Rapportage. Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie

Transcriptie

1 Rapportage Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie April 2013

2 Inhoudsopgave VOORWOORD 3 MANAGEMENTSAMENVATTING 4 1 ALGEMENE ONTWIKKELINGEN BOUWARBEIDSMARKT EN ONDERWIJS Productie Werkgelegenheid Ontwikkeling cao s bouw, natuursteen en bitumineus dakdekken Werkzoekenden en WW-gerechtigden Vacatures Ontwikkelingen in de bouwopleidingen Ontwikkelingen in het vmbo Ontwikkelingen in het mbo Ontwikkelingen in het hbo Ontwikkelingen beroepspraktijkvormingsplaatsen Ontwikkelingen aantal leerbedrijven Ontwikkelingen aantal beroepspraktijkvormingsplaatsen Kans op stage Kans op werk Instroombehoefte GESPECIALISEERDE AANNEMERIJ Productie en werkgelegenheid Trends & Ontwikkelingen Onderwijs Ontwikkeling aantal leerbedrijven Kans op stage Kans op werk Instroombehoefte INFRA Productie en werkgelegenheid Trends & Ontwikkelingen Onderwijs Ontwikkeling aantal leerbedrijven Kans op stage Kans op werk Instroombehoefte BURGERLIJKE EN UTILITEITSBOUW Productie en werkgelegenheid Trends & Ontwikkelingen Onderwijs Ontwikkeling aantal leerbedrijven Kans op stage Kans op werk Instroombehoefte Verantwoording Bronnen Afkortingen en begrippenlijst 53 2

3 Voorwoord Jaarlijks maakt Fundeon een arbeidsmarkt- en onderwijsrapportage waarin kansen en knelpunten zijn opgenomen voor deelnemers met een mbo bouwopleiding op de arbeids-, onderwijs- en stagemarkt. Als kenniscentrum op het snijvlak van onderwijs en arbeidsmarkt, is Fundeon goed op de hoogte van beide markten. Fundeon adviseert op basis van onderwijs- en arbeidsmarktinformatie over de instroombehoefte in de mbo bouwopleidingen die nodig is om de bedrijfstak te kunnen blijven voorzien van voldoende, gekwalificeerd personeel. Fundeon baseert de instroombehoefte op vervanging van de natuurlijke uitstroom van de bouwarbeidsmarkt door gekwalificeerde instroom in de mbo-bouwopleidingen. Onder natuurlijke uitstroom wordt verstaan die groep werknemers die voorgoed de bouwarbeidsmarkt verlaten. Dat kan zijn door pensionering, arbeidsongeschiktheid of vervroegd uittreden. Sinds 2009 stromen minder jongeren in de bouwopleidingen dan de berekende behoefte. Nu levert dat geen probleem op omdat de productie achterblijft. Maar als vanaf 2015 de vraag naar arbeidskrachten toeneemt, zal dit verlies aan instroom zichtbaar worden. Dit rapport is ingedeeld in de sectoren burgerlijke en utiliteitsbouw (b&u), gespecialiseerde aannemerij (ga) en de infra. Als verzamelterm voor deze drie sectoren hanteren we ook vaak het begrip bouwnijverheid. Met de term bouw bedoelen we de burgerlijke en utiliteitsbouw en de gespecialiseerde aannemerij. In hoofdstuk 1 komen de algemene ontwikkelingen in de bouwarbeidsmarkt en het onderwijs in de bouw aan de orde. In hoofdstuk 2 zoomen we in op de ontwikkelingen in de gespecialiseerde aannemerij, in hoofdstuk 3 op de ontwikkelingen in de infra en in hoofdstuk 4 op de ontwikkelingen in de burgerlijke en utiliteitsbouw. Deze sectorale hoofdstukken zijn op zichzelf staande onderdelen met een identieke indeling in paragrafen. Deze rapportage arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie 2013 in de bouw en infra is samengesteld door de afdeling Beleid & Onderzoek van Fundeon. Voor de cijfermatige onderbouwing van het rapport is gebruik gemaakt van het bedrijfsinformatiesysteem van Fundeon en van informatie van DUO, HBOraad, Cordares, het CBS, het Onderzoek vmbo Bouwen, Wonen en Interieur 2012 en het Economisch Instituut voor de Bouw (EIB). Uitgebreide tabellen met regionale cijfers zijn opgenomen in de bijlage die het kenniscentrum via ter beschikking stelt. Voor meer arbeidsmarkt- of onderwijsinformatie kunt u mailen naar informatiedesk@fundeon.nl. Fundeon Afdeling Beleid & Onderzoek april

4 Managementsamenvatting Voor de bouwnijverheid gaat 2012 de geschiedenisboeken in als een buitengewoon slecht jaar. Het aantal faillissementen nam met 35 procent toe, de bouwproductie daalde tot 52 miljard euro en het aantal werkloosheidsuitkeringen steeg met 70 procent. Daarnaast nam het aantal deelnemers in de mbo bouwopleidingen af met nog eens 12 procent. Hoewel het kabinet in februari heeft aangekondigd dat het voornemens is voor de infra 500 miljoen extra vrij te maken, heeft het kabinetsbeleid tot nu toe eerder een negatieve dan een positieve bijdrage geleverd aan de malaise in de bouw. De verhuurderheffing zal voor de corporaties weinig financiële ruimte over laten om te investeren in nieuwbouw. Ook burgers worden door tal van financiële maatregelen beperkt in hun bestedingen zoals verlaging van de hypotheekrenteaftrek gecombineerd met de verplichte annuïteitenhypotheek en de verhoging van de btw. Dit alles werkt niet mee om de woningbouw uit het slop te trekken, want daarvoor is financiële zekerheid omtrent de eigen situatie nodig en vertrouwen in de nabije toekomst. Wat wel tot investeringen in onderhoud aan woningen kan leiden is het verlaagde btw-tarief van 6 procent. De maatregel is echter maar voor een jaar van kracht, van maart 2013 tot maart De verwachting dat de prijzen van huizen zullen blijven dalen, weerhoudt ook in 2013 burgers ervan tot koop van een woning over te gaan. Herstel van de bouwproductie zal op zijn vroegst in 2014 komen, gevolgd door aantrekkende werkgelegenheid in Op dat moment ontstaat er weer ruimte voor leerbedrijven om leerlingen aan te nemen. Leerlingen die komend schooljaar een tweejarige opleiding starten, hebben naar verwachting een betere kans op een baan dan nu. Voorwaarde is wel dat er voldoende leerwerkplekken zijn om het diploma te kunnen halen en daar schort het momenteel aan. Een exact beeld hebben we niet omdat potentiële deelnemers vaak aan de poort worden geweerd, maar duidelijk is dat het steeds moeilijker is een leerwerkplek te vinden. De uitstroom van werknemers is hoog in Bepaalde beroepsgroepen zoals metselaars hebben sinds de crisis al de helft aan cao-personeel verloren. Hoewel wij er wel rekening mee hebben gehouden dat ontslagen werknemers na de crisis kunnen terugkeren, hetzij in loondienst hetzij als zzp er, baart het aandeel werkloze ouderen in de leeftijdscategorie 55+ van 17 1 procent zorgen. Zij komen vrijwel zeker niet meer terug in het arbeidsproces waardoor arbeidspotentieel en vakkennis verdwijnt. Gecombineerd met de dalende instroom van leerlingen en verwachte daling van de beroepsbevolking, leidt dit tot een kwalitatief en kwantitatief tekort op de bouwarbeidsmarkt. Gebrek aan de juiste arbeidskrachten vormt dan een rem op de productie. Het op peil houden van de productie zal leiden tot verdere flexibilisering van de bouwarbeidsmarkt. Fundeon hanteert een model waarin natuurlijke uitstroom op de bouwarbeidsmarkt wordt vervangen door gekwalificeerde instroom in de bouwopleidingen. Voor beroepsgroepen die door hun leeftijdsopbouw nu al een grotere natuurlijke uitstroom kennen, vindt dit jaar een correctie plaats. De huidige uitstroom wordt als het ware in mindering gebracht op de toekomstige uitstroom. De natuurlijke uitstroom beweegt zich in het model tussen de 1,5 en 3 procent. 1 Verwachtingen bouwproductie en werkgelegenheid 2013, EIB, Amsterdam 4

