Project Gedeelde zorg voor mensen met dubbeldiagnose Arrondissement Turnhout

Transcriptie

1 Rapport 15 november 2009 Project Gedeelde zorg voor mensen met dubbeldiagnose Arrondissement Turnhout 1 oktober oktober 2009 In het kader van de Vlaamse oproep 2008 armoedebestrijding, Pijlers geestelijke gezondheidszorg en toegankelijkheid van de gezondheidszorg SPK vzw Social-Profit cel Bea De Potter, projectleider Cathérine Dosogne, projectmedewerker SPK vzw november

2 INHOUDSTAFEL A. PROJECTVOORBEREIDINGEN 1. Historiek van de probleemsituering en aanleiding tot de projectaanvraag 2. Uitvoering en opvolging van het project 3. Beoogde doelgroep voor het project en probleemstelling 4. Vooropgestelde doelstellingen voor het project B. OMSTANDIG VERSLAG VAN HET PROJECTJAAR 1. Faciliteren en ondersteunen Werkgroep Dubbeldiagnose 2. Aanwerving projectmedewerker 3. Bekendmaking van het project in de Kempen (arr. Turnhout) 4. Inhoudelijk verdiepen in het onderwerp en expertise uitbouwen 5. Kwalitatief onderzoek 6. Dataverwerking 7. Presentatie resultaten 8. Uitstippelen van een zorgtraject over de sectoren heen 9. Procesevaluatie 10. Aandacht voor vervolgtraject 11. Rapportage aan subsidiërende overheid C. PROJECTRESULTATEN 1. Beschrijving van het huidige aanbod 1.1.inventarisatie van het aanbod per sector 1.2. In en uitstroom cliënten DD 1.3 Aantallen en aandeel 2. knelpuntennota 3. Aanloop naar een zorgtraject 3.1. Gemeenschappelijke noemer 3.2. Toekomstperspectieven 1 e Suggesties vanuit de interviews 2 e Inspirerende voorbeelden in Vlaanderen 3 e Opzetten van gedeelde zorg voor mensen met DD Stapjes naar realisatie Voorzet zorgtraject 4. Concrete invulling zorgtraject Draaiboek 5. Voorzet van een effectevaluatie - Nulmeting 6. Voorstel proefproject 7. Voorstel ondersteuningstraject voor eerstelijnswerkers D. BIJLAGEN Verslagen Projectgroep Functieomschrijving projectmedewerker Power point presentatie projectvoorstelling communicatie social profitplatform en nieuwsbrief SPK Literatuurlijst Vragenlijst interview Overzicht functies van de geïnterviewden en bevraagde diensten Standaard mail interview Uitnodiging en begeleidende brieven presentatie Lijst genodigden presentatie Deelnemerslijst presentatie Aanwezigheidslijst presentatie Inhoudstafel presentatie Power point presentatie Lijst van personen aan wie de PPP nadien nog werd bezorgd SPK vzw november

3 A. PROJECTVOORBEREIDINGEN 1. Historiek van de probleemsituering en aanleiding tot de projectaanvraag In het arrondissement Turnhout groeide de voorbije jaren een informeel overleg tussen hulpverleners die geconfronteerd worden met moeilijkheden rond een groep van mensen met dubbeldiagnose. Bij aanvang waren er ongeveer gelijktijdig en onafhankelijk van elkaar twee groepjes actief. Enerzijds was er een werkgroep in Turnhout, met hulpverleners van Inloopcentrum De Lange Gaank, sociale dienst OCMW Turnhout, en sociale dienst politie Turnhout. Anderzijds was er een werkgroep in Geel, met de drughulpverlener van stad Geel, sociale dienst politie Geel, sociale dienst OCMW Geel en sociale dienst van het OPZ Geel. Al snel vormden de 2 één grote werkgroep dubbeldiagnose. De samenstelling wisselde en soms volgde een hulpverlener slechts één of enkele keren een vergadering. In de loop der jaren waren er alvast vertegenwoordigers vanuit verschillende diensten van CAW de Kempen, van politie Geel, Turnhout en Herentals, van OCMW Geel, Turnhout en Herentals, van de eerstelijns drughulpverlening, van PAAZ St.-Jozef Turnhout, van OPZ Geel en van Welzijnszorg Kempen (de koepel van 27 OCMW s in arr.turnhout). Door de aard en omvang van de problematiek, de visie en benaderingswijzen vanuit de verschillende sectoren en de werkdruk bij de hulpverleners zag de werkgroep zich ertoe genoodzaakt om externe medewerking en expertise in te roepen, en dit via SPK vzw. De vraag van de werkgroep om ondersteuning, vormde het vertrekpunt voor SPK om een project gedeelde zorg voor mensen met dubbeldiagnose op te starten. Dit project kadert in de oproep 2008 van toenmalig bevoegd minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, Steven Vanackere, voor projecten in de armoedebestrijding. De aanvraag betrof een thematisch project, dat in principe maximaal 12 maanden duurt oktober 2008-oktober 2009 en past binnen de inhoudelijk aangeduide prioriteiten toegankelijkheid van de gezondheidszorg en geestelijke gezondheidszorg van de projectoproep. 2. Uitvoering en opvolging van het project SPK vzw, Social-Profit cel, is initiatiefnemer voor de projectaanvraag, en ook uitvoerder van het goedgekeurde project. SPK is een neutrale en overkoepelende partner in het social-profit landschap van de Kempen, die geen aanbod van welzijn en zorg heeft. SPK kreeg het mandaat vanuit de verschillende sectoren om met de problematiek van dubbeldiagnose aan de slag te gaan. Dit past ook binnen de missie en visie van SPK, zoals in de projectaanvraag samengevat: De Social-Profit cel binnen SPK wil samen met de stakeholders van de social-profitsector het welzijn verbeteren van de inwoners in arrondissement Turnhout door te bouwen aan een efficiënt functionerende, professionele social-profitsector. Dit doen we door het stimuleren van netwerking over de sectoren heen, beleidsondersteunende en beleidsbeïnvloedende acties en het ontwikkelen van nieuwe methodieken. De Social-Profit cel volgt de nieuwste tendensen op de voet op en werkt ten allen tijde onafhankelijk, neutraal en vraaggestuurd. Binnen SPK bestaat al ruim 10 jaar het Social-Profitplatform. Dit is een groep personen, belangenverdedigers van de sociale sector, die samen met SPK willen nadenken over de ontwikkeling van de social-profitsector in de Kempen. Het Social-Profitplatform analyseert trends en evoluties in de sector, spoort lacunes in het aanbod op en formuleert concrete acties. Als stuurgroep en denktank vormt het Social-Profitplatform dus een forum waar organisaties initiatieven en ideeën voor de regio kunnen uittekenen. De opvolging van dit project gebeurde door de werkgroep dubbeldiagnose, met volgende vertegenwoordigers: - Bortels Jos, adjunct-directeur CAW de Kempen - Claes Diane, maatschappelijk assistente dienst slactofferzorg-jeugd en gezin, lokale politiezone Turnhout - Cools Tim, drughulpverlener Stad Geel SPK vzw november

