de ofslu1r1ng en gedeelrelldke droogrnak,ng der zu1derzee

Transcriptie

1 -

2 de ofslurng en gedeelrelldke droogrnak,ng der zuderzee "

3 Diens t der Zuiderz~ewerken.<>-~i-)~ > a : ;:..;;, ~... _..,......,/......,... - C) C) _::,' :... - :../'....y.. ~ :.-.> '; ~... :. ~,:...,~.....,..., yerkjdi.._rin.g.uj.wi. > DIJK ONTWORPEN DIJK SLUIS ONTWORPEN SLUIS GEMAAL ONTWORPEN GEMAAL WOONKERN IN POLDER RIVIER OF KANAAL ZEE (zout water l MEER ( zoet water)

4 ./,, EXCAVATION OF LOCK & "WORTMAN" PUMPING STATI ON Ei 'f;,.i i EXCAVATION OF LOCK "COWW PUMPING STATION Circumference : 56 miles /, Area: acres /,,"' ,,,,,-..,,' ',',.,,,,' ' '' I,,,, ~~./., ' ' I J I I I,, 0. EXPLANATION DYKE. under construction ~ built in :- -!-;:...,.. 95 llllliiiiil..,..., 952 ~ *! : :-:-: STATUTE MI LES s DEl'TH- CONTOURS IN METERS EASTERN FLEVOLAND 237E CHRONOLOGICAL SCHEME OF DYKE-BUILDING

5 0 0 s T E V 0 L A N D Dwarsprofiel A C l<nardijk > Dwarsprofi- 8 C VERBINDINGSDAM) NA P ~ --- = -lllll!ll!lffl ~ r:>,,:e,.;~ STE<NBO<LEO!NG KRAAGSTUK KEILEEM KLEI ZAND Dwarsprofiel C <LEIDAM> "4f----._.Cl) -,uo 0 2 km t:===="====.,j:::::;==~=--

6 f " De voltooide sluis bij Harderwijk. Links het Ve- ~I luwerneer; in het midden van de foto de "Hardersluis" met de bijbehorende dienstwoningen en de vcrbindingsdam met het "oude" land; deze gaat over in het wegvak dat aansluit aan de; Rijksweg Amersfoort-Zwolle. Rechts boven een gedeelte van de haven en de stad Harderwijk. The completed loek near Harderwijk. At the left the,.veluwemeer"; in the middle of the photo the "Hardersluis" with the service buildings, as well as the dam giving connection with the main land; this providcs an extension of the Highway Amersfoort-Zwolle. Right top, part of the harbour and of the cown of Harderwijk. In der Mittc die fertige "Hardersluis'" mit den Wohnungen des Dienstpersonals. Links der Veluwesee und nach oben der Verbindungsdamm und das "alte" Land. Rechts oben ein Teil des Hafens von Harderwijk. L"éclu se près de Harderwijk après achèvernent. A gauche le "Veluwemeer"; au millieu de la photo le.,harderslus (éclusc á sas temporaire) et la digue de communication av ec Ie rays existant; il y a une jonction entre cette digue et la route nationale Amersfoort-Zwolle. A droite et en haut une partie du port et de la ville de Harderwijk

7 DOORSNEDE C-0 ~ - - =- H:RUGSLA.Gl<LEPPEN PERSSCHUIF CENT R I FUGAA LP O MP 0 OMW /MIN!ZUI GSCHUIF ~ROOS HEK PLATTEGRD ND [LE.CTRISCH GEMAAL.. LOVINK" NABIJ HARDERW~K,\LH/!".: m.

8 VERKLARING WERKHAVEN EEE8 t:j:2 KEILEEM ZAND MARKERWAARD TOEKOMSTIGE DIJK ~ KLEI ~ KRAAGSTlJK GE.MIDDE.LD BOOR.PROFIE-L OOSTELIJK FLEVOLAND DWARSPROFIEL A Ge.e.lïUMrNE~ ~c, ZANO DWARSPROFIEL B N.A.P ,._,, - - '._.~ :_;:" ~~ :_~ -'. ~:: :_-'. "'.o:-. ' '4 0'0.:.,. :. : ; : -~-.i.... ':. :- j. :.._. _.. _a_ _ -o~:n~--o.,...,; ; _E..;_.,...,. =~:..;:E:..:..,.. ;_..,e:._.p._i_n_.g...;.._._ _., : t;:j,ao M Ll _._. _:'... : _: _:.. '-' 0 e k.m. SITüATIE EN DWARSPROFIELEN PERCEEL P

