Opgesteld door: Directie Zuivering Afdeling Beleid en Advies. Jaaroverzicht Zuiveringstechnische Werken 2004

Transcriptie

1 Opgesteld door: Directie Zuivering Afdeling Beleid en Advies Jaaroverzicht Zuiveringstechnische Werken 2004

2

3 Inhoudsopgave 1 Inleiding Transport van afvalwater Hoeveelheden Voldoen aan afnameverplichting Projecten en aanpassingen Transportstelsel Tiel-Oost Transportstelsel Tiel-West Toevoergemalen rwzi Asperen Gemaal Waalsprong OAS Overbetuwe Plaatsing debietmeters op de rioolgemalen Kosten Zuiveren van afvalwater Algemeen Functioneren rwzi s Zuiveringsprestatie Verwijderingsrendement fosfaat, stikstof en TZV Lozingseisen Restvervuiling Zware metalen Energieverbruik rwzi s Elektriciteitsverbruik Energieproductie Hulpstoffen Onderzoek en projecten Optimalisatie stikstofverwijdering Uitbreiding rwzi Tiel Zandfiltratie rwzi Nijmegen Aanpassing defosfatering rwzi Bommelerwaard-Oost Endotoxines Vergelijkend onderzoek MBR en zandfiltratie rwzi Maasbommel Af- en aanhaken Projectenplan technische automatisering Aanpassingen opgenomen in de meerjarenraming Kosten Verwerking van slib Algemeen Compostering Compostafzet Onderzoek en projecten Membraanfilterpers op de rwzi Nijmegen Polymeer aanmaakinstallatie op de rwzi Nijmegen Kosten... 19

4 Bijlagen I: Grafische weergave beheersgebied Waterschap Rivierenland II: Jaardebiet en elektraverbruik rioolgemalen III: Voldoen aan afnameverplichting IVa: Verwijderingpercentages stikstof, fosfaat en totaal zuurstofverbruik IVb: Vrachten en rendementen fosfaat, stikstof en totaal zuurstofverbruik V: Gemiddelde effluentkwaliteit van de rwzi s VI: Normen n.a.v. WVO-vergunningen VII: Restvervuiling VIII: Totale vracht aan zware metalen in het influent IX: Zware metalen aanbod per i.e. per dag X: Gemiddeld gehalte zware metalen in het effluent XI: Opname percentage zware metalen in het slib XII: Specifiek elektriciteitsverbruik rwzi s XIII: Slibproduktie, natslibafvoer en slibverwerking XIV: Zware metalen in het zuiveringsslib en de bemestingswaarde van het slib XV: Compost en slibkoek kwaliteit XVI: Compostafzet en voorraad Standaardoverzichten r.w.z.i. s...fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.

5 1 Inleiding In dit rapport wordt een overzicht gegeven van de werking van de rioolwaterzuiveringsinstallaties (rwzi's) in beheer bij waterschap Rivierenland in De zuiveringstechnische resultaten zijn ontleend aan de bemonstering en analyse van afvalwater en slib in de verschillende stadia van het zuiveringsproces en aan de op de installaties verzamelde gegevens met betrekking tot de bedrijfsvoering. Alle rwzi's worden volgens een in een jaarlijks bemonsteringsprogramma vastgelegde frequentie bemonsterd door het laboratorium van Waterschap Rivierenland. De bemonsteringsfrequentie is afhankelijk van de grootte van de installatie en voldoet aan het Lozingenbesluit WVO stedelijk afvalwater. Tevens komt deze frequentie nagenoeg overeen met het zogenaamde Nationaal Standaard Programma. Naast de bemonstering van het influent en effluent zijn eveneens diverse tussenstromen in het zuiveringsproces bemonsterd en geanalyseerd. Aan de hand van deze bemonsteringsresultaten zijn de belastingen, rendementen en overige kengetallen berekend. Deze gegevens worden tevens gebruikt voor de bijsturing van het zuiveringsproces voor de langere termijn. Voor de korte termijn sturing neemt het bedienend personeel van de rioolwaterzuiveringsinstallatie gemiddeld twee keer per week een monster van onder andere influent, effluent, beluchtingcircuit, ingedikt slib en ontwaterd slib. Van deze monsters worden ter plaatse enkele eenvoudige analyses uitgevoerd. De resultaten hiervan worden met de diverse productiegegevens (kwantiteiten) gerapporteerd middels ZUIS (zuivering informatie systeem). Deze kwantiteitsgegevens zijn gehanteerd voor de berekening van de jaarcijfers. De afgezette slibhoeveelheden en de bestemming van het slib zijn vastgesteld met behulp van de logistieke gegevens. Behalve de routinematige bemonsteringen en analyses heeft bij de uitgevoerde onderzoeken ook projectmatige bemonstering en analysering plaats gevonden. Deze gegevens zijn verwerkt bij de rapportage van de uitgevoerde onderzoeken. Doel Dit rapport heeft een drieledig doel: 1. Het voldoen aan de verplichtingen tot jaarlijkse rapportage krachtens de WVO-vergunningen voor de lozingen van effluenten van de rwzi's op oppervlaktewater 2. Waterkwaliteitsbeheerders in Nederland informeren over de werking van de zuiveringsinstallaties in beheer bij Waterschap Rivierenland. 3. Naslagwerk voor intern en extern gebruik over de werking van de diverse rwzi s in Leeswijzer De bedrijfsresultaten zijn voor de belangrijkste parameters samengevat in totaaloverzichten voor alle rwzi's. Met de weergegeven overzichten is een vergelijking te zien tussen de rwzi's onderling en hoe de resultaten zich verhouden t.o.v. voorgaande jaren. Er is ook een overzicht van de lopende nieuwbouw projecten en er wordt ingegaan op de in het verslagjaar uitgevoerde onderzoeken. Verder worden de gevonden resultaten van de belangrijkste aspecten in een apart hoofdstuk nader besproken. Hierbij is eenzelfde indeling aangehouden als in de bedrijfsvergelijking zuiveringsbeheer: - transporteren van afvalwater, - zuiveren van afvalwater, - verwerking van zuiveringsslib, Naast de totaaloverzichten is in de bijlagen van elke rwzi een standaardoverzicht opgenomen. Hierin zijn gegevens opgenomen over capaciteit, belasting, kwaliteiten, kwantiteiten en kengetallen. De standaardoverzichten zijn zo opgezet dat vergelijking mogelijk is met de verslaglegging van de resultaten van de rwzi's van andere waterkwaliteitsbeheerders in Nederland. Jaaroverzicht ZTW 2004.doc 1

