tango, triphop en klassiek

Transcriptie

1 tango, triphop en klassiek Amsterdam Sinfonietta Candida Thompson leiding & viool Florian Magnus Maier elektrische gitaar Izhar Elias klassiek gitaar Donderdag 26 november, uur Amsterdam, Muziekgebouw aan t IJ Inleiding door Thea Derks, uur Vrijdag 27 november, uur Leiden, Stadsgehoorzaal Leiden Inleiding door Michiel Weidner, uur Zaterdag 28 november, uur Tilburg, Concertzaal Inleiding met orkest door Michiel Weidner, uur (concert zonder Golijov en zonder pauze/met afterconcert) Dinsdag 1 december, uur Amsterdam, Muziekgebouw aan t IJ Inleiding door Thea Derks, uur (concert live op NPO Radio 4) Programma O. Golijov (b.1960) Last Round (1996) I. Movido, urgente II. Muertes del Angel: lentissimo B. Dessner (b.1976) Aheym (2009) F.M. Maier (b.1973) Schattenspiel Suite nr. 2 (2014/15) wereldpremière Dubbelconcert voor klassiek gitaar, elektrische gitaar, strijkensemble en slagwerk (in opdracht van Amsterdam Sinfonietta) Béla Bartók ( ) Roemeense volksdansen, Sz 68 (1915/arr.1937) I. Bot tánc / Jocul cu bâtă II. Brâul III. Topogó / Pe loc IV. Bucsumí tánc / Buciumeana V. Román polka / Poarga Românească VI. Aprózó / Măruntel A. Piazzolla ( ) De Vier Seizoenen van Buenos Aires (1964/1970) voor soloviool en strijkorkest (arr. L. Desyatnikov) I Verano porteno (zomer) II Otono porteno (herfst) III Invierno porteno (winter) IV Primavera porteno (lente)

2 de musici viool 1 Candida Thompson Ingrid van Dingstee Arnieke Ehrlich Nicoline van Santen Karen Segal viool 2 Jacobien Rozemond Frances Thé Diet Tilanus Inki Varga Petra Griffioen altviool Clare Finnimore Els Goossens Ernst Grapperhaus Hannah Strijbos cello Kaori Yamagami Maarten Mostert Michiel Weidner Örs Köszeghy contrabas Ying Lai Green Bram Decroix slagwerk Greg Smith Juri Kuefner staf Joost Westerveld zakelijk leider Willem de Bordes artistiek coördinator / programmeur Stijn Verstraete productieleider Ming Khouw officemanager Joseline de Koning fondsenwerving en relatiebeheer Chris Meeuwissen marketing Noortje Zanen communicatie Irene Kok bibliothecaris Gerard Boltje boekhouder Chris Dessing vrijwilliger bestuur Gert-Jan Kramer voorzitter Jan Reinier van Angeren secretaris Mariëtte Doornekamp, penningmeester Leni Boeren lid Ernst Veen lid Joris Vos lid Hans Langeveld lid

3 biografie Florian Magnus Maier elektrische gitaar/componist Florian Magnus Maier (geboren in 1973 in München) studeerde flamencogitaar bij Paco Peña en klassieke compositie bij Klaas de Vries aan het Rotterdams Conservatorium. Zijn muziek kenmerkt zich door een onophoudelijke zoektocht naar verbanden tussen verschillende genres in klassiek, wereldmuziek en rock en metal, en disciplines zoals dans, film en poëzie. Sinds zijn afstuderen in 2001 (cum laude) schrijft hij voor Nederlandse en internationale topmusici, ensembles en orkesten, en zijn muziek wordt wereldwijd uitgevoerd. Als componist won hij onder andere twee beurzen en de Paul Jacobs Award in Tanglewood / Massachusetts, de aanmoedigingsprijs van het Amsterdams Fonds voor de Kunsten, en nominaties voor de Gaudeamusprijs, het UNESCO International Rostrum of Composers en Musica Nova. Als uitvoerder trad hij op met onder andere het Asko Schönberg ensemble, het Doelen Ensemble en de Nederlandse omroep orkesten. Maier is ook actief in de metalbands Alkaloid, Noneuclid en Dark Fortress alsmede in zijn eigen ensemble The Hungry Gods. Als arrangeur heeft Maier gewerkt met Devin Townsend en Paradise Lost.