4 - De Potter Bea, projectleider SPK Social-Profit - Dillen Jeroen, directeur Beschut Wonen Kempen, m.i.v. Psoikos, t Twijgje en therapeutisch project Netwerk Rehabilitatie - Dosogne Cathérine, projectmedewerker SPK Social-Profit - Jansen Patrick, coördinator Team Beschut Wonen en opvang Noorderkempen, CAW de Kempen - Meynen Eefje, stafmedewerker Welzijnszorg Kempen - Peeters Jeroen, coördinator maatschappelijk werk OCMW Turnhout - Wouters Wim, Directeur CGG Kempen 3. Beoogde doelgroep voor het project en probleemstelling In dit project gaat de dubbeldiagnose over mensen met zowel een psychiatrische problematiek als een verslavingsproblematiek (voortaan afgekort met DD). De werkgroep besteedde vroeger al heel wat aandacht aan een definiëring van de doelgroep dubbeldiagnose. Dit bleek een moeilijk onderwerp te zijn, dat soms heel gevoelig lag en waarbij geen volledige consensus gevonden werd. Wat meteen de complexiteit van de problematiek duidt, op zowel inhoudelijk vlak als op vlak van aanbod en aanpak van organisaties. De werkgroep koos uiteindelijk voor een ruime definiëring, zodat vanuit verschillende sectoren de affiniteit met de problematiek aanwezig bleef, zonder dat daarbij al naar oplossingen werd verwezen. Bij het uitschrijven van het project gedeelde zorg voor mensen met dubbeldiagnose nam SPK de definiëring en beschrijvingen van de werkgroep over: In de literatuur vinden we terug dat het veelal om jonge, ongehuwde, weinig opgeleide mannen gaat, die een aantal sociale en seksuele tekorten vertonen 1. Zij vertonen zowel de symptomatologie van psychiatrische patiënten als de symptomatologie van verslaafde, afhankelijke patiënten. Bij hen zijn er echter nog meer medische stoornissen, zij zijn impulsiever en/of gewelddadiger en ze hebben ernstigere cognitieve disfuncties. Zij zijn zelden tewerkgesteld en kennen instabiele leef- en woonomstandigheden. Door hun ziektebeeld geven zij zichzelf weinig of geen kansen op alle levensdomeinen. Door hun ziektebeeld worden zij beknot in hun kansen om voldoende deel te hebben aan maatschappelijk hooggewaardeerde goederen. Door de kosten van hun verslaving en de moeite met het beheren van geld, hebben zij meestal ook financiële problemen. Daardoor glijden zij af in armoede of blijven ze in armoede leven. In de loop van de uitvoering van het project hertaalde SPK dit als afbakening van de doelgroep, om niet in een discussie over definitie te vervallen, wel integendeel, om een project te kunnen opzetten dat zinvol was voor alle betrokken partijen. Bovendien herleidde SPK de opsomming van kenmerken tot een bundeling van min of meer gelijksoortige kenmerken (zie infra, C.5. ) Bij die afbakening gaan we bewust niet in op de interactie tussen beide problematieken, en welke van beide de hoofddiagnose is. Verder wordt er ook niet gespecificeerd naar aard van psychiatrisch ziektebeeld of aard van verslaving. Mensen uit de doelgroep kunnen dus onderling van elkaar verschillen in de aard en mate van ernst waarin de problematieken zich manifesteren, de interactie tussen beide diagnoses, maar ook in de mate van motivatie tot verandering. Het gaat over een grote, heterogene groep, met een moeilijke diagnosestelling o.w.v. de multidimensionele complexiteit. Cliënten DD hebben vaak problemen op verschillende levensdomeinen en maken een belangrijk deel uit van de zorgpopulatie (zie infra, C.1.3.). Door de complexiteit van de problematiek komen instanties uit verschillende sectoren met de doelgroep in contact. Hulpverleners uit verschillende 1 Dubbele diagnose patiënten zijn patiënten die tezelfdertijd lijden aan een ernstige persisterende psychiatrische stoornis van psychotische aard en aan een middelengebonden stoornis. Het betreft hier veelal jonge, ongehuwde, weinig opgeleide mannen die een aantal sociale en seksuele tekorten vertonen (Vb: Dixon e.a., 1991; Gearon e.a., 2001; Salyers & Mueser, 2001; Cantwell, 2003). Zij zijn zelden tewerkgesteld en kennen instabiele leef- en woonomstandigheden (Kavanagh e.a., 2002). In: Van Ham, S., Sabbe, B., De Wilde, B. (2006). Onderzoek naar de effectiviteit van de residentieel geïntegreerde behandeling voor patiënten met een dubbeldiagnose: eindrapport. Brussel: Federaal wetenschapsbeleid. SPK vzw november

5 hoek ervaren knelpunten in het werken met deze mensen. Problemen situeren zich op verschillende vlakken en zijn gerelateerd met zowel de kenmerken van de doelgroep, als met de kenmerken van het bestaande aanbod en de samenwerking tussen de verschillende betrokken diensten. Niemand lijkt een gepast antwoord te kunnen bieden op de meervoudige zorgbehoeftes van deze doelgroep. In de projectaanvraag staat: Voor een flink deel van deze mensen met dubbeldiagnose blijkt het huidige zorgaanbod ontoereikend. Zij vinden moeilijk aansluiting in de verslavingszorg - omdat ze psychiatrisch gestoord zijn -, en zij vinden moeilijk aansluiting in de psychiatrische gezondheidszorg - omdat ze verslaafd zijn -. Dit resulteert in frequent doorverwijzen tussen de verschillende voorzieningen en een hoge drop-out-ratio. Binnen de geestelijke gezondheidszorg en psychiatrische instellingen is de kennis en aanpak van verslavingszorg een apart, gespecialiseerd onderwerp. Verslaving vormt meestal een exclusiecriterium binnen de andere hulpverleningsvormen in de GGZ. De drugshulpverlening hanteert dan weer te hoge drempels voor verslaafde patiënten met een psychiatrische diagnose (bvb. therapietrouw is moeilijk) en heeft weinig/geen ervaring in het omgaan met mensen met een psychiatrische problematiek. In de Kempen arrondissement Turnhout is de situatie nog problematischer dan in andere regio s in Vlaanderen: er zijn in het algemeen relatief weinig hulpverleningsorganisaties voor dit relatief grote arrondissement. Voor deze problematische doelgroep bestaat er zelfs geen aanbod, in tegenstelling tot andere regio s. Geen van de hulpverleningsorganisaties die zich in dit project voor deze doelgroep willen engageren, zijn prioritair gefocust op het werken met deze mensen met dubbeldiagnose. Toch worden zij stuk voor stuk met deze doelgroep geconfronteerd. 4. Vooropgestelde doelstellingen voor het project Bij de projectaanvraag werd de intentie geformuleerd om een samenwerking op te zetten rond dubbeldiagnose en een zorgtraject over de sectoren heen te ontwikkelen. De noodzaak hiervan is reeds meerdere jaren gekend binnen de verschillende sectoren en werd uitdrukkelijk gesignaleerd door verschillende instanties uit het werkveld. Concreet vertaalt zich dit in de volgende projectdoelstellingen: 1. Transparantie krijgen in het huidige aanbod van de verschillende sectoren 2. Uitstippelen van een zorgtraject over de sectoren heen 3. Opstarten van een samenwerkingsverband over de sectoren heen in het arrondissement Turnhout Het uitstippelen van een zorgtraject a.d.h.v. een meerjarenplan voor mensen met dubbeldiagnose moet zorgvuldig opgesteld worden, waarbij de chroniciteit van de problematiek duidelijk in rekening moet gebracht worden. Ook daarom is de uitbouw van een netwerk cruciaal, om een goede zorgcoördinatie binnen het netwerk van de hulpverlening te kunnen opzetten. Op deze manier willen we kansen bieden aan mensen met dubbeldiagnose om hun weg terug te vinden in een aantal levensdomeinen, om zo uit hun spiraal van problemen te geraken. Dit zijn ruimere doelstellingen, passend binnen de armoedebestrijding. SPK vzw november