6 2 Jaaroverzicht ZTW 2004.doc

7 2 Transport van afvalwater 2.1 Hoeveelheden In het beheersgebied van Waterschap Rivierenland (zie bijlage I voor een grafische weergave) waren in het verslagjaar 122 rioolgemalen in gebruik. Met deze rioolgemalen werd in totaal 78 miljoen m 3 naar de 25 rioolwaterzuiveringsinstallaties (rwzi s) verpompt. Dit is circa 10% meer dan in De oorzaak hiervan moet worden gezocht in de grotere hoeveelheid neerslag, 859 mm tegen 794 mm normaal en 613 mm in De gemiddelde aangevoerde vuillast bedroeg in 2004 gemiddeld i.e. (voor de vuillast wordt per inwonerequivalent (i.e.) het zuurstof verbruik op 136 gram TZV gesteld). In vergelijking met 2003 betekent dit een groei van ruim 11% was echter een extreem droog jaar. Indien gekeken wordt naar de belasting t.o.v blijkt er een jaarlijkse groei van 3% te zijn. Dit is hoger dan de verwachte groei van 2% per jaar. In 2004 zijn geen uitbreidingen van zuiveringen gereedgekomen, de rwzi Varik is in 2004 geamoveerd. Hierdoor is de totale ontwerpbelasting t.o.v afgenomen tot i.e. (tegenover i.e. in 2003). Tot en met 2002 is er vanuit gegaan dat 1 ie à 54 g BZV overeenkwam met 1 i.e. à 180 g TZV, vanaf 2003 is de ontwerpbelasting aangepast op de specifieke ontwerp stikstofbelasting In figuur 1 is de ontwerpbelasting, influentbelasting en de aangevoerde hoeveelheid afvalwater weergegeven. In bijlage II is de verpompte hoeveelheid afvalwater en het energieverbruik per rioolgemaal weergegeven. i.e. x miljoen m ontwerpbelasting alle rwzi's Jaardebiet influentbelasting alle rwzi's Figuur 1: Ontwerpbelasting, influentbelasting en aangevoerde hoeveelheid afvalwater van alle rwzi s 2.2 Voldoen aan afnameverplichting Het voldoen aan afnameverplichting wordt op dezelfde manier berekend als in de bedrijfsvergelijking zuiveringsbeheer. In 2004 voldeden de toevoergemalen van 8 rwzi s volledig aan de afname verplichting t.o.v. 9 een jaar eerder. Overall gezien werd voor 97% aan de afnameverplichting voldaan, dit is een kleine verbetering t.o.v (95%). In bijlage III is per stelsel aangegeven in welke mate deze voldoet aan de afnameverplichting. Door aanpassing van gemalen en een verandering in aanbod zijn het nu andere rioolgemalen die niet meer voldoen. In 2005 zijn aanpassingen en projecten voorzien om nog meer aan de afnameverplichting te voldoen. In figuur 2 is het verloop van de afnameverplichting voor de jaren 2002 t/m 2004 weergegeven. Jaaroverzicht ZTW 2004.doc 3

8 % Figuur 2: Afnameverplichting Voldoen aan afnameverplichting 2.3 Projecten en aanpassingen Transportstelsel Tiel-Oost Dit project omvat het afkoppelen van een deel van het afvalwater van de rwzi Dodewaard, het amoveren van de rwzi Echteld en de aanleg van een transportstelsel naar de rwzi Tiel. In 2000 is een kruising met het Amsterdam-Rijnkanaal gelegd om het afvalwater van het nieuwe industrieterrein Medel op de rwzi Tiel aan te kunnen leveren. In 2003 is dit industrieterrein ook daadwerkelijk op de rwzi Tiel aangesloten. Het rioolgemaal Kesteren is in de tweede helft van 2004 via dit transportstelsel op de rwzi Tiel aangesloten. Voorheen maakte dit gemaal onderdeel uit van het transportstelsel van de overbelaste rwzi Dodewaard. Begin 2005 zal ook het afvalwater van de rwzi Echteld op het transportstelsel van de rwzi Tiel worden aangesloten, vervolgens zal de rwzi Echteld worden geamoveerd Transportstelsel Tiel-West Begin 2004 zijn de kernen Varik, Ophemert, en Heeselt, in het beleidskader van centralisatie van beheer, op de rwzi Tiel aangesloten. Hiertoe is het huidige transportstelsel van gemalen en persleidingen vanaf Ophemert, via Wadenoijen en Kerk-Avezaath naar Tiel aangepast Toevoergemalen rwzi Asperen Op de rwzi Asperen worden te hoge hydraulische pieken ontvangen. In 2004 is de herkomst van deze pieken achterhaald. In samenwerking met de desbetreffende gemeente zal in 2005 naar een passende oplossing worden gezocht Gemaal Waalsprong Naar aanleiding van de korte standtijd van purafilkorrels op het gemaal Waalsprong is in 2004 een proef gedaan met het doseren van een ontgeuringsvloeistof in de kelder en de ontluchting van het gemaal. Na het aanpassen van de aanmaakconcentratie waren de resultaten dermate goed dat besloten is om de testopstelling in bedrijf te laten en in 2005 over te gaan tot het plaatsen van een definitieve opstelling OAS Overbetuwe In 2004 is door DHV in opdracht van de gemeente Overbetuwe en Waterschap Rivierenland een quick-scan voor Optimalisatie AfvalwaterSysteem uitgevoerd. In deze quick scan OAS wordt onderzocht of er mogelijkheden zijn om tegen lagere maatschappelijke kosten de noodzakelijke maatregelen uit te voeren. In 2005 zal hierover worden gerapporteerd. 4 Jaaroverzicht ZTW 2004.doc

9 2.3.6 Plaatsing debietmeters op de rioolgemalen In 2001 is een project opgestart om alle 122 gemalen te voorzien van een debietmeter. Dit project wordt voor zover mogelijk qua uitvoering gecombineerd met de project technische automatisering. Eind 2004 is het project afgerond. Bijna alle gemalen zijn nu voorzien van een debietmeter. Voor de gemalen waar nog geen debietmeter is geplaatst, is een aanpassing in de meerjarenraming voorzien. Tijdens deze aanpassing zal meteen een debietmeter worden geplaatst. 2.4 Kosten De kosten die gemaakt worden voor het transporteren van het afvalwater hangen vooral samen met de kapitaalslasten, de energiekosten, beheer en onderhoud. De rioolgemalen worden op een onderhoudsniveau gehouden waarbij een bedrijfszekere werking wordt nagestreefd. In tabel 1 is een overzicht van de totale kosten en de overheadkosten gegeven van het beleidsproduct getransporteerd afvalwater met de onderliggende kostensoorten voor 2003 en In dit overzicht zijn de directe, indirecte en toegerekende kosten meegenomen. Tevens wordt het aandeel gegeven in de totale kosten voor het beleidsveld zuiveren van afvalwater. Te zien is dat kosten voor transport in 2004 met circa 4% zijn toegenomen t.o.v Deze toename kan bijna volledig toe worden geschreven aan een stijging van de onderhoudskosten. Het aandeel transportkosten in de totale kosten voor het zuiveren van afvalwater zijn gelijk gebleven. Tabel 1: Kosten overzicht getransporteerd afvalwater (x 1.000) 2004 (totaal) 2004 (overhead) 2003 (totaal) 2003 (overhead) Beleidsproduct Bedrag per v.e. Bedrag per v.e. Bedrag per v.e. Bedrag per v.e. Bouw/verwerving transportstelsels , , , ,52 Onderhoud , , , ,34 Beheer , , , ,30 Totale netto exploitatiekosten , , , ,16 Percentage van totale kosten zuiveren van afvalwater 22% 25% 22 % 27 % Jaaroverzicht ZTW 2004.doc 5

