Het onderzoek is gebaseerd op de financiële jaarverslagen over 1999 van alle 55 grote, avv'de sociale fondsen 2

Transcriptie

1 1 SOCIALE FONDSEN FINANCIEEL BEZIEN, een onderzoek naar de baten en lasten van avv'de sociale fondsen in Inleiding Sociale fondsen zijn in brede zin gericht op een goede werking van een bedrijfstak. Het zijn bij CAO ingestelde regelingen. De doelstellingen van deze soort fondsen hebben onder meer betrekking op het realiseren van voorzieningen op het vlak van kinderopvang voor werknemers, het aanbieden van bedrijfstakgerichte opleidingen voor werknemers en de verbetering van de arbeidsomstandigheden in de ondernemingen van de bedrijfstak. De politieke en maatschappelijke belangstelling voor deze instellingen is de laatste tijd groeiende. Regelmatig verschijnen er berichten in de pers en ook in de politiek staan fondsen in toenemende mate op de agenda. Vaak gaat het daarbij om de financiële positie van deze instellingen. Er heerst de algemene indruk is dat er in deze fondsen veel geld omgaat. Maar actuele feitelijke totaal-informatie hieromtrent is vrijwel niet beschikbaar 1. Deze groeiende belangstelling enerzijds en het ontbreken van financiële informatie anderzijds hebben ertoe geleid dat de Arbeidsinspectie een nieuw onderzoek naar de baten en lasten en het vermogen van sociale fondsen heeft uitgevoerd. In dit rapport wordt daarvan verslag gedaan. De opzet van de rapportage is als volgt. In het volgende hoofdstuk wordt ingegaan op de afbakening van het onderzoek. In hoofdstuk 3 wordt vervolgens een totaaloverzicht gepresenteerd van de baten en lasten van de sociale fondsen. In het vierde hoofdstuk worden de baten nader bekeken. Hoofdstuk 5 spitst zich toe op de lasten. In hoofdstuk 6 gaat het vervolgens om het verschil tussen baten en lasten en om het vermogen van de fondsen. 2 Afbakening van het onderzoek Het onderzoek is gebaseerd op de financiële jaarverslagen over 1999 van alle 55 grote, avv'de sociale fondsen 2 Groot wil in dit verband zeggen, dat de reguliere CAO betrekking heeft op 5 of meer werknemers 3. Sociale fondsen verbonden aan reguliere CAO's met minder dan 5 werknemers blijven derhalve buiten het onderzoek. Tevens gaat het om sociale fondsen die algemeen verbindend zijn verklaard en die derhalve, op grond van het toetskader avv, verplicht zijn om na het boekjaar een financieel jaarverslag aan de Arbeidsinspectie toe te sturen. Dit impliceert dat sociale fondsen verbonden met ondernemings-cao's niet in het onderzoek zijn betrokken. Ook sociale fondsen waarvoor geen avv heeft plaatsgevonden (of omdat er geen avv-verzoek is ingediend of omdat het De Arbeidsinspectie heeft voor het laatst in 1997 gerapporteerd over de inkomsten en bestedingen van O&O-fondsen. Zie de Voorjaarsrapportage CAO-afspraken Naast de sociale fondsen zijn er ook nog zogenoemde uitkeringsfondsen. Deze zijn (meestal) gericht op het verstrekken van een bovenwettelijke uitkering, bijvoorbeeld bij ziekte of werkloosheid of vervroegde uittreding (VUT-fondsen). Vanwege het eenduidige doel en de eenduidige voorwaarden waaronder uit deze fondsen uitkeringen aan werknemers worden verstrekt, zijn deze fondsen buiten dit onderzoek gebleven. Hiermee wordt aangesloten bij de gangbare onderzoeksbenadering van de Arbeidsinspectie bij CAOonderzoek, waarbij ook de grootste reguliere CAO's worden onderzocht. Met die benadering wordt ongeveer 85% van alle werknemers onder CAO bereikt.

