ziekteverzuim in de sector. De onderzoeksopdracht betreft het verschaffen van basiscijfermateriaal rond ziekte; het verstrekken van informatie over oorzaken dient conclusies op te leveren over de noodzakelijke preventiemaatregelen Tabel 2.7 Aantal CAO s met bepalingen (% CAO s) Studie/onderzoek Preventie Ziekteverzuim Feitelijke huidige situatie binnen het bedrijf/branche (Re)- integratie Arbo algemeen Mogelijke maatregelen binnen het bedrijf/branche 1 Combinatie feitelijke situatie & mogelijke maatregelen Overige onderwerpen Niet gespecificeerd Totaal* 45/122 33/122 13/122 16/122 1/122 (37%) (27%) (11%) (13%) (1%) *N.B.: In sommige CAO s komen meerdere afspraken voor, zodat het totaal niet gelijk is aan de som van alle onderzochte aspecten. 11

22 Uit tabel 2.7 is te zien dat 37% van alle onderzochte CAO s (van toepassing op 33% van de werknemers) bepalingen heeft over een studie of onderzoek. De meerderheid van de studies richt zich op de preventieve aspecten (27%). Binnen deze groep heeft driekwart van de CAO s afspraken die binnen de categorie overige vallen. Voorbeelden hiervan zijn bepalingen over studies met betrekking tot onderwerpen op het gebied van preventie zoals onderzoeken naar werkdruk, waar alleen het onderwerp maar niet de doelstellingen van de studies worden vermeld. Verder blijkt ook dat binnen de drie eerste categorieën van studies/onderzoeken de combinatie onderzoek naar de feitelijke situatie en de mogelijke maatregelen het meest is aangetroffen. De helft van alle CAO s in de sectoren bouwnijverheid en vervoer en communicatie heeft minstens een bepaling over het (laten) verrichten van een studie/onderzoek. Afspraken over studies/onderzoeken komen, naar werknemers bezien, het meest voor in de landbouw en visserij (van toepassing op 68% van alle werknemers in deze sector). e) Arbodienstverlening Volgens art. 14 van de Arbowet moet iedere werkgever deskundigen inschakelen die hem bijstaan bij de uitvoering van zijn verplichtingen op grond van deze wet. Voor de uitvoering van sommige taken (o.a. het verrichten en opstellen van een RI&E) mag de werkgever alleen gebruik maken van een gecertificeerde Arbodienst. Bovendien heeft de ondernemingsraad op grond van art. 27 lid 1 sub d van de Arbeidsomstandighedenwet recht op instemmingsrecht ten aanzien van de keuze van Arbodienst. Hieronder een voorbeeld van een afspraak over arbodienstverlening uit de CAO voor de Bouw UTA, type (re)integratie: Werkgevers zijn verplicht zich aan te sluiten bij een reïntegratiebedrijf. Een werknemer waarvan de werkgever na 14 weken geen reïntegratieplan heeft opgesteld of activiteiten ontplooid, krijgt het recht om naar een erkend reïntegratiebedrijf te gaan voor opleiding, begeleiding en bemiddeling 26% van de onderzochte CAO s (van toepassing op 26% van de werknemers) heeft minstens een bepaling over de arbodienstverlening. Verder blijkt uit tabel 2.8 dat de meeste afspraken (22%) de dienstverlening op het gebied van (re)integratie betreffen en voornamelijk onder de categorie overige afspraken. Onder overige afspraken vallen alle CAO-bepalingen die niet direct met de inkoop van diensten te maken hebben, onder andere specifieke criteria waar (re)integratiebedrijven aan moeten voldoen. Voorbeelden van eisen waaraan de arbodiensten moeten voldoen zijn kwaliteitseisen zoals certificering en in het bezit zijn van een keurmerk (21 van de 25 CAO s met afspraken over arbodienstverlening in het kader van (re)integratie hebben afspraken over kwaliteitseisen). Relatief gezien komen CAO-bepalingen over arbodienstverlening het meest voor in de bouwnijverheid en in de landbouw en visserij. 12

