snaren, toetsen, stokken en klokken

Transcriptie

1 snaren, toetsen, stokken en klokken Amsterdam Sinfonietta Slagwerk Den Haag Candida Thompson leiding en viool Arthur Jussen piano Lucas Jussen piano Donderdag 16 november, uur Amsterdam, Muziekgebouw aan t IJ (inleiding door Thea Derks, uur) Vrijdag 17 november, uur Utrecht, TivoliVredenburg (inleiding door Michel Khalifa, uur; concert live op NPO Radio 4) Zaterdag 18 november, uur Leiden, Stadsgehoorzaal Leiden (inleiding door Michiel Weidner, uur) Woensdag 22 november, uur Amsterdam, Muziekgebouw aan t IJ (inleiding door Thea Derks, uur) Programma A R. Ford (b. 1959) Luccicare (1992) A. Panufnik ( ) Lullaby (1947, rev. 1955) J.S. Bach ( ) Concert voor twee klavieren en strijkersensemble in c, BWV 1060 (ca. 1730) I Allegro, II Adagio, III Allegro D. Tabakova (b. 1980) Together Remember to Dance (2017) wereldpremière * Concert voor 2 piano s, percussie en strijkersensemble I Together, II Remeber, III Dance B. Bartók ( ) Muziek voor snaren, celesta en slagwerk (1936) I Andante tranquillo II Allegro III Adagio IV Allegro molto * Dit werk is geschreven in opdracht van Amsterdam Sinfonietta en het Muziekgebouw aan t IJ met ondersteuning van de AMMODO stichting. Medeopdrachtgevers zijn het Istanbul Music Festival, Norwegian Chamber Orchestra, Orchestre de Picardie en het BBC Concert Orchestra.

2 ... de musici Amsterdam Sinfonietta Slagwerk Den Haag Candida Thompson leiding en viool Arthur Jussen piano Lucas Jussen piano Donderdag 23 november, uur Zwolle, Theater De Spiegel Vrijdag 24 november, uur Enschede, Muziekcentrum (inleiding door Ben Coelman, uur) Zaterdag 25 november Arnhem, Musis Zondag 26 november, uur Amsterdam, Het Concertgebouw (Het Zondagochtend Concert, afwijkend programma, live op NPO Radio 4) Dinsdag 28 november, uur Den Bosch, Theater aan de Parade Woensdag 29 november, uur Tilburg, Concertzaal (inleiding door Willem Schaffels, uur) Programma B W.A. Mozart ( ) Serenata Notturna in D, KV 239 (1776) I Marcia (Maestoso) II Menuetto.Trio III Rondeau (Allegretto) J.S. Bach ( ) Concert voor twee klavieren en strijkersensemble in c, BWV 1060 (ca. 1730) I Allegro, II Adagio, III Allegro J.S. Bach ( ) Concert voor twee klavieren en strijkersensemble in C, BWV 1061 (ca. 1730) I (zonder tempoaanduiding) II Adagio III Fuga B. Bartók ( ) Muziek voor snaren, celesta en slagwerk (1936) I Andante tranquillo II Allegro III Adagio IV Allegro molto viool 1 Candida Thompson Ingrid van Dingstee Nicoline van Santen Karen Segal Pieter van Loenen *Stella Zake *Lovisa Ehrenkova *Radu Dunca viool 2 Jacobien Rozemond Frances Thé Diet Tilanus Inki Varga Petra Griffioen *Margot Kolodziej *Charlotte Basalo *Helga Korbar altviool Lilli Maijala Els Goossens Ernst Grapperhaus Anne-Bartje Fontein Roeland Jagers *Tzu Chi Pan cello Audun Sandvik Maarten Mostert Michiel Weidner Örs Köszeghy *Emma Kroon *Simon Velthuis contrabas Ying Lai Green Servaas Jessen *Benjamin Ziai *Jordi Carrasco harp Astrid Haring piano Kimball Huigens celesta/piano Celia García García pauken Joey Marijs slagwerk Pepe Garcia Ryoko Imai Fedor Teunisse staf Joost Westerveld zakelijk leider Willem de Bordes artistiek coördinator/programmeur Chris Meeuwissen marketing Noortje Zanen communicatie Joseline de Koning manager fondsenwerving Willemijn de Graaff medewerker relatiebeheer Jantine Postma productieleider Marieke de Groot officemanager Annemiek de Bruin bibliothecaris Gerard Boltje boekhouder Chris Dessing vrijwilliger bestuur Gert-Jan Kramer voorzitter Astrid Helstone secretaris Mariëtte Doornekamp penningmeester Leni Boeren lid Ernst Veen lid Joris Vos lid Hans Langeveld lid * Masterstudenten van het Conservatorium van Amsterdam