6 B. OMSTANDIG VERSLAG VAN HET PROJECTJAAR 1. Faciliteren en ondersteunen Werkgroep Dubbeldiagnose De werkgroep dubbeldiagnose brengt reeds jaren mensen van hulpverleningsorganisaties uit verschillende sectoren bij elkaar (zie A.1.). Voor SPK was deze groep bij aanvang opdrachtgever. Als projectuitvoerder echter trachtte SPK de groep te beperken, om een werkbare manier voor dit korte projectjaar te vinden. Anderzijds wensten enkele partners zelf om mee rond de tafel te blijven zitten, of juist niet meer. De samenstelling en aard van deze groep wijzigde dus enigszins (zie A.2.), en werd voor de duur van dit project een projectgroep. Er was dus geen stuurgroep, waar alle relevante betrokkenen moesten/konden participeren, gezien zij onderwerp uitmaken van dit project. Het behalen van de doelstellingen en de voortgang van het project konden het beste vanuit de neutrale positie van SPK bewaakt worden. Op vraag van de groep organiseerde SPK de vergaderingen tijdens dit projectjaar. Doelstellingen hierbij waren: - terugkoppeling van het verloop van het project en aftoetsen geplande acties. - wederzijdse informatie-uitwisseling over initiatieven in de Kempen die rechtstreeks of onrechtstreeks met de dubbeldiagnose problematiek te maken hebben. - bevorderen van de intersectorale contacten. SPK zat deze vergaderingen voor en nam naast de praktische organisatie ook het samenstellen van de agenda en de verslaggeving op zich (zie verslagen in bijlage). Overzicht vergaderingen van de projectgroep: Datum: Locatie: Aantal aanwezigen: 16/06/2008 Preventiedienst, stad Geel 4 (voorbereidend groepje) 25/06/2008 Preventiedienst, stad Geel 9 24/09/2008 CAW, Gildestraat, Turnhout 7 4/11/2008 OCMW Turnhout 5 7/01/2009 SPK 5 18/02/2009 SPK 9 6/05/2009 SPK 10 15/06/2009 SPK 9 11/09/2009 SPK 6 6/10/2009 SPK 7 2. Aanwerving projectmedewerker Omdat SPK Social-Profit cel ook andere opdrachten heeft, werd er n.a.v. de goedkeuring van dit project een vacature uitgeschreven voor een halftijdse projectmedewerker. Hierbij werd tijd besteed aan: - het opstellen van de functiebeschrijving - het bepalen van de selectieprocedure De bekendmaking verliep via VDAB, van half december 2008 tot eind januari Er was voldoende respons en op basis van het C.V. werden er 4 kandidaten uitgenodigd voor een sollicitatiegesprek. Het verloop van dit uitgebreide gesprek met de coördinator Social-Profit en de projectleider was als volgt: - voorstellen van de organisatie SPK en de Social-Profit cel in het bijzonder - overlopen van het c.v. - motivatie om in te gaan op deze vacature - toetsen van enkele vaardigheden, en sterktes en zwaktes van de kandidaat - overlopen van de uitgebreide functiebeschrijving (zie in bijlage) - mogelijkheid tot vragen stellen van de kandidaat SPK vzw november

7 Er werd in 1 e instantie gekozen voor de kandidaat die het meeste inhoudelijke ervaring had die aansluit bij dit project. Op de voorziene startdag haakte deze persoon echter af, en werd er tijd verloren met het opnieuw contacteren van de overige (reeds afgebelde) kandidaten. Cathérine Dosogne startte op 18/02/ Bekendmaking van het project in de Kempen (arrondissement Turnhout) In eerste instantie moest dit project bekend gemaakt worden aan alle relevante actoren in arrondissement Turnhout die met deze problematiek te maken (kunnen) krijgen. Gezien het korte tijdsbestek voor dit project enerzijds en de uiteenlopende sectoren die betrokken zijn anderzijds, kiezen we ervoor om de beleidsmensen van de diverse betrokken organisaties te bereiken via hun bestaande overlegstructuren. SPK neemt contact met ieder netwerk en vraagt om uitgenodigd te worden op een vergadering. Bedoeling daarvan is: - Project voorstellen - Betrokken organisaties (aankondigen dat we) om medewerking vragen - Afspraken maken voor communicatiedoorstroming binnen eigen organisatie - Akkoord voor een interview met die mensen in de organisatie die in contact komen met en werken met mensen met dubbeldiagnose We doen dit aan de hand van een presentatie (zie power point Projectvoorstelling in bijlage) Voor sommige sectoren was het niet wenselijk om via het gestructureerd overleg de projectvoorstelling te geven. Dit was o.m. zo voor de Raad van Beheer van Welzijnszorg Kempen (beslissing van het Dagelijks Bestuur van WZK) en voor de vergadering van directeurs van de Algemene Ziekenhuizen in Arrondissement Turnhout, de stuurgroep AZAT. Daarom werden er ook op individuele basis contacten gelegd met directies en beleidsbeslissers. Voor de bekendmaking van het project werden volgende voorbereidende acties ondernomen: - Inventaris van alle betrokken diensten en organisaties vanuit de verschillende sectoren in arrondissement Turnhout opstellen. - Opmaken van een power point presentatie om het project voor te stellen. - Opmaken van gepersonaliseerde s om het project voor te stellen. Overzicht vergaderingen met diverse netwerken en individuele contacten: Datum: Contact: 10/09/2008 Directeur patiëntenzorg Openbaar Psychiatrisch Ziekenhuis Geel (OPZ) 01/10/2008 Overlegcomité Drughulp Kempen 21/01/2009 Arrondissementeel overleg Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ) 10/02/2009 ARO arrondissementeel overleg van korpschefs van de lokale politiezones, met parket en federale politie Jan.-maart 2009 Huisartsenvereniging regio Turnhout (HVRT) Vereniging Huisarstenkring Zuiderkempen, Herentals (VHKZ) Huisartsenvereniging regio Mol (HAV regio Mol) Maart 2009 Voorzitter en secretaris OCMW Turnhout Voorzitter en secretaris OCMW Geel Voorzitter en secretaris OCMW Herentals Sept Directeur Centrum Algemeen Welzijnswerk (CAW De Kempen) Directieteam AZ St.-Jozef Turnhout (voor fusie van 1/9/2009) Directieteam St.-Elizabeth Ziekenhuis Turnhout (voor fusie van 1/9/2009) Directieteam AZ St.-Dimpna Geel Directieteam AZ St.-Elizabeth Herentals Directieteam Heilig Hart Ziekenhuis Mol 08/09/2009 Burgemeester stad Geel en betrokken stadsdienst 07/10/2009 Burgemeester stad Geel, betrokken schepenen en stadsdienst SPK vzw november

8 Daarnaast werd het project ook ruimer bekend gemaakt via de SPK-eigen communicatiekanalen, m.n. het Social-Profitplatform (met een 35-tal leden) en de digitale SPK-nieuwsbrief (verstuurd aan meer dan 4000 contacten). Zie bijlage voor communicatie social profit platform en nieuwsbrieven SPK Overzicht SPK-eigen communicatiekanalen: Datum: Contact: 13/10/2008 Social-Profit Platform SPK 16/02/2009 Social-Profit Platform SPK 25/05/2009 Nieuwsbrief SPK 15/06/2009 Social-Profit Platform SPK 26/08/2009 Raad van Beheer SPK 05/10/2009 Nieuwsbrief SPK 19/10/2009 Social-Profit Platform SPK Tenslotte volgt de projectleider ook andere samenwerkingsverbanden op, waarbij dit project DD ook toegelicht werd, de stand van zaken opgevolgd werd en de afstemming met andere projecten besproken werd: Overzicht vergaderingen verwante samenwerkingsverbanden: Datum: Contact: 01/10/2008 Overlegcomité Drughulp Kempen 09/01/2009 Overlegcomité Drughulp Kempen (voorbereidend groepje) 28/01/2009 Overlegcomité Drughulp Kempen 19/02/2009 Werkgroep opstart residentiële opvang drugsverslaafden 05/03/2009 Provinciale overleggroep problematisch middelengebruik - OGGPA 22/04/2009 Werkgroep opstart residentiële opvang drugsverslaafden 11/05/2009 Overlegcomité Drughulp Kempen 03/06/2009 Overlegcomité Drughulp Kempen 04/06/2009 Provinciale overleggroep problematisch middelengebruik - OGGPA 02/09/2009 Overlegcomité Drughulp Kempen 24/09/2009 Provinciale overleggroep problematisch middelengebruik - OGGPA 24/09/2009 Adviesgroep Drughulp Kempen 08/10/ e lijns Drugteam van Drughulp Kempen 14/10/2009 Werkgroep opstart residentiële opvang drugsverslaafden 26/11/2009 Provinciale overleggroep problematisch middelengebruik - OGGPA 4. Inhoudelijk verdiepen in het onderwerp en expertise uitbouwen Literatuurstudie Bij de opstart en tijdens de verschillende fasen van het project werd steeds ook de relevante wetenschappelijke en andere literatuur geraadpleegd. Aanvankelijk werden voornamelijk werken bestudeerd die betrekking hebben op dubbeldiagnose en aanverwante thema s, zoals beroepsgeheim en informatie-uitwisseling, wettelijk kader, gedwongen opname en internering, armoede, enz., om inhoudelijk vat te krijgen op de problematiek, en de problemen in de regio te kunnen kaderen in een ruimer perspectief. In een latere fase werd oplossingsgericht gefocust op publicaties die zich toeleggen op het opzetten van een zorgtraject, -netwerk of -circuits uit binnen- en buitenland, zorgcoördinatie en casemanagement (zie volledige literatuurlijst in bijlage). SPK vzw november

