B c. Scholing implementatie Protocol Leesproblemen en Dyslexie

Transcriptie

1 Scholing implementatie Protocol Leesproblemen en Dyslexie A Een schoolbrede opzet voor leerkrachten van groep 1 tot en met groep 8 met verankering van kwaliteit door middel van peer coaching. B c Marianne Hameleers Bernadette de Boer 1

2 INLEIDING A Bc 2 Landelijk is zeker de laatste 30 jaar een groeiende belangstelling voor dyslexie ontstaan. De blijvende vragen over afbakening, mogelijkheden voor behandeling en vereiste professionele expertise, leidde tot een rapport van de Gezondheidsraad dat in 1995 is uitgekomen. Hierin werd een antwoord gegeven op de vragen: hoe dyslexie kan worden afgebakend, behandeld en welke behandelaars deze hulp kunnen geven. Na het verschijnen van dit rapport ontstond de vraag wat de praktische consequenties zouden moeten zijn voor de onderwijspraktijk. Hieruit voortkomend zijn door het Expertisecentrum Nederlands de protocollen leesproblemen en Dyslexie voor de groepen 1 tot en met groep 8 ontwikkeld, waarvan de eerste katernen in 2001 zijn uitgegeven. Echter al snel ontstond er in de praktijk behoefte aan ondersteuning bij de invoering van het protocol leesproblemen en dyslexie. De trainers hebben aan de wieg gestaan van deze implementatie trajecten en hebben samen met vele scholen in regio 54, ervaring opgedaan ten c aanzien van invoeringsprocessen. In deze periode werd duidelijk waar successen en knelpunten lagen. Dit samen met de vele onderwijs vernieuwingen vraagt steeds weer nieuwe aanpassingen bij het invoeringsproces van een schoolbrede implementatie van het protocol leesproblemen en dyslexie. Vanuit de ervaringen en met de nieuwe onderwijsontwikkelingen trachten we met dit tweejarig invoeringstraject leerkrachten en peer coaches, zo up to date mogelijk te scholen en een blijvende schoolontwikkeling te bewerkstelligen t.a.v. een schoolspecifiek protocol leesproblemen en dyslexie. Hierbij zijn de zeer recent ( 2011) verschenen vernieuwde versies protocol dyslexie voor de groepen 1 tot en met 8 het uitgangspunt van handelen. A B

3 AVISIE c B Goed leren lezen is een mensenrecht! Ten aanzien van het technisch lezen in het basis onderwijs constateert de Onderwijsinspectie (onderwijs verslag 2005/2006) dat een kwart van de leerlingen het basisonderwijs verlaat, met een vaardigheid in technisch lezen op een niveau dat niet uitsteekt boven dat van groep 6. In groep 3 blijkt al ongeveer 15 procent onvoldoende te scoren en in groep 4 loopt dit op naar 25 procent. Hierbij wordt opgemerkt dat de problemen bij technisch lezen niet toe te schrijven zijn aan factoren als etniciteit, milieu, cultuur of schoolgrootte. Wat er wel toe doet zijn goede programma s en methodes, voldoende tijd voor lezen en optimale instructies van hoge kwaliteit binnen het leesonderwijs door de leerkracht. In het kader van opbrengstgericht werken zijn dit belangrijke ontwikkelpunten binnen de school. Elk kind verdient een goede leerkracht die beschikt over de nodige kennis en vaardigheden waar door hij/zij in staat is om in te spelen op de verschillende onderwijsbehoeften van kinderen. Dit alles om iedere leerling de handreikingen te bieden om uit te kunnen groeien tot een goede lezer. De kracht van dit implementatietraject ligt met name in het feit dat er steeds een koppeling gemaakt wordt tussen theorie en de praktijk van alle dag; de aangereikte lees- en leertheorieën worden zoveel mogelijk toegepast in het praktisch handelen. Dit betekent dat er binnen de implementatietrajecten zowel scholingsbijeenkomsten als begeleidingsmomenten op de werkvloer georganiseerd worden. Hierbij staat het handelen van leerkracht centraal. De ervaring heeft geleerd dat binnen de scholen een vraag ligt voor een blijvende borging en aanpassingen aan vernieuwing in deze snel veranderende onderwijswereld. Met het peer coachingstaject in het tweede jaar worden leerkrachten van de deelnemende scholen gecoacht om het traject verder te implementeren en te consolideren. De peer coaches worden de inhoudsdeskundigen op het gebied van de dyslexieprotocollen. Zij zijn na de scholing in staat om collega s als peers te ondersteunen in het geven van effectief en systematisch leesonderwijs en om processen te bewaken. Dit leidt tot een blijvende borging van het school specifieke protocol leesproblemen en dyslexie, ook voor nieuw instromende leerkrachten. In het kader van een leven lang leren wordt in de vorm van terugkomende workshops voor peer coaches de mogelijkheid geboden om op de hoogte te blijven van alle recente ontwikkelingen. 3