3 biografie Lucas en Arthur Jussen piano It is like driving a pair of BMW s merkte dirigent Michael Schønwandt op na het dirigeren van de Nederlandse broers Lucas en Arthur Jussen. Ondanks hun jonge leeftijd hebben de twee veelbelovende pianisten al veel ervaring opgebouwd in het internationale concertcircuit. Zowel als duo als solist worden Lucas en Arthur door pers en publiek geprezen. In hun geboorteplaats Hilversum kregen ze hun eerste pianolessen van Leny Bettman. Lucas (1993) drong in 2001 door tot de finale van de Rotterdamse Piano Driedaagse en tijdens het Nationaal Concours van de Stichting Jong Muziektalent in 2004 werd Arthur (1996) gekozen tot Jong muziektalent van het jaar. In 2005 studeerden de broers op uitnodiging van de Portugese meesterpianiste Maria João Pires bijna een jaar in Portugal en Brazilië. In de jaren daarna hadden ze zowel les bij Pires als bij twee gerenommeerde Nederlandse docenten: pianopedagoog Jan Wijn nam hen onder zijn hoede en bij Ton Hartsuiker verdiepten ze zich in 20steeeuwse muziek. In 2011 ontvingen Lucas en Arthur de eerste Concertgebouw Young Talent Award en in 2013 de publieksprijs van Festspiele Mecklenburg-Vorpommern. Lucas en Arthur hebben opgetreden met na genoeg alle Nederlandse orkesten, waaronder het Koninklijk Concertgebouworkest, het Rotterdams Philharmonisch Orkest, het Residentie Orkest en de Radio Kamer Filharmonie. Daarnaast speelden ze met gerenommeerde internationale orkesten als het Dallas Symphony Orchestra, Hong Kong Philharmonic Orchestra, London Chamber Orchestra, MDR Sinfonie Orchester en Shanghai Symphony Orchestra. Zij werkten samen met dirigenten als Jaap van Zweden, Claus Peter Flor, Elihu Inbal, Jan Willem de Vriend, Stéphane Denève, James Gaffigan, Sir Neville Marriner en Frans Brüggen. Ze speelden met diverse vermaarde musici waaronder de Chinese sterpianist Lang Lang, met wie Lucas tijdens het Prinsengrachtconcert (2006) het podium deelde. In 2013 verzorgden ze de wereldpremière van Together, een stuk voor twee piano s dat Theo Loevendie speciaal voor hen schreef. In juni 2017 hadden de broers veel succes met de uitvoering van Mantra van Karlheinz Stockhaussen tijdens de Holland Festival Proms in het Concertgebouw. Broers Jussen slagen bij Koninklijk Concertgebouworkest NRC Handelsblad Onder hun handen vormen twee klavieren één balsemend instrument de Volkskrant Twee zielen, één gedachte De Telegraaf Slagwerk Den Haag Slagwerk Den Haag (SDH) is sinds de oprichting in 1977 gefascineerd door alles wat te maken heeft met geluid, puls en materialen als klankbron. De podiumbespelers én multi-inzetbare (co)creators willen keer op keer verbazen en verrijken in elke denkbare setting. Op het traditionele instrumentenarsenaal, maar bijvoorbeeld ook op porselein, paardenkaken, glas of 3D-geprinte instrumenten. In projecten wordt gereflecteerd op de nieuwste ontwikkelingen. SDH werkt samen met kunstenaars en makers van nu, waaronder bijvoorbeeld componisten Steve Reich, Michael Gordon en Yannis Kyriakides, pianist Ralph van Raat, dansgezelschap Club Guy & Roni en het theatergezelschap van Boukje Schweigman. Toonaangevende partners, ook uit andere disciplines, zijn onder andere Orkater, Asko Schönberg, NOISIA en internet collectief Buurmen. Het speelveld is breed; van Bang on a Can in New York tot Dortmund Konzerthaus of Concertgebouw