9 DOORSNEDE c_ o MOTORBLOK PLATTEGROND -...,.u,,-===, Ll ~-- - :: :i " :: i,- ' :: L,, " r ::,_.,, O DOORSNEDE A _ B DIESELGEMAAL WORTMAN" TE LELYSTAD SCHAAL bi.>,.r.; '

10 DOOR SNEDE A 8 ".,! " " BOVENHOOFD _ KABELGANG BEDIENINGSGEBOUW.20 BOVENAANZICHT L, 920" BENEDENHOOFO ' i6~qq o a, - ll\9,~ ---- DOORSNEDE J - K ' VOEG SCHUIFSCHACHT 8.SO DOORSNEDE C O DOORSNEDE E F DOORSNEDE G H DOORSNEDE L M DOORSNEDE N O SCHUTSLUIS TE LEL JSTAD a9a

11 Overzicht van het in aanbouw zijnde dieselgemaal "Wortman" en de scheepvaartsluis nabij Lelystad, gezien vanaf de polderzijde. Ontwerp 4 pompen; in uitvoering 3 pompen t.b.v. bemaling van de lage afdeling van Oostelijk Flevoland (oppervlakte 35 vierkante km;. De vierde pomp is voor bemaling van Zuidelijk Flevoland. Capaciteit 500(2000) m3. Vermogen 3(4) x 000 PK. Opvoerhoogte 6.00 meter. Gegevens sluis: Kolklengte m, kolkbreedte 8.50 m, diepgang 3.00 m, drempel boven hoofd 3.60 m-n.a.p., drempel benedenhoofd 9.20 rn-n.a.p. Links boven een gedeelte van het semi-permanente arbeiderskamp. Op de achtergrond het Oostvaardersdiep.

12 Dienst der Zuiderzeewerken. o'======>"""'""""""'"""''""'=====---==2mkm Globale I i f/ JJ... I :E ~, ~N it~ ~q!jj $/ s Jt: * '' ~~:;, / I I I I / - ; / é:,i! ~I / ~I t-- ~i - -~. :.; :s>, o!l -:,;::,",t,. _ ~"' Werk - Werkterrein,tevens gebruikt als 9>~;>._.-, h a v e n /.:, hulplandingsterrein voor vliegtuigen.,.,.'\..;/f t_ Diens~_qrilngen l în a~nbo\,i..yl.l '\i ~>'¼,..._ Bouwput,an schutsluis ( "("~ /.:) & gemaal "WORTMAN" : ~... llrbe,dersk~ /~ l{antoorz.z~..:~, Opilagterrein / /! / "'- J!...A.! ( N,,.ww Amste~'JS Pet) )> Dwarsprofiel A Dwars prof iel B _ KEI LEEM KLEI ZAND VEEN,,,.,,...,,.;,,,. " _.s.s" :::.-::..-:..,,...,,.,,,.?2' NATUURSTEEN (op puin en krammat) BETONZUILEN C " l KLINKERS KRAAGSTUK IJsselmeer X:: '..... >,, :; U TE LIJ K MARKÉR~,, WAARD. <it.,,<" p ' <:-- ~,,, '''" '''' "'' "' ' ) ' RESULTAAT FLEVOLAND OPPERVLAKTE : ha. OMTREK: 90 km. R,.:.' -:: trtt l0o- RESULTAAT GR0NOB0RING t BEDIJKING OOSTELIJK FLEVOLAND PERCEEL U

13 WEGBAGGEREN VAN SLAPPE GRONDLAGEN ~:-~ ~~IP~~-~ilill'U~,.Uli.#!. STORTEN VA N GEZOGEN ZAND,.. '. ~ :: 2.Z.Z,, OPWERPEN VAN KEILEEMDAMMEN INHEIEN VAN TEENCONSTRUCTIE ~=: AANBRENGEN VAN KEILEEMBEKLEDING *??' " VERKLARING iz;a ZAND llllllllj lli:i!zi KEILEEM KLEILAAG == KRAAGSTUK = STEENBEZETTING AANBRENGEN 0/JK VOLTOOID VAN KLEIBEKLEDING 22 SCHEMA AANLEG POLDERDIJK