10 6 Jaaroverzicht ZTW 2004.doc

11 3 Zuiveren van afvalwater 3.1 Algemeen In 2004 is de rwzi Varik geamoveerd. Het afvalwater wat op deze rwzi werd gezuiverd wordt nu getransporteerd naar de rwzi Tiel. Eind 2004 bedroeg het aantal bij Waterschap Rivierenland in beheer zijnde rioolwaterzuiveringsinstallaties (rwzi s) 25. De gezamenlijke zuiveringscapaciteit bedroeg eind 2004 in totaal i.e. à 136 g TZV (zie ook figuur 1). In bijlage I is het beheersgebied grafisch weergegeven. In tabel 2 is een overzicht van de rwzi s weergegeven. Tabel 2: Overzicht rwzi s Waterschap Rivierenland RWZI type Bouwjaar Ontwerp capaciteit ie à 54 g BZV Ontwerp capaciteit ie à 136 g TZV Hydr. capaciteit (m 3 /uur) Ontvangend opp. water Belast TZV % Aalst Oxy.sloot Waal 104 Arnhem-Zuid Bio P + voordenit Hoofdwatergang 77 Asperen Oxy.sloot Linge 69 Beesd Oxy.sloot Linge 58 Bergharen Concent Nieuwe Wetering 65 Bommelerwaard-Oost Carrousel Waal 118 Culemborg Carrousel Lek 81 Dodewaard Schreiber Linge 151 Dreumel Oxy.sloot Alphense Uitvliet 79 Druten Schreiber + Carrousel Waal 67 Echteld Oxy.sloot Bermsloot 160 Eck en Wiel Oxy.sloot Neder-Rijn 68 Geldermalsen Oxy.bed + actiefslib Linge 77 Gendt Carrousel Waal 76 Gorinchem-Oost Carrousel Linge 54 Groesbeek-Breedeweg Actief-slib Leigraaf 74 Haaften Oxy.sloot Waal 75 Lienden Oxy.sloot Neder-Rijn 95 Maasbommel Oxy.sloot Bermsloot 46 Millingen Oxy.sloot Boven-Rijn 58 Nijmegen Pho Redox Waal 73 Overasselt Concent Maas 58 Tiel Actief-slib Amsterdam-Rijnkanaal 201 Valburg Oxy.sloot Bermsloot 115 Zetten Oxy.sloot Linge 83 Totaal Jaaroverzicht ZTW 2004.doc 7

12 3.2 Functioneren rwzi s Zuiveringsprestatie Het begrip zuiveringsprestatie laat in één oogopslag het presteren van de rwzi s zien. De zuiveringsprestatie wordt als volgt berekend: (100% - (90% - %CZV) (75% - %Ntotaal) (75% - %Ptotaal))/100 Voor %CZV kan maximaal 90% ingevuld worden, voor %Ntotaal en %Ptotaal kan maximaal 75% ingevuld worden. Indien CZV verwijdering 90% en de N verwijdering en P verwijdering 75% zijn, is de zuiveringsprestatie 100%. In 2004 is de zuiveringsprestatie opgelopen tot ruim 99,5%. Deze toename is te danken aan een koolstofbron dosering in de tweede helft van 2004 op de rwzi Tiel, dit heeft een hogere stikstofverwijdering tot gevolg. De lage zuiveringsprestatie in 2001 is voornamelijk veroorzaakt door een mindere denitrificatie op de rwzi Nijmegen. In figuur 3 wordt het verloop van de zuiveringsprestatie voor de jaren 2000 tot en met 2004 weergegeven % Zuiveringsprestatie Figuur 3: Verloop van zuiveringsprestatie Verwijderingsrendement fosfaat, stikstof en TZV Fosfaatverwijdering De laatste jaren is het fosfaataanbod vrij stabiel gebleven. In 2004 bedroeg het aanbod 1,3 g per i.e. (à 136 g TZV), hetgeen als aan de lage kant gezien kan worden. De doelstelling voor 2004 was, conform de AmvB stedelijk afvalwater, een totaal verwijderingrendement voor fosfaat van 75% voor het gehele beheersgebied te bereiken. Om deze doelstelling te bereiken wordt op de zuiveringen Arnhem-Zuid, Bommelerwaard-Oost, Druten, Groesbeek- Breedeweg en Tiel biologische defosfatering toegepast. Verder wordt op de zuivering Nijmegen, om 75% fosfaatverwijdering in het gehele beheersgebied te kunnen halen, aanvullend chemisch gedefosfateerd. De hiervoor aanwezige voorprecipitatie is in 2004 omgebouwd tot een simultane precipitatie. In 2004 is in het beheersgebied 75,2% van het aangeboden fosfaat uit het afvalwater verwijderd, hiermee is evenals in voorgaande jaren aan de gestelde eis voldaan. In 2005 zal op de rwzi Tiel een definitieve voorziening voor simultane precipitatie in gebruik worden genomen. In figuur 4 is het verloop van de fosfaatverwijdering over de jaren 2000 tot en met 2004 voor het gehele beheersgebied weergegeven. In bijlage IV is een overzicht gegeven van de fosfaatverwijdering per rwzi in Stikstofverwijdering In het jaar 2004 was de doelstelling, conform de AmvB stedelijk afvalwater, een verwijderingrendement voor stikstof van 75% voor het gehele beheersgebied. Het uiteindelijke verwijderingrendement voor stikstof kwam in 2004 uit op 75%, hiermee is aan de gestelde eis voldaan. In figuur 4 is het verloop van de stikstofverwijdering over de jaren 2000 tot en met 2004 voor het gehele beheersgebied weergegeven. De verwijdering lag in 2004 bijna 20% hoger dan De hogere verwijdering t.o.v is onder andere te wijten aan het medio 2003 gedeeltelijk 8 Jaaroverzicht ZTW 2004.doc

13 klaarkomen van de uitbreiding van de rwzi Nijmegen. Op de rwzi Tiel is ten behoeve van de denitrificatie vanaf oktober een externe koolstofbron gedoseerd. De rwzi s Tiel, Dodewaard, Echteld en Geldermalsen hebben een laag verwijderingpercentage. Zodra de uitbreiding van de rwzi Tiel in 2005 gereed is zal deze rwzi een betere stikstofverwijdering bewerkstelligen. Medio 2005 zal op de naast deze zuivering gelegen compostering een zwavelzure gaswasser in bedrijf worden genomen. Dit zal resulteren in een lagere stikstofbelasting van de rwzi Tiel, waardoor de dosering van de koolstofbron kan worden stopgezet. De rwzi Echteld en een gedeelte van de rwzi Dodewaard zullen na de uitbreiding van de rwzi Tiel op deze zuivering worden aangesloten. De stikstofverwijdering zal dan, conform AmvB stedelijk afvalwater, hoger dan 75% zijn. Voor de rwzi Geldermalsen is een uitbreiding in het meerjaren investeringsprogramma voorzien. Opgemerkt wordt dat het streven is om de denitrificatie op de aanwezige installaties zoveel mogelijk door te voeren. Naast een zo hoog mogelijk totaal stikstofverwijderingspercentage, geeft dit een verlaging van het energieverbruik. Hiermee wordt thans een zo hoog mogelijk stikstofverwijderingspercentage bereikt. In bijlage IV is een overzicht gegeven van de stikstofverwijdering per rwzi in Totale zuurstof vraag (TZV) Deze parameter heeft een directe relatie met de stikstofverwijdering. Hierdoor is een lagere verwijdering van TZV te zien bij zuiveringen waar de stikstofverwijdering minder is. In figuur 4 is het verloop van de verwijdering van TZV over de jaren 2000 tot en met 2004 voor het gehele beheersgebied weergegeven. Deze blijft over de jaren vrij constant. In bijlage IV is een overzicht gegeven van de verwijdering van TZV per rwzi in % Ptotaal Ntot TZV Eis N en P Figuur 4: Verloop van fosfaat, stikstof en TZV verwijdering Lozingseisen In bijlage V is een overzicht van de gemiddelde effluentkwaliteit over het jaar 2004 weergegeven. Beoordeelt op het jaargemiddelde hebben de rwzi s in 2004 over het algemeen goed gefunctioneerd. Bij een toets aan de gestelde normen in de vergunning op de WVO heeft er in 2004 bij 8 zuiveringen bij één of meerdere parameters een overschrijding plaatsgevonden (zie ook tabel 3). Dit is een toename t.o.v. een jaar eerder, toen er bij 7 zuiveringen een overschrijding plaatsvond. In bijlage VI is per rwzi overzicht gegeven van de gestelde normen. Jaaroverzicht ZTW 2004.doc 9