Amsterdam, van het Holland Festival tot de sloppenwijken van Caïro en van klaslokaal tot Muziekgebouw aan t IJ tot het Oerol Festival op Terschelling. In 2016 verzorgde SDH ruim 135 concerten/ voorstellingen waarmee ruim bezoekers werden bereikt. Naast concerten/voorstellingen door heel Nederland gaat SDH regelmatig op tournee hetgeen de groep naar zalen in Europa, de VS, het Midden-Oosten en Japan bracht, en binnenkort - voor de Zuid- Amerikaanse première van de slagwerk- klassieker Pleïades (componist: Yannis Xenakis) naar Argentinië/ Uruguay zal voeren. Behalve concerten, staan dans/muziektheatervoorstellingen, educatie/ participatie, kinderconcerten, special events en talentontwikkeling op het programma van SDH. Door de New York Times werd SDH omschreven als dazzling percussion group, similarly combined virtuosity and theatricality.

4 toelichting Muzikale droom De slagwerkers van Slagwerk Den Haag en de strijkers van Amsterdam Sinfonietta deelden al lang een droom: om samen Bartóks Muziek voor snaren, celesta en slagwerk uit te voeren. Deze maand is het eindelijk zover en maken we een nationale tournee met tien concerten. De laatste keer dat Amsterdam Sinfonietta dit werk uitvoerde was ruim een decennium geleden. Toen deelde het strijkorkest met Candida Thompson het podium nog met Kremerata Baltica en Gidon Kremer. Het geheel stond onder leiding van de jonge, nog onbekende dirigent Gustavo Dudamel, die met het optreden zijn Nederlandse debuut maakte in het Concertgebouw. Tijdens het huidige programma spelen Amsterdam Sinfonietta en Slagwerk Den Haag met de pianisten Lucas en Arthur Jussen. Speciaal voor deze gelegenheid schreef Dobrinka Tabakova een nieuw werk. Ook krijgen elf jonge strijkers, masterstudenten van het Conserva torium van Amsterdam, de kans om deel te nemen aan dit unieke project en podiumervaring op te doen. Dit is de start van een samenwerking die Amsterdam Sinfonietta en het Conservatorium van Amsterdam aangaan. Nachtmuziek Ronald Ford werd geboren in Kansas City, maar woont sinds 1983 in Amsterdam. Na zijn opleiding aan de Duke University in North Carolina studeerde hij in Nederland compositie en piano bij onder meer Ton de Leeuw, Robert Heppener en Louis Andriessen. Hij volgde ook masterclasses bij Franco Donatoni in Sienna en bij Mario Davidovsky in Tanglewood. Ron Ford schreef werken voor onder meer het Concertgebouworkest, het Ives Ensemble, Calefax, het Doelen Ensemble en de Radio Kamerfilharmonie. Op verzoek van het Concertgebouw schreef hij London Song voor Amsterdam Sinfonietta, Thomas Hampson en Dawn Upshaw. Luccicare schreef hij in opdracht van Slagwerk Den Haag met ondersteuning van het Fonds voor de Scheppende Toonkunst. Het is geschreven voor vier slagwerkers die samen een grote en vier kleine temple bells bespelen. Tijdens het werk laten de musici deze instrumenten schitteren (luccicare) als een verre ster aan de hemel. Ook Panufnik liet zich inspireren door de nacht. Tijdens een korte periode in Londen genoot ik ervan om nachtelijke wandelingen te maken als de stad sliep. Op een nacht stond ik op de Waterloo Bridge, geleund op de balustrade, starend in het water van de Thames. Toen ik opkeek zag ik donkere wolken traag langs een heldere volle maan trekken. De rivier en de nachtelijke hemel over de mistige stad bracht me op het idee om een stuk in drie lagen te schrijven: een pulserend ritme van de harp, die de onafgebroken stroom van de rivier weergeeft; een groep solostrijkers, waarvan sommigen in kwarttonen spelen, als langstrekkende