14 Diens. t der Zuiderzeewerken. IJ s s e m e e r N O O R DOOS T p O L D E ( ) VEEN GROF ZAND KLEI HOUDEND ZAND LICHTE ZAVEL ZWARE ZAVEL., ZWARE KLEI obi ===±::: m,,,m:., = =='-~ o, - 20km! ''"' ""' iolili BODEMKAART ZUIDELIJKE IJSSELMEERPOL DERS 235A

15 DIENST DER ZUIDERZEEWERKEN AFDELING INLICHTINGEN 'S-GRAVENHAGE Sweelinckplein 4 Telefoon O PUBLICATIE nr: DE HUIDIGE STAND DER ZUIDERZEEWERKEN. Het f~it, d~t één vijfde van de oppervlakte van flederland beneden de gemiddelde zeespiegel is gelegen, g~tuigt van het karakter van zijn inwoners. Dit land werd veroverd ~p de zee en behouden als resultaat van een voortdurende strijd tegen het water. Tot de jongste veroveringswerken cp de zee behoren wel de Zuiderzeewerken. Van de uit te voeren werken, nl. die van de afsluiting der Zuiderzee en die van de drooglegging (inpolderinsen), zijn de eerstgenoemde gereed. Deze omvatten het maken van een dijk van de Noordhollandse kust naar het voor~ malige eiland Wieringen, alsmede het maken van de grote Afsluitdijk van Wieringen naar Friesland (lengte 30 km) met inbegrip van alle in deze dijk benodigde sluizen, enz ~ Van de inpolderingswerken zijn die van de Wieringermeer geheel, en die van de Noordoostp~lder nagenoeg voltooid. Met het maken van een derde nieuwe inpoldering t.w. Oostelijk Flev oland, is in Juni 950 een aanvang gemaakt. Deze nieuwe polder zal ongeveer ha groot worden, terwijl de grootte ván de Wieringermeerpolder ha en die van de, Noordoostpolder ha bedraagt. Na Oostelijk Flevoland zullen nog twee polders worden gemaakt, t.w. de Markerwa ard en de polder Zuidelijk Flevoland, groot respectievelijk ha en ha. Indien al deze p0lders zijn drooggelegd, zal Nederland met 0% yan zijn bebouwbare oppervlakte zi j n verrijkt, terwijl het totaaloppervlak van Nederland dan met 7% zal zijn tc2genomer.. Het dan overblijvende gedeelte van de afgesloten Zuiderzee, groot ha, blijft water en doet dienst als zoetwaterreservoir. Het heeft de naam gekregen van IJsselm2er. Door het daar op te onderhouden vrij hoge peil, dat s zomers ongeveer 0,20 m - N.A.P. zal zij n, bestaat de mogelijkheid om de lager gelegen omliggende gebieden, indien daaraan behoefte bestaat,. ten behoeve van de land- en tuinbouw en de yeeteelt van zoet water te voorzien. Bovendien wordt aan de verzilting een halt toegeroepen, doordat zoet IJsselmeer-