14 Asperen Tabel 3: RWZI Overzicht rwzi s met normoverschrijding Parameters waarbij lozingseis is overschreden BZV CZV Nkj Ntot Ptot Droog rest X Dodewaard X X Druten Echteld X X X X Geldermalsen X X Haaften Maasbommel Tiel X X X X X Bezin king Cl Temp ph SO 4 X De rwzi's met een overschrijding zijn globaal in 2 categorieën in te delen: 1. Rwzi's waarvoor in de meerjarenraming reeds in een maatregel is voorzien. Dit betreft de rwzi's Dodewaard, Echteld, Geldermalsen en Tiel. Bij de installatie Echteld is in de regel een overschrijding van de lozingseis onder de huidige condities niet te vermijden. De overbelaste rwzi Tiel toont als gevolg van de overbelasting ook een overschrijding van de lozingseis. Deze overbelaste rwzi presteert wisselend. De overbelasting met stikstof heeft als gevolg dat de slibkwaliteit van dien aard is dat bij extreme regenval uitspoeling plaatsvindt. Bij de overbelaste rwzi Dodewaard heeft een extra zuurstof dosering wel voor verbetering gezorgd, er kon echter niet voorkomen worden dat door hoge piekbelastingen toch overschrijding van de lozingseisen optrad. Tevens werd hier preventief aluminium gedoseerd. Nadat de uitbreiding van de rwzi Tiel gereed is zal de rwzi Echteld geamoveerd worden en worden aangesloten op het stelsel van de rwzi Tiel. Het gemaal Kesteren, dat nu nog het afvalwater naar de rwzi Dodewaard transporteerd, zal het afvalwater dan naar de rwzi Tiel transporteren. Hierna zal er op de rwzi s Dodewaard, Echteld en Tiel geen overschrijding meer mogen plaatsvinden. De rwzi Geldermalsen is door de toepassing van een oxidatiebed gevoeliger voor extreme weersomstandigheden, de kans van uitspoeling van zwevende stof bij hevige regenval relatief hoog. Deze installatie zal in de toekomst worden aangepast. Na realisatie zal geen overschrijding meer mogen optreden. 2. rwzi's waarbij een eenmalige overschrijding heeft plaats gevonden als gevolg van een (ver)storing of extreme weersomstandigheden. Dit betreft de rwzi s Asperen, Druten, Haaften en Maasbommel. Bij de installatie Asperen heeft een overschrijding op fosfaat plaatsgevonden. Dit valt te verklaren met het feit dat deze installatie niet ingericht is voor verdere P-verwijdering. Dit resulteert, in combinatie met een hoge P-belasting (circa 3,4 g per i.e. (à 136 g TZV), in een overschrijding. Bij de rwzi Haaften heeft bij extreme regenval en slechte slibcondities uitspoeling van slib plaatsgevonden. De overschrijding op de rwzi Druten op fosfaat is veroorzaakt door een niet optimale processturing. Op de rwzi Maasbommel is een te hoge ph gemeten, deze overschrijding is waarschijnlijk veroorzaakt door een te goede denitrificatie. Deze overschrijdingen zullen in de toekomst in principe niet meer optreden Restvervuiling Het effluent van 12 rwzi s in beheer van Waterschap Rivierenland wordt op oppervlakte water geloosd dat in beheer is bij Rijkswaterstaat. Het betreft de rwzi s Aalst, Bommelerwaard-Oost, Culemborg, Druten, Eck en Wiel, Gendt, Haaften, Lienden, Millingen, Nijmegen, Overasselt en Tiel. Voor deze lozingen dient verontreinigingsheffing te worden betaald. Deze heffing is afhankelijk van de restvervuiling aanwezig in het effluent. De restvervuiling is opgebouwd zuurstofbindende stoffen en zware metalen. De zware metalen zijn weer onderverdeeld in 2 groepen. De grijze lijst waar zink, koper, nikkel, chroom en lood toe behoren en de zwarte lijst met arseen, cadmium en kwik. In figuur 5 is de restvervuiling over de jaren 2000 tot en met 2004 weergegeven, tevens wordt de rijksheffing weergegeven In 2004 bedroeg de restvervuiling in totaal v.e.. Dit is een stijging van circa 10% t.o.v. het jaar Deze stijging wordt enerzijds veroorzaakt door een toename aan zuurstofbindende stoffen in het effluent. Deze toename is te zien op de zuivering Bommelerwaard-Oost, waar door een storing bij twee van de drie puntbeluchters gedurende een kwart jaar niet met volledige capaciteit kon worden gewerkt, en op de zuivering Nijmegen, waar door storingen pas vanaf augustus met vier straten kan worden gewerkt. Anderzijds is er een toename aan grijze lijst stoffen. Deze toename is te wijten aan een aantal lozingen op de zuivering Nijmegen (zink 10 Jaaroverzicht ZTW 2004.doc

15 en nikkel) en een slibuitspoeling op de rwzi Tiel. In bijlage VII is een overzicht gegeven van de restvervuiling per zuivering. Rijks v.e x 1000 Zware metalen zwarte lijst Zware metalen grijze lijst O2-bindend kosten Figuur 5: Restvervuiling lozing op Rijkswater en de bijbehorende rijksheffing Zware metalen Het zuiveringsslib en het effluent worden afhankelijk van de grootte van de rwzi 4 tot 12 maal per jaar onderzocht op het gehalte aan zware metalen. Daar in de zuivering geen afbraak plaats vindt van zware metalen kan met behulp van deze gegevens het aanbod aan zware metalen worden berekend. In bijlage VIII is per element per rwzi het totale aanbod per jaar weergegeven. In 2004 bedroeg de totale hoeveelheid aan zware metalen kg. Dit is een toename van ruim kg t.o.v. het aanbod in 2003 (zie ook figuur 6). Deze toename is enerzijds toe te schrijven aan de toename van het vuilaanbod, anderzijds zijn op de rwzi Nijmegen een aantal lozingen geconstateerd. De grootste toenames zijn te zien bij de elementen lood (+26%), nikkel (+23%), zink (+22%), koper (+14%), arseen (+12%) en kwik (+6%). Het gewogen gemiddelde van het aanbod per i.e. is in 2004 toegenomen tot 81,1 mg/i.e./dag t.o.v. 76,1 mg/i.e./dag een jaar eerder, deze toename is toe te schrijven aan de rwzi Nijmegen ton/jaar mg/i.e. à 136 TZV /d Arseen Cadmium Chroom Koper Kwik Lood Nikkel Zink Totaal (mg/i.e./d) Totaal effluent (ton/jaar) 0 Figuur 6: Zware metalen aanbod en lozing op oppervlakte water Jaaroverzicht ZTW 2004.doc 11