wolken; en daarboven, zoals de maan die ook boven Polen scheen, een lied van een Poolse boer, bijna helemaal gebaseerd op een pentatonische toonladder. Dat lied schreef ik voor solostrijkers: eerst een viool, dan een altviool, dan een cello. De muziek verklankt de sfeer; de wolken die soms de maan verduisterden en soms in zijn geheel lieten zien. Zo verdwijnt de melodische lijn ook soms even om dan weer tevoorschijn te komen. Lullaby is geschreven in pianissimo en moet uitgevoerd worden met human warmth of expression, aldus de componist. Andrei Panufnik studeerde compositie in Warschau en directie in Wenen. Hij doorstond de bezetting van de nazi s, maar al zijn vroege werken gingen verloren tijdens een brand in Na de oorlog ontpopte hij zich als een van de belangrijkste componisten van Polen, maar in 1954 vluchtte hij uit protest tegen het communistische regime naar het Westen en vestigde zich in Engeland. Daar trouwde hij en werd hij musical director van de City of Birmingham Orchestra. In de jaren die volgden schreef hij opdrachtwerken voor alle grote orkesten in Engeland en de Verenigde Staten. Dansmuziek De felle clash tussen arpeggio s in de piano s en clusters in de strijkers is het startschot van dit dramatische concert. Hoe brengen we dissonantie, harmonie, passie en richting in goede banen? Net zoals we als individuen in de maatschappij proberen onze plek te vinden naast elkaar, zo bestaat het eerste deel uit ideelagen die eerst naast elkaar bestaan maar later in elkaar overgaan. Het tweede deel is een wervelende wals, die nergens tot rust komt maar telkens onstuimig blijft moduleren. Iedere keer als het hoofdthema klinkt is dat in een nieuwe toonsoort en op een getransformeerde manier. Alsof je bij het herbeleven van dezelfde herinnering telkens iets nieuws ontdekt. Het slotdeel is geschreven als een perpetuum mobile. In telkens afwisselende maateenheden, maar met tegelijk een krachtige drive die door niemand tegengehouden kan worden, aldus de componiste. Dobrinka Tabakova schreef dit nieuwe dubbelconcert in opdracht van Amsterdam Sinfonietta en het Muziekgebouw aan t IJ, met financiële ondersteuning van de AMMODO stichting. De componiste werd geboren in het Bulgaarse Plovdiv maar woont al 25 jaar in Londen. Ze studeerde compositie aan de Guildhall School of Music & Drama en promoveerde aan het King s College. Tabakova schreef eerder een Celloconcert in opdracht van Amsterdam Sinfonietta met ondersteuning van de Eduard van Beinum Stichting. Dit werk werd door heel Europa uitgevoerd en klinkt tijdens Cello Biënnale in het najaar van 2018 opnieuw. Haar strijkseptet Such Different Paths, geschreven in opdracht van Janine Jansen, werd genomineerd voor de Gaudeamusprijs. De cd-opname van deze twee werken voor ECM leidde tot een prestigieuze Grammy nominatie. Meer dubbelconcerten Bach schreef in totaal dertien concerten voor een of meerdere klavecimbels. Voor de combinatie van twee klavecimbels en strijkers zijn drie concerten overgeleverd, BWV Waarschijnlijk is het origineel van het Concert in c klein een bewerking van een ouder concert voor twee melodie-instrumenten. Gezien de schrijfwijze is aannemelijk dat het gaat om de combinatie viool en hobo. De bron van het Concert in C groot is een versie voor twee soloklavecimbels zonder orkest. Bach schreef er later orkestpartijen bij. Bach schreef zijn