2 2 avv-verzoek is afgewezen), zijn buiten beschouwing gebleven. Een voorbeeld hiervan is het sociale fonds voor het schoonmaak- en glazenwassersbedrijf. Dergelijke fondsen zijn buiten het onderzoek gehouden, omdat deze fondsen niet verplicht zijn een financieel jaarverslag naar de Arbeidsinspectie te sturen en de Arbeidsinspectie derhalve ook niet over deze jaarverslagen beschikt. Schematisch ziet de afbakening er als volgt uit: fondsen: X + 88 Uitkeringsfondsen: X Sociale fondsen: 88 Geen avv: 33 Wel avv: 55 De gegevensverzameling in dit onderzoek is gebaseerd op de financiële jaarverslagen van de sociale fondsen. Waar nodig is telefonisch contact opgenomen met een contactpersoon voor een fonds voor een nadere toelichting. De baten en lasten van de fondsen zijn in diverse categorieën ondergebracht. Zo zijn de baten bijvoorbeeld onderscheiden in bijdragen van partijen (voornamelijk premieinkomsten) en subsidies van overheid en ESF. De lasten zijn onderverdeeld in bijvoorbeeld lasten ten behoeve van Opleiding & Ontwikkeling, kinderopvang en activiteiten van werkgevers- en werknemersorganisaties. In het algemeen boden de jaarverslagen voldoende informatie om de toedeling aan de onderscheiden categorieën mogelijk te maken. Dat neemt niet weg dat soms toch eigen beslissingen moesten worden genomen. Bij die beslissingen zijn de volgende twee beginselen gehanteerd. In de eerste plaats is de toedeling geschiedt op basis van de meest waarschijnlijke categorie. Een voorbeeld hiervan is PM In de tweede plaats heeft toedeling plaatsgevonden aan de categorie op grond waarvan de kosten zijn gemaakt. Onderzoekskosten bijvoorbeeld, zijn in beginsel gerekend tot de categorie activiteiten voor de voorbereiding, uitvoering of evaluatie van de CAO. Als het echter onderzoekskosten betrof voor het opzetten van een opleidings- en ontwikkelingsproject (O&O), dan zijn de lasten tot de categorie Opleiding & Ontwikkeling gerekend.

3 3 3 Totaaloverzicht baten en lasten van sociale fondsen In onderstaande tabel is een totaaloverzicht opgenomen van de baten en lasten van de 55 onderzochte financiële jaarverslagen. Tabel 1 Totaaloverzicht baten en lasten sociale fondsen in 1999 Baten/lasten in % Totaalbedragen (x 1) Baten bijdragen van partijen (premies) subsidie ESF subsidie overheid rente overige baten Totaal baten Lasten uitvoering van de CAO Opleiding & Ontwikkeling werkgelegenheid arbeidsomstandigheden kinderopvang overige doelstellingsactiviteiten bijdrage werkgeversorganisaties bijdrage werknemersorganisaties administratiekosten overige lasten Totaal lasten 88, 1,8,7 5,3 4,1 3,1 55,9 1,3 3,4 4,7 3,8 5,7 6,2 5,5 1, , ,1 Saldo baten - lasten ,1 Reserves vrije reserve ,7 totale reserve , De baten en lasten van de 55 onderzochte sociale fondsen bedragen ruim 1 miljard gulden. De belangrijkste baten zijn de bijdragen van partijen (vooral premies). Deze bedragen 88% van de totale baten. Subsidies (overheid + ESF) vormen 2,5% van de baten. De belangrijkste lasten zijn de lasten voor Opleiding & Ontwikkeling (55,9%) en werkgelegenheid (1,3%), samen goed voor 2/3 e deel van de totale lasten. De lasten ten behoeve van de uitvoering van de CAO, arbeidsomstandigheden, kinderopvang en overige doelstellingen bedragen 15% van de totale lasten. De bijdragen aan activiteiten van werkgevers- en werknemersorganisaties zijn min of meer gelijk en zijn te zamen bijna 12% van de totale lasten. De overige lasten (administratiekosten en overige lasten) bedragen 7% van de totale lasten. Het jaar 1999 werd afgesloten met een voordelig saldo van ruim 25 miljoen gulden (ofwel 2,5% van de totale baten). Hierdoor is de totale reserve van de 55 sociale fondsen in 1999 gegroeid naar bijna 1 miljard gulden. Ongeveer 1/3 e deel hiervan is gebonden aan bepaalde doelstellingen van de fondsen; het andere deel is vrije reserve.