16 De hoeveelheid zware metalen dat met het effluent in 2004 op het oppervlakte water is geloosd, is in navolging van het aanbod ook toegenomen t.o.v In 2004 is kg aan zware metalen met het effluent geloosd. In bijlage X wordt de gemiddelde concentraties aan zware metalen in het effluent per rwzi gegeven. Aan het effluent zijn geen eisen gesteld voor wat betreft het gehalte aan zware metalen. Het overige aandeel van zware metalen is door het slib opgenomen en afgevoerd. Zie bijlage XI voor de opnamepercentages in het slib. Hierin is weinig verandering te zien t.o.v Energieverbruik rwzi s Elektriciteitsverbruik In figuur 7 is het elektriciteitsverbruik van alle zuiveringen weergegeven. Het totale verbruik in 2004 was 27,7 x 10 6 kwh), dit is toename van circa 7% t.o.v. het jaar 2003 (25,8 x 10 6 kwh). De hoeveelheid elektra die nodig was voor de beluchting is in hetzelfde tijdvak afgenomen. Hierbij dient te worden opgemerkt dat het energieverbruik van de beluchting op de rwzi Tiel niet is vastgelegd. Indien de rwzi Tiel buiten beschouwing wordt gelaten, blijkt het totale verbruik en het energieverbruik van de beluchting gelijk te zijn aan dat van Het specifiek energieverbruik (dus het energieverbruik per kg TZV verwijderd) is t.o.v 2003 afgenomen. Deze afname lijkt alleen toe te kunnen worden geschreven aan een efficiëntere besturing van de zuiveringen. Dit laatste wordt bevestigd door de afname van het specifieke elektriciteitsverbruik van de beluchting. In bijlage XII is voor een groot aantal rwzi s het specifiek elektriciteitsverbruik over de jaren 2003 en 2004 weergegeven. Te constateren valt dat de rwzi s met bellenbeluchting (Arnhem-Zuid en Nijmegen) een gunstig specifiek verbruik beluchting hebben ( Wh/kg TZV verwijderd). Tevens heeft de aanpassing van het beluchtingsysteem op de rwzi Nijmegen een positief effect gehad op het specifiek verbruik van de beluchting. Voor de ultra laag belaste oxidatiesloten en carrousels ligt het verbruik voor de beluchting tussen de 400 en 600 Wh/kg TZV verwijderd. Opgemerkt dient te worden dat het specifiek elektriciteitsverbruik beluchting voor de rwzi s Dodewaard en Geldermalsen met respectievelijk 225 en 212 Wh/kg TZV gunstig is. Hetgeen voor de rwzi Dodewaard is toe te schrijven aan een hoge slibbelasting in combinatie met de toepassing van vloeibare zuurstof en voor de rwzi Geldermalsen aan de toepassing van een oxidatiebed MWh x Wh/kg TZV verwijderd zonder tiel 2004 zonder tiel 0 Verbruik totaal Verbruik beluchting Specifiek verbruik totaal Specifiek verbruik beluchting Figuur 7: Elektriciteitsverbruik totaal, beluchting en specifiek Energieproductie Op een viertal installaties wordt gebruik gemaakt van een slibgisting. Dit zijn de rwzi s Arnhem-Zuid, Geldermalsen, Nijmegen en Tiel. Het met deze gistingen geproduceerde biogas is gebruikt voor de opwekking van elektriciteit. In figuur 8 wordt de productie van gistingsgas en elektriciteit in de jaren 2000 tot en met 2004 weergegeven. Vanaf 2002 is de gistingsgasproductie van de rwzi Arnhem-Zuid niet meegenomen in het totaal. Dit 12 Jaaroverzicht ZTW 2004.doc

17 omdat de daarvoor benodigde meetgegevens niet betrouwbaar lijken. Indien voor deze jaren wordt uitgegaan van een zelfde productie van gistingsgas als in 2001, blijkt er lichte stijging van gistingsgasproductie te zijn. In 2004 werd 6,5 x 10 6 kwh aan elektriciteit opgewekt, dit is circa 23,5% van de eigen behoefte. In 2004 is t.o.v circa 3% minder elektriciteit opgewekt. Deze afname is te wijten aan: rwzi Geldermalsen: door storingen aan de Totems zijn deze niet het gehele jaar in bedrijf geweest; rwzi Nijmegen: uit de NOX-meting is gebleken dat de energie-inhoud van het gistingsgas in 2004 lager was; rwzi Tiel: door bouwwerkzaamheden is de gasmotor niet het gehele jaar in bedrijf geweest x Gistingsgas (m3) Gistingsgas Arnhem-Zuid 2001 (m3) Opgewekt elektriciteit (kwh) Figuur 8: Productie van gistingsgas en elektriciteit 3.4 Hulpstoffen Bij het zuiveren afvalwater zijn diverse hulpstoffen nodig. Over het algemeen zijn bij de volgende processen hulpstoffen nodig: Defosfatering Nazuiveren effluent (zandfiltratie) Lichtslib bestrijding Binding van waterstofsulfide bij de slibgisting Ontwatering en indikking van slib Op de diverse zuiveringen wordt de fosfaatverwijdering of biologisch of met behulp van chemicaliën gedaan. Indien gebruik wordt gemaakt van chemicaliën, wordt voornamelijk ijzerchloride gebruikt. Alleen op de rwzi Nijmegen wordt gebruik gemaakt van ijzersulfaat. Voor de bestrijding van lichtslib worden diverse producten op aluminiumbasis toegepast. Tijdens slibgisting ontstaan er uit zwavelverbindingen waterstofsulfiden. Deze zouten veroorzaken bij het gebruik in de gasmotor corrosie. Door het toevoegen van ijzerchloride aan de gisting zullen de zwavelverbindingen neerslaan als ijzersulfiden, op deze manier wordt corrosie voorkomen. Het zuiveringsslib wat op de rwzi s vrijkomt wordt mechanisch ontwaterd op de rwzi s Arnhem-Zuid, Bommelerwaard-oost, Culemborg, Druten, Gendt, Groesbeek-Breedeweg, Nijmegen en Tiel. Bij deze ontwatering wordt poly-elektrolyt (PE) gebruikt. Op de overbelaste zuivering Dodewaard vindt dosering plaats van zuivere zuurstof. Dit is een tijdelijke maatregel om het teveel aan belasting op deze rwzi op te vangen. Om in het gehele beheersgebied een stikstofverwijderingsrendement van 75% te realiseren is op de rwzi Tiel als koolstofbron Carbo-CT gedoseerd om de denitrificatie te stimuleren. Tabel 4 geeft de gebruikte hulpstoffen in 2004 weer. Jaaroverzicht ZTW 2004.doc 13