5 ... concerten voor twee, drie of vier klavecimbels waarschijnlijk toen hij verbonden was aan het Collegium Musicum tussen 1729 en Hij speelde de solopartijen van deze concerten hoogstwaarschijnlijk samen met zijn zoons en leerlingen. Bij het schrijven van deze soloconcerten leunde Bach op het oeuvre van Antonio Vivaldi. In zijn verzameling concerten getiteld L estro armonico opus 3 ontwikkelde Vivaldi een ritornello-vorm, waarin er een grote tegenstelling kwam tussen tutti-passages en solo-episodes waarin de solisten virtuoos en dan weer lyrisch aan bod kwamen. Vivaldi was ook een van de eerste componisten die experimenteerde met concerten met meer dan een solist in de hoofdrol. Het was in Bachs tijd niet ongebruikelijk om muziek van collega s te hergebruiken of verwerken in eigen composities uit bewondering. Zo vinden we in Bachs soloconcerten sporen van Vivaldi, maar ook van Torelli, Telemann en Marcello. In de uitvoeringspraktijk van de negentiende eeuw werden klavecimbels vervangen door moderne piano s. Mozarts nachtmuziek Mozart schreef zijn Serenades vaak voor nachtelijke feesten en vieringen buitenshuis. De titel Serenata Notturna staat op de autograaf genoteerd in het handschrift van Mozarts vader Leopold. In deze Serenade verdeelde Mozart het ensemble in een serenade-kwartet bestaand uit twee violen, altviool en contrabas, een strijkorkest met een paukenist. Het is een geestig werk vol onverwachte interrupties en plotselinge afsluitingen. In de openingsmars beukt de paukenist er midden in een dialoog tussen solisten-kwartet en orkest opeens op los. In het Rondeau onderbreekt Mozart het muzikale betoog onverwacht af met een kort Adagio en een daaropvolgend Allegro met boeren allure. Muziek voor snaren, slagwerk en celesta Bartók componeerde het werk Muziek voor snaren, slagwerk en celesta voor het jubileum van het Basel Kamerorkest. De keuze voor de bezetting is zeer opvallend want twee identieke strijkorkesten staan links en rechts opgesteld. Dit stereoeffect van de twee orkesten gebruikte Mozart in zijn Notturno, KV 286 en Bach in zijn Matthäus-Passion. Tussen de twee strijkorkesten bevinden zich de andere instrumenten: slagwerk, harp, piano en celesta. Bartóks gebruik van bijzondere samenklanken en klankkleuren in dit stuk lijkt oneindig. Hij had een bijzonder grote kennis van de instrumenten die hij voorschreef. Zo leende Bartók in de jaren dertig een aantal slagwerkinstrumenten om hun timbres en gebruik uitgebreid te kunnen bestuderen. Bartók onderzocht ook alle mogelijke technieken en effecten voor strijkinstrumenten. Een andere kwaliteit van het werk betreft de architectuur. Ieder deel is gecomponeerd met de precisie van een Zwitsers horloge; uitgekiende proporties in timbre, harmonie, lengte, melodie en ritme. Met de ongebruikelijk titel Muziek voor snaren, slagwerk en celesta wilde Bartók een gebruikelijke categorisering van symfonie of divertimento ontlopen. De titel roept vragen op en is als een raadsel voor het publiek. Welke instrumenten in dit stuk zijn precies snaarinstrumenten wie vormen het slagwerk? Bij de beantwoording van deze vraag moet je je niet laten leiden door hoe een instrument eruit ziet maar hoe het instrument klinkt. De compositie bestaat uit vier ongeveer even lange delen. Het Andante tranquillo staat in a klein en is geschreven in een fuga-vorm; een strenge compositietechniek die zijn oorsprong heeft in de renaissance en barokmuziek. Dit deel brengt Die Kunst der Fuge in herinnering, het werk waarin Bach zijn absolute meesterschap toont op het gebied van fugatechnieken. In een fuga imiteren de stemmen elkaar. Ze zetten een en hetzelfde thema naar verschillende toonhoogten verplaatst na elkaar