9 Contacten met experten Datum: Contact: 23/01/2009 Broeders Alexianen Boechout, psychiater Dr. Geert Dom 13/02/2009 Dienst Welzijn Prov. Oost-Vlaanderen, Bert Mostien, Alphonse Franssen Uitwisselingsbezoeken OGGPA volgen De Provinciale Overleggroep Problematisch Middelengebruik organiseerde tijdens de loop van dit project een aantal uitwisselingsbezoeken bij diensten en afdelingen die zich toeleggen op de behandeling en begeleiding van mensen met problematisch middelengebruik. Tijdens deze bezoeken kregen geïnteresseerde professionelen de kans om een aantal diensten en afdelingen te bezichtigen. Voor ons was dit een goede mogelijkheid om enkele inspirerende voorbeelden m.b.t. dubbeldiagnose van binnenuit te leren kennen. Overzicht van uitwisselingsbezoeken door ons bijgewoond: 29/04/2009 Tweelink, PZ Sint-Norbertus, Duffel 13/05/2009 Verslavingszorg PC Broeders Alexianen Boechout 26/05/2009 Drughulp Kempen, Turnhout 05/06/2009 De Baai, PZ Sint-Amadeus, Mortsel 14/10/2009 Dagcentrum De Sleutel, Mechelen Bijwonen Landelijk congres geïntegreerde dubbele diagnose behandeling voor verslaving en psychiatrie - Amersfoort Dit congres werd op 30/03/2009 georganiseerd door het Landelijk expertise- en implementatiecentrum dubbele diagnose (LEDD) (NL.) De implementatie van de IDDT (Integrated Dual Disorder Treatment) stond tijdens dit congres centraal. LEDD heeft deze behandeling aangepast aan de Nederlandse situatie. Verder werd er ruim aandacht besteed aan de kadering van de problematiek en was er ook de kans om in kleinere groep dieper in te gaan op enkele deelaspecten van de problematiek en/of de behandeling. Wij gaven een terugkoppeling van dit congres aan de projectgroep. Een beknopt verslag hiervan is terug te vinden in het verslag van de vergadering van 6 mei (zie bijlage) 5. Kwalitatief onderzoek Doelstellingen: - In kaart brengen van bestaande aanbod voor cliënten dubbeldiagnose in de regio (Kempen, arr. Turnhout) en foto van huidige realiteit/ gang van zaken - Inventarisatie van de knelpunten Voorbereiding: Onderzoeksstrategie bepalen In functie van de doelstellingen was een kwalitatief onderzoek, waarbij mensen onderzocht worden in hun eigen omgeving, aangewezen. Op die manier kan het te onderzoeken fenomeen in zijn context worden onderzocht en begrepen en kan de problematiek in al zijn complexiteit worden geëxploreerd. Omdat het in dit kader belangrijk is gericht informatie te vergaren en zo veel mogelijk relevante perspectieven in het onderzoek op te nemen, werd niet gekozen voor focusgroepen, maar voor semigestructureerde interviews. Zo kregen we de garantie dat essentiële thema s steeds besproken werden, en dat er genoeg ruimte bleef om bij gevoelige onderwerpen door te vragen, accenten te verleggen afhankelijk van de bevraagden, enz. Afbakenen onderzoekspopulatie Vanuit de probleemstelling blijken de knelpunten zich in het werkveld te manifesteren. Ook het aanbod als foto van de realiteit kan best beschreven worden door de mensen die in de SPK vzw november

10 dagdagelijkse realiteit instaan voor de uitvoering ervan. Om de doelstellingen van dit onderzoek te behalen, moet het werkveld dus worden geëxploreerd. Daarom werd de onderzoekspopulatie gedefinieerd als volgt: Hulpverleners die rechtstreeks te maken krijgen met cliënten DD. Ontwikkelen onderzoeksinstrument Vanuit boven beschreven overwegingen en de opgebouwde expertise over het onderwerp, stelden we een uitgebreide vragenlijst op. Vier inhoudelijke onderdelen komen hierbij aan bod: - Beschrijving van de doelgroep cliënten dubbeldiagnose vanuit de ervaring van hulpverleners - Het huidige aanbod van de organisatie voor deze doelgroep - De samenwerking met andere diensten/organisaties - Het toekomstperspectief: een zorgtraject voor mensen met dubbeldiagnose (volledige vragenlijst in bijlage) Bij het formuleren van de vragen werd rekening gehouden met de zeer uiteenlopende achtergrond van de professionals uit de beoogde onderzoekspopulatie. Werkwijze: Steekproefselectie - Diensten en organisaties: Bij de selectie van diensten werd op zoek gegaan naar instanties die aangaven rechtstreeks te maken te krijgen met cliënten DD. Hierbij werd getracht een zo breed mogelijk spectrum te bereiken. Door het korte tijdsbestek, bleek het niet haalbaar om al deze diensten te bevragen, werd voorkeur gegeven aan diensten die reeds vroeger via de werkgroep te kennen gaven dat zij knelpunten ervaren rond de doelgroep. De keuze van diensten was verder nog afhankelijk van de bereidheid van de directies om mee te werken aan het onderzoek. - Deelnemers: Per organisatie werd gevraagd naar professionals uit de verschillende disciplines en functies die willens nillens- in aanraking komen met cliënten DD. Ook hierbij was de bedoeling een zo breed mogelijk spectrum van invalshoeken te kunnen bevragen. De organisatie bepaalde uiteindelijk zelf wie deelnam aan het interview: gaande van (bijna) het hele team tot één of meerdere afgevaardigden van een discipline. Het aantal deelnemers per interview varieerde tussen de 2 en de 11 personen. Rekening houdend met de praktische haalbaarheid en het objectief alle relevante perspectieven te bevragen, werden de interviews in groep afgenomen. In het totaal werden 102 professionals bevraagd. De deelnemers zijn professionals uit de verschillende betrokken sectoren: Politiediensten, OCMW s, diensten van algemeen welzijnswerk, zowel uit de residentiële als ambulante hulpverlening, woonbegeleiding, drughulpverlening, geestelijke gezondheidszorg (CGG en psychiatrisch ziekenhuis), justitiële hulpverlening, medische afdelingen, De bevraagde professionals benaderen de problematiek niet alleen vanuit de verschillende perspectieven van hun werkcontext, ze hebben ook een zeer uiteenlopende achtergrond. De verschillen in achtergrond situeren zich zowel op vlak van theoretische vooropleiding als praktijkervaring. Zo werden er agenten en (hoofd)inspecteurs uit verschillende interventieteams, sociale dienst, en recherche bevraagd, maar ook maatschappelijk assistenten, onthaalmedewerkers, trajectbegeleiders, verpleegkundigen, ergo- en psychotherapeuten, psychologen, huisartsen, een spoedarts en een psychiater. (Een overzicht van de functies van de geïnterviewden en de diensten die werden bevraagd, zijn terug te vinden in bijlage). Contacteren van de organisaties In eerste instantie werd het project voorgesteld op het beleidsniveau van verschillende hulpverleningsorganisaties. Hierbij werd om akkoord gevraagd voor bevraging in de eigen organisatie, en het aanduiden van een contactpersoon. SPK vzw november