5 Onderstaande tabel toont het verloop van de instroombehoefte zoals Fundeon die jaarlijks berekent en de gerealiseerde instroom vanaf Instroombehoefte versus gerealiseerde instroom, bol en bbl Gerealiseerd Behoefte Tekort/overschot Bron: Fundeon voor behoefte, DUO voor gerealiseerd De gerealiseerde instroom blijft sinds 2009 achter bij de minimale instroombehoefte. Zo lang de productie daalt, levert dit geen problemen op. Als de uitgestelde vraag, met name in de woningbouw, moet worden ingehaald ontstaat een kwantitatief en een kwalitatief tekort aan bouwarbeidskrachten. 5

6 1. Algemene ontwikkelingen bouwarbeidsmarkt en onderwijs Of er voldoende deelnemers in de bouwopleidingen instromen, hangt samen met de vraag of er voldoende leerwerkplekken zijn. Het aantal leerwerkplekken is afhankelijk van voldoende werk bij de bouw- en infrabedrijven. 6

7 1.1 Productie De bouwnijverheid maakt voor het vijfde jaar op rij een crisis door. Na een zeer moeilijk 2010 trok in het eerste halfjaar van 2011 de bouwproductie aan. Totdat in de zomer van dat jaar de eurocrisis uitbrak en de bouwnijverheid opnieuw met forse omzetverliezen werd geconfronteerd. In 2012 verdiepte de crisis zich wat resulteerde in een ongekend groot aantal faillissementen. Volgens het CBS gingen dat jaar bedrijven failliet in de bouw en infra, dat is 35 procent meer dan in Daarmee was de toename van het aantal failliete bedrijven veel groter dan in 2010, toen 14 procent meer bedrijven failliet gingen dan het jaar daarvoor. Voor 2013 verwacht het Economisch Instituut voor de Bouw (EIB) dat de bouwproductie met nog eens 5 procent daalt. In de Verwachtingen bouwproductie en werkgelegenheid 2013 gaat het instituut uit van herstel van de bouwproductie in Maar met een groei van 0,5 procent is dat zeer broos te noemen. De werkgelegenheid zal dat jaar nog afnemen omdat die met vertraging reageert op de productie. Vanaf 2015 trekt de arbeidsmarkt aan. Volgens het EIB is de crisis in Nederland dieper dan in de ons omringende landen. Dit zou mede het gevolg zijn van het overheidsbeleid, bestaande uit een mix van bezuinigingen, hervormingen en risicominimalisatie. De gevolgen van dit beleid resulteren in een vraagcrisis doordat de hypotheekrenteaftrek wordt beperkt, toetreding van starters op de huizenmarkt wordt bemoeilijkt door strengere kredieteisen, investeringen door woningcorporaties wordt bemoeilijkt door invoering van de verhuurderheffing en de invoering van de wet HOF (Houdbare OverheidsFinanciën) wat resulteert in beperking van de investeringscapaciteit van gemeenten en waterschappen. Dit tezamen met de relatief hoge hypotheekrente die banken in Nederland hanteren om het eigen vermogen aan te vullen (funding gap), maakt dat de crisis Nederland zwaarder raakt en langer aanhoudt dan in rest van noordwest Europa. Dit raakt met name de bouwsector. Onderstaande figuur toont de ontwikkeling van de bouwproductie, afgezet tegen de conjunctuurontwikkeling in Nederland. Het laatcyclische karakter van de bouw heeft te maken met de lange doorlooptijd van projecten als gevolg van vergunningenverstrekking en inspraakprocedures. Figuur 1 Ontwikkeling bruto binnenlands product en de bouwproductie, in procenten, jaarlijkse mutatie 7,0 5,0 3,0 1,0-1,0-3,0-5,0-7,0-9,0-11, ¹ Bouwproductie Bruto binnenlands product Bron: EIB bewerkt door Fundeon ¹ Raming 7

8 Verder valt op dat de bouw grotere fluctuaties kent dan de rest van de economie. In de bouwnijverheid gaat het vaak om grote investeringen waar eerst financiële ruimte voor moet worden gezocht door of te sparen of te lenen. In een hoogconjunctuur zijn consumenten eerder geneigd duurzame investeringen aan te gaan. Dat herstel dit jaar nog zal uitblijven, baseert het EIB op het gegeven dat de orderportefeuille van zowel bouw- als infrabedrijven nog steeds terugloopt. Daarnaast heeft zich in de eerste tien maanden van 2012 de grootste daling van het aantal verleende woningbouwvergunningen voorgedaan sinds het uitbreken van de crisis. Gemiddeld is de doorlooptijd van aanvraag naar gereedgemeld twee jaar. Dat leidt er automatisch toe dat pas eind 2014 de productie kan aantrekken. Vorig jaar ging het EIB weliswaar nog uit van een productieverlies in 2012, maar van een stijging in De werkgelegenheid zou dan ook een jaar eerder aantrekken dan nu wordt verwacht. Op korte termijn zal de situatie in de bouwnijverheid niet wezenlijk verbeteren. Tabel 1 toont opnieuw een negatieve groei voor De woningbouwproductie zakt dan zelfs onder de woningen. Pas vanaf 2015 verwacht het EIB een gemiddelde jaarlijkse groei in de bouwproductie van 4 procent tot Opvallend is dat de onderlinge verschillen tussen de segmenten groot is. De infra en het onderhoud laten een gematigde groei zien, deze segmenten zijn minder conjunctuurgevoelig. Terwijl met name de woningbouw een inhaalslag maakt na een periode van zware verliezen. Tabel 1 Bouwproductie¹ per sector, Miljoen Jaarlijkse veranderingen³ (%) 2011² 2012³ Woningbouw - nieuwbouw , herstel en verbouw ,5 6 Utiliteitsbouw - nieuwbouw ,5 - herstel en verbouw ,5 4 Onderhoud gebouwen ,5-1 1,5 Infra - nieuwbouw en herstel ,5-3, onderhoud ,5-2,5 0 1,5 Externe onderaanneming ,5 4 Totaal bouw ,5 4 Bron: CBS, EIB 1 Exclusief projectontwikkelaars, interne leveringen, machines, overige investeringen, saldo uitvoer diensten en handelsmarges; basis Nationale rekeningen; bedragen in prijzen 2011, exclusief btw 2 EIB-bewerking van voorlopige CBS-cijfers 3 Raming 4 Gemiddelde jaarlijkse mutatie in de periode