18 Tabel 4: Overzicht van gebruikte hulpstoffen Hulpstof Hoeveelheid Toepassing Acetol 80% 10 ton Effluentpolishing (zandfiltratie) Azijnzuur 70% 90 ton Defosfatering rwzi Bommelerwaardoost Carbo-CT 278 ton Denitrificatie rwzi Tiel Kalk 48 ton Defosfatering rwzi Bommelerwaardoost Polymeer 100 % actief 110 ton Slibverwerking Poly aluminium chloride 5,5 % 75 ton Lichtslib bestrijding Poly aluminium chloride 9 % 68 ton Lichtslib bestrijding IJzerchloride 469 ton Defosfatering / slibverwerking IJzersulfaat 1719 ton Defosfatering Vloeibare zuurstof 472 ton Dosering extra zuurstof rwzi Dodewaard Zoutzuur 30 % 9 ton Nijmegen pers 3.5 Onderzoek en projecten Optimalisatie stikstofverwijdering Om de stikstofverwijdering in het beheersgebied van Waterschap Rivierenland te verhogen is onderzoek gedaan naar optimalisatie van de stikstofverwijdering. Dit heeft tot concrete aanpassingen geleid op twee zuiveringen. rwzi Nijmegen De redoxregeling voor de recirculatie vanuit de beluchtingtanks naar de voordenitrificatie is geoptimaliseerd. Dit heeft geresulteerd in een hoger verwijderingsrendement. rwzi Tiel Om de stikstofverwijdering op de rwzi Tiel te optimaliseren is een koolstofbron in de anoxische zone gedoseerd. Hierdoor is de denitrificatie capaciteit vergroot en de effluentkwaliteit verbeterd Uitbreiding rwzi Tiel De uitbreiding van deze rwzi bevindt zich in de uitvoeringsfase. Naast uitbreiding voor opvang van de autonome groei, wordt de rwzi zo omgebouwd dat deze geschikt is voor biologische defosfatering en totale stikstofverwijdering. Nadat in 2003 de eerste fase van de uitbreiding is gerealiseerd, is in 2004 de oude beluchtingstank gerenoveerd. Naar verwachting zal de volledige uitbreiding medio 2005 gerealiseerd zijn Zandfiltratie rwzi Nijmegen Het waterschap heeft samen met de gemeente Nijmegen een optimalisatiestudie naar het afvalwatersysteem van Nijmegen uitgevoerd. Het resultaat hiervan is, dat in plaats van een bergingsreservoir van m3 inhoud te bouwen bij het rioolgemaal de Biezen, volstaan kan worden met een extra nazuivering op de zuiveringsinstallatie van Nijmegen. Hiermee wordt een besparing op de investeringskosten in de waterketen bereikt van circa 14 miljoen euro. Deze besparing zal ten goede komen aan het duurzaam integraal waterbeheer in Nijmegen, door in te zetten op ambitieus afkoppelen in de komende 10 jaar. Dit is vastgelegd in het waterplan Nijmegen. Inmiddels is gestart met de bouw van een zandfiltratie voor een deel van het effluent van de rwzi Nijmegen. Naar verwachting zal de zandfiltratie eind 2005 gerealiseerd zijn. 14 Jaaroverzicht ZTW 2004.doc

19 3.5.4 Aanpassing defosfatering rwzi Bommelerwaard-Oost Op de zuivering Bommelerwaard-Oost vindt de fosfaatverwijdering in de sliblijn plaats. Op deze manier wordt sinds 1996 fosfaat uit het afvalwater gehaald. Momenteel staat groot onderhoud aan de slib/waterscheider te wachten. Dit brengt aardige kosten met zich mee, en de verwachting is dat dit onderhoud structureel is (eens per 5 jaar). Dit was reden genoeg om de mogelijkheid te onderzoeken om het fosfaat chemisch neer te slaan met een aluminiumzout in de het fosfaatrijke stripperwater. Dit onderzoek is met succes afgerond. De verwachting is dat de definitieve aanpassing eind 2005 is doorgevoerd Endotoxines In opdracht van de STOWA is door bureaus IRAS en ArboProfit een onderzoek uitgevoerd op 4 representatieve zuiveringen. De resultaten van het onderzoek zijn gepubliceerd in het STOWA rapport Het voorkomen van endotoxinen op rwzi s. Hierbij ging het om steekmonsters genomen op verschillende locaties. Om de daadwerkelijke dagelijkse blootstelling van medewerkers aan endotoxinen te kunnen meten heeft een nader onderzoek op een rwzi plaatsgevonden. Op 25 juni en 9 september hebben 4 medewerkers van de rwzi Arnhem- Zuid gedurende een werkdag meetapparatuur gedragen. De eerste resultaten gaven aan dat de medewerkers werden blootgesteld aan een concentratie lager dan de MAC-waarde. Het definitieve rapport zal in het voorjaar van 2005 gereed zijn Vergelijkend onderzoek MBR en zandfiltratie rwzi Maasbommel Op de rwzi Maasbommel is in 2002 een proef opgestart met een membraan bioreactor (MBR) om de effluentkwaliteit te verbeteren en te streven naar een effluentkwaliteit die kan voldoen aan de MTR-richtlijnen voor lozing op binnenwater. Tot medio 2004 zijn de zuiveringsresultaten van het MBR-systeem vergeleken met de resultaten van de continu zandfilters die begin 2003 in bedrijf zijn genomen. Voor beide systemen is het moeilijk om de MTR-kwaliteit voor stikstof en fosfaat te halen. Er bestaat een lichte voorkeur voor de toepassing van zandfilters. De eindrapportage is in november 2004 uitgebracht Af- en aanhaken In het verslagjaar is met diverse afvalwaterlozende bedrijven overleg gevoerd over de afvalwaterverwerking. Om de capaciteit van de zuiveringsinstallaties maximaal te benutten, is onderzoek verricht naar het voorkomen van afhaken (de mogelijkheid dat bedrijven zelf gaan zuiveren), het bevorderen van aanhaken (de mogelijkheid dat het waterschap het afvalwater gaat zuiveren i.p.v. dat het bedrijf dit zelf doet) en het voorkomen of verminderen van het dun wateraanbod ( geen schoon water op het riool lozen). Dit heeft in 2004 in enkele gevallen tot een aanbieding geleid, er zijn echter geen concrete afspraken uit gekomen Projectenplan technische automatisering Middels het opstellen van een projectenplan wordt uitvoering gegeven aan het implementeren van de uitgangspunten van het beleidsplan technische automatisering. De zuiveringstechnische werken worden door modificatie en renovatie zodanig aangepast dat beheer op afstand voor alle objecten mogelijk is. Tevens worden alle bedrijfsgegevens geautomatiseerd overgebracht naar een centrale plek in een district. Van hieruit zijn deze gegevens toegankelijk voor de administratieve systemen. De looptijd van dit project bedraagt 3 jaar. Er wordt begonnen met een pilot op de rwzi s Geldermalsen, Beesd en Maasbommel. Naar aanleiding van de bevindingen op deze installaties, zal de automatisering op de andere zuiveringen ook aangepast worden. In 2003 is met de voorbereiding van dit project begonnen, zodat in 2004 de pilot zou worden opgestart. Door vertragingen in de voorbereiding zal de pilot pas in 2005 worden opgestart Aanpassingen opgenomen in de meerjarenraming Voor een aantal zuiveringen zijn in de toekomst aanpassingen voorzien. De reden voor een aanpassing kunnen (dreigende) overbelasting, niet goed functioneren door verouderde technieken en/of verscherpte lozingseisen zijn. Jaaroverzicht ZTW 2004.doc 15