11 Organisaties die niet bereikt werden via overlegfora werden individueel gecontacteerd (voor een gedetailleerd overzicht, zie supra: B.3.). Vervolgens werden de contactpersonen telefonisch gecontacteerd voor de praktische afspraken omtrent het interview. Eén week vóór elk interview kregen alle deelnemers een met daarin: - Herinnering praktische afspraken - Hoofdvragen interview - Beschrijving doelgroep (afgrenzen definitie) - Vraag naar eventuele registratiegegevens (aantal cliënten DD, ) (standaard in bijlage) Er werd geen voorbereiding vooraf verwacht, individueel of in team. Tijdens het interview zelf was er ruim de tijd om door te gaan op inhoud. Interview Elk interview werd gestart met: - een korte kadering van het project - formuleren van de bedoeling van het interview (verwachtingen, doel van deze fase, ) - vragen van de toestemming voor geluidsopname van het interview, in het kader van latere verwerking - afspraken i.v.m. anonimiteit. Gezien de functie van het onderzoek, nl. praktijkgericht, kon geen volledige anonimiteit gegarandeerd worden. Hierbij werd gestreefd naar een gepaste sfeer, waarin in alle openheid gesproken kon worden. Tijdens het interview werd de structuur van de vragenlijst als leidraad gebruikt. Met de vragen werd getracht: - een filmisch beeld te krijgen van traject cliënten DD: zo concreet mogelijk - zicht krijgen op subjectieve ervaring van de professionals die werken met cliënten DD - de knelpunten te concretiseren Ter afsluiting van het interview: afspraken i.v.m. opvolging - afspraken i.v.m. verdere mogelijkheid tot contact indien nog vragen opreizen van interviewers of geïnterviewden. - afspraken i.v.m. mogelijkheid tot feedback Het afnemen van het interview nam gemiddeld 2u30 in beslag. Het interview werd meestal met 2 interviewers afgenomen; in uitzonderlijke gevallen door 1 interviewer. In het totaal werden er 21 interviews afgenomen. Interviews, zoals chronologisch uitgevoerd Soms werden op aangeven van de overkoepelende organisatie, een aantal diensten samen geïnterviewd. Bedoeling was, in de mate van het mogelijke, eerst de eerstelijns diensten allemaal te bevragen, en later 2 de en 3 de lijn. Om praktische redenen was deze chronologie niet tot het einde vol te houden. Chronologisch overzicht van geïnterviewde diensten: Datum: Geïnterviewde organisatie/ dienst: 3/03/2009 Politiezone Turnhout 10/03/2009 OCMW Turnhout 11/03/2009 Centrum voor Residentiële Crisisopvang (CAW) 16/03/2009 Politiezone Geel-Laakdal-Meerhout 18/03/2009 Eerstelijns drughulp en straathoekwerk 31/03/2009 Team opvang Noorderkempen, en Begeleid wonen (CAW) 6/04/2009 Team Intra-Familiaal Geweld (CAW) SPK vzw november

12 21/04/2009 OCMW Geel 22/04/2009 Team Justitieel Welzijnswerk Turnhout (CAW) 27/04/2009 CGG De Meander 28/04/2009 Beschut Wonen Kempen 7/05/2009 Politiezone Neteland 7/03/2009 OCMW Herentals 18/05/2009 Team Opvang zuiderkempen en Begeleid Zelfstandig Wonen (CAW) 19/05/2009 Team volwassenen Centra Levens en Gezinsvragen (CAW) 26/05/2009 Medisch Sociaal Opvangcentrum Kempen 2/06/2009 Openbaar Psychiatrisch ziekenhuis Geel 4/06/2009 PAAZ St.-Jozef Turnhout 18/06/2009 Zorgequipe strafinrichting Merksplas 22/06/2009 Justitiehuis Turnhout 2/09/2009 Spoeddiensten AZ Turnhout Opvolging In een aantal gevallen contacteerden we geïnterviewden na het interview voor enkele praktische vragen i.v.m. met informatie die tijdens het interview was aangebracht. Enkele geïnterviewden bezorgden ons achteraf nog achtergrond informatie over hun organisatie of over onderwerpen die tijdens het interview aan bod kwamen. Bij interviews afgenomen bij organisaties met een afgevaardigde in de projectgroep, werd achteraf, tijdens de vergadering van de projectgroep, ook geïnformeerd hoe de geïnterviewden de bevraging hadden ervaren. Het bleek dat de geïnterviewden de interviews ook als een meerwaarde voor zichzelf ervaarden. Tegelijk grepen de projectgroepleden dit feedbackmoment ook aan als kans om bepaalde inhoudelijke zaken uit de interviews extra in de verf te zetten. (De gegeven feedback staat beschreven in de verslagen van de projectgroepvergaderingen, in bijlage) Terugkoppeling van de resultaten: presentatiemoment Alle deelnemers zijn nadien uitgenodigd op de presentatie van de terugkoppeling van de resultaten (zie infra, B.7.) 6. Dataverwerking De verwerking van het verzamelde materiaal gebeurde in een aantal fasen: - Fase 1: het uittypen interviews - Fase 2: interpretatie ruwe resultaten, ordenen van het materiaal en extraheren van informatie - Fase 3: intersubjectieve interpretatie - Fase 4: hertalen interpretaties naar presentatie Fase 1 Het uittypen nam gemiddeld 1,5 werkdag in beslag per afgenomen interview. Zonder de praktijkgerichte insteek van het onderzoek uit het oog te verliezen, werd ervoor gekozen de interviews volledig uit te typen. Op die manier werd het mogelijk met de verzamelde informatie aan de slag te gaan en konden de data optimaal benut worden. Verder kunnen resultaten, conclusies en acties in elke fase van het proces terug afgetoetst worden aan de woorden van de hulpverleners op de werkvloer. Tijdens verdere verwerkingsfasen bleek het vaak noodzakelijk de interviews te herlezen naargelang er werd gefocust op andere inhoudelijke brokstukken. Fase 2 De initiële extractie van informatie richtte zich voornamelijk op knelpunten, zaken die reeds goed blijken te lopen of goed hebben gelopen, en suggesties en toekomstdromen. Tijdens deze fase werd de verzamelde data aangewend om de huidige situatie te beschrijven. SPK vzw november

13 Hierbij werd gezocht naar een gemeenschappelijke noemer, met oog voor de verschillende perspectieven van waaruit de situatie tijdens de interviews werd belicht. Fase 3 In deze fase werden de beschrijvende resultaten uit fase 2 vanuit een metaperspectief herbekeken. Hierbij ging bijzondere aandacht naar het nuanceren en oplossingsgericht herformuleren van de verschillende perspectieven die uit de interviews naar voor kwamen. Fase 4 Met het oog op de presentatie van de resultaten werden bevindingen hertaald om ze terug te koppelen aan een divers publiek, met verschillende achtergrond en opleidingsniveau. Hierbij werd ook aandacht besteed aan de doelstellingen van de presentatie (zie infra, B.7). Resultaten van deze verwerking zijn terug te vinden in de projectresultaten: C.1., C.2., C Presentatie resultaten Doelstellingen: Terugkoppeling resultaten. Het presentatiemoment is in de eerste plaats een terugkoppeling van de resultaten van de interviews aan de geïnterviewden. De geïnterviewden worden op deze manier geïnformeerd over het resultaat van hun bijdrage en van die van anderen. Tegelijkertijd blijft de thematiek hierdoor ook op de werkvloer verder onder de aandacht staan. Van hieruit worden professionals gestimuleerd om vanuit hun mogelijkheden initiatief te nemen omtrent deze problematiek. Overgang naar volgende fase. Deze fase van het project, waarin mensen van de werkvloer werden ondervraagd over hun ervaringen met de doelgroep, wordt met deze presentatie afgerond. Tegelijkertijd wordt dit moment aangegrepen als vertrekpunt van de volgende fase, waarin beleidsmensen rond de tafel worden gebracht om tot concrete afspraken te komen. Via de presentatie worden zij uitgebreid op de hoogte gesteld van de huidige stand van zaken, zodat daar tijdens het verdere overleg met het beleid geen tijd meer aan verloren gaat. Op die manier kan meteen worden overgegaan tot de kern van de zaak: nl. het maken van (formele) afspraken in het kader van een zorgtraject. Perspectieven kaderen in het geheel. Tijdens de interviews werd duidelijk dat elke hulpverlener slechts geconfronteerd wordt met een gedeelte van de problematiek. Frustraties en knelpunten worden dan ook ervaren vanuit dit eigen perspectief. Met deze doelstelling wordt beoogd om de aanwezige professionals een totaalbeeld te tonen van de problematiek en de hiermee gerelateerde perspectieven en knelpunten. Zo krijgen zij inzicht in zaken waarmee professionals uit andere organisaties te maken krijgen. Tevens worden de eigen perspectieven aan de andere professionals gecommuniceerd. Gemeenschappelijke noemer formuleren. Door zijn complexiteit vraagt deze problematiek ondersteuning van hulpverleners uit verschillende sectoren en over grenzen van organisaties heen. Wanneer we de interviews naast elkaar leggen, blijken de ervaringen en handelswijzen m.b.t. de doelgroep niet zo ver van elkaar te liggen als door de hulpverleners zelf vaak wordt gepercipieerd. In de terugkoppeling van de resultaten wordt dan ook getracht een gemeenschappelijke noemer te formuleren, die toont dat de problematiek door iedereen samen gedragen wordt. Netwerking bevorderen intersectorale contacten. Aanwezigheden vanuit verschillende diensten/organisaties/sectoren bieden de kans aan de deelnemers om contacten te leggen en elkaar beter te keren kennen. Werkwijze: Praktische organisatie De presentatie van de resultaten van de interviews ging door op dinsdag 22 september 2009, van 9 uur tot 12 uur, in de aula van Trefpunt Europeion, op Campus Blairon in Turnhout. SPK vzw november