in, aangevuld met tegenthema s en tussenspelen. Het begin klinkt eenvoudig en in pianissimo (met sordino s) maar stemmenweefsel wordt langzaamaan steeds luider en drukker. In dit lang uitgesmeerde crescendo zetten bekkens, grote trom en pauken subtiel kracht bij. Op het hoogtepunt van het werk klinkt de toonsoort Es. Meetkundig ontwaarde de Hongaarse musicoloog Ernö Lendvai hier zelfs de gulden snede. Daarna klinkt het thema wederom in de verschillende stemmen, maar dit keer klinkt het thema in de omgekeerde vorm. Het proces gaat door totdat de oorspronkelijke toonsoort in ruste weer is bereikt. Daarna klinkt een kort coda waarbij het hoofdthema in oorspronkelijke en in omgekeerde vorm tegelijk klinken, begeleid door nerveuze en onheilspellende celestaklanken. Het deel eindigt met het hoofdthema dat tegelijk in oorspronkelijke als in spiegelbeeld wordt gespeeld, eindigend op dezelfde slottoon. Deze fuga op zichzelf is, door de combinatie van enorme expressie verenigd met uiterste precisie, een icoon uit de muziekgeschiedenis. Na dit eerbetoon aan Bach lijkt in het daaropvolgende Scherzo de lichtvoetigheid van Beethoven een inspiratiebron te zijn. Dit rimtische Allegro staat in C en is geschreven in de traditionele sonatevorm. De drie instrumentgroepen zijn te horen als drie blokken die elkaar aanvullen en dan weer in de rede vallen. Boerenmuziek was een duidelijke inspiratiebron voor de melodieën en ritmes die Bartók voor dit deel componeerde. Het Adagio is een typisch voorbeeld van Bartóks Nachtmuziek. Deze muzikale stijl, vernoemd naar een gelijknamig deel uit zijn pianowerk Out of Doors, komt aan bod in langzame delen van zijn meesterwerken als Concert voor orkest, Danssuite, Divertimento en Sonate voor 2 piano s en percussie. In deze delen domineren natuurgeluiden, eenzame melodieën, ostinato s en effecten die de verbeelding oproepen. Dit Adagio wordt geopend met een onheilspellende sfeer, opgeroepen door een zenuwachtig pulserende xylofoon en een pauk glissando. De lengte van de noten van de xylofoonopening volgt een palindroomvorm, zoals ook de structuur van dit hele Adagio (ABCBA). Opvallend is ook de schitterende mengklank van de hoge soloviolen met de celesta. Als Finale schreef Bartók een kleurrijk Rondo. Hij componeerde als hoofdthema een Hongaarse volks melodie met een Bulgaars ritme. Aan het slot van dit deel laat Bartók het fugathema terugkeren in een zinderende orkestratie. Willem de Bordes, Artistiek coördinator & programmeur

6 volgende concerten Amsterdam Sinfonietta Solisten Candida Thompson, viool Jacobien Rozemond, viool Daniel Bard, altviool Kaori Yamagami, cello Rick Stotijn, contrabas Fairouz Koraalfantasie (Nederlandse première) Dvořák Strijkkwintet opus 77 Schubert Strijkkwintet in C (versie met contrabas) Brahms Liebeslieder Walzer voor strijkers Vr 8 december, Ede Za 9 december, Enschede Zo 10 december, Helmond Do 14 december, Meppel Vr 15 december, Oldeberkoop Za 16 december, Amsterdam Word nu Vriend van Amsterdam Sinfonietta vanaf 40,- en profiteer van vele voordelen zoals een gratis cd en speciale activiteiten. Meld u aan bij de Vriendenbalie of via Zo 17 december, Leiden Breder dan Klassiek met Typhoon Amsterdam Sinfonietta Candida Thompson, leiding en viool Typhoon, rap en zang Jef Neve, piano Tournee van 4 t/m 16 januari KleuterSinfonietta Leden van Amsterdan Sinfonietta Speelgoedfabriek Tokkel & Strijk Za 20 januari, Amsterdam Zo 21 januari, Amsterdam

7 sponsors begunstigers bedrijfsvrienden Maurice Amado Foundation design & branding partner