16 ZUIDERZEEWERKEN lll lllllllllllllllllll\lllltlllllllllllll\llllllll 2. water dienst kan doen voor het doorspoelen van de verschillende boezemkanalen van het omliggende land. Alleen hierdoor is de grote Afsluitdijk reeds rendabel. Drooglegging Oostelijk Flevoland. d_ij_k~e _n De werken voor het maken van de nieuwe polder Oostelijk Flevoland omvatten in de eerste plaats het in het IJsselmeer maken van een ongeveer 90 km lange omringdijk, leidammen, havens en verbindingsdammen met de vaste. wal. In de tweede plaats omvatten de werken het maken van diverse bouwputten om daarin de gemalen en sluizen voor de toekomstige polder te bouwen. De dijken zullen, evenals die van de Noordoostpolder en de Afsluitdijk, in hoofdzaak wederom worden opgebouwd uit keileem en zand; zij krijgen een sterke "huid" van klei; rijshout en st e en. Van deze materialen behoeft alleen de steen in het buitenland te worden aangekocht. De keileem, een zeer vaste leemsoort uit de ijstijd, wordt in het IJsselmeer bij Urk en Vollenhove (de Voorst) gevonden, aldaar opgebaggerd en per schip naar het werk vervoerd. Het zand wordt nabij het werk uit het IJsselmeer gezogen. In het algemeen worden daar, waar de nieuwe dijk moet komen, eerst de slappe lagen weggebaggerd, daarna wordt de gevormae geul met zand gevuld. Op de verbeterde ondergrond worden twe e keilgemdammen gestort, waartussen dan het zandlicha;,_m wordt opgespoten. Het onder water gelegen deel van de dijk ~ordt beschermd door kraagstukken van rijshout bestort met stortsteen. De belopen boven water worden voor zover nodig afgedekt met steen. Al naar gelang de ligging van de dijken worden lichtere of zwaardere materialen ( caksteen, betonzuilen, basaltsteen, enz.) gebruikt. Vóór hgt aanbrengen van de steen worden de belopen eerst afgedekt roet een stromat, de z.g. krammat, welke met puin wordt bedekt. Een rij palen met schot of een damwand steunt de glooiing, waar deze tegen het kraagstuk aansluit. Ov erigens wordt het zandlichaam bekleed met een laag keileem, waarop tenslotte e en laag klei wordt aangebracht, waarin gras wordt gezaaid. T'roeven zijn genomen met h e t vervangen van de kraagstukken van rijshout door asfaltkraagstukken, welke werden vervaardigd op een speciaal daarvoor ingericht vaartuig, waarvan af de stukken op de plaats van bestemming werden neergelegd. De resultaten waren tot dusver niet zeer bevredigend. Voorts worden proeven genomen met het bekleden van het dijkslichaam boven water met gebitumineerd zand. De polderdijk aan de zijde van het zich langs de Gelderse kust uitstrekkende Veluwe-

17 ZUIDERZEEWERKEN u uurnn meer heeft een geheel afwijkend profiel. Hier kwamen uit de in dat meer te baggerel geulen zeer grote hoeveelheden grond beschikbaar. Daarvan is gebruik gemaakt door vóór de dijk en ter bescherming daarvan over gedeelten van de lengte een niet of nauwelijks verdedigd voorland -aan te leggen. Door dit voorland verschillende hoogten te geven en het op gevarieerde wijze te beplanten en te bebossen respectievelijk gedeeltelijk geheel kaal te laten (als "strand"), is getracht aan dit gebied waarde voor de recreatie te geven; dit in aansluiting aan het meer zelf, dat Moor de watersport van betekenis kan worden. Over het ~oorland is een rijwielpad ontworpen, dat over het noordelijk gedeelte reeds werd voltooid. k u n s t w e r k e n De drie gemalen zullen komen te liggen nabij Harderwijk, nabij de toekomstige hoofdstad Lelystad, die midden in de kom van het IJsselmeer is ontworpen en aan de Ketelhaven ten westen van Kampen. Zij zullen respectievelijk Lovink, "Wortman" en ncolijn heten, De "Wortman" zal een dieselgemaal worden met drie pompen, welke per minuut elk 500 m3 water zullen kunnen uitslahn. De gemalen "Colijn" en "Lovink" zullen respectievelijk drie en twee pompen bevatten met een capaciteit van 500 m3 tot 580 m3 per minuut, en worden aangedreven door middel van electrisch~ motoren. In de bouwputten nabij Lelystad en de KetQlmond zal tevens een sluis worden gebouwd, welke de scheepvaart toegang zal geven tot de polder. De sluis bij Lelystad verkrijgt afmetingen van 65 x 8,5 x 3m en zal toegankelijk zijn voor schepen tot 600 ton. De sluis bij de Ketelmond verkrijgt afmetingen van 45 x 6,8 x 2,6m en is bestemd voor schepen van to~. Nabij de Ketelmond, Harderwijk en Lelystad zijn voorts nog havens ontworpen, waarvan die bij LelyDtad wel de belangrijkste is. b _e _l_a _n_g_e _L v _o _o_r d_e o_m_g e_v_i_n _g De zeebodem van de polder helt zeer gelijkmatig van 2m - N.A.P. betrekkelijk dicht uit de kust, tot ruim 4m - N.A.P. in het midden van de voormalige Zuiderzee. De polder zal worden verdeeld in twee afdelingen, waarvan de polderpeilen 5,20m en 6,20m - N.A.P. zullen bedragen. Zo'n diep bemalen polder zou aanleiding geven tot een aanzienlijke verlaging van de grmndwaterstanden in het aangrenzende oude land aan de zoom van de Veluwe en daardoor de landbouwcultuur aldaar schade toebrengen. Teneinde dit te voorkomen wordt de polder van strook water, het Veluwemeer, met een hoog peil. de kust gescheiden door een brede Afhankelijk van de geo-hydrologische