4 4 Baten en lasten naar economische sectoren De 55 onderzochte fondsen komen met name voor in de sectoren industrie (16 fondsen) en handel en horeca (25 fondsen). In de sector zakelijke dienstverlening zijn geen avv'de sociale fondsen aangetroffen. De verdeling van de totale baten en lasten over de economische sectoren is in tabel 2 weergegeven. Tabel 2 Verdeling van baten en lasten van sociale fondsen over economische sectoren (in mln.) Economische sector Aantal fondsen Aantal werknemers Baten Lasten Saldo Reserve landbouw industrie bouw handel en horeca vervoer zakelijke dienstverl. overige dienstverl ,5 36,3 39, 162,9 69,3 28,1 22,3 39,1 439, 149, 66, 25,9 4,2 51,2-49, 13,9 3,3 2,2 43,9 261,6 429,9 23,7 1,9 25,5 Totaal ,1 1.11,4 25,7 993,4 De tabel laat zien, dat in de sector handel en horeca weliswaar de meeste avv'de sociale fondsen voorkomen, maar dat in de sectoren industrie en bouw de baten en lasten van de fondsen het hoogst zijn. In de sectoren landbouw en overige dienstverlening zijn deze het laagst. Het saldo van baten en lasten is in bijna alle sectoren positief. Alleen in de bouw overtreffen de lasten de baten. Dat neemt niet weg dat in die sector de reserves het hoogst zijn (PM: nog in de tabel opnemen). Baten en lasten naar type fonds Eenzelfde overzicht als boven naar economische sector is gemaakt, kan ook worden gemaakt naar type sociaal fonds. In tabel 3 is dit weergegeven. Tabel 3 Verdeling van baten en lasten van sociale fondsen naar type fonds (in mln.) Type fonds Aantal fondsen Baten Lasten Saldo Reserve Arbeidsomstandigheden Algemeen sociaal fonds Kinderopvang O&O Werkgelegenheid Divers ,8 21,4 52,3 629,9 4,4 4,2,8 193,9 24,4 79,9 49,9 32,5, 16,6 27,9-16,9-9,5 7,7 17, 126,3 5,4 723,6 65,8 55,5 Totaal ,1 1.11,4 25,7 993,4 Toelichting op de tabel: PM 1 meeste fondsen zijn Algemeen sociaal fonds en O&O-fonds 2 grootste en kleinste fonds naar baten 3 idem naar lasten 4 saldo 5 reserve

5 5 Tabel: verdeling van baten over typen sociale fondsen (x f. mln.) fondstype bijdragen subsidie fin. baten overige baten totaal Algemeen Sociaal Fonds 195,6,4 8,7 5,7 21,4 O & O-fonds 63,6 25,1 4,6 23,6 692,9 Werkgelegenheidsfonds 33,7 2,5 4,1, 4,4 Arbeidsomst. Fonds,,4,4,,8 Kinderopvangfonds 45,9 6,,4, 52,3 Overige 33,4 5,5 1,2,1 4,2 totaal 912,2 39,9 55,5 23,5 137,1 De baten zijn onderscheiden in 5 categorieën. In het onderstaande worden deze categorieën toegelicht en wordt ingegaan op de overeenkomsten en verschillen per economische sector en type sociaal fonds. Bijdrage van partijen De belangrijkste bate blijkt de bijdrage van partijen te zijn. Deze categorie bestaat voornamelijk uit premies. Maar ook incidentele bijdragen van werkgevers zoals schenkingen, werkgeversbijdragen in de kosten van Opleiding & Ontwikkeling, en nagekomen bedragen van voorafgaande jaren vallen hieronder. 88% van alle baten zijn van partijen afkomstig. Naar economische sector bezien geldt voor alle sectoren dat de bijdrage van partijen de belangrijkste bron is. Het aandeel van de bijdrage van partijen loopt echter uiteen van 74,9% in de sector overige dienstverlening tot 98% in de sector vervoer. In laatstgenoemde sector zijn er dus geen noemenswaardige andere soorten baten. In de sector overige dienstverlening vormen echter subsidies ook een belangrijke categorie: 21,3% van de baten valt in deze categorie. Ook naar type fonds is de bijdrage van partijen de belangrijkste bate. PM: nader uitwerken. Subsidies Rijk, ESF en andere instellingen Onder de subsidies vallen de bijdragen van het Rijk, het ESF en andere fondsen en organisaties. De subsidies van het Rijk en het ESF