4 ... Izhar Elias gitaar Izhar Elias (Amsterdam, 1977) is een Nederlandse klassieke gitarist, gespecialiseerd in de historische uitvoeringspraktijk (barok en vroeg 19e eeuw), kamermuziek en hedendaagse muziek, gecombineerd met multimedia. Hij geeft regelmatig concerten, lezingen en masterclasses en hij heeft opgetreden als solist met gerenommeerde orkesten in Europa, Rusland, Zuidoost- Azië en Australië. Izhar Elias won in 2011 de prestigieuze Nederlandse Muziekprijs als allereerste gitarist in de geschiedenis van de prijs. Zijn veelzijdigheid als gitarist blijkt uit de verschillende soorten optredens die hij geeft. Hij wisselt historisch geïnformeerde uitvoeringen op authentieke instrumenten af met kamermuziek en met premières van eigentijdse componisten. Daarnaast werkt hij regelmatig samen met kunstenaars van andere disciplines, zoals choreografen, experimentele filmmakers en regisseurs. In 2006 vormde Izhar Elias samen met blokfluitist Erik Bosgraaf en klavecinist Alessandro Pianu het ensemble Cordevento, aanvankelijk om moderne en oude muziek in één programma samen te brengen. Sinds 2007 richt het ensemble zich voornamelijk op muziek uit de 17e eeuw, repertoire dat zich vaak op het breukvlak van de populaire en de kunstmuziek bevindt. Cordevento trad op in de meest prestigieuze concertzalen van Europa (zoals het Konzerthaus in Wenen, het Concertgebouw Amsterdam, het Palais des Beaux-Arts in Brussel, het Konzerthaus in Berlijn en het Concertgebouw in Brugge) en tijdens het Festival Oude Muziek Utrecht. Izhar Elias heeft gestudeerd bij Ton Terra, het Groningen Guitar Duo, Zoran Dukic, Kees Hendrikse en Carlo Barone (19e eeuwse uitvoeringspraktijk). Uitvoeringspraktijk voor barokgitaar leerde hij van onder anderen William Carter, Adrián Rodriguez van der Spoel en Lex Eisenhardt.

5 toelichting Minimal, tango, folk, klezmer, modern klassiek en pop: in dit programma komen muzikale genres uit alle windstreken samen. In deze veelzijdigheid van invloeden uit onder andere Argentinië, Transsylvanië, Nederland en de Verenigde Staten zit tegelijkertijd ook de overeenkomst. Alle componisten op dit programma omarmden de bron van alle muziek: volksmuziek, ook wel wereldmuziek genoemd. Tot aan de negentiende eeuw leidden volksmuziek en kunstmuziek of klassieke muziek nog een strikt gescheiden bestaan. Componisten uit de romantiek incorporeerden voor het eerst nationale volksmelodieën in hun werk. Denk aan Ma Vlast van Smetana, Finlandia van Sibelius, de Schilderijententoonstelling van Moesorgski of de Hongaarse dansen van Brahms. Ook modernisten schuwden het gebruik van volkse of popu laire elementen niet, waarvan Le Sacre van Stravinsky en Ravels Rapsodie Espagnole bekende voorbeelden zijn. Tijdens het postmodernisme ging de deur wagenwijd open, want voor compo nisten als Luciano Berio, John Adams en Louis Andriessen leek geen enkel genre te min. Met sommige werken van componisten als Frank Zappa, Bryce Dessner, Gabriel Prokofiev of Jonny Greenwood vervaagt de grens tussen 'populaire' en 'modern klassieke muziek' zelfs geheel. Golijov Osvaldo Golijov heeft zowel Roemeense als Oekraïense wortels, maar groeide zelf op in Argentinië. Na enkele jaren in Israël te hebben gewoond vestigde hij zich in 1986 in de Verenigde Staten. Golijov is een van de populairste hedendaagse componisten en zijn werk wordt uitgegeven door het prestigieuze uitgevershuis Boosey & Hawkes. Kenmerkend voor zijn oeuvre is de versmelting van hedendaagse muziek met klezmer, de muziek van zijn jeugd. Golijov componeerde Last Round in 1991 toen hij hoorde dat Astor Piazzolla een beroerte had gekregen. Vijf jaar later voegde Golijov een openings deel toe en instrumenteerde hij het geheel voor dubbelstrijkkwartet en contrabas. De titel Last Round, ontleend aan een kort verhaal van Julio Cortázar, is bedoeld als metafoor voor de geest van Piazzolla, die voor de laatste keer strijd levert als in een bokswedstrijd. De klanken die het strijknonet voortbrengt zijn geïnspireerd op het scala aan klanken dat een bandoneon kan voortbrengen: het zuigen, zuchten en het hikken met messcherpe aanzetten, het wapperende vibrato, de warme, trekkende akkoorden. Golijov omschreef de compositie zelf als volgt: Het eerste deel staat voor een gewelddadige compressie van het instrument en het tweede deel voor de finale, een schijnbaar eindeloos durende zucht (het is in feite een fantasie op het refrein van een lied Mijn geliefde Buenos Aires, gecomponeerd door de legendarische Carlos Gardel in de jaren 30). Maar Last Round is ook een gesublimeerde tangodans. Twee kwartetten staan tegenover elkaar, gescheiden door een contrabas in het midden, met violen en alten die staan opgesteld als in een traditioneel tangoorkest. De stokken vliegen door de lucht als