4 DOEL SCHOLING EERSTE JAAR Het professionaliseren van leerkrachten, zodat zij in staat 1zijn om gestructureerd en planmatig goed en passend leesonderwijs uit te voeren binnen het continuüm van zorg met ondersteuning van de protocollen groep 1 tot en met 8. EINDDOELEN o Door kennis en leerkrachtvaardigheden zijn leerkrachten meer toegerust in het vorm geven van goed taal-leesonderwijs op zorgniveau 1. o Leerkrachten leren planmatig te handelen in de opeenvolgende fases van het handelingsgericht werken; het waarnemen, begrijpen, plannen en realiseren binnen het 1- zorgrouteconcept. Hebben eerste ervaringen opgedaan met het opzetten van een groepsplan. o Zij hebben kennis en inzicht in de fases van de beginnende - en gevorderde geletterdheid binnen het voorbereidend-, technisch- en begrijpend leesproces. Zij hebben zicht op de achtergronden over ( mogelijke) leesproblemen en dyslexie en kunnen leerlingen met dyslectische componenten herkennen en begeleiden (optimaliseren, compenseren en dispenseren ). Zij kunnen het leerling-dossier bijhouden en aanleveren (onderkennende diagnose). o De leerkrachten zijn op de hoogte van een geïntegreerde lees- en dyslexiebegeleiding op zorgniveau 1 tot en met niveau 5 binnen het beleidsplan van een dyslexievriendelijke 2 school. DOEL SCHOLING TWEEDE JAAR Het begeleiden en trainen van leerkrachten tot peer coaches en inhoudsdeskundigen om de leerkrachten als collega s en peers zo goed mogelijk te ondersteunen bij het protocollair en handelingsgericht leren werken in het werkveld. EINDDOELEN o Leerkrachten worden er toe aangezet om zich als groep permanent bezig te blijven houden met het opgestelde schoolprotocol leesproblemen en dyslexie waardoor zij een grotere bekwaamheid ontwikkelen ten aanzien van opbrengstgericht werken.. o De opgedane kennis, inzicht en vaardigheden worden effectiever ingepast in de eigen onderwijsleersituatie, afgestemd op het leerkrachtgedrag en de ondersteuningsbehoeften van de leerlingen. o Door middel van reflectie en intervisie met behulp van het VIP model worden de opgebouwde leerkrachtvaardigheden intensiever op peil gehouden en benut binnen het gehele team (gezamenlijke verantwoordelijkheid ). o Nieuwe leerkrachten worden intern opgeleid zodat het schoolprotocol gewaarborgd blijft binnen het team. 4