23 Tabel 2.8 Aantal CAO s met bepalingen (% CAO s) Arbodienstverlening Preventie Ziekteverzuim (Re)integratie Arbo algemeen Inkoop van diensten Overige afspraken Combinatie inkoop & anders Totaal* 32/122 (26%) 11/122 (9%) 7/122 (6%) 27/122 (22%) 1/122 (1%) *N.B.: In sommige CAO s komen meerdere afspraken voor, zodat het totaal niet gelijk is aan de som van alle onderzochte aspecten. f) Fondsen In het kader van dit onderzoek is ook gekeken naar afspraken in CAO s over fondsen. Als hoofdtypen 8 van fondsen worden sociale fondsen en uitkeringsfondsen onderscheiden. Binnen de sociale fondssoorten zijn er de volgende soorten: Algemene Sociale fondsen; Opleidings- en scholingsfondsen; Werkgelegenheidsfondsen; Kinderopvangfondsen; Overige fondsen, b.v. in verband met de goede uitvoering van de CAO. Er zijn vijf soorten uitkeringsfondsen : VUT-fondsen; WAO- aanvullingsfondsen; WW- aanvullingsfondsen; Aanvullingsfondsen in verband met tijdelijke arbeidsongeschiktheid; Fondsen ter leniging van loonaanspraak i.v.m. faillissement werkgever, economische bedrijfsslapte en z.g. onwerkbaar weer/vorstverlet. Gegeven de afbakening van het onderzoek zijn beide type fondsen van belang en is gekozen voor een gecombineerde weergave van onderzoeksresultaten. Ter illustratie een afspraak over een fonds - type ziekteverzuim en (re)integratie - uit de CAO voor het Schilders-, afwerkings- en glaszetbedrijf: 8 Zie: Smits, W., Sociale Fondsen financieel bezien: Een onderzoek naar de baten, lasten en reserves van sociale fondsen in 1999, Arbeidsinspectie, Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, september 22, Den Haag. 13

24 Er bestaat een fonds, ter voorziening in de betaling van aanvullende uitkeringen aan werknemers, die een uitkering ingevolge de Wet op Arbeidsongeschiktheidsverzekering, de Ziektewet of de Werkloosheidwet ontvangen, te weten de stichting Aanvullingsfonds werknemers-verzekeringen voor de Afbouwbedrijfstakken, gevestigd te Rijswijk (ZH) Uit tabel 2.9 blijkt dat 12% van alle onderzochte CAO s (van toepassing op 16% van de werknemers) minstens één afspraak hebben over de oprichting/doel van een fonds, met betrekking tot een of meer van de hoofdonderwerpen van deze rapportage. Het zijn voornamelijk fondsen op het gebied van (re)integratie (11% van de onderzochte CAO s). Uit de analyse naar sector blijkt dat alle landbouw-cao s minstens een bepaling over fondsen hebben. In de sector vervoer en communicatie zijn geen afspraken hierover gevonden. Tabel 2.9 Aantal CAO s met bepalingen (% CAO s) Fondsen Preventie Ziekteverzuim (Re)integratie Arbo algemeen Totaal* Aantal CAO s Totaal 8/122 (7%) 7/122 (6%) 13/122 (11%) 7/122 (6%) 15/122 (12%) *N.B.: In sommige CAO s komen meerdere afspraken voor, zodat het totaal niet gelijk is aan de som van alle onderzochte aspecten. g) Overige( kader)aspecten In het kader van dit onderzoek zijn geen CAO-afspraken gevonden over de thema s: demedicalisering 9 en bepalingen met betrekking tot de (economische) relatie tussen kwaliteit van de arbeid en arbeidsproductiviteit. 2.4 Een overzicht van de resultaten m.b.t. alle (kader)aspecten Tot slot een weergave van alle kaderbepalingen van dit hoofdstuk op hoofdniveau. Uit figuur 2.1. kan geconcludeerd worden dat CAO-afspraken over algemene doelstellingen relatief het meest voorkomen (63% van de onderzochte CAO s, van toepassing op 51% van de werknemers). Ongeveer een kwart á eenderde van alle CAO s heeft minstens één bepalingen over voorlichting, het verrichten van een studie/onderzoek en arbodienstverlening. 9 Demedicalisering: Alternatieven voor overmatige bemoeienis van de geneeskunde zoals bijvoorbeeld mediation. Mediation: is het gezamenlijk oplossen van een geschil met de hulp van een neutrale professional (de mediator). Dit omvat ook afspraken tussen leidinggevende en werknemers, o.a. CAO-bepalingen waarin is opgenomen dat werkgever en werknemer bij een conflict eerst met elkaar in gesprek moeten zijn geweest. 14