20 rwzi Dodewaard De slechtere werking van deze installatie wordt veroorzaakt door overbelasting. Deze overbelasting wordt in belangrijke mate veroorzaakt door een regelmatige bedrijfslozing met een hoge vervuilingswaarde. Vanaf begin 2005 is voorzien dat een deel van het afvalwater wordt afgevoerd naar de rwzi Tiel. Gezien de termijn waarop dan nog sprake zou zijn van overschrijding van de WVO-norm is besloten te voorzien in een aanvullende dosering van zuivere zuurstof, hetgeen een positief effect heeft op de effluentkwaliteit. Tevens is voor 2005 een uitbreiding van de beluchtingcapaciteit gepland. rwzi Echteld Deze overbelaste kleine discontinu werkende oxidatiesloot heeft moeite om een goede zuiveringsgraad te bewerkstelligen. Tijdens grote regenval en periode met lage temperatuur kan deze installatie nauwelijks een voldoende zuiveringsgraad bereiken. Opheffing van deze installatie en aansluiting op de rwzi Tiel is gepland voor begin rwzi Varik Deze overbelaste rwzi is in 2004 opgeheven en aangesloten op de rwzi Tiel. rwzi Geldermalsen Op deze rwzi wordt circa tweederde van het afvalwater in oxidatiebedden behandeld. Het is echter niet mogelijk om met oxidatiebedden verdergaande stikstofverwijdering te bewerkstelligen. Het is derhalve noodzakelijk om de rwzi om te bouwen. In 2004 is een systeemkeuze uitgevoerd, op basis hiervan wordt begin 2005 begonnen met het ontwerp. Momenteel is voorzien om de aanpassing in 2007 gereed te hebben. 3.6 Kosten Voor de kosten zijn de activiteiten berekend die betrekking hebben op het bewerken van het afvalwater op de zuivering. In tabel 5 is voor het beleidsproduct gezuiverd afvalwater een overzicht gegeven van de totale kosten en de overheadkosten met de onderliggende kostensoorten in 2003 en Daarbij is ook het aandeel gegeven in de totale kosten voor het beleidsveld zuiveren van afvalwater. Te zien is dat kosten voor zuiveren van afvalwater in 2004 met circa 5% zijn toegenomen t.o.v Deze toename kan voor het merendeel worden toegeschreven aan onderhoud van zuiveringsinstallaties. Het aandeel zuiveringskosten in de totale kosten voor het zuiveren van afvalwater laat een geringe stijging zien. Tabel 5: Kosten overzicht gezuiverd afvalwater (x 1.000) 2004 (totaal) 2004 (overhead) 2003 (totaal) 2003 (overhead) Beleidsproduct Bedrag per v.e. Bedrag per v.e. Bedrag per v.e. Bedrag per v.e. Bouw/verwerving zuiveringsinstallaties , , , ,72 Onderhoud , , , ,62 Beheer , , , ,14 WVO-heffing effluent 837 0, , ,06 Subsidies afhaakproblematiek 16 0,02 6 0, ,01 6 0,01 IBA inrichtingen 6 0,01 2 0, ,27 8 0,01 Totale netto exploitatiekosten , , , ,56 Percentage van totale kosten zuiveren van afvalwater 56 % 59 % 55 % 59 % 16 Jaaroverzicht ZTW 2004.doc

21 4 Verwerking van slib 4.1 Algemeen De hoeveelheid geproduceerd zuiveringsslib van de 25 zuiveringsinstallaties bedroeg in 2004 ongeveer m3 vloeibaar slib. Het drogestofgehalte van het ingedikte zuiveringsslib is in 2004 t.o.v verder afgenomen. In figuur 9 is het verloop van de productie vloeibaar slib en het gemiddelde drogestof gehalte van het ingedikt slib in de jaren 2000 tot en met 2004 weergegeven. De toename in de hoeveelheid vloeibaar slib is opvallend, en is enerzijds gerelateerd aan de afname van het drogestof gehalte en anderzijds aan de toename van het de hoeveelheid afgevoerde droge stof. De afname van het drogestof gehalte is geheel toe te schrijven aan een lager gehalte op de zuivering Nijmegen. Indien het drogestof gehalte op de rwzi Nijmegen t.o.v niet was gedaald dan was ook het overall drogestof gehalte van het vloeibaar slib in het gehele beheersgebied niet gedaald. De toename van de hoeveelheid vloeibaar slib heeft dus geen invloed gehad op het transport per as. De toename van de slibproductie is opvallend en lijkt geheel toe te schrijven aan de toename van de influentbelasting (zie ook figuur 1). x 1000 m % Slibproductie Gemiddelde drogestofgehalte ingedikt slib Figuur 9: Productie vloeibaar slib en gemiddelde drogestofgehalte In 2004 werd ruim ton slib droge stof geproduceerd, hetgeen circa 800 ton meer is dan de productie van Al het geproduceerde slib is ontwaterd op 8 mechanisch slibontwateringinstallaties. Hiertoe is m3 vloeibaar slib getransporteerd naar een rwzi met ontwateringinstallatie, dit is m 3 minder als een jaar eerder. Totaal is ton aan ontwaterd slib geproduceerd, hetgeen allemaal aan de compostering is aangeboden (zie bijlage XIII). In 2004 bedroeg het drogestof gehalte van het ontwaterde slib gemiddeld 23,0 %, dit is lager dan de 23,1 % die in 2003 werd gehaald. Deze daling werd veroorzaakt door een verschuiving in de verwerking door storingen, hierdoor is geen optimaal gebruik gemaakt van de kamerfilterpersen die normaliter een hogere drogestof halen dan de zeefbandpersen. In figuur 10 is het verloop van de slibproductie en het gemiddelde drogestof gehalte van de slibkoek in de jaren 2000 tot en met 2004 weergegeven. x 1000 ton d.s % Slibproductie Slibkoek drogestofgehalte Figuur 10: Slibproductie en gemiddelde drogestofgehalte slibkoek Jaaroverzicht ZTW 2004.doc 17