9 Factoren die ook van invloed zijn op het moment van herstel, maar die minder goed zijn in te schatten, zijn de ontwikkeling van de bestedingsruimte van burgers en bedrijfsleven en het gedrag van de calculerende burger. De bestedingsruimte wordt onder meer bepaald door maatregelen die de overheid neemt zoals verhoging van het btw-tarief, belastingen en introductie van de verhuurderheffing, kortom lastenverzwaringen. Het gedrag van de calculerende burger speelt een rol bij de verwachting wanneer de bodem is bereikt van de alsmaar dalende huizenprijzen. En verwachtingen hebben weer alles met vertrouwen te maken. Dat vertrouwen is volgens het CBS in februari 2013 naar een historisch dieptepunt gedaald. Consumenten zijn vooral somberder over hun eigen financiële situatie met als gevolg dat de koopbereidheid bij consumenten onverminderd laag blijft. Diezelfde consumenten hebben nog onvoldoende vertrouwen in de economie. Het EIB heeft berekend dat de daling van de woningbouwproductie ertoe heeft geleid dat mensen anderhalf jaar later de woningmarkt betreden dan voor de crisis. Dat wordt structureel volgens het instituut, wat als gevolg heeft dat de woningmarkt in de toekomst minder dynamisch zal zijn. Lichtpuntjes zijn er ook. Zo is het verlaagde btw-tarief van 6 procent op onderhoud en renovatie vanaf maart 2013 weer van kracht voor de duur van een jaar. Deze maatregel is eerder in 2010/2011 ingevoerd en had destijds een positief effect op de productie. De maatregel draagt niet zo zeer bij aan verbetering van de doorstroming van de woningmarkt omdat particuliere opdrachtgevers die hun huis verbouwen dat doen omdat zij de keuze hebben gemaakt om niet te verhuizen. Positief is ook de in februari 2013 voorgestelde investering in de infrastructuur van 500 miljoen. Desalniettemin moet worden vastgesteld dat het overheidsbeleid op dit moment geen positieve gevolgen heeft voor het grootste bouwsegment, de woningnieuwbouw. 1.2 Werkgelegenheid De bouwnijverheid heeft een laatcyclisch karakter en de ontwikkeling van de werkgelegenheid volgt daar weer met vertraging op. Dit laatste geldt voor alle onderdelen van de economie omdat bedrijven bij het aandienen van een recessie eerst de arbeidsproductiviteit laten dalen, vervolgens zich ontdoen van de flexibele schil en pas als het echt niet anders kan, ontslagen doorvoeren in de vaste kern. Bij het aantrekken van de economie volgen bedrijven dezelfde route: eerst laten zij de werkdruk oplopen, vervolgens nemen zij uitzendkrachten aan en huren zzp ers in, om pas als gebleken is dat de groei bestendig is, personeel in vaste dienst te nemen. Tabel 2 Bouwwerkgelegenheid, (duizend arbeidsjaren) Productie ¹ Volume (mld, prijzen 2011) 64,1 60,3 54,2 56,4 52,4 49,9 50,2 59,5 Arbeidsrelatie Duizend arbeidsjaren Werknemers Zelfstandigen Subtotaal bouwnijverheid Uitzendkrachten/ gedetacheerden Totaal bouwnijverheid Bron: CBS/EIB ( bouwnijverheid = bouw en bouwinstallatie) 9

10 Sinds 2000 is het aantal zelfstandigen zonder personeel (zzp) fors toegenomen. Het EIB verwacht dat zij in procent van de bouwwerkgelegenheid voor haar rekening zal nemen. De arbeidsmarkt is flexibeler geworden. Zo is het al lang niet meer gebruikelijk een nieuwe medewerker een contract voor onbepaalde tijd aan te bieden. Een werknemer begint bij een bedrijf als uitzendkracht of krijgt een contract voor bepaalde tijd. bedrijven zijn voorzichtiger geworden met het aannemen van vast personeel. De bouw cao laat al jaren een daling zien van het aantal werknemers, een ontwikkeling die door de crisis is versterkt. Het is mogelijk dat deze trend zich voortzet en het aandeel flexkrachten bij het aantrekken van de productie harder zal stijgen dan het aantal werknemers in loondienst. In de tabel is te zien dat de productie in 2013 zelfs onder de 50 miljard duikt, wat ongekend laag is. Van alle aanbieders van arbeid hebben de werknemers het meeste ingeleverd. De uitzendkrachten zijn gehalveerd. In de totale bouwnijverheid zijn sinds het begin van de crisis al 50 duizend arbeidsjaren verloren gegaan en het EIB verwacht nog 25 à 30 duizend arbeidsjaren te verliezen. Dit is dan inclusief uitzendkrachten en gedetacheerden werkzaam in de bouwnijverheid. De zzp ers lijken onaangedaan door de crisis, maar uit onderzoek van het EIB blijkt dat deze groep wel degelijk arbeidsuren heeft ingeleverd 3. Bovendien komt het vaker voor dat zzp ers onder de prijs werken om toch maar aan opdrachten te komen. Berichten over dat zzp ers de nieuwe armen zijn en relatief vaak bij schuldhulpverlening aankloppen, nemen toe. Blijkbaar handhaven zzp ers hun inschrijving bij de Kamers van Koophandel zodat in de registraties het verlies aan arbeid niet zichtbaar is. Een lichtpuntje voor deze groep is de verlaging van het btw-tarief op arbeidskosten van 21 naar 6 procent voor onderhoud aan woningen. Het ligt voor de hand dat met name zzp ers hiervan zullen profiteren omdat zij een groot deel van hun opdrachten krijgen van particulieren. 2 Verwachtingen bouwproductie en werkgelegenheid 2012, EIB 2012, Amsterdam 3 Verwachtingen bouwproductie en werkgelegenheid 2012, EIB 2012, Amsterdam 10