5 Opzet en informatie scholingstrajecten eerste jaar: Basistraject gericht op de professionalisering van leerkrachten met betrekking tot de Implementatie Protocol Leesproblemen en Dyslexie SCHOLINGSAANBOD LEERKRACHTEN GROEP 1-2 Binnen dit traject worden kennis en leerkrachtvaardigheden voortdurend gecombineerd met de praktijksituatie. De leerkrachten krijgen informatie, kennis, inzicht en vaardigheden t.a.v. handelingsgericht werken binnen de 1-zorgroute, gericht op de leerprocessen beginnende geletterdheid in groep 1-2. Dit alles in relatie met de inhouden van het protocol leesproblemen en dyslexie. Het scholingsaanbod wordt verspreid over vijf bijeenkomsten ( 3 uur ) met vier tussentijdse bijeenkomsten ( 1 ½ uur). BIJEENKOMST 1 BIJEENKOMST 2 beginnende geletterdheid Achtergronden, geletterdheid bij kleuters. Specifieke uitwerking taalbewustzijn Preventief werken aan goed onderwijsaanbod voor groep 1 en 2. Toetsaanbod; wat wordt met de verschillende toetsen getoetst? Inzet signaleringslijst de leerkracht als waarnemer Fase 1 : het waarnemen / signaleren o Wat is dyslexie en signalen van dyslexie bij kleuters o Het handelingsgericht en planmatig leren werken met behulp van de uitgangspunten van de 1- zorgroute BIJEENKOMST 3 BIJEENKOMST 4 beginnende geletterdheid Achtergronden en toepassen voorschotbenadering. de leerkracht als planner Fase 3 : het plannen o Het clusteren van de leerlingen met vergelijkbare onderwijsbehoeften op zorgniveau 2 o Wat wordt het onderwijs aanbod en hoe gaan we dat doen? Fase 4 : het opstellen van het groepsplan o Aangeven van doelen ( SMART) o Instructieaspecten o Aanpakken BIJEENKOMST 5 beginnende geletterdheid Overgang naar de volgende groep o Op basis waarvan wordt gekozen voor doublure of overgang naar groep 3? o Welke onderdelen zijn van belang bij de overdracht naar groep 2 en 3? beginnende geletterdheid Achtergronden doelgericht werken aan; verhaalbegrip en woordenschatontwikkeling. Pedagogische- en didactische leerprincipes de leerkracht als onderzoeker Fase 2 : het waarnemen/ analyseren De leerkrachten gaan aan de slag met eigen casus. Waarnemen en analyseren met behulp van stappenplan. o Komen tot bepalen van volgende ontwikkelingsstap voor betreffende leerling. beginnende geletterdheid Achtergrondinformatie; functies van geschreven taal en relatie gesproken en geschreven taal Terugblik aanscherpen van leerlijnen geletterdheid vanuit de casusonderdelen op zorgniveau 2 leerlingen. de leerkracht als uitvoerder Fase 4 : het uitvoeren van het groepsplan o Organisatie o Evaluatie Hoe en wat gaan we evalueren? o Vervolgstappen Schoolbeleid; opzet schoolspecifiek protocol o Onderdelen die hierbij van belang zijn o Borgen van onderdelen o Waar staan we op dit moment en hoe verder? 5