hadden in de meeste gevallen betrekking op werkgelegenheidsprojecten. De subsidies maken geen groot deel uit (2,5%) van de totale baten. Dat geldt voor vrijwel alle economische sectoren (met uitzondering van de sector overige dienstverlening, zie boven). De subsidies van het Rijk komen alleen voor in de sectoren industrie en handel en horeca. De ESF-subsidies komen daarnaast ook voor in de bouw. Naar type fonds komen de subsidies vooral terecht bij PM: uitwerken Rente De renteopbrengsten bedragen 5,3% van de totale baten. De hoogte van de rente die fondsen ontvangen, wordt mee bepaald door de gehanteerde beleggingswijze van de middelen waar een fonds over beschikt (direct opneembaar, kort- of langlopende spaarrekeningen, obligaties, aandelen). De renteopbrengsten afgezet tegen de totale omvang van de reserves laat een rentepercentage van 5,7% zien.

6 6 Naar economische sector zijn er verschillen te zien in het aandeel van de renteopbrengsten in de totale baten. Het aandeel is het hoogst in de sector bouw (6,8%) en het laagste in de sectoren overige dienstverlening (1,3%) en vervoer (1,6%). Dit kan samenhangen met de omvang van het vermogen in deze twee sectoren. PM: uitzoeken: de omvang van het vermogen kan klein zijn, waardoor de mogelijkheden om geld te beleggen in aandelen of obligaties ook beperkter zijn. Ook verhouding vermogen baten/lasten kan hierop van invloed zijn. Ook het type fonds laat verschillen zien in renteopbrengsten. PM: uitwerken Overige baten Onder de categorie overige baten vallen PM. Deze overige baten maken voor 2,8% deel uit van de totale baten. In bijna alle economische sectoren is dit aandeel gering. Een uitzondering hierop vormt de sector handel en horeca: in deze sector bedraagt het aandeel van de overige baten 11% van de totale baten. Ook in de onderscheiden type fondsen is het aandeel van de overige baten gering. PM: uitwerken 5 De lasten nader bekeken De lasten zijn in 1 categorieën onderverdeeld. Bij de indeling naar categorieën is aangesloten bij de doelstellingen die aan de sociale fondsen zijn verbonden. In het onderzoek is overigens gebleken dat de doelstellingen die in statuten van de fondsen zijn vermeld, niet altijd overeenkomen met de categorieën waarvoor middelen zijn aangewend. Met andere woorden: niet voor alle doelstellingen in de statuten hebben de fondsen de ter beschikking staande middelen gebruikt, of de fondsen hebben voor meer doelstellingen middelen gebruikt dan in de statuten staat aangegeven PM: dit moet nog nader worden onderbouwd. Als dat niet kan, dan moet deze passage worden geschrapt. Analoog aan het voorgaande hoofdstuk worden de lasten hier afzonderlijk bekeken en wordt ingegaan op de overeenkomsten en verschillen tussen economische sectoren en type fondsen. Uitvoering van de CAO Onder uitvoering van de CAO worden de lasten gerekend die betrekking hebben op de voorbereiding van CAO-overleg, de uitvoering van de afspraken uit dat overleg en de evaluatie van dergelijke afspraken. Ook activiteiten gericht op de promotie van de bedrijfstak zijn tot deze categorie gerekend. Van de totale lasten is 3,1% bestemd voor de uitvoering van de CAO. In 33 van de 55 onderzochte sociale fondsen komt deze categorie voor. Naar economische sector loopt het aandeel van de lasten voor uitvoering van de CAO uiteen van % in de landbouw (in die sector is geen avv'd sociaal fonds aangetroffen met een taak op dit gebied) tot 7,2% in de sector vervoer. Naar type fonds loopt het aandeel uiteen van % in de fondsen voor de kinderopvang tot 23,7% in de fondsen voor arbeidsomstandigheden. Opleiding en ontwikkeling Onder deze categorie zijn alle lasten gerekend die betrekking hebben op de voorbereiding van nieuw onderwijs (kennisoverdracht omtrent vernieuwingen in de sector); planning, organisatie en uitvoering van het onderwijs; evaluatie van het onderwijs en voorlichting en stimulering tot deelname aan het