11 1.2.1 Ontwikkeling werknemers in de bouwnijverheid In deze paragraaf besteden wij aandacht aan de ontwikkeling van cao-werknemers geregistreerd bij Cordares. Bedrijven en werknemers aangesloten bij de bouw cao kunnen gebruik maken van producten en diensten van Fundeon, waaronder de uitvoering van evc- en loopbaantrajecten en de tegemoetkomingregeling. Andere taken die hieronder vallen zijn het maken van leermiddelen en examens. Elk kwartaal verstrekt Fundeon de arbeidsmarktmonitor met daarin cijfers over de ontwikkeling van werknemers, deelnemers in opleiding en ontwikkelingen van WW ers, werkzoekenden en vacatures met een bouwberoep. Deze laatste data betrekt Fundeon van het UWV, de informatie over werknemers betrekt het kenniscentrum van het EIB. Figuur 2 Ontwikkeling aantal werknemers bouwnijverheid, kwartaal t/m kwartaal 2012 werknemers Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q4 kwartalen Bron: EIB bewerkt door Fundeon In figuur 2 toont de ontwikkeling van de cao-werknemers bij Cordares van kwartaal tot en met kwartaal In die periode is het aantal werknemers met ruim 43 duizend afgenomen. Het aantal bouwplaats medewerkers daalde met 36 duizend naar nog geen 80 duizend werknemers. In de uitvoerende, technische en administratieve (uta) beroepen is een daling te zien van naar ruim 45 duizend werknemers. Het bouwplaatspersoneel neemt met 31 procent af en uta met 14 procent. Het aandeel bouwplaatspersoneel bedraagt nu 64 procent, in 2008 was dit nog 69 procent en het aandeel uta 36 procent, en dit was in procent. Het is een ontwikkeling die we al langere tijd waarnemen; een afname van het bouwplaatspersoneel en toename van uta. Hoewel de crisis deze ontwikkeling versterkt, is door de toename van het aantal zzp ers deze beweging al langer zichtbaar. 11

12 In de figuren 3 en 4 tonen de ontwikkelingen van het aantal toe- en uittreders over drie jaren. Het vierde kwartaal toe- en uittreders was bij het ter perse gaan van deze rapportage nog niet beschikbaar. Deze bestanden komen altijd een kwartaal later beschikbaar dan het werknemersbestand om vast te kunnen stellen of een werknemer daadwerkelijk is toe- of uitgetreden. Figuur 3 Ontwikkeling aantal toetreders bij Cordares naar leeftijdscategorie, derde kwartaal Bron: EIB/Fundeon Het aantal cao-toetreders daalt vooral in Dat de daling in 2011 minder sterk was heeft te maken met het herstel van de economie in het eerste halfjaar. Het zal geen verrassing zijn dat het aantal toetreders afneemt en uittreders toeneemt. Figuur 4 Ontwikkeling aantal uittreders bij Cordares naar leeftijdscategorie, derde kwartaal Bron: EIB/Fundeon 12

13 De leeftijdsgroepen en tonen een sterke stijging bij de uittreders. Of deze arbeidskrachten terugkeren in de cao valt ernstig te betwijfelen. De ouderen zullen niet gemakkelijk weer in loondienst komen omdat zij duurder zijn en de fysiek zwaardere bouwplaats beroepen dat ook niet gemakkelijk maken. In de categorie daaronder kiezen werknemers ervoor, ook tijdens de crisis, al of niet gestimuleerd door de vroegere werkgever om zzp er te worden. Dat ook de groep hard wordt getroffen door ontslagen, terwijl deze groep normaliter een goede ontslagbescherming geniet wordt veroorzaakt door de golf van faillissementen in datzelfde jaar. Of deze groep zich succesvol als zzp er op de arbeidsmarkt kan aanbieden hangt af van de persoonlijke omstandigheden. Als dat niet lukt, ziet het er somber voor deze groep uit Werkzoekenden en WW-gerechtigden In de wetenschap dat 2012 veel faillissementen kende en bedrijven die overbleven vaak met teruglopende productie werden geconfronteerd, ligt het voor de hand dat het aantal werkzoekenden en uitkeringsgerechtigden dat jaar eveneens stijgt. Uit figuur 5 blijkt dat de snelle stijging van het aantal WW-gerechtigden in het vierde kwartaal van 2011 inzet. Figuur 5 Werkzoekenden en WW-gerechtigden met een bouw- of infraberoep, alle sectoren, kwartaal Q Q Q4 Werkzoekenden (incl. WW) WW-gerechtigden Niet WW-gerechtigden Bron: UWV bewerkt door Fundeon Figuur 5 toont de werkzoekenden uitgesplitst naar WW-gerechtigd en niet WW-gerechtigd met een bouw- of infraberoep geregistreerd bij het UWV. De beroepen zijn niet ingeperkt naar sector bouwbedrijf omdat Fundeon verantwoordelijk is voor de bouwberoepen in de kwalificatiestructuur. Zo hoeft een timmerman niet in de bouwsector te werken, maar hij kan ook werkzaam zijn voor een woningcorporatie of een uitzendbureau. Die laatste sector is een grote aanbieder van arbeidskrachten ook in de bouw. WW-gerechtigden moeten zich registreren bij het UWV, voor werkzoekenden geldt dat niet. Het aantal werkzoekenden stijgt scherp waarbij de verhouding uitkeringsgerechtigd en nietuitkeringsgerechtigd verschuift en steeds meer werkzoekenden ook daadwerkelijk een uitkering hebben. 13

14 Figuur 6 Aantal WW-gerechtigden met een bouw- of infraberoep, alle sectoren naar leeftijdscategorie kwartaal % 7% 29% 25% 9% 20% 10% Bron: UWV bewerkt door Fundeon Uit figuur 6 blijkt een zorgelijke ontwikkeling van het aantal WW-gerechtigden naar leeftijd. De drie oudste leeftijdsgroepen vanaf 35 jaar, kennen een hoog aantal uitkeringsgerechtigden. De groep 55+ is daarbij veruit het grootst, meer dan een derde van de werklozen met een bouwberoep zit in deze groep. Het EIB heeft berekend dat van alle 55-plussers in de bouw 17 procent werkloos is. Gezien het huidige aannamebeleid bij bedrijven kan deze groep nu al als natuurlijke uitstroom, werknemers waarvan wij zeker weten dat zij niet meer terugkeren op de arbeidsmarkt doordat zij bijvoorbeeld met pensioen gaan, worden beschouwd omdat zij weinig kans meer maken op een baan als de crisis voorbij is. Maar ook voor de groepen en zelfs jaar zal dan de kans op een baan in de bouwnijverheid afnemen. Zeker in de uitvoerende beroepen worden potentiële werknemers al snel als te oud bestempeld. Dit kan op termijn tot gevolg hebben dat vakkennis weglekt en een substantieel deel van de potentiële beroepsbevolking voorgoed verdwijnt van de arbeidsmarkt. Vanaf 2020 krimpt de beroepsbevolking als gevolg van demografische ontwikkelingen. Door de grote uitstroom nu van oudere werknemers in de bouw, krimpt het potentieel aan arbeidskrachten al eerder. Niet alleen stromen oudere werknemers uit, jongeren stromen door gebrek aan werk en leerwerkplekken niet in zoals blijkt uit het teruglopende aantal deelnemers in opleiding. Dit leidt tot zowel een kwantitatief als een kwalitatief tekort. In het worstcase scenario vormt dit tekort aan vakgeschoold personeel een rem op het verwachte herstel van de bouwproductie. De vraag naar woningbouw is er dan wel, maar de arbeidskrachten niet. Aangezien er nu nauwelijks sprake is van leegstand, leidt dit tot verkrapping van het aanbod en achterblijvende productie. Acties gericht op behoud dan wel terugkeer van oudere werknemers en het aantrekken van zijinstroom zullen nodig zijn om voldoende arbeidspotentieel te houden. Wel moet opgemerkt worden dat er een substantieel potentieel aan arbeidskrachten onder de zzp ers zit. Deze groep de komende jaren voor een belangrijk deel dit kwantitatieve tekort opvullen. Dit heeft gevolgen voor de verhouding vaste kern en flexibele schil. Het kwalitatieve tekort op termijn is daarmee niet opgelost, omdat zzp ers geen personeel en dus ook geen leerlingen in dienst hebben. Om voldoende leerlingen in de bouw op te kunnen leiden, zijn leerwerkplekken en dus (leer)bedrijven nodig. 14