6 ... omgekeerde benen in een choreografie, elkaar aantrekkend en afstotend. Altijd met het gevaar van een frontale botsing, die telkens wordt voorkomen door de onveranderlijkheid die alleen bereikt kan worden door gloeiende passie om te zetten in een duidelijk patroon. Dessner Bryce Dessner is vooral bekend als gitarist en hij is lid van de Amerikaanse indierockband The National. De afgelopen jaren manifesteert hij zich steeds prominenter als componist en zijn stukken worden inmiddels wereldwijd uitgevoerd. In 2012 schreef hij een strijkerswerk Lacrymae in opdracht van Amsterdam Sinfonietta. Het ensemble speelde de premières van Lacrymae en zijn Dubbelgitaarconcert St Carolyn by the Sea in een programma in het Holland Festival met Bryce Dessner als componist en gitarist. Dessner is niet alleen rockgitarist, hij is ook opgeleid als klassiek gitarist. Hij werkte in het verleden intensief samen met Steve Reich, Philip Glass en Sufjan Stevens maar werd ook beïnvloed door de muziek van Gibbons, Penderecki en Greenwood. Dessner schreef Aheym oorspronkelijk voor het Kronos kwartet. In de openingsakkoorden van het stuk hoor je het meteen: de versmelting van Amerikaans minimalisme en Europese volksmuziek. Aheym betekent huiswaarts in het Jiddisch en is bedoeld als de verklanking van de gesprekken die Dessner als kind voerde met zijn grootmoeder. Zij vertelde verhalen van haar overtocht naar Amerika vanuit Europa en over de herinneringen die ze koesterde aan haar thuisland. Dessner droeg dit werk op aan haar. Maier De in Duitsland geboren maar vooral in Nederland werkzame Florian Magnus Maier begon zijn muzi kale loopbaan net als Bryce Dessner ook als gitarist. Hij studeerde flamencogitaar bij Paco Peña en later klassieke compositie bij Klaas de Vries aan het Rotterdams Conservatorium. En net als bij Dessner ligt een deel van zijn muzikale interesse buiten de klassieke muziek. Maier is actief in de metalbands zoals Alkaloid en The Hungry Gods. Opvallend en aantrekkelijk is Maiers interesse in vele muziekstijlen (van Arabische muziek via rock en flamenco tot triphop) en zijn vermogen om al die invloeden samen te brengen in een coherente taal. Voor Florian betekenen al die verschillende stijlen waarin hij thuis is: vrijheid. Ik vind het zalig dat ik me nergens in hoef te beperken, om het allemáál te kunnen gebruiken. Voor mij staat muziek los van het genre en van de instrumenten waarop ze gespeeld wordt. Zo ontstond ook de naam Schattenspiel, vertelt hij: het muzikale materiaal reist als een schaduw door het orkest en wordt onderworpen aan voortdurende metamorfosen. De oorsprong voor het werk Schattenspiel Suite nr. 2 ligt in april Toen ging Schattenspiel - een concert voor klassiek en elektrische gitaar en symfonieorkest met veel succes in première tijdens de ZaterdagMatinee in Het Concertgebouw. Maar de twee solisten dreigden ondergesneeuwd te raken onder het tachtigkoppig orkest. Vandaar de opdracht van Amsterdam Sinfonietta om het stuk te herschrijven, ditmaal voor een transparanter

