DIENST DER ZUIDERZEEWERKEN

Transcriptie

1 DENST DER ZUDERZEEWERKEN Sweelinckplein 14 'S-GRAVENHAGE Telefoon ! HET ONTSTAAN EN DE GROE VAN DE FQLDER OOSTELLJK FLEVOLAND n l e i d i n g De omstandigheid, dat QCn vijfde van de oppervlakte van Nederland beneden de gemiddelde zeespiegel is gelegen, heeft het karalrter van zijn bewoners bepaald. Dit land werd veroverd op de zee en behouden als resultaat van voortdurende strijd tegen het water. Tot de jongste veroveringswerken op de zee behoren de Zuiderzeewerken. Van de uit te voeren werken, n.1. die van de afsluiting der Zuiderqee en die van de drooglegging (inpolderingen), zijn de eerstgenoemde gereed. Deze omvatten het maken van een dijk van de Noordhollandse kust naar het voormalige eiland Wieringen, alsmede het maken van de grote Afsluitdijk van Wieringen naar Friesland (lengte 30 km) met inbegrip van alle in deze dijk hen-0-digde sluizen, enz. Van de inpolderingswerken zijn die van de Wieringermeer en van de Noordoostpolder voltooid. Met het maken van een derde nieuvre inpolderingt.~. O o s t e l i j k F l e v o l a n d isin juni1950een aanvang gemaakt. De oppervlakte van deze jongste polder is ha groot, terwijl de grootte van de Wieringermeerpolder ha en die van de Noordoostpolder ha bedraagt. k Na Oosteli jk Flevo d zullen nog twee polders worden gemaakt, t. w. de polder Zuidelij evoland en de Markerwaard, groot respectievelijk en 60 -.%Bo

2 ZUDERZEEWERKEN,11,11l11,111111,111lllllllllllllllllllllllll,llllllllllllllllllllllllllllllllllltllllll Het dan overblijvende gedeelte van de afgesloten Zuiderzee, groot ha, blijft water. Het heeft de naam gekregen van Jsselmeer. s Winters dient het meer als waterberging, als er niet gespuid kan worden wegens te hoge buiten waterstanden.. Op het meer wordt dan getracht een vrij laag peil te handhaven dat ligt op ongeveerhn.a;p. - 0,35 tot 0,40 m, bij welk peil tevens de afwatering van de om het meer liggende landen is gebaat. 1s Zorners doet het meer dienst als zoetwaterreservoir. Door het alsdan cp dit meer te onderhouden vrij hoge peil van +. N.A.P. - 0,20 m bestaat de mogelijkheid om de lager gelegen omliggende gebieden, indien daaraan behoefte bestaat, ten behoeve van de land- en tuinbouw en de veeteelt van zoet water te voorzien. Bovendien wordt aan de verzilting een halt toegeroepen, doordat zoet Jsselmeerwater dienst kan doen voor het doorspoelen van de verschillende boezemkanalen van het omliggende land. Alleen hierdoor is de grote Afsluitdijk reeds rendabel. DROOGLEGGNG OOSTELJK FLEVOLAND D i j k e n De werken voor het maken van de polder Oostelijk Flevoland omvatten in de eerste plaats het in het Jsselmeer maken van een ongeveer 90 km lange omringdijk, leidammen, havens en verbindingsdammen met de vaste wal. n de tweede plaats omvatten de werken het maken van diverse bouwputten en het daarin bouwen van de gemalen en sluizen voor de polder. Traditiegetrouw zijn de dijken, evenals de andere polderdijken in het Jsselmeer en de Afsluitdijk, in hoofdzaak opgebouwd uit keileem en zand; zij hebben sen sterke 'huid' van klei, rijshout en steen. Ook het gebruik van gebitumineerd zand of asfaltbeton als bescherming van de belopen boven water is hier in ruime mate toegepast. De polderdijk aan de zijde van het xich langs de Gelderse kust uitstrekkende Veluwemeer heeft een geheel afwijkend profiel. Hier kwamen uit de in dat meer gebaggerde geulen zeer grote hoeveelheden grond beschikbaar.. Daarvan is gebruik gemaakt door v66r de dijk en ter bescherming daarvan over gedeelten van de lengte esn niet of nauwelijks verdedigend voorland aan te leggen. Door dit voorland verschillende hoogten te geven en het op gevarieei-r?e