7 7 bedrijfstakgeorganiseerd onderwijs. Ook lasten verbonden aan activiteiten gericht op de effectiviteit van de arbeid in ondernemingen vallen onder deze categorie. Tot slot zijn ook lasten die betrekking hebben op de financiering van eigen opleidingscentra (bijvoorbeeld in de handel en horeca, bouw, metaalnijverheid) onder deze categorie ondergebracht 4. Lasten ten behoeve van cursussen die niet gericht zijn op verbetering van de arbeid in ondernemingen (zoals prepensioneringscursussen) zijn niet tot de categorie opleiding en ontwikkeling gerekend, maar zijn gerekend onder de categorie overige lasten. De categorie opleiding en ontwikkeling is de grootste lastencategorie van de sociale fondsen. 55,9% van de totale lasten vallen hieronder. Van de 55 onderzochte fondsen hadden er 38 middelen hiervoor aangewend. In alle economische sectoren worden middelen aangewend voor opleiding en ontwikkeling. Het aandeel in de totale lasten loopt echter uiteen van 13,6% in de sector overige dienstverlening tot 77,7% in de bouw en 6,2% in de sector vervoer. Naar type fonds zijn er twee die geen O&Oactiviteiten financieren. Dit zijn de fondsen die betrekking hebben op arbeidsomstandigheden of kinderopvang. Voor de overige onderscheiden soorten fondsen loopt het aandeel uiteen van 19,8% in de fondsen die niet onder een van de andere vijf typen konden worden ondergebracht (onbestemde fondsen), tot 67,8% in de O&O-fondsen. Werkgelegenheid Onder werkgelegenheid zijn al die activiteiten gerangschikt die gericht zijn op het bevorderen van de instroom van werknemers in de bedrijfstak door middel van werkgelegeheids- en werkervaringsprojecten. Ook als aan dergelijke projecten een opleidingstraject is gekoppeld, zijn de lasten aan de categorie werkgelegenheid toegerekend, omdat ze in dat geval niet zijn gericht op werknemers die al binnen de bedrijfstak werkzaam zijn, maar op werknemers die binnen de bedrijfstak nog kennis en ervaring moeten opdoen. In voorkomende gevallen zijn deze werkgelegenheidsactiviteiten gericht op doelgroepen zoals jongeren, langdurig werklozen en minderheden. PM: hoeveel fondsen kennen deze doelstelling Van de totale lasten was 1,3% bestemd voor deze doelstelling. In de sector vervoer werden nauwelijks activiteiten binnen deze categorie gefinancierd (,2% van de lasten). In de sector industrie daarentegen werd 2,8% besteed aan de financiering van werkgelegenheidsactiviteiten. Wat de fondsen betreft zijn er twee (arbeidsomstandigheden en kinderopvang) die geen middelen besteden aan deze activiteit. De andere vier fondsen doen dat wel, uiteen lopend van 3,9% in de fondsen die niet onder een van de andere 5 onderscheiden type fondsen konden worden gerangschikt, tot 37,3% in de werkgelegenheidsfondsen. Arbeidsomstandigheden Tot de activiteiten die onder deze doelstelling vallen, zijn alle activiteiten gerekend die gericht zijn op de verbetering van arbeidsomstandigheden. Het gaat in dit verband bijvoorbeeld om onderzoeks- en uitvoeringsactiviteiten, zoals onderzoek naar ziekteverzuim, doelgerichte verbetering van arbeidsomstandigheden, het opstellen van een model RI&E en begeleiding van ziekteverzuim door 4 Opvallend is overigens, dat sectoren met een gezamenlijk algemeen sociaal fonds (bijvoorbeeld in de bouw en metaal- en technische bedrijfstakken) een eigen O&O-fonds kennen.