7 ensemble van strijkorkest en percussie (twee drumstellen) met twee solisten op gitaar. Maier zegt over deze versie: In Schattenspiel Suite 2 is de muziek net zo indrukwekkend en heftig, maar wel transparanter. Daardoor zullen de gitaren wat beter uitkomen. Het is een stuk met veel lagen, onder meer doordat er delay (vertragings-) effecten in zitten, zodat onder mijn spel soms echo s te horen zijn van noten die ik eerder speelde. Dat soort klanken komt nu nog beter uit de verf. Schattenspiel gaat eigenlijk over de spanning tussen de protagonist (de klassieke gitaar) en zijn schaduw (de elektrische gitaar). Want in plaats van gehoorzaam te volgen, ontketent de schaduw zich van zijn meester en gaat het gevecht aan. Maier droeg Schattenspiel op aan zijn grootmoeder Louise Plasa. Bartók Na twee jaar stilte begon Bartók in 1915 weer met componeren en schreef hij onder andere de Roemeense volksdansen. Tussen 1909 en 1914 maakte Bartók vele reizen door Transsylvanië, lange tijd een autonoom onderdeel van het Hongaarse rijk. Daar noteerde hij allerlei volksmelodieën die hij zorgvuldig archiveerde en beschreef. Het was zijn doel om een compleet overzicht te maken van de Hongaarse, Bulgaarse, Slovaakse en Roemeense volksmuziek. Hij reisde langs kleine boerendorpjes, bezocht lokale familiefeestjes en sprak kroegmuzikanten aan om de eeuwenoude melodieën - die van generatie op generatie werden doorgegeven - te noteren en op te nemen. Bartók zag al vroeg het belang in van het verzamelen, categoriseren en vergelijken van volksmuziek en liet zich van alle modernisten het meest inspireren door volksmuziek. Volksmuziek is tegelijk primitief en enorm verfijnd. Volgens Bartók is de zeggingskracht van sommige van de volkse melodieën groter dan welke kunstmelodie dan ook. De eerste dans van de Roemeense volksdansen nam hij over van twee vioolspelende zigeuners in het dorpje Voiniceni in april De tweede dans is een traditionele Roemeense dans waarvoor oorspronkelijk een bijzondere gordelriem werd gedragen. De derde dans getiteld op deze plek is langzamer en donker van kleur en doet vanwege de toonladder denken aan Arabische muziek. De titel suggereert een choreografie: de man staat met zijn handen op zijn heupen stil op één plek en de vrouw danst om hem heen. Dan volgt een melancholieke melodie uit Bucsum. De Roemeense polka komt uit het stadje Belényes, uit het Bihor district. Hierna volgen nog eens twee energieke, korte dansen waarvan de eerste uit Belényes en de tweede uit Nyagra komt. Bartók schreef deze dansen oorspronkelijk voor piano, maar bewerkte ze later ook voor orkest. Piazzolla Astor Piazzolla wordt gezien als de grootste pionier van de moderne tangomuziek. Hij maakte niet alleen furore als uitzonderlijk bandoneonist maar ook als componist, die de Argentijnse tangostijl liet fuseren met invloeden uit de jazz en klassieke muziek. Hij creëerde daarmee een unieke taal. Astor Piazzolla werd in 1921 geboren als kind

8 ... van Italiaanse immigranten. Na een aantal jaar verruilde de familie Mar del Plata in Argentinië voor New York, waar Piazzolla zou opgroeien tot zijn zestiende. Op zijn negende jaar kreeg hij van zijn vader zijn eerste bandoneon en via hem leerde de jonge Astor traditionele Argentijnse volksmuziek kennen en de bekende tango s. Maar op zijn elfde raakte Piazzolla in de ban van de muziek van J.S. Bach en werd hij leerling van de Hongaarse pianist Béla Wilda. Na terugkomst in Argentinië werd hij al snel opgenomen in de beroemdste tango-orkesten en richtte hij zijn eigen ensembles op. Maar toen hij de muziek van Igor Stravinsky en Béla Bartók leerde kennen kwam hij weer terug op het spoor van de klassieke muziek. Piazzolla wilde zich manifesteren als componist van moderne klassieke muziek. Via de pianist Anton Rubinstein kwam hij in 1941 terecht bij Alberto Ginastera: de belangrijkst Argentijnse componist in de geschiedenis, zou hij later zeggen. Hij studeerde bijna vijf jaar lang compositie bij Ginastera terwijl hij bleef spelen en arrangeren voor de populairste tango-orkesten. Tien jaar later won Piazzolla met zijn Symfonie voor het Filharmonisch orkest van Buenos Aires een prestigieuze beurs om compositie bij de beroemde pedagoge Nadia Boulanger te studeren in Parijs. Hij schaamde zich tegenover Boulanger - die leerlingen had als Copland, Bernstein, Milhaud en Ibert - voor zijn tango-verleden en hield dat voor haar geheim. Maar op een gegeven moment drong Boulanger er bij hem op aan om een van zijn eigen tangocomposities voor haar te spelen op zijn bandoneon. Boulanger was ontroerd en sprak de verlossende woorden: Hier is de ware Piazzolla, laat hem nooit in de steek. Vanaf dat moment voelde Piazzolla zich vrij om te breken met de traditionele tangomuziek en de deur wijd open te zetten voor alle muzieksoorten die hij liefhad. Hij componeerde vanaf die tijd voor zijn eigen opgerichte, kleine ensembles en liet tangomuziek versmelten met klassiek contra punt, jazzmuziek en Stravinskyaanse ritmiek en emancipeerde zo de dansmuziek tango tot luistermuziek tango nuevo. Van zijn circa 750 composities zijn de meeste werken tango s maar hij schreef ook een musical María de Buenos Aires, een aantal soloconcerten, filmmuziek en werken voor strijkkwartet. De Cuatro Estaciones Porteñas (de Vier seizoenen van Buenos Aires) is een verzameling van losse composities, die Piazzolla in de tweede helft van de jaren zestig schreef en bewerkte voor zijn eigen kwintet. Dat ensemble bestond uit viool, piano, contrabas, elektrisch gitaar en bandoneon. Tussen 1996 en 1998 arrangeerde de Russische componist Leonid Desyatnikov de Vier Seizoenen voor strijkorkest en soloviool. Desyatnikov maakte van ieder deel een driedelige vorm en voegde diverse citaten uit Vivaldi s beroemde Vier Seizoenen toe. Willem de Bordes, artistiek coördinator & programmeur