22 In bijlage XIV is een overzicht gegeven van het gemiddelde gehalte aan zware metalen in het zuiveringsslib en de bemestingswaarde van het slib. 4.2 Compostering Van de in 2004 aan Midden-Betuwe Slibverwerking (MBS) aangeboden ton ontwaterd slib is op de composteringsinstallatie te Tiel ton verwerkt. De overige ton is door MBS op een andere locatie verwerkt. Op de locatie te Tiel is ook ton ds van derden aangeboden. In het verslagjaar werd op de locatie Tiel ton compost geproduceerd. Deze productie komt overeen met de aangeleverde hoeveelheid drogestof. In bijlage XV is een overzicht gegeven van de compostkwaliteit. In 2004 heeft de in 2000 aangepaste composteringsinstallatie op volle capaciteit gedraaid. Vastgesteld kon worden dat de geuremissie van de installatie aan de gestelde eisen in de Milieuvergunning voldoet. Het composteringsbedrijf heeft in 2003 de schoorsteen verhoogd, zodat de uitgestoten lucht op een hoger niveau wordt verspreid. Dit om de ondervonden geurhinder bij de naastgelegen bedrijven te verminderen. 4.3 Compostafzet In 2004 werd door Waterschap Rivierenland ton compost afgeleverd aan Stichting Slibservice Rivierengebied (SSR). SSR heeft ton compost afgezet, hiervoor is ton uit het depot gehaald. Van de verwerkingslocatie Zutphen is ton compost afgezet. In 2004 is de totale voorraad aan compost in het SSR depot afgenomen tot ca ton. Vanaf begin 1998 vindt door SSR levering van compost aan de firma BioMass plaats. Deze firma gebruikt de compost als grondstof voor de bereiding van biobrandstofkorrels, die aan de naast gelegen Elektriciteitscentrale Zuid-Holland (EZH) worden afgezet. Bij deze kolengestookte centrale worden de biobrandstofkorrels bijgestookt. Vanaf 2003 heeft SSR ook compost afgezet bij Betrem, ook deze compost is gebruikt als grondstof voor de bereiding van biobrandstof. In 2004 is door SSR ook onderzoek uitgevoerd naar andere afzetkanalen. In bijlage XVI is een overzicht gegeven van de compostafzet in Onderzoek en projecten Om zorg te dragen voor een zo hoog mogelijke ontwateringgraad worden bij de diverse ontwateringinstallaties regelmatig onderzoeken uitgevoerd naar polymeer gebruik, zowel het type, merk als dosering worden dan bekeken. Tevens wordt regelmatig kritisch naar de instellingen van de apparatuur gekeken. Naast deze reguliere onderzoeken wordt ook regelmatig onderzoek verricht naar specifieke proces verbeteringen Membraanfilterpers op de rwzi Nijmegen In de nabije toekomst zijn de huidige gietijzeren platen van de kamerfilterpersen op de rwzi Nijmegen aan vervanging toe. Om een gedegen afweging te kunnen maken of in de toekomst membraanplaten kunnen worden toegepast, is de werking van membraanplaten in een proefopstelling van een membraanfilterpers bekeken. De resultaten geven aanleiding tot een mogelijke vervolg van de proef met een aantal membraanplaten op de bestaande pers Polymeer aanmaakinstallatie op de rwzi Nijmegen De bestaande polymeer aanmaakinstallatie is aan vervanging toe. Aangezien de ontwikkeling bij de aanmaakinstallaties ook niet heeft stil gestaan, zijn een drietal installaties op praktijkschaal getest. Door de betere aanmaak in combinatie met een goed inmenging was een duidelijke verlaging van het polymeerverbruik waar te nemen. 18 Jaaroverzicht ZTW 2004.doc

23 4.5 Kosten In tabel 6 is voor het beleidsveld verwerkt slib een overzicht gegeven van de totale kosten en overheadkosten met de onderliggende kostensoorten in 2003 en Daarbij is ook het aandeel gegeven in de totale kosten voor het beleidsveld zuiveren van afvalwater. Te zien is dat kosten voor verwerkt slib in 2004 nagenoeg gelijk zijn aan die van Het aandeel verwerkt slib in de totale kosten voor het zuiveren van afvalwater laat een geringe daling zien. Tabel 6: Kosten overzicht verwerkt slib (x 1.000) 2004 (totaal) 2004 (overhead) 2003 (totaal) 2003 (overhead) Beleidsproduct Bedrag per v.e. Bedrag per v.e. Bedrag Per v.e. Bedrag per v.e. Bouw/verwerving slibverwerkingsinstallaties , , , ,07 Onderhoud 656 0, , , ,12 Beheer , , , ,22 Afzet slib/restproducten , , , ,20 Totale netto exploitatiekosten , , , ,61 Percentage van totale kosten zuiveren van afvalwater 22 % 15 % 23 % 14 % Jaaroverzicht ZTW 2004.doc 19

24 20 Jaaroverzicht ZTW 2004.doc

25 Bijlagen Jaaroverzicht ZTW 2004.doc 21

26 22 Jaaroverzicht ZTW 2004.doc 1. Aalst 2. Zetten 3. Arnhem-Zuid 4. Asperen 5. Beesd 6. Bergharen 7. Culemborg 8. Dodewaard 9. Dreumel 10. Druten 11. Echteld 12. Eck en Wiel 13. Geldermalsen 14. Gendt 15. Gorinchem- Oost 16. Groesbeek-Breedeweg 17. Haaften 18. Lienden 19. Maasbommel 20. Millingen 21. Bommelerwaard-Oost 22. Nijmegen 23. Overasselt 24. Tiel 25. Valburg Bijlage I: Grafische weergave beheersgebied Waterschap Rivierenland W a t e r s c h a p R i v i e r e n l a n d

27 Bijlage II: Jaardebiet en elektraverbruik rioolgemalen RWZI Gemalen Jaardebiet (m3) Elektra-verbruik (kwh) Wh/m3 Aalst 1,124, , Aalst 178,602 12, Delwijnen 64,165 11, Nederhemert 154,581 12, Poederoyen 83,764 12, Brakel 481,859 38, Zuilichem 161,675 18, Arnhem-zuid 7,092, , Driel 510,344 45, Heteren 641,975 52, Huissen Rietbaan 1,192,793 22, Huissen Karstraat 559,211 69, Elst 2,493,634 98, waalsprong 1,400, , Oosterhout 294,454 18, Asperen 227,480 22, Heukelum 227,480 22, Beesd 740,084 57, Beesd 491,913 33, Rumpt 79,224 5, Gellicum 31,205 2, Acquoy 38,106 4, Rhenoy 99,636 10, Bergharen 566,630 38, Bergharen 291,575 15, Hernen 60,637 5, Horssen 151,823 10, Batenburg 62,595 7, Bommelerwaard-Oost 6,100, , Alem 49,413 12, Kerkwijk 46,330 3, Bruchem 175,441 22, Gameren 269,247 20, Zaltbommel 1,725,349 86, Hedel 566,502 58, Ammerzoden 585,018 65, Velddriel 677,578 75, Kerkdriel 1,190, , Well 70,247 6, Rossum 669, , Nieuwaal 75,051 12, Culemborg 630,427 36, Asch 40,191 7, Zoelmond 53,625 3, Ravenswaay 36,880 5, Beusichem 499,731 20, Dodewaard 2,695, , Dodewaard 448,700 37, IJzendoorn 56,040 8, Ochten de Heuning 162,594 5, Ochten 646,570 68, Kesteren 758,811 66, Opheusden 622,499 55, Dreumel 640,256 43, Dreumel 328,460 20, Heerewaarden 136,599 9, Alphen 175,197 12, Druten 3,553, , Druten Kalverstraat 456,361 20, Druten-West 833,523 43, Puiflijk 764,258 48, Wamel 228,673 30, Ben. Leeuwen 938, , Afferden 135,970 19, Deest 195,616 36, Echteld Eck en Wiel 787, , gml op de rwzi Ingen 283,500 39, Maurik 440,330 54, Rijswijk 63,434 15, Jaaroverzicht ZTW 2004.doc 23