14 Deelname was gratis. Om organisatorische redenen werd gevraagd vooraf in te schrijven. Uitnodigingen Twee maanden vóór de presentatie werden de digitale uitnodiging via verstuurd. Hierbij werd steeds een aangepaste, gepersonaliseerde begeleidende brief bijgevoegd. Er werden 3 verschillende begeleidende brieven opgesteld: - voor professionals die rechtstreeks bij de interviews betrokken waren als deelnemer en/of contactpersoon (begeleidende brief 03) - voor professionals die niet rechtstreeks bij de interviews betrokken waren (begeleidende brief 02) - voor beleidsmensen en directieleden die tevens worden uitgenodigd om in de volgende fase van het project samen met SPK en de andere direct betrokkenen de aangehaalde knelpunten te bespreken, om te kunnen evolueren naar haalbare, realistische oplossingen. (begeleidende brief 01) (uitnodiging en begeleidende brieven in bijlage) Er werd gericht en selectief uitgenodigd, in functie van de vooropgestelde doelstellingen. Volgende mensen werden uitgenodigd: - geïnterviewden en contactpersonen - direct leidinggevenden van de geïnterviewden - professionals uit de regio die rechtstreeks betrokken zijn bij de dubbeldiagnose problematiek - directies en beleidsmensen van betrokken organisaties (de volledige lijst met genodigden in bijlage) Inschrijvingen Een drietal weken vóór de presentatie werd na de elektronische persoonlijke uitnodiging ook een telefonische opvolging van de inschrijvingen gedaan. Deze opvolging bleek zeer zinvol, om de uitnodiging terug onder de aandacht te brengen, geplande aanwezigheden te noteren en zo de deelnemerslijst te vervolledigen. (deelnemerslijst in bijlage) Deelnemers Onder de aanwezigen waren afgevaardigden vanuit alle geïnterviewde organisaties. Daarnaast waren er ook mensen vanuit Gevangenis Turnhout, OCMW Beerse, Parket, Lokale Politie Noorderkempen, Welzijnszorg Kempen en SPK vzw. Naast de hulpverleners die rechtstreeks met de doelgroep in contact komen, was er ook een aanzienlijke vertegenwoordiging van de verschillende beleidsniveaus: Directieleden en/of hoofdverpleegkundigen van een algemeen en het psychiatrisch ziekenhuis, directieleden en coördinatoren van welzijnsdiensten en het centrum geestelijke gezondheidszorg, Procureur des Konings en korpschefs en hoofdcommissarissen van verschillende politiezones. In het totaal waren er 59 professionals op de presentatie aanwezig. (De volledige lijst met aanwezigen is terug te vinden in bijlage) Programma 9u - 9u30: onthaal met koffie 9u30-10u45: presentatie van de resultaten van de interviews, deel 1 10u45-11u15: pauze en netwerking 11u15-12u: presentatie van de resultaten van de interviews, deel 2 en perspectief voor afstemming en samenwerking Deelnemers werden onthaald door SPK-medewerkers, met een informatiemap. Deze map bevatte een deelnemerslijst en een kopie van de Power Point Presentatie. Elke deelnemer kreeg ook een badge met naam en organisatie. SPK vzw november

15 Inhoud: Power Point presentatie (PPP) Bij het opstellen van de PPP werden de doelstellingen (zie supra) voor ogen gehouden. In de power point presentatie besteedden we uitgebreid aandacht aan de resultaten van de interviews, m.n. de verzamelde data volgens de 4 inhoudelijke onderdelen van het interview, en de verwerking ervan. Daarnaast gaven we ook een positief signaal mee, met een inhoudelijke voorzet, door ons uitgewerkt, op toekomstperspectieven (een overzicht van de inhoud is terug te vinden in bijlage, evenals de volledige PPP). De inhoudelijke focus lag enerzijds bij het duiden en expliciet benoemen van knelpunten, anderzijds bij het benadrukken van de gemeenschappelijke of gelijkaardige ervaringen van hulpverleners uit de verschillende sectoren en soorten organisaties. Dit bracht ons ertoe om een gemeenschappelijke noemer te beschrijven. We zochten een evenwicht in een maximale terugkoppeling van de veelheid aan informatie van het kwalitatieve onderzoek, én het schetsen van een genuanceerd totaalbeeld van de problematiek in al haar complexiteit. Dit resulteerde in een veelheid aan informatie, waartoe de aanwezigen werden uitgenodigd zich even in onder te dompelen. Feedback Het onthaal en de pauze werden door de aanwezigen effectief aangegrepen als netwerk moment. Professionals grepen de kans met elkaar kennis te maken en gedachten uit te wisselen over de informatie, die tijdens de presentatie werd aangebracht. Feedback vanuit verschillende diensten heeft expliciet aangegeven dat de terugkoppeling van de resultaten ten zeerste werd geapprecieerd. Hulpverleners gaven rechtstreeks of via projectgroepleden aan dat zij dit opzet waardeerden. Na de presentatie kregen we op verschillende manieren het signaal dat men op de werkvloer met het aangereikte materiaal aan de slag is gegaan, en dat professionals gestimuleerd zijn om constructieve acties te ondernemen rond de doelgroep. Aan geïnteresseerden die door omstandigheden niet op de presentatie aanwezig konden zijn, werd, indien gewenst, de presentatie nadien bezorgd. Desgevallend werd ze ook persoonlijk toegelicht. (In bijlage kan u de lijst terugvinden van personen aan wie de PPP naderhand nog werd bezorgd.) 8. Uitstippelen van een zorgtraject over de sectoren heen Voorbereiding Stapjes naar realisatie. Naast concrete voorstellen vanuit de interviews, en het opsommen van inspirerende voorbeelden in Vlaanderen, werden door ons een aantal voorstellen geformuleerd om het opzetten van een zorgtraject te faciliteren. Als aan de randvoorwaarden wordt voldaan, zien we perspectieven om a.d.h.v. een aantal concrete handvatten, bepaalde doelstellingen te verwezenlijken. De te behalen doelstellingen, met daarbij mogelijke opties voor acties, werden opgesteld als antwoord op de geformuleerde knelpunten. Voorzet mogelijk zorgtraject We stelden een basisstructuur voor een mogelijk zorgtraject op vanuit - informatie uit de literatuurstudie - bestaande voorbeelden in Vlaanderen - de projectresultaten, m.n. de verkregen foto van het reële aanbod voor cliënten DD in het arrondissement Turnhout Bij het opstellen van de structuur werd getracht om een realistisch traject op te stellen dat de zorgnoden van cliënten DD maximaal beantwoordt. SPK vzw november