18 ZUIDERZEEWERKEN, omstandigheden krijgt dit meer een breedte, wisselend van 300 tot meter. Het meer wordt "l an het IJsselmeer gescheiden door de Roggebotsluis ten Westen van Kampen en door de Hard rsluis bij Harderwijk; dit zijn beide schutsluizen, diè tevens als spuisluis kunn~n dienen. Bij Kampen en bij Harderwijk zijn reeds toegangswegen aangelegd, die de aansluiting zullen vormen tussen de polder en de wegen in het oude land. Bij Elburg is een verbindingsweg in voorbereiding. u_i _t _v _o _e _r_i_n_g Op vier plaatsen werd met de werkzaamheden aan de omringdijk van de polder begonnen en wel bij P, Q, Ren S, gelegen achtereenvolgens in het midden van de voormalige Zuiderzee, nabij de mond van het Keteldiep, nabij het vaste land onder Kampen en nabij Harderwijk. Genoemde percelen zijn thans nagenoeg voltooid, terwijl de nog resterende dijkvakken allen werden uitgegeven. In de jaren 952/953 kwam het gedeelte meerdijk tussen Elburg en de Roggebotsluizen gereed (perceel R'), terwijl voorts met het werk langs het toekomstige Veluwemeer in het voorjaar van 953 een aanvang werd gemaakt. In verband met de onttrekking van werkkrachten en materieel aan de inpoldering~werken van Oostelijk Flevoland, ten behoeve van het herstel van de bij de stormramp van Februari 953 op Schouwen-Duiveland bezweken dijken, werden de dijkswerken gedurende het grootste deel van het jaar nagenoeg stilgelegd. In 954 werd het werk echter in versneld tempo voortgezet en zo kon op 28 Oct ~ber van dat jaar de verbinding tussen Harderwijk en Lelystad tot stand Aan het eind van dit jaar zal van de uit te voeren dijkswerken ruim 80 km boven water zijn. Voor 956 rest dan nog het maken van 7.400m van de noordwestelijke dijk en circa 2.300m aan de Veluwemeerzijde. Met de werkzaamheden aan de sluis nabij Lelystad en het gemaal "Wortmantt werd in 953 een begin gemaakt, terwijl in de loop van dat jaar ook de bouw van de gemalen "Colijn" en ttlovink" ter hand werd genomen. De nabij Harderwijk, ten behoeve van de afsluiting van het Veluwemeer ontworpen sluis is gereed en onder de naam Hardersluis" in gebruik genomen. Met de bouw van de bovengenoemde Roggebotsluis werd een aanvang gemaakt. De uitvoering van het werk aan Oostelijk Flevoland vraagt grote hoeveelheden materieel.