15 Vacatures De CBS Vacature-indicator geeft een richting aan waarin de vacatures zich volgens de ondernemers zullen ontwikkelen. Hoe meer de waarde van de indicator positief of negatief van de nullijn afwijkt, hoe groter de verwachting is dat de vacatures zullen toe- of afnemen. Figuur 7 Vacature-indicatoren totaal en bouwnijverheid in procenten, maart september 2012 Bron: UWV, brancheschets bouw 2012 Uit de grafiek blijkt dat ondernemers in de bouwnijverheid van juli 2010 tot juli 2011 positief gestemd waren over vacatures in hun sector. Daarna worden zij pessimistischer, vanaf januari 2012 veel pessimistischer dan gemiddeld. 1.3 Ontwikkelingen in de bouwopleidingen In de sectorale hoofdstukken worden bouwopleidingen op mbo-niveau behandeld naar sector. Deze paragraaf behandelt kort de hele kolom van bouwopleidingen, van vmbo tot en met hbo. Tabel 3 Actuele deelnemers bouwopleidingen, stand per 1 oktober Onderwijs ² % mutatie vmbo (BWI¹ en Bouwbreed) mbo hbo Eindtotaal Bron: DUO, bewerkt door Fundeon ¹ Bouwen, Wonen en Interieur ² Voorlopig 15

16 In de hele kolom daalt het aantal deelnemers voor het tweede achtereenvolgende jaar. In het hbo is de daling nog relatief licht, maar vmbo en mbo dalen onverminderd door. Fundeon heeft een grote betrokkenheid bij het mbo vanuit haar rol als onder andere kenniscentrum waardoor zij verantwoordelijk is voor de kwalificatiestructuur van de bouwopleidingen en de beroepspraktijkvorming. Het vmbo is belangrijk omdat dit de kweekvijver is voor het mbo Ontwikkelingen in het vmbo Elk jaar telt het DUO (voorheen Cfi) het aantal leerlingen dat bekostigd onderwijs volgt. De teldatum is altijd 1 oktober. In onderstaande tabel is de ontwikkeling van de laatste drie jaren in het derde en vierde leerjaar van het vmbo te zien. Leerlingen kiezen aan het eind van het tweede leerjaar voor een sector. De afdelingen Bouwbreed en Bouwen, Wonen en Interieur zijn een belangrijke kweekvijver voor de bouwopleidingen in het mbo omdat de ervaring leert dat veel van deze leerlingen voor een vervolgopleiding in de bouw kiezen. Tabel 4 Aantal derde en vierdejaars vmbo leerlingen per sector, per 1 oktober Sector ¹ % mutatie Techniek waarvan bouwafdelingen Economie Intersectoraal programma Landbouw Zorg & Welzijn Theoretische leerweg Eindtotaal Bron: DUO, bewerkt door Fundeon ¹ Voorlopig In de afgelopen twee jaar kozen ruim vier van de tien jongens voor de sector techniek en bijna de helft van de meisjes zorg en welzijn. Beide seksen kiezen steeds vaker voor het relatief nieuwe intersectorale programma. Dit gaat ten koste van de bestaande sectoren. Binnen de intersectorale programma s combineren leerlingen bijvoorbeeld techniek met economie. De bouwafdelingen Bouwbreed en Bouwen, Wonen en Interieur dalen drie jaar op rij. Ten opzichte van 2011 is de daling 12 procent, sinds 2010 is het aantal leerlingen al met een kwart gedaald. Enerzijds draagt de crisis eraan bij dat vmbo ers kiezen voor een andere richting dan de bouw, anderzijds kiezen leerlingen minder voor techniek als geheel. Dit duidt op een verminderde interesse voor alle technische beroepen, terwijl na de crisis de vraag naar technisch geschoold personeel zal toenemen. Zelfs nu het aantal vacatures daalt, blijft er vraag naar technische vakmensen. Zij zijn en blijven van groot belang voor de ambachtelijke, industriële en innovatieve beroepen. De vooruitzichten in veel technische beroepen zijn dan ook goed. Met het verkrappen van de arbeidsmarkt zal tekort aan gekwalificeerde arbeidskrachten toenemen. De belangstelling voor techniek kan worden gestimuleerd door leerlingen al op jonge leeftijd, op de basisschool, in aanraking te laten komen met technische en specifiek de bouw- en infraberoepen. In het vmbo kan effectief meer aan voorlichting worden gedaan door leerlingen stages en excursies bij bedrijven te laten doen of door bedrijven gastlessen aan leerlingen verzorgen. 16