3 k k rloa m a,". 5 rlaa, M a, 5 a a, k rl C O k a, M>O m 3' z; ld +'.rlkrd a r i 5 m o m a > B - rl a 4 4 a,.d 5 rl T +'ma, B O.A N 'O a, m.rl %a,k s, lo bog a, C k+'e 0.rl lo da+'.d m a, * lodo lo m m.rl sm3 3 a,*m.o 952 G U 0 Ma, w id a a G +' k.4 k a, +'+' 0 a, G 0.d B a,mr lo rl a.rl Clolocd a,.rl a.x 5 + ' m c fi - m lo m m-.?d rl- GGk %ad a, m mi, a, s k.rl o -.* q a, Ga, w+'5a,+' *lo ma, NloQ+'k 'Orl b 0 a,.rlma,&b B w MMO ' Zhi i a, d+' a m t a o. a, a, a, 5.d 'no- 8 3 k.ria" a+' +'C" D.rl loin w a,x m a,.d Ca,a, fidsrldmm rl a, 0.40.?a, ~a u E w.rl a v o - c.dpc M.rl+' k m k d Mi3 fia,>ai,>.4' -a,% 1 rl a, o was4.rl a- w+.oo a, '=a b G M.A.rl a.rl mmdorle5 N -CEa,oa,.rl 54-3 s > k 6..d a, k k a, a, a+'+' 0 "a,.rl 0 axm- a,+ono k rl F ~ Q U E ~ oa,m % s ~ a o - looa i, G 5 o3"2 :%?: a, "id >.A C" k a10 Ok'T,a,05 m a ada.rl+'+' a, * M m o +' mmfi fiog'd@ob8rd a,ca,eema, m M a m mmo ajk0rlrl o c a, MO C m lo- ma,.rl.rl 3 a, m+' 5 hi,+' ME.d% O k u m r : 09.rlmo > > 3 O f O%,", 0.o% m.d a, a, du.o a,.rl rl m c -.rl.rl NO clod a,n +' k b.rl1 ci, k a, a,-& m.rl.- a, maj.4 0 a, a u a u G c- m+' rl r l o a, m c a ~ o'na, a, m r l. o m o %.A lo 01 d mlolo011rl C a, m 3 a,? N 0 c i oaa,. 5 CH - i- Q O C a, -+ -dm > a,.d% a, o mi, d o a & G'oC a, Em a,?j 0 0 G03rl8 +' a,.$fi~s, m a,o akrdrdonecaa 0 >SS 8 a, a,.- k 5 - M&.rla, g.2g:a,ga,f%'?j +zx >nnn a w n

4 UDERZEEWERKEN 1, ,111,11l,,,,,llllllll,l,lllllllllllllllllllllllllllllllll verlaging van de grondwaterstanden in het aangrenzende oude land aan de zoom van de Veluwe en daardoor de landbouwcultuur aldaar schade toebrengen. Teneinde dit te voorkomen is de polder van de kust gescheiden door een brede strook water, het Veluwemeer, met een hoog peil. Afhankelijk van de geohydrologische omstandigheden heeft dit meer een breedte, wisselend van 300 tot meter. Dit meer is van het Jsselmeer gescheiden door de Roggebotsluis ten westen van Kampen en door de Hardersluis bij Barderwijk; dit zijn beide schutsluizen, die tevens als spuisluis kunnen dienen., Bij Kampen, Elburg en Harderwijk zijn toegangswegen aangelegd, die de aansluiting vormen tussen de polder en de wegen in het oude land.. ntussen is het plan voor de inrichting van de polder, het verkavelifigsplan, gereed gemaakt. Hierin kregen de verscbillende elementen: waterleidingen, wegen, woonkernen, beplantingen, enz. hun plaats. Zij worden z6 geschikt, dat aan de eisen, die het gebruik van het land, de materhuishouding van de polder, de bewoning, het verkeer, zowel te water als te land en de recreatie van de bewoners stellen, zo goed mogelijk wordt voldaan, terwijl tegelijk het nieuwe land op zinvolle wijze in het oude moet passen. Aandacht wordt besteed aan het gewenste aantal, de grootte en de juiste ligging der verschillende wooncentra, alsmede aan een goede gemeentelijke indeling van het gehele gebied, waarbij de mogelijkheden voor een provinciale indeling niet voorbij worden gezien. Lelystad, de