9 amsterdam sinfonietta op cd "Hét kwintet nu met bas ( ) het resultaat is opzienbarend." Het Parool (vier sterren) Geweldige contrasten tussen totale verstilling en drama ( ) van etherisch tot diep gonzende bastonen De Volkskrant (vijf sterren) Kom langs bij de Vriendenbalie! U vindt de meeste cd s van Amsterdam Sinfonietta bij de Vriendenbalie. Wordt u Vriend van het orkest dan neemt u een cd van Amsterdam Sinfonietta naar keuze gratis mee naar huis. Release Schubert String Quintet Onze nieuwe cd Schubert String Quintet is uit. De aanvoerders van Amsterdam Sinfonietta spelen het wereldberoemde Strijkkwintet in C van Schubert. Nu in een unieke versie met contrabas in plaats van de tweede cello. De cd is verkrijgbaar bij onze Vriendenbalie voor 18,- (Vrienden 13,50) Wist u dat u voor 40,- al Vriend bent van Amsterdam Sinfonietta? U krijgt dan niet alleen een cd naar keuze cadeau, maar ontvangt ook: 25% korting op cd s van Amsterdam Sinfonietta; korting op abonnementen van de concerten in Amsterdam, Enschede, Leiden, Tilburg, Arnhem en Utrecht; twee keer per jaar het magazine Sinfonieuws gratis thuisgestuurd; uitnodigingen voor speciale activiteiten voor Vrienden, zoals het bijwonen van repetities. Kijk voor het volledige cd-overzicht op Hier kunt u ook de cd s bestellen.

10 Word nu Vriend van Amsterdam Sinfonietta vanaf 40,- en profiteer van vele voordelen zoals een gratis cd en speciale activiteiten. Meld u aan bij de Vriendenbalie of via

11 volgende concerten KleuterSinfonietta Leden van Amsterdam Sinfonietta Schipper mag ik overvaren? Za 12 december, 11.30, en uur Amsterdam, Het Concertgebouw / Zo 13 december, 11.30, en uur Amsterdam, Het Concertgebouw / Breder dan klassiek met Wende Amsterdam Sinfonietta Candida Thompson leiding & viool Wende zang, piano & gitaar Werken van onder anderen Wende, Stromae en Purcell. Donderdag 7 januari, uur Enschede, Muziekcentrum / Vrijdag 8 januari, uur Groningen, De Oosterpoort / Zondag 10 januari, uur Heerlen, Theater Heerlen / Woensdag 13 januari, uur Amsterdam, Het Concertgebouw / Donderdag 14 januari, uur Tilburg, Concertzaal / Zaterdag 16 januari, uur Eindhoven, Muziekgebouw Frits Philips / Zondag 17 januari, uur Leiden, Stadsgehoorzaal / Maandag 18 januari, uur Rotterdam, Nieuwe Luxor Theater / Dinsdag 19 januari, uur Zwolle, Theater De Spiegel / Zaterdag 9 januari, uur Utrecht, TivoliVredenburg /

12 sponsors begunstigers bedrijfsvrienden Maurice Amado Foundation design & branding partner