17 Uit het Onderzoek Bouwen, Wonen en Interieur 4 onder vmbo s met een afdeling Bouwen, Wonen en Interieur, blijkt dat de derde- en vierdejaars leerlingen stage, excursies en gastlessen als een goed middel zien om in contact te komen met de dagelijkse praktijk. Deze vormen van voorlichting worden steevast hoog gewaardeerd Ontwikkelingen in het mbo Deze paragraaf behandelt de ontwikkeling van het aantal deelnemers in de bouwopleidingen in het mbo. Opmerkelijk is dat het verschil in aantallen bol-bbl in 2012 nagenoeg verdwenen is. Fundeon was in voorgaande jaren overwegend een bbl-kenniscentrum met een derde bol, voornamelijk bestaande uit Middenkaderfunctionarissen, en twee derde bbl, met als grootste aandeel niveau 2. Inmiddels zijn de leerwegen elkaar genaderd door fors verlies in de bbl. Tabel 5 Actuele bol- en bbl-deelnemers van de Fundeon kwalificaties, stand per 1 oktober bbl bol Niveau ¹ %mutatie ¹ %mutatie Totaal Bron: DUO, bewerkt door Fundeon ¹ Voorlopig Het aantal deelnemers in bbl-opleidingen neemt in 2012 nog sterker af dan in De bol- en bblleerroute worden vaak als communicerende vaten bestempeld. Uit tabel 5 blijkt dat dit niet op gaat voor de bouwopleidingen. De stijging van 1 procent in de bol-leerweg weegt lang niet op tegen het verlies van 22 procent in de bbl-leerweg. Zowel niveau 1 als 4 verliezen in beide leerwegen. Procentueel is de winst in niveau 2 bol met 50 procent aanzienlijk hoger dan het verlies van 27 procent in de bbl, maar in absolute aantallen weegt de winst in de bol niet op tegen het verlies in de bbl. Dit leidt onvermijdelijk tot de conclusie dat het deelnemersaantal in de bouwopleidingen terugloopt. Dat jongeren voor andere richtingen dan de bouw kiezen, heeft te maken met de malaise in de bouw, maar ook met de verminderde belangstelling van jongeren voor techniek. Dat in verhouding de bol-leerweg toeneemt, komt omdat een bol-deelnemer gemakkelijker te plaatsen is dan een bbl er, zeker nu bedrijven het moeilijk hebben. Om goede vakmensen op te kunnen leiden, is het voor de bedrijfstak van belang dat de opleiding van de deelnemer voldoende ruimte biedt voor beroepspraktijkvorming. 4 Platform Vmbo Bouwen, Wonen en Interieur, september

18 In tabel 6 is de ontwikkeling te zien voor de kwalificaties op niveau 1 en 4 omdat dit gedeelde kwalificaties zijn en niet altijd kunnen worden opgesplitst naar de verschillende sectoren zoals dat voor niveau 2 en 3 wel het geval is. De opleidingen die naar sectoren kunnen worden toebedeeld zijn in de sectorale hoofdstukken te vinden. Tabel 6 Actuele deelnemers Fundeon kwalificatiedossiers op niveau 1 en 4, per 1 oktober Niveau Kwalificatiedossier ¹ % mut Assistent Bouw en Infra Kaderfunctionaris Middenkaderfunctionaris Bron: DUO, bewerkt door Fundeon ¹ Voorlopig In de tabel is de daling in 2012 goed te zien, die is sterker dan de jaren ervoor. Niveau 1 daalt ongekend snel, mee zal spelen dat deze opleiding maar een jaar duurt en leerlingen er bij de keuze van de opleiding rekening mee houden dat de crisis nog niet ten einde is als de opleiding is afgerond Ontwikkelingen in het hbo Volgens het CBS neemt het aantal studenten in de meeste studies in 2012 toe, uitgezonderd techniek, industrie en bouwkunde. Ook hier blijkt weer uit dat de belangstelling voor technische studies afneemt. Uit de onderliggende data blijkt dat bouwstudies als bouw- en stedenkunde afnemen maar dat infrastudies zoals civiele techniek nog wel licht toenemen. Figuur 8 Aantal studenten in hbo-bouwopleidingen, stand per 1 oktober Totaal Bouw Infra Bron: HBO-raad De afname in de gehele bouwopleidingen kolom zet het kwalitatieve en kwantitatieve aanbod van beroepsbeoefenaars in de toekomst onder druk. Vooral vanaf het moment dat de beroepsbevolking krimpt rond 2020, maar door de versnelde natuurlijke uitstroom nu, kan dat moment zich eerder voordoen. 18

19 1.4 Ontwikkelingen beroepspraktijkvormingsplaatsen Het werkelijke aanbod van beroepspraktijkvormingsplaatsen (bpv-plaatsen) aan deelnemers wordt door twee factoren bepaald. Allereerst moeten er voldoende erkende leerbedrijven zijn in de omgeving van de deelnemer. Ten tweede de situatie op de bouwarbeidsmarkt, omdat deelnemers in de beroepsbegeleidende leerweg (bbl) een arbeidscontract aangaan met hun leerbedrijf. Bedrijven moeten dus in staat en bereid zijn deze deelnemers tegen een vergoeding in te lenen via een opleidingsbedrijf, dan wel in dienst te nemen. De meerderheid van de deelnemers in de burgerlijke en utiliteitsbouw, infra en gespecialiseerde aannemerij wordt uitgeplaatst via één van de zeventig opleidingsbedrijven. Waardoor het loonrisico voor bouw- en infrabedrijven beperkt wordt en wordt verschoven naar de opleidingsbedrijven, die bij hun aannamebeleid rekening houden met de uitplaatsingsmogelijkheden. Daarom is er voldoende bouwproductie bij de erkende leerbedrijven nodig om deelnemers hun beroepspraktijkvorming bij bedrijven te kunnen laten volgen Ontwikkelingen aantal leerbedrijven Traditioneel beweegt het aantal erkende leerbedrijven van Fundeon zich rond de Dit getal staat de laatste jaren onder druk, onder meer door faillissementen in de sector. Figuur 9 Ontwikkeling aantal erkende leerbedrijven naar sector, stand per 31 december Erkende leerbedrijven naar sector B&U GA Infra Totaal Bron: Fundeon Sinds 2010 is het aantal erkende leerbedrijven met 7,7 procent gedaald. De grootste daling kwam voor rekening van de gespecialiseerde aannemingsbedrijven met 14 procent, gevolgd door infrabedrijven met ruim 10 procent. De burgerlijke en utiliteitsbouw blijft de grootste leverancier van erkende leerbedrijven en dus de grootste aanbieder van beroepspraktijkvormingsplaatsen. 19

20 Voor de bedrijfstak is het van belang dat er voldoende erkende leerbedrijven zijn om deelnemers in de beroepspraktijk op te leiden, dit geldt met name voor de bbl-deelnemers. Door de huidige economische ontwikkelingen kiezen scholen en opleidingsbedrijven er vaker voor deelnemers te laten starten in de bol en later over te zetten naar de bbl. Doordat de crisis in de bouw al het vijfde jaar ingaat en de bedrijfstak inmiddels zwaar is getroffen door faillissementen, biedt deze oplossing nu onvoldoende soelaas Ontwikkelingen aantal beroepspraktijkvormingsplaatsen In theorie zijn er nog steeds voldoende leerwerkplekken beschikbaar voor het aantal deelnemers in opleiding. De ruim 10 duizend erkende leerbedrijven hebben vaak meerdere erkenningen zodat er meerdere deelnemers op verschillende kwalificaties kunnen worden geplaatst. Bovendien kunnen grote bedrijven op dezelfde kwalificatie meerdere deelnemers plaatsen. Bol-deelnemers zijn gemakkelijker te plaatsen omdat die gemiddeld maar een dag in de week stage volgen in de beroepspraktijk. Dat is de theorie. De praktijk in de huidige conjunctuur is anders omdat bedrijven minder werk voor handen hebben en vaak al vast personeel moeten ontslaan. Zij zijn dan veel minder bereid deelnemers in opleiding aan te nemen die zij ook een loon moeten betalen, te weten bbl ers. Deelnemers zijn daardoor moeilijker te plaatsen. In tabel 7 toont het aantal erkenningen voor niveau 1 en 4. Tabel 7 Aantal erkende leerbedrijven per kwalificatie Aantal erkenningen per kwalificatie % mut Assistent Bouw en Infra Kaderfunctionaris Uitvoerder Bouw Middenkaderfunctionaris Bouw Middenkaderfunctionaris Infra Middenkaderfunctionaris Restauratie Middenkaderfunctionaris Verkeer- en Stedenbouwkundige Bron: Fundeon We zien over de hele linie een daling van het aantal erkende leerbedrijven per kwalificatie. Een leerbedrijf kan voor meerdere kwalificaties erkend zijn. 20