6 OPZET EN INFORMATIE SCHOLINGSTRAJECTEN EERSTE JAAR Basistraject gericht op de professionalisering van leerkrachten met betrekking tot de Implementatie Protocol Leesproblemen en Dyslexie SCHOLINGSAANBOD LEERKRACHTEN GROEP 3 TOT EN MET GROEP 8 De leerkrachten krijgen informatie, kennis, inzicht en vaardigheden binnen het handelingsgericht werken, gericht op de leerprocessen binnen het technisch (begrijpend) lezen vanaf groep 3 tot en met groep 8. Het scholingsaanbod wordt verspreid over zes bijeenkomsten ( 3 uur ) met vijf tussentijdse bijeenkomsten ( 1 ½ uur ). Inhouden 1- zorgroute Inhouden Protocol dyslexie BIJEENKOMST 1 BIJEENKOMST 1 de leerkracht als waarnemer het technisch leesproces o Het handelingsgericht en planmatig leren werken met behulp van de uitgangspunten van de 1- zorgroute o Het reactief en proactief signaleren De leerkracht kijkt achteruit : - Uitvalsgebieden in kaart brengen - Welke leerlingen hebben een leer-of ontwikkelingsvoorsprong? o Achtergronden leesontwikkeling o Het leren lezen: de elementaire leeshandeling o De deelvaardigheden o Strategiegebruik o Woordherkenningstechnieken o Leerkrachten leren het leesproces waar te nemen aan de hand van een casus. De leerkracht kijkt vooruit : - Welke leerlingen hebben extra begeleiding en instructie nodig? - Welke leerlingen hebben meer uitdaging en verdieping nodig? BIJEENKOMST 2 BIJEENKOMST 2 de leerkracht als onderzoeker het technisch en begrijpend lezen o Fase 1 : het waarnemen / signaleren Meetmoment 1 ( herfstsignalering) o Fase 1 : - het leren werken met de kijkwijzers - het leren waarnemen van het leesproces, gekoppeld aan het strategiegebruik o Fase 2 : het waarnemen/ analyseren De leerkrachten gaan aan de slag met een casus waarin ze samen met de docent het leesproces gaan waarnemen en analyseren met behulp van de kijkwijzers. o Fase 2 : Het leren benoemen van de specifieke onderwijsbehoeften met behulp van de didactische en pedagogische componenten. o Het concretiseren van de doelen: Wat heeft deze leerling nodig om deze doelen te bereiken? o Overzicht leesproblemen en mogelijkheden voor begeleiding binnen het aanvankelijk en voortgezet lezen. 6

7 OPZET EN INFORMATIE SCHOLINGSTRAJECTEN EERSTE JAAR Basistraject gericht op de professionalisering van leerkrachten met betrekking tot de Implementatie Protocol Leesproblemen en Dyslexie SCHOLINGSAANBOD LEERKRACHTEN GROEP 3 TOT EN MET GROEP 8 (vervolg) Inhouden 1- zorgroute Inhouden Protocol dyslexie BIJEENKOMST 3 BIJEENKOMST 3 de leerkracht als planner leerstofinhouden en leerprincipes Protocol dyslexie Fase 3 : het plannen o Het clusteren van de leerlingen met vergelijkbare onderwijsbehoeften op zorgniveau 2 o Nagaan welke leerling(en) functioneert op zorgniveau 3 Fase 4 : het opstellen van het groepsplan o Aangeven van doelen ( SMART) o Instructieaspecten o Aanpakken o Organisatie o Evaluatie BIJEENKOMST 4 BIJEENKOMST 4 de leerkracht als begeleider en uitvoerder de onderwijsleersituatie Fase 5 : het uitvoeren en tussentijds bijstellen van het groepsplan o Hoe kunnen we het lesaanbod zo goed mogelijk overdragen aan de gehele groep en de subgroepen? Fase 3 : het plannen o Het nemen van maatregelen in het klassenmanagement om de gekozen clustering op een haalbare manier uit te voeren. Fase 4 : het opstellen van het groepsplan o Leerprincipes Protocol dyslexie o De VLOT aanpak Voor-koor-duo( alleen) lezen o Het IGDI model als basis voor de organisatie o Het begrip convergente differentiatie o Een effectieve dag- of weekplanning o De fases binnen het IGDI model o Het begrip instructie o De opbouw van verlengde instructie o Het IGDI model en de VLOT aanpak BIJEENKOMST 5 BIJEENKOMST 5 op weg naar een dyslexievriendelijke school onderkenning van lees- en spellingproblemen en dyslexie o o o o o Het dyslexieverhaal Dyslexiebeleid De poortwachtersfunctie van de school Het leerling-dossier De inzet van compenserende hulpmiddelen BIJEENKOMST 6 BIJEENKOMST 6 het groeien naar een school specifiek dyslexieprotocol o Het begrip en oorzaken dyslexie o Het herkennen en begeleiden van dyslexie o De sociaal-emotionele problematiek in relatie tot dyslexie o De diagnostiek o Het leerling-dossier ( onderkennende diagnose) o De inzet van technische hulpmiddelen als compenserende maatregelen. Geïntegreerde lees- en dyslexiebegeleiding op zorgniveau 1 tot en met niveau 5 o Evaluatie van het scholingstraject o Reflectie op zorgniveau 1,2 en 3 o Dyslexiebeleid in relatie tot het schoolplan. o De Quickscan en de Dyslexiemonitor ter ondersteuning van beleidsontwikkeling o Richtlijnen voor het beleidsplan van een dyslexievriendelijke school. o Rolverdeling op groeps-, school-, en bovenschoolsniveau 7