25 Figuur 2.1 % CAO s met (kader)bepalingen (EODXZ, % werknemers (oranje) 7% 63% % CAO's/ % werknemers 6% 5% 4% 3% 2% 1% 51% 6% 3% 38% 37% 7% 6% 12% 8% 37% 33% 26% 26% 16% 12% % Algemene doelstellingen Concrete doelstellingen Voorlichting Scholing (Branche)loket Studie/onderzoek Arbodienstverlening Fondsen (Kader)aspecten 15

26 16

27 PREVENTIE 3.1 Inleiding Dit hoofdstuk biedt een overzicht van de specifieke CAO-bepalingen met betrekking tot het onderwerp preventie. Paragraaf 3.2. behandelt een aantal afspraken over algemene maatregelen op het gebied van preventie terwijl paragraaf 3.3 zich richt op maatregelen ter vermindering/bestrijding van een aantal arbeidsrisico s. Tijdens de analyse van de resultaten over de specifieke arbeidsrisico s zal steeds worden aangegeven of de aangetroffen CAO-afspraken alleen over maatregelen gingen of ook de effecten van de verschillende risico s werden beschreven 1. Bijlage III geeft een overzicht van de belangrijkste resultaten van hoofdstuk 3 naar economische sector. Tabel 3.1 Aantal en % CAO s met minstens een afspraak over preventie naar sector en % werknemers met minstens een afspraak Economische sector Aantal CAO s met minstens één bepaling over preventie % CAO s uit de steekproef met minstens een bepaling % Werknemers met minstens een afspraak Landbouw en visserij 5/5 1% 1% Industrie 22/23 96% 99% Bouwnijverheid 6/6 1% 1% Handel en horeca 25/26 96% 98% Vervoer en communicatie 16/16 1% 1% Zakelijke dienstverlening 18/19 95% *1% Overige dienstverlening 27/27 1% 1% Totaal 119/122 98% *1% N.B.: * Percentage werknemers afgerond tot 1%. Uit tabel 3.1 blijkt dat in 98% van de onderzochte CAO s (van toepassing op afgerond 1% van de werknemers) afspraken met betrekking tot preventie zijn aangetroffen. 3.2 Algemene preventiemaatregelen a) Handicapvriendelijke werkomgeving Het gaat hier om a) het verlenen of verbeteren van faciliteiten b) om aanpassingen van het takenpakket of c) aanpassingen van de werktijd - van gedeeltelijke arbeidsgehandicapte/arbeidsgeschikte werknemers. Anders dan in hoofdstuk 5 staan hier centraal de afspraken in het kader van preventie (voorkomen dat de gezondheid van de werknemer verder op achteruit gaat) en niet in het kader van (re)integratie (om de participatie van arbeidsgehandicapten/gedeeltelijke arbeidsgeschikten te bevorderen). 1 N.B.: CAO-afspraken die slechts verwijzen naar arbeidsrisico s in de functieomschrijvingen van de verschillende beroepen maar geen specifieke maatregelen of effecten noemen worden niet meegeteld. 17