21 1.4.3 Kans op stage Opleidingsbedrijven in de burgerlijke en utiliteitsbouw vangen deelnemers die tijdelijk niet uitgeplaatst kunnen worden, in de werkplaats op. Binnen de infra is het gebruikelijk dat een deelnemer alleen wordt aangenomen als er een leerwerkplek voor handen is. Selectie vindt aan de poort plaats en niet pas als de deelnemer al in opleiding zit. Hoewel het in de huidige situatie helaas ook vaker voorkomt dat een deelnemer in de opleiding strandt omdat hij geen leerwerkplek kan vinden. Roc s kunnen een beroep doen op de adviseur beroepsonderwijs van Fundeon om naar een geschikte plek te zoeken, dit in overleg met de adviseur beroepspraktijk. Onder de omstandigheden is het steeds moeilijker iedereen van een goede leerwerkplek te voorzien. Fundeon levert de tabellen voor kans op stage ook aan voor de barometer. Voorafgaand worden de tabellen voorgelegd aan de opleidingsbedrijven en adviseurs beroepsonderwijs en die kunnen wijzigingen doorgeven voor hun regio. Tabel 8 Kans op stage Bouw&Infra opleidingen, maart 2013 Kwalificatie Niveau Nederland Noord Oost Midden west Noord west Zuid west Zuidoost Assistent Bouw en Infra 1 =/- =/- =/- =/- =/- =/- =/- Kaderfunctionaris 4 =/- =/- =/- =/- =/- =/- =/- Middenkaderfunctionaris 4 = = = = = = = Bron: Fundeon Legenda + Goede kansen +/= Ruim voldoende kansen = Evenwicht in kansen =/- Matige kansen - Geringe kansen In de tabel kans op stage is de kans voor bouw- en infraopleidingen voor de niveaus 1 en 4 weergegeven. Deze niveaus laten zich moeilijk toebedelen aan de verschillende sectoren. Niveau 2 en 3 komen in de sectorale hoofdstukken aan bod. Hoewel de beroepspraktijkvormingsmarkt momenteel voor de bouw- en infraopleidingen matig tot gering is, kunnen deelnemers voor de opleiding Middenkaderfunctionaris (bol 4) nog redelijk uitgeplaatst worden. 21

22 1.4.4 Kans op werk Hoewel de kans op een leerwerkplek momenteel in de bouw en infra sterk verminderd is, zal de behoefte aan gekwalificeerd personeel toenemen als de productie weer aantrekt. Het moment waarop dat het geval zal zijn, is niet precies te voorspellen, vooralsnog lijkt de productie aan te trekken vanaf 2014, waardoor vanaf 2015 ruimte ontstaat bij de bedrijven om weer personeel en dus ook schoolverlaters aan te nemen. In de sectorale hoofdstukken wordt per kwalificatie aangegeven wat dan de kansen zijn. Fundeon levert de tabellen voor kans op werk ook aan voor de barometer. Voorafgaand worden de tabellen voorgelegd aan de opleidingsbedrijven en adviseurs beroepsonderwijs en die kunnen wijzigingen doorgeven voor hun regio. Tabel 9 Kans op werk Bouw & Infra opleidingen, maart 2013 Midden Noord Zuid Zuidoost Kwalificatie Niveau Nederland Noord oost west west west Assistent Bouw en Infra 1 =/- =/- =/- =/- =/- =/- =/- Kaderfunctionaris 4 = = = = = = = Middenkaderfunctionaris 4 +/= +/= +/= +/= +/= +/= +/= Bron: Fundeon Dat de opleiding Assistent Bouw en Infra geen positief beeld laat zien heeft te maken met het feit dat dit een eenjarige opleiding is. Potentiële deelnemers verwachten niet dat de situatie in de bouw op zo n korte termijn zal verbeteren. Voor Middenkaderfunctionaris zijn de vooruitzichten goed en die zullen waarschijnlijk alleen nog maar beter worden omdat we nu al een verschuiving van bouwplaatsnaar uitvoerend technisch personeel zien. 1.5 Instroombehoefte Voor de berekening van de instroombehoefte in de bouw- en infraopleidingen in 2013 hanteert Fundeon een instroommodel dat gebaseerd is op de verwachte natuurlijke uitstroom, gemiddeld 3 procent voor de komende jaren, gerelateerd aan het aantal baanopeningen in het jaar dat de deelnemer de arbeidsmarkt betreedt (lees: gediplomeerd is). Het aantal baanopeningen is gebaseerd op de geprognosticeerde bouwproductie en daaraan gekoppelde werkgelegenheidsontwikkeling, uitgaande van de cao s bouw, natuursteen, betonmortel en bitumineuze dakdekkers. Het uitgangspunt is de natuurlijke uitstroom, bouwpersoneel waarvan zeker is dat zij niet meer in het arbeidsproces terugkeren, te vervangen met gekwalificeerde instroom. Er vindt dit jaar een correctie plaats met steeds een half procent tot minimaal anderhalf procent indien de natuurlijke uitstroom in 2012 al bijzonder hoog was en dus mag worden aangenomen dat de toekomstige natuurlijke uitstroom minder zal zijn dan de verwachte 3 procent. Die is als het ware naar voren gehaald. Het feit dat er nu veel werknemers aan de kant staan, betekent niet dat er geen deelnemers hoeven te worden opgeleid om het toekomstig potentieel aan vakkrachten op peil te houden. Een deel van de uitstroom betreft werknemers die gezien hun leeftijd na de crisis niet meer in het arbeidsproces zullen terugkeren. De bouwnijverheid kent een groot aantal zzp ers die weliswaar productie leveren, maar geen bbl er in dienst kunnen nemen omdat die ook als werknemer wordt beschouwd. 22