19 ZUIDERZEEWERKEN n m Op September 955 waren hierbij o.a. betrokken: Baggermolens 9 Zolderbakken 93 Zuigers 8 Sleepboten 79 Bakkenzuigers 4 Vletten 63 Drijvende kranen 9 Dragline's 23 Kranen 2 Vrachtauto's 9 Bakken 74 en rond arbeiders. Indien zich geen onverwachte tegenslagen voordoen zal de gehele bedijking in het najaar 956 gereed kunnen zijn. Op dat tijdstip zullen de gemalen eveneens voltooid kunnen zijn, zodat dan met h et droogpompen van de polder zal kunnen worden begonnen. Hi erme e zullen ongeveer 8 maanden gemoeid zijn. Zodra de hoogste gebieden droogvallen, zullen de werkzaamheden voor de inrichting van h et nieuwe land, allereerst bestaande in het graven van waterleidingen en de a anl eg van wegen, aanvangen. De ze worden op de voet gevolgd door het ontginnen en het in cultuur brengen van de polder. De polder zal één van de vruchtbaarste van Nederland zijn. De verdeling van de grond is als volgt: Klei 50% = ha Zware zavel 39% = 2.00 ha Lichte zavel 7% = ha Zeer goede grond 96% = ha Zand 4% =.950 ha 00% == ha Voor de Wieringermeerpolder en de Noordoostpolder bedraagt het percentage zeer goede grond als hier omschreven respectievelijk 70 en 80. k o s t e n De kosten voor de waterbouwkundige werken van Oostelijk Flevoland worden geraamd op 290 millioen gulden, terwijl de landbouwkundige werken van deze polder een bedrag van 350 millioen gulden zullen vergen. Bij een oppervlakte van ha zal derhalve de prijs per ha ongeveer f bedragen. Het begin van deze werken is mogelijk geworden dank zij de Marshallhulp. In 950 werd door deze instelling 20 millioen gulden ter beschikking gesteld.

20 ZUIDERZEEWERKEN v _e _r _k _a _v _e _l _i _n _g_s _p_l _a _n Intussen wordt het plan voor de inrichting van de polder, het verkavelingsplan, gereed gemaakt. Hierin krijgen de verschillende elementen : waterleidingen, wegen, woonkernen, beplantingen enz. hun plaats. Zij worden zo geschikt, dat aan de eisen, die het gebruik van het land, de bewoning, h et v erkeer en de recreatie stellen, zo goed mogelijk wordt voldaan. Lelystad, de toekomstige hoofdstad van alle polders in de kom van het IJsselmeer, zal komen te liggen aan een 400m breed kanaal, dat het IJsselmeer en het IJ-meer en Amsterdam verbindt en het Oostvaardersdiep zal heten. Nabij Lelystad zal dit kanaal in de toekomst door een sluis van het IJsselmeer worden afgesloten. Lelystad zal worden ontworpen voor inwoners en bij vestiging van industrie nog belangrijk kunnen uitgroeien. Behalve deze stad is nog een tweede verzorgingscentrum in de polder gedacht van ongeveer 3 à inwoners, benevens ongeveer tien kleinere woonkernen, die maximaal.000 à.500 inwoners zullen tellen. De gunstige geografische ligging van deze stad, enerzijds door de waterweg het Oostvaardersdiep, en anderzijds door de grote wegen naar.alle windstreken, biedt daartoe een goede gelegenheid Dat voorts aan de huidige eisen voldoende verkeerswegen te land en te water in het plan worden vermeld, spreekt wel vanzelf. De polder zal worden doorsneden door enige hoofdafwateringskanalen, tevens scheepvaartkanalen. Hoofd- en andere wegen zullen de polder doorsni j den. Ontworpen zijn primaire wegen + 70 km, secundaire wegen ± 40 km, tertiaire wegen± 80 km en polderwegen± 270 km. Oosteli jk Flevoland zal met de Noordoostpolder door een brug worden verbonden. Aandacht wordt beste~d aan h et gewenste a Antal, de grootte en de juiste ligging der verschillende wooncentra, alsme de a an een goede gemeent elijke indeling van het gehele gebied, waarbij de mogelijkheden voor een provinciale indeli ng niet voorbij worden gezien. Aan het tracee van hoofdverkeerswegen, aan de groenvoorzieni ng en aan de nodige recreatie- ruimte wordt eveneens gedacht, dit alles met het doel voor ogen aan ons territoir een nieuw stuk grond toe te voegen, waarin de toekomstige bewoners gelukkig zullen kunnen leven en werken, en ook wat de sociale en culturele belangen betreft, bevrediging zullen vinden. xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx! Met de uitgifte van deze i ~ Publi- catie komen de Publ si X X x 2 4 en 6 t e vervallen. x xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx 's-gravenhage, November

21 -....