16 De bedoeling is niet dat deze integraal wordt overgenomen zoals zij nu voorligt, maar dat zij wordt aangewend als vertrekbasis om tot een zorgtraject te komen waar elke dienst/organisatie zich in kan vinden en zich kan engageren voor een bepaald onderdeel van het traject. Dit document vormt dan ook de basis bij het overleg met het beleid. Aanzet tot nulmeting Aansluitend bij een mogelijk zorgtraject, werd een aanzet tot nulmeting uitgeschreven. Door de kwantitatieve registratie van de situatie bij aanvang, kan de implementatie van het zorgtraject ten allen tijde geëvalueerd en zinvol bijgestuurd worden. Overleg met beleid Om tal van redenen werd er bij de opstart van dit project voor gekozen om niet direct een beleidsgroep samen te stellen. O.m. omdat de problematiek van DD geen nieuw fenomeen is en de voorbije jaren daarover ongenoegen groeide bij verschillende sectoren; omdat de betrokken partners in het arrondissement Turnhout relatief beperkt in aantal zijn en elkaar regelmatig ontmoeten i.k.v. andere, uiteenlopende onderwerpen; omdat er voorbeelden zijn van andere projecten, waarbij de samenstelling van een beleidsgroep voorwerp van discussie is en een struikelblok vormt; en vooral, omdat de beleidsmensen/ beslissers het onderwerp zijn van de resultaten die we met dit project willen bereiken. Het beleid van iedere betrokken organisatie werd (zowel bij aanvang als tijdens de loop van het projectjaar) op de hoogte gebracht van het project (zie supra, B.3.), en werd om goedkeuring gevraagd voor het uitvoeren van het semigestructureerde interview met de mensen van de werkvloer. Het beleid werd ook uitgenodigd om te komen luisteren naar de terugkoppeling van de resultaten van de interviews. Bedoeling daarvan was dat beleidsbeslissers met dezelfde, genuanceerde informatie nadien bij elkaar kunnen zitten, en er een ruime basis voor gesprek en overleg beschikbaar zou zijn (zie supra, B.7: uitnodigingen). Na de presentatie bleken sommige aanwezige beleidsbeslissers met vragen en bedenkingen te zitten. Het leek ons interessant om die eerst en vooral individueel uit te klaren, en ineens ook de voorziene volgende stap in het proces naar een zorgtraject individueel af te toetsen. Momenteel worden de directies/ beleidsbeslissers van de direct betrokken zorgorganisaties (sector GGZ, verslaving en medische sector) hierover bevraagd. Dit bilaterale contact wordt als positief ervaren en werkt drempelverlagend naar de volgende stap van overleg met alle betrokken partners samen. Een belangrijke stap momenteel is om met de beslissers van de zorg, m.n. de artsen psychiaters overleg te organiseren. Hun engagement en medewerking in het opstarten van een zorgtraject voor cliënten DD is cruciaal. Er wordt gezocht naar het gepaste evenwicht tussen de haalbaarheid, de wenselijkheid en de noodzaak van zorg voor deze complexe maar onvermijdelijke problematiek van dubbeldiagnose. SPK vzw november

17 9. Procesevaluatie Voortgang project Acties Timing Okt 09 Sep 09 Aug 09 Jul 09 Jun 09 Mei 09 Apr 09 Mrt 09 Feb 09 Jan 09 Dec 09 Nov 09 Okt 09 Nov 09 Faciliteren en ondersteunen Werkgroep DD Aanwerving projectmedewerker Voorstelling project aan overlegfora Inhoudelijk verdiepen in het onderwerp Kwalitatief onderzoek: - voorbereiding - uitvoering Dataverwerking Presentatie resultaten Uitstippelen van een mogelijk zorgtraject Uitschrijven vervolgtraject Rapportage aan subsidiërende overheid Detail van timing Oktober 08 - februari 08: - aanwerving projectmedewerker - voorstelling project bij beleid, om medewerking te vragen voor de interviews - inhoudelijk verdiepen in het onderwerp - opstellen van vragenlijst voor semigestructureerd interview Maart 09 - juni 09 - praktische organisatie en afnemen van de interviews (1 interview kon pas in september worden afgenomen) - dataverwerking Juli 09 september 09 - vervolg dataverwerking - voorbereiding presentatie van de resultaten - presentatie van de resultaten op 22/09/ 09 Oktober 09 november 09 - uitstippelen van een mogelijk zorgtraject - overleg beleidsbeslissers i.f.v. evolueren tot afspraken tussen betrokken zorgorganisaties - rapportage aan subsidiërende overheid Oktober 08 oktober 09 - inhoudelijk verdiepen in het onderwerp - faciliteren en ondersteunen werkgroep DD - aandacht voor vervolgtraject Gedurende het ganse projectjaar werd de planning regelmatig bijgestuurd en geëvalueerd. De vooropgestelde maandelijkse evaluatiemomenten met de projectgroep, vonden uiteindelijk niet met die frequentie plaats, omwille van verschillende redenen: - te tijdsintensief: de projectgroepleden konden de tijd niet vrijmaken om maandelijks samen te komen. Werkgroepvergaderingen werden daarom slechts gepland wanneer ze functioneel werden geacht in het kader van de geformuleerde doelstellingen (B.1.). - geen meerwaarde: naarmate het project vorderde, kwam de evaluerende/bijsturende functie van de projectgroep in het gedrang. Ieder lid van de projectgroep is (of vertegenwoordigd) immers tevens een betrokken partij. Deze situatie lag in eerste instantie al mee aan de basis om een neutrale partner aan te trekken, m.n. SPK vzw. SPK vzw november

18 In onderling overleg werd dan ook besloten het project voornamelijk intern te evalueren en bij te sturen. Procesevaluatie van de fase van probleemdefiniëring In de vooropgestelde timing stonden als eerste gesprekken met de hulpverleningsorganisaties uit verschillende sectoren over hun aanbod gepland. Tijdens de voorbereiding van deze eerste fase, werd duidelijk dat de complexiteit van de problematiek vroeg om een uitgebreide probleemdefiniëring. Vanuit de idee dat degelijk concretiseren, structureren en samenvatten van de problematiek een eerste, onontbeerlijke stap vormt naar mogelijke oplossingen, werd deze fase zeer uitgebreid en systematisch uitgevoerd. Deze gesprekken werden gehouden a.d.h.v. een uitgebreid semigestructureerd interview, bij een breed spectrum aan organisaties, diensten en hulpverleners die in contact komen met de doelgroep, zoals eerder beschreven (B.5.). De keuze voor deze grondige aanpak, noodzaakte tot een uitvoerige voorbereiding en impliceerde afhankelijkheid van de agenda s van de te bevragen hulpverleners. Dit vertaalde zich in een nieuwe, aangepaste timing: zie timing oktober 08- juni 09 De doelstellingen van de ondernomen acties werden steeds bereikt. Voor een omstandige verslaggeving van de acties: zie B. Betreffende de dataverwerking dient te worden opgemerkt dat er nog steeds een hoeveelheid informatie beschikbaar is, die onverwerkt bleef. Meteen na het afnemen van het eerste interview werd ook begonnen aan de verwerking ervan. De veelheid aan verzamelde data maakt echter dat een volledige verwerking ervan niet haalbaar bleek binnen het kader van dit project. Informatie werd daarom gericht verwerkt i.f.v. de projectdoelstellingen. De rijkdom aan verzamelde gegevens kan ook in de toekomst nog een bron van kostbare informatie kan zijn. Procesevaluatie van de actiefase Tijdens de eerste helft van het projectjaar kregen we enerzijds een beeld van het aanbod dat organisaties en diensten hun cliënten aanbieden, en hoe de doelgroep zich daarin situeert. Anderzijds kregen we dankzij voorbereidende gesprekken met professionals en de interviews ook een genuanceerd beeld over de onderlinge relaties tussen de verschillende betrokken hulpverleners, diensten, organisaties en sectoren. Daarbij werd duidelijk dat het niet mogelijk zou zijn meteen tot afspraken te komen, maar dat tussenstappen noodzakelijk zouden zijn. Dit moest betrokkenen weer sensibiliseren om eensgezind de problematiek te benaderen en uiteenlopende perspectieven te kaderen in het grotere geheel. Om in een latere fase tot oplossingsgerichte afspraken tussen de organisaties te komen, moest het pad dus eerst geëffend worden. Daarom werd beslist de betrokkenen samen te brengen en hen de projectresultaten met een gemeenschappelijke noemer te presenteren. (B.7. en C.) Dit resulteerde in een nieuwe bijsturing van de timing: zie timing juli 09 september 09 Zie bijlage: evaluatie presentatiemoment: B.7 en verslag vergadering projectgroep 6 oktober 09. In de laatste maanden van het project werd verder gebouwd aan de weg naar concrete afspraken tussen de betrokken organisaties. Met deze fase zijn wij nog volop bezig. Een concrete afsprakennota of formeel samenwerkingsverband is er evenwel (nog) niet. Een aantal acties stonden los van het faseverloop en vormden een rode draad doorheen het hele projectjaar: zie timing juli 09 september 09 Hoewel er gedurende het hele projectjaar aandacht was voor projectoproepen, dienden zich slechts de laatste maanden enkele kansen aan. M.n. oproep fonds verslavingsfonds en het project lokale bestuur Geel. 10. Aandacht voor vervolgtraject Met het oog op financiering van een mogelijk vervolgtraject, werden gedurende het hele projectjaar verschillende kanalen opgevolgd i.v.m. subsidies en projectoproepen, o.m. het SPK vzw november