23 Tabel 10 Instroombehoefte Bouw & Infra opleidingen, maart 2013 Kwalificatiedossier Niveau Totaal Assistent bouw en infra Kaderfunctionaris bouw, infra en gespecialiseerde aannemerij Middenkaderfunctionaris bouw en infra Totaal b&i Bron: Fundeon Hierboven is de instroombehoefte voor niveau 1 en 4 weergegeven omdat deze opleidingen vaak sectoroverstijgend zijn. Niveau 2 en 3 komen in de sectorale hoofdstukken aan de orde. Onderstaande tabel toont de instroombehoefte en realisatie sinds Tabel 11 Instroombehoefte versus gerealiseerde instroom, bol en bbl Gerealiseerd Behoefte Tekort/overschot Bron: DUO/Fundeon Voor gerealiseerd, peildatum 20 maart 2013 Duidelijk is dat de instroom fors achterblijft bij de geraamde behoefte. De ervaring leert dat deze gemiste instroom in de jaren erna niet wordt ingehaald. Dit betekent dat de bouwnijverheid niet aan de beleidsdoelstelling heeft kunnen voldoen om 3 procent van de natuurlijke uitstroom aan te vullen met gekwalificeerde instroom. In het rapport wordt gewezen op de consequenties hiervan. Tenzij er in de toekomst veel minder bouwproductie wordt gerealiseerd dan verwacht, dreigt er een tekort aan arbeidskrachten. En ook al blijft de productie achter dan nog ontstaat er een kwalitatief tekort in de vorm van vakgeschoold personeel. 23

24 2. Gespecialiseerde aannemerij De gespecialiseerde aannemingsbedrijven die een groot deel van hun omzet uit de nieuwbouw halen, hebben het moeilijk. Dit raakt vooral de beroepsgroepen metselaars, voegers en de betonberoepen. Hoewel de instroom in de ga-opleidingen in 2011 weer iets aan trok, neemt die nu weer met 13 procent af. 24

25 2.1 Productie en werkgelegenheid Gespecialiseerde bedrijven die hun productie voornamelijk halen uit de nieuwbouw zullen het dit jaar en volgend jaar nog moeilijk hebben. Voor bedrijven die in het onderhoud en in het herstelwerk actief zijn kunnen de uitkomsten positiever uitvallen dan de tabel laat zien omdat voor hen het verlaagde btw-tarief waar de overheid begin februari toe besloot een extra stimulans vormen. Tabel 12 Aantal bedrijven naar grootteklasse, 1 januari 2012¹ Aantal werkzame personen Bedrijfstakken/branches SBI > Totaal 2370 Natuursteenbewerkende industrie Timmerbedrijven (bouw) Vloer- en wandafwerkingsbedrijven Dakbouwbedrijven Betonvlechtersbedrijven Metsel- en voegbedrijven * Overige gespecialiseerde bouw Totaal ga Bron: CBS ¹ De uitkomsten van bovengenoemde tabel zijn niet vergelijkbaar met die van vorig jaar omdat het CBS een andere definitie van bedrijf hanteert. Bedrijven waarin minder dan 15 uur per week wordt gewerkt, tellen nu ook mee. ² Code omvat ga- en infrabedrijven. Voor de helft aan de twee sectoren toebedeeld. Het is moeilijk te zeggen of het aantal bedrijven per 1 januari 2012 werkelijk is toegenomen aangezien de definitie is veranderd. In 2012 heeft het aantal faillissementen de bouw zwaar getroffen en de gespecialiseerde aannemingsbedrijven zullen hierop geen uitzondering vormen. Wel is het zo dat de sector relatief veel zzp ers kent en die zijn door de crisis, in aantal althans, nauwelijks ingekrompen. Tabel 13 Bouwproductie sectoren b&u en ga, Miljoen Jaarlijkse veranderingen³ (%) 2011² 2012³ Woningbouw - nieuwbouw , herstel en verbouw ,5 6 Utiliteitsbouw - nieuwbouw ,5 - herstel en verbouw ,5 4 Onderhoud gebouwen ,5-1 1,5 Bron: EIB bewerkt door Fundeon De gespecialiseerde aannemerij (ga) werd evenzeer getroffen door de crisis als de andere sectoren. Branches als metsel-, steiger- en betonvlechtersbedrijven profiteerden nauwelijks van de korte opleving in

26 De metselbedrijven hadden last van achterblijvende productie in de utiliteitsnieuwbouw en verloren opdrachten aan hoofdaannemers die door de crisis meer werk in eigen beheer hielden in plaats van het uit te besteden. Hetzelfde gold voor de betonvlechtersbedrijven. Zij verloren werk naar buigcentrales in het buitenland. Steigerbedrijven richten zich meer op de onderhoudsmarkt waardoor die niet konden profiteren van de opleving in de nieuwbouw. Bedrijven die sterker gericht zijn op de woningnieuwbouw, zoals de dakdekkers, hadden meer voordeel bij de opleving. De verwachting is dat gespecialiseerde bedrijven zoals asbestverwijderaars die relatief veel omzet halen uit het onderhoud en renovatie in 2013/2014 zullen profiteren van de tijdelijke 6 procent btw-regeling van maart 2013 tot maart De beroepsgroep metselaars daalt dramatisch van vierde kwartaal 2011 naar 2012 met 26 procent. Sinds 2008 is de helft van de metselaars verdwenen uit de bouw cao. De metselaars worden hard geraakt door de ineenstorting van de nieuwbouw. Maar ook voegers, tegelzetters en ijzervlechters dalen fors met rond de 20 procent. De kitters/isoleerders en natuursteenbewerkers doen het relatief goed. De laatste beroepsgroep is minder conjunctuurgevoelig en isoleerder is een relatief nieuw beroep waar juist nu in het kader van duurzaamheid vraag naar is. Activiteiten als het na-isoleren van bestaande woningen vind nog steeds aftrek en zal het komende jaar door het verlaagde btw-tarief vermoedelijk alleen maar toenemen. Tabel 14 Ontwikkeling beroepsgroepen ga Cordares, kwartaal 4 Beroepsgroep 2010-Q Q Q4 mut betonwerker % dakdekker % ijzervlechter % metselaar % natuursteenbewerker % kitter/isoleerder % steigerbouwer % tegelzetter % voeger % Totaal % Bron: EIB bewerkt door Fundeon In de Marktstudie voor de AFNL van het EIB blijkt dat de gespecialiseerde aannemerij veel gebruik maakt van flexibele arbeid. Het verschilt per branche of dat gebeurt via de inzet van zzp ers dan wel via de inleen van uitzendkrachten of collega-bedrijven. De steigerbouw werkt maar voor een kwart met flexibel personeel dit komt vooral door de veiligheidsvoorschriften wat het lastig maakt om steeds weer aan nieuw personeel uit te leggen. Bij de voeg- en metselbedrijven wordt ongeveer voor de helft gewerkt met flexibel personeel. Dakdekbedrijven besteden weinig werk uit aan onderaannemers. Rietdekkers lenen veel minder personeel in dan dakdekkers van bitumen of pannen en leien. Dit komt omdat rietdekken een ambachtelijk en seizoensgebonden werk is. Wel werken er veel zzp ers in die branche. De tegelzetbranche huurt veel personeel in, maar liefst 45 procent vooral zzp ers. Bij betonboorbedrijven bestaat een kwart uit flexibele inhuur. 5 Marktstudie AFNL , EIB december