8 OPZET EN INFORMATIE SCHOLINGSTRAJECTEN TWEEDE JAAR het peer coachingtraject Na het eerste scholingsjaar worden per school ėėn of meerdere leerkrachten in het kader van het peer coaching concept in een aantal scholingsmomenten geprofessionaliseerd. Dit met als doel om de deelnemende scholen te trainen, om het traject leesproblemen en dyslexie binnen de 1-zorgroute, te consolideren, blijvend te borgen en op de hoogte te blijven van alle recente ontwikkelingen. Tijdens de coachingsbijeenkomsten zullen praktijk en theorie elkaar voortdurend afwisselen, waarbij de inhouden van het scholingsaanbod van het eerste jaar hierin systematisch terug zullen komen. BIJEENKOMST 1 TUSSENBIJEENKOMST 1 Coaching en peer coaching o Begripsverheldering o Doel, uitgangspunten en effecten o Het VIP- model: - Videoregistratie - Intervisie - Peer coaching o Het actieverbeterplan ( AVP) o De coachingscyclus Peer coaching in het werkveld o Introductie en voorbereiding peer coaching binnen het team o Organisatie peer coaching in de school o Opstarten peer coachingsgroepen. o Een stappenplan met afspraken voor de komende periode o Het uitvoeren van klassenobservatie(s) m.b.v een kijkwijzer BIJEENKOMST 2 TUSSENBIJEENKOMST 2 Verdieping coachingscyclus o Casus o Observatie technieken o Stappen nagesprek/ voorgesprek o Vragen in de fasen van het coachingsgesprek o School Video Interactiebegeleiding De coachingsvaardigheden. Het AVP plan: o Het voorgesprek o Observeren in de klas o Het nagesprek ( vragen) o Evaluatie actieplan o Bepalen van de voortgang o Logboek van de peer coach ( leermomenten) BIJEENKOMST 3 TUSSENBIJEENKOMST 3 Verdieping coachingscyclus o Casus / stappen nagesprek o Reflecteren op de rol van coach o De reflectieve cyclus van Korthagen o Coachingsinterventies ( vragen stellen en luistervaardigheden) Effectieve coachingsvaardigheden o Vragen in de fasen van het coachingsgesprek ( het AVP plan) o Luistervaardigheden o Non-verbale communicatie o Constructieve feedback o Zelfreflectie door de coach o Logboek van de peer coach ( leermomenten) BIJEENKOMST 4 TUSSENBIJEENKOMST 4 Coaching op maat ( SVIB) o Casus o Verschillende typen leerkrachten o Aanpassing coachingsgedrag o Verschillende leerstijlen o Effect coachingscyclus Coaching op maat ( SVIB) o Casus m.b.v het AVP plan o De onderwijsleeromgeving. Instructie, klassenmanagement. Didactiek en interactie o Rol van de leerkracht en peer coach o Basiscompetentieprofiel van de coach BIJEENKOMST 5 TUSSENBIJEENKOMST 5 Evaluatie peer coachingtraject o De effecten van het VIP model en AVP plan o Evaluatie einddoelen o Bepalen vervolgstappen o Beleidsontwikkeling verder vormgeven Afsluiting peer coachingtraject o Terugblik en reflectie op de opgedane ervaringen met het peer coachen o Bijstellen en voortgang peer coaching met stappenplan 8