19 Interreg IV-programma: grensregio Vlaanderen-Nederland en het Europese JLS drugsprogramma: specifieke transnationale projecten voor drugspreventie en -voorlichting. Uiteindelijk werden 2 vervolgtrajecten uitgeschreven met een concrete financieringsmogelijkheid voor ogen. Omdat deze opportuniteiten zich voordeden aan het einde van het projectjaar, kon hiervoor gedeeltelijk beroep worden gedaan op de projectresultaten. Deze projectvoorstellen zijn een antwoord op knelpunten die in de loop van dit project door het werkveld werden geformuleerd. Subsidieaanvraag verslavingsfonds Het fonds ter bestrijding van verslavingen ondersteund initiatieven die op een innovatieve manier het hoofd te bieden aan gezondheidsproblemen rond middelengebruik. In het kader van dit fonds dienden we een aanvraag in tot financiering van een nieuw project verslavingen. Het project past binnen het inclusiecriterium om de opvang, de opname alsook de medische, psychologische en sociale begeleiding van de gebruikers te bevorderen. De beoogde samenwerking met de verschillende partners vormt een pluspunt. De aanvraag werd ingediend op 24/09/2009 (zie infra, C.6.) Project lokale bestuur Geel Vanuit het lokale bestuur van Geel werd ons de vraag gesteld een project uit te schrijven waarin volgende achterliggende doelstellingen worden opgenomen: - positief signaal teruggeven aan personeel/hulpverlening, door het aanpakken van de knelpunten die personeel/hulpverlening regelmatig signaleert aan burgemeester/cbs - betrokkenheid van de professionals behouden en vergroten t.a.v. deze moeilijke doelgroep DD - zichtbaarheid van welzijnswerk voor de bevolking vergroten - veiligheid garanderen voor en maatschappelijke verantwoordelijkheid opnemen t.a.v. de bevolking In de loop van oktober werd dit project uitgeschreven en ingediend (zie infra, C.7.). 11. Rapportage aan subsidiërende overheid Tenslotte werd in de 1 e helft november 2009 tijd en zorg besteed aan de inhoudelijke rapportage over het projectjaar. De rijkdom aan verzamelde gegevens en de constructieve acties die dit jaar reeds gebeurden, inspireren ten zeerste om verder te werken aan dit onderwerp. Alles is nu in gereedheid gebracht om de volgende stap te zetten. De thematiek werd in verschillende organisaties weer bovenaan de agenda geplaatst. Verder werd door de verschillende niveaus van het werkveld expliciet de bereidheid geformuleerd om mee te werken en zich constructief voor deze doelgroep in te zetten. Indien aan dit moment niet zomaar voorbijgaat, maar verder wordt aangegrepen, zijn de betrokken partijen ervan overtuigd dat er een positieve evolutie mogelijk is. Daarom lijkt momenteel, in de huidige omstandigheden, een projectafronding niet aan te sluiten op de huidige realiteit van het overleg en de netwerking waarin we ons nu bevinden. SPK vzw november

20 C. PROJECTRESULTATEN 1. Beschrijving van het huidige aanbod Als we het bestaande aanbod voor mensen met dubbeldiagnose in de Kempen willen beschrijven, moeten verschillende sectoren in kaart worden gebracht. Aspecten waarvoor cliënten DD hulp zoeken en/of nodig hebben, situeren zich vaak op en over de grenzen van bestaande sectoren. 1.1 Inventaris van het aanbod per sector Hieronder volgt een inventarisatie van voorzieningen in het arrondissement Turnhout die momenteel met cliënten DD in contact komen of die een aanbod bieden waarop cliënten DD een beroep doen. 1 e / Geïntegreerd aanbod Dubbeldiagnose In de Kempen is er geen exclusief of geïntegreerd aanbod voor Dubbeldiagnose. 2 e / Sector verslavingszorg Vanuit de verslavingszorg is er enkel een ambulant aanbod voor mensen die hulp zoeken naar aanleiding van een drugsproblematiek: Drughulp Kempen: Structureel aanbod: - Eerstelijns drughulpverleners - Geel, Herentals, Mol, Turnhout en Westerlo Info, advies en begeleiding aan iedereen die vragen heeft rond drugs en druggebruik - Medisch Sociaal Opvangcentrum: MSOC Kempen - Herentals, Mol en Turnhout Ambulante medische, psychische en/of sociale begeleiding en behandeling aan mensen die illegale drugs gebruiken en problemen ervaren op verschillende levensdomeinen. - CGG De Meander - Turnhout Begeleidingen en therapie aan mensen met psychische en verslavingsproblemen. Dit zowel aan mensen die zich vrijwillig voor hulpverlening aanmelden, als aan mensen die hiervoor vanuit alternatieve gerechtelijke maatregelen gestuurd worden. Daarnaast is er aandacht voor preventieve activiteiten via de regionale drugpreventiewerker. Lopende projecten: - Alcoholhulp.be - online Online begeleiding aan mensen die hun alcoholgebruik willen minderen, volledig willen stoppen of gestopt zijn, via een zelfhulpprogramma of via chatsessies met een hulpverlener. - CRAcht-project - Hoogstraten Het Community Reinforcement Approach is een individuele behandelmethode die zich richt op de verschillende levensdomeinen van de cliënt. Met deze multidimensionele aanpak is het de bedoeling om de vicieuze cirkel van middelenmisbruik te doorbreken en om de totaliteit van leefgewoonten te veranderen, via positieve bekrachtiging en het interveniëren in de directe omgeving van de cliënt. Zo kan ook de leefbaarheid van een buurt (zoals bij buurtwerk Hoogstraten) verbeteren. 3 e / Sector geestelijke gezondheidszorg Vanuit de geestelijke gezondheidszorg is er zowel een ambulant als een residentieel aanbod voor mensen die kampen met een psychisch probleem: - Openbaar Psychiatrisch Ziekenhuis: OPZ - Geel Geïntegreerd psychiatrisch kennis- en dienstencentrum: residentiële psychiatrische behandeling voor iedereen in psychische nood, met ook aanvullend, niet-residentiële psychiatrisch aanbod. - Psychiatrische verzorgingstehuizen: PVT s Salto (OPZ Geel) Geel De Liereman (PC Sint-Amadeus) Oud-Turnhout Residentiële begeleiding en zorg voor mensen met een gestabiliseerde psychiatrische problematiek. SPK vzw november