8 8 een Arbo-dienst. Soms zijn de activiteiten expliciet gericht op het terugdringen van de uitstroom in de WAO (zoals in de vleessector). Van de onderzochte fondsen kennen 17 fondsen activiteiten die onder deze categorie zijn gerangschikt. Van alle lasten is 3,4% met deze activiteit gemoeid. De sectoren industrie en handel en horeca kennen in dit verband geen fondsgefinancierde activiteiten. In de andere sectoren loopt het aandeel van activiteiten gericht op het verbeteren van arbeidsomstandigheden uiteen van 4,1% in de bouw tot 15,% in de landbouw. Van de fondsen zijn in de kinderopvangfondsen en de werkgelegenheidsfondsen geen activiteiten aangetroffen die gericht zijn op de verbetering van de arbeidsomstandigheden. In de fondsen die specifiek gericht zijn op de verbetering van arbeidsomstandigheden, is 51,5% van de lasten voor deze doelstelling bestemd. In de andere fondsen loopt dat uiteen van 2,6% in de O&O-fondsen tot 11,3% in de onbestemde fondsen. Kinderopvang In 19 van de 55 onderzochte sociale fondsen zijn middelen aangewend voor de financiering van kinderopvang. Het betreft hier 4,7% van de totale lasten. In de sector vervoer zijn vanuit de fondsen voor kinderopvang geen middelen vrijgemaakt. In de andere sectoren loopt het aandeel van kinderopvang in de totale lasten uiteen van,2% in de landbouw tot 44,2% in de sector overige dienstverlening. Binnen deze sector draagt het vooral de welzijnssector aan deze doelstelling bij. Naar type fonds bezien blijken de fondsen gericht op de verbetering van arbeidsomstandigheden geen kinderopvang te financieren. De andere fondsen doen dat wel. Het hoogste percentage wordt (bijna vanzelfsprekend) gevonden in de fondsen die specifiek gericht zijn op kinderopvang. Het aandeel van de lasten bestemd voor kinderopvang in de totale lasten bedraagt voor deze fondsen 92,9%. In de andere fondsen is dit lager, variërend van 1,7% in de O&O-fondsen tot 6,6% in de onbestemde fondsen. Overige doelstellingsactiviteiten Naast bovengenoemde activiteiten financieren de sociale fondsen ook nog andersoortige activiteiten die niet zijn toe te schrijven aan de bovengenoemde doelstellingen. Hierbij kan worden gedacht aan PM. PM van de 55 fondsen zijn dergelijke lasten aangetroffen. In totaal gaat het om 3,8% van de totale lasten. In 3 sectoren komen dergelijke bestedingen voor: industrie, bouw en handel en horeca. In de bouw is het aandeel in de totale lasten,1%; in de handel en horeca is dit 12,8%. Naar fonds bezien hebben alleen de algemeen sociale fondsen en de O&O-fondsen activiteiten gefinancierd, die onder deze restcategorie vallen. Respectievelijk 2,8% en 4,7% van de lasten van deze twee fondsen zijn hiervoor aangewend. Intermezzo: het totaal aan doelstellingsactiviteiten Sociale fondsen zijn onder meer bedoeld voor de financiering van activiteiten die het functioneren van de bedrijfstak moeten ondersteunen. In het bovenstaande zijn deze activiteiten afzonderlijk besproken. Als naar het totaal van deze activiteiten wordt gekeken, dan blijkt dat ruim 8% van alle lasten aan deze doelstellingen te worden besteed. Dit percentage varieert echter per fonds. NB: uitwerken in spreidingsgetallen, economische sector en type fonds. Bijdrage aan werkgevers- en werknemersorganisaties De middelen van de sociale fondsen worden ook gebruikt om activiteiten van werkgevers- en werknemersorganisaties te financieren. Deels gaat het om een algemene bijdrage voor de begroting

9 9 van deze organisaties; deels gaat het om bijdragen waarbij de besteding aan bepaalde voorwaarden is gebonden. In het laatste geval zijn de bijdragen vooral bedoeld voor verbetering van de arbeidsverhoudingen en voorlichting over de CAO. Kunnen we hier voorbeelden van geven? In 3 van de 55 sociale fondsen krijgen werkgevers- en werknemersorganisaties vanuit de fondsen een financiële bijdrage. In 11 van deze 3 fondsen zijn de bijdragen aan specifiek voor bepaalde doelstellingen bestemd. De bijdragen voor werkgevers- en werknemersorganisaties bedragen 11,9% van de totale lasten van de sociale fondsen. De bijdragen voor de werkgeversorganisaties zijn iets lager dan voor de werknemersorganisaties: respectievelijk 5,7% en 6,2%. Alle economische sectoren kennen bijdragen voor werkgevers- en/of werknemersorganisaties. Alleen in de landbouw ontvangen de werkgeversorganisaties geen bijdragen. De bijdragen lopen uiteen van 5,6% in de bouw tot 33,6% in de landbouw. Hoewel het totaalbeeld laat zien dat de bijdragen voor de werknemersorganisaties iets hoger zijn dan die voor de werkgeversorganisaties, is dat voor de afzonderlijke economische sectoren niet altijd het geval: in de bouw en de handel en horeca ontvangen juist de werkgeversorganisaties een iets hogere bijdrage. Drie van de 6 onderscheiden type fondsen kennen geen bijdragen voor de werkgevers- en werknemersorganisaties. Het gaat hier om de fondsen gericht op de verbetering van arbeidsomstandigheden, kinderopvang en werkgelegenheid. Van de andere drie fondsen zijn het vooral de sociale fondsen en de onbestemde fondsen die dergelijke bijdragen kennen. Van deze fondsen gaat respectievelijk 38,9% en 35,3% naar de betreffende organisaties. In de O&O-fondsen is dit 4,6%. Administratiekosten Onder de administratiekosten zijn de kosten begrepen die gemoeid zijn met het beheer van het fonds alsmede de ondersteuning die daarbij nodig is (bijvoorbeeld kantoorbenodigdheden, bestuursvergaderingen, accountantsverklaring). Dergelijke lasten komen in alle fondsen voor. Gemiddeld gaat het om 5,5% van de totale lasten. Naar type fonds 5 loopt het aandeel uiteen van 3,6% in de algemeen sociaal fonds tot 11,3% in de onbestemde fondsen. Overige lasten Tot slot kennen de sociale fondsen lasten die niet onder een van de eerder genoemde categorieën kunnen worden gerangschikt. Hier is een relatief klein deel van de totale lasten mee gemoeid: 1,5%. In PM van de 55 fondsen zijn dergelijke lasten aangetroffen. In de sector industrie zijn deze lasten het hoogst: 4,2% van de totale lasten binnen deze sector. In de andere sectoren zijn de lasten lager, variërend van (afgerond),% in de sector vervoer tot 2,% in de sector landbouw. Naar type fonds komen de overige lasten vooral voor in het algemeen sociaal fonds. In dit type fonds bedragen de overige lasten 6,4% van de totale lasten. In de andere fondsen liggen de overige lasten tussen (afgerond),% in de fondsen gericht op verbetering van de arbeidsomstandigheden en,8% in de sectoren bouw en handel en horeca. 5 Een onderscheid naar economische sector is hier niet relevant, omdat het om beheerskosten gaat. Dergelijke kosten zullen samenhangen met het type fonds en het (brede) scala aan activiteiten dat met een fonds wordt gefinancierd, en niet met de economische sector.