9 STUDIEBELASTING Basistraject gericht op scholing leerkrachten t.a.v. implementatie protocol dyslexie schoolbreed: GROEP studiebijeenkomsten van 3 uur 4 tussentijdse bijeenkomsten van 1,5 uur bestuderen achtergrond informatie 13 uur praktijk opdrachten 16 uur GROEP 3 tm 8 6 studiebijeenkomsten van 3 uur 5 tussentijdse bijeenkomsten van 1,5 uur bestuderen achtergrond informatie 15 uur praktijk opdrachten 16 uur Vervolgtraject voor Peer coach 5 studiebijeenkomsten van 3 uur 5 tussentijdse bijeenkomsten van 2 uur bestuderen achtergrond informatie 20 uur praktijk opdrachten 15 uur OPLEIDINGSVOORWAARDEN Basis traject gericht op scholing leerkrachten t.a.v. implementatie protocol dyslexie schoolbreed: - Leerkracht die (mede) de verantwoording heeft van een groep ( groep 1 tm 8 ) - De implementatietrajecten zijn schoolbreed opgezet van groep 1 tm groep 8 - Doelgericht werken aan leesproblemen en dyslexie is onderdeel van schoolbeleid - Binnen Regio 54 worden de begeleidingsbijeenkomsten op de werkvloer bekostigd vanuit WSNS en ingevuld door preventief ambulant begeleiders Vervolgtraject voor Peer coach Leerkracht of intern begeleider die: - de basisopleiding implementatietraject dyslexie gevolgd heeft. - affiniteit heeft met taal, lezen en de beschikking heeft over enig voorkennis - HBO denkniveau - Doelgericht werken aan leesproblemen en dyslexie is onderdeel van schoolbeleid 9

10 EINDBEOORDELING De deelnemer ontvangt aan het eind van de eenjarige opleiding een certificaat. De certificeringeisen zijn: 100% aanwezigheid bij de studiebijeenkomsten 100% aanwezigheid bij de tussentijdse bijeenkomsten 100% uitvoering van de praktijkopdrachten op basis van grondige verzuimrede kan een uitzondering gemaakt worden als 1 van de bijeenkomsten verzuimd wordt Kosten voor de verschillende opleidingstrajecten Basis traject; scholing implementatie protocol dyslexie schoolbreed: opleidingskosten per leerkracht voor groep 1-2, 585 materiaal: klapper voor groep 1-2, 115 opleidingskosten per leerkracht voor groep 3 t/m8, 695 materiaal: klapper voor de groepen 3 t/m 8, 180 Vervolgtraject voor Peer coach opleidingskosten per deelnemer: 695 materiaal: informatieklapper De minimale groepsgrootte betreft 10 deelnemers. De maximale groepsgrootte betreft 25 deelnemers. Aanmelden..vóór 1 augustus. INFORMATIE Marianne Hameleers marianne.hameleers@intersym.nl Bernadette de Boer bernadette.deboer@intersym.nl

11 A c B 11

12 INFORMATIE Marianne Hameleers Bernadette de Boer A B c Alle auteursrechten ten aanzien van deze pagina s worden uitdrukkelijk voorbehouden. Niets van deze pagina s mag worden vermenigvuldigd en/ of openbaar gemaakt door middel van druk, fotocopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, en evenmin in een retrieval systeem worden opgeslagen, zonder de voorafgaande schriftelijke toestemming van de rechthebbenden. Tenzij het tegendeel uitdrukkelijk is bepaald, wordt deze toestemming stilzwijgend verleend voor het citeren van gedeelten uit deze werken, mits zonder winstoogmerk en met expliciete bronvermelding. Alle rechten voorbehouden. Intersym 2010 Weert PG Maastricht info@intersym.nl Auteursrechten. Intersym 2011 Marianne Hameleers Bernadette de Boer 12