10 1 6 Het saldo van baten en lasten en de fondsreserves Het saldo van baten en lasten In 1999 hebben de baten van de sociale fondsen de lasten overtroffen. Het verschil bedroeg ruim 25 miljoen gulden, ofwel 2,5% van de totale baten. Er waren 15 fondsen waarin de lasten groter waren dan de baten. Het betreft hier voornamelijk sociale fondsen (7) en O&O-fondsen (5) en fondsen in de industrie (6) en de handel en horeca (7), beide overigens sectoren met de meeste fondsen. Het negatieve verschil tussen baten en lasten bedroeg in 1999 in de 15 fondsen in totaal bijna 8 miljoen gulden. Daar tegenover staat een overschot in de andere fondsen (4 kennen noch een tekort noch een overschot) van in totaal 15 miljoen gulden. De fondsen met een negatief verschil tussen baten en lasten hadden gezamenlijk meer dan de helft van de totale reserves van de sociale fondsen. De fondsreserves De totale reserves van de sociale fondsen bedragen bijna 1 miljard gulden. Het grootste deel van deze reserves bevindt zich in de O&O-fondsen. Het betreft hier bijna 725 miljoen gulden. De algemene sociale fondsen kennen een reserve van in totaal 126 miljoen gulden. Naar economische sector kennen de bouw (43 miljoen gulden), de industrie (262 miljoen gulden) en de handel en horeca (231 miljoen gulden) de grootste reserves. Te zamen gaat het om 92,8% van de totale reserves. Tabel 4 Reserves van sociale fondsen in 1999 in klassen Indeling fondsen naar omvang reserves Aantal fondsen geen reserves 12 minder dan 1 miljoen miljoen miljoen 16 meer dan 1 miljoen 2 In relatief de meeste fondsen ligt de omvang van de reserves tussen 1 en 1 miljoen gulden. Er zijn ook evenwel fondsen zonder reserves. Dat is in 12 sociale fondsen het geval. Tot slot zijn er 2 fondsen met meer dan 1 miljoen aan reserve. "Gebonden" reserves Dat er sprake is van reserves wil niet zeggen dat de middelen die er mee gemoeid zijn, vrij beschikbaar zijn. Voor het grootste deel is dat wel het geval (67,8%). Maar voor een deel gaat het ook om middelen die worden gereserveerd voor het voldoen aan verplichtingen die een sociaal fonds in het kader van de doelstellingen van het fonds is aangegaan. Een voorbeeld hiervan is de financiering van kinderopvang. Een fonds kan met een werkgever of werknemer een verplichting aangaan om gedurende de jaren dat voor een kind gebruik wordt gemaakt van kinderopvang, een financiële bijdrage in de kosten ervan te geven. Het aangaan van deze verplichting leidt dus voor het fonds voor een aantal jaren tot bepaalde lasten. Deze lasten kunnen jaarlijks uit de premieheffing worden gefinancierd, maar kunnen ook uit voor dit doel gereserveerde middelen worden voldaan. Een ander voorbeeld betreft eigen scholingsinstituten van een sector. Ook hier kunnen voor langerlopende verplichtingen middelen zijn gereserveerd, waarover niet meer vrij kan worden beschikt. De "gebonden" reserves bedragen 32,2% van de totale reserves van de sociale fondsen.

11 11 Naar type fonds bezien kennen vooral de kinderopvangfondsen "gebonden" reserves. Meer dan de helft van de reserves is niet vrij beschikbaar. In mindere mate geldt dit ook voor de fondsen gericht op de verbetering van de arbeidsomstandigheden. Voor deze fondsen is voor 43,5% van de reserves sprake van "gebonden" reserves. Het minst "gebonden" zijn de reserves van de onbestemde fondsen: 8,4% van de reserves in deze fondsen is gereserveerd voor reeds aangegane verplichtingen. Naar economische sector is vooral in het vervoer sprake van "gebonden" reserves. Dit geldt voor bijna 3/4 e deel van de totale reserves binnen de vervoerssector. Het minst "gebonden" zijn de reserves in de landbouw: over 87,4% van de reserves kan vrij worden beschikt. 7 Gemiddelde bedragen per werknemer Om de bedragen en percentages die hierboven zijn weergegeven in perspectief te plaatsen, kunnen de baten en lasten van de sociale fondsen ook worden gerelateerd aan het aantal werknemers die onder de werkingssfeer van een fonds vallen. Immers, sectoren met veel werknemers zullen in het algemeen ook grotere fondsen kennen dan sectoren met relatief weinig werknemers. Verhoudingsgewijs kunnen dergelijke kleinere sectoren echter actiever zijn dan de grotere sectoren. Een maatstaf hiervoor zijn de gemiddelde baten en lasten per werknemer 6. PM: nader uitwerken 6 De maatstaf betekent dus niet dat elke werknemer binnen een sector dat gemiddelde bedrag ook daadwerkelijk voor bepaalde activiteiten heeft ontvangen of dat een werknemer die aan een bepaalde activiteit deelneemt, dat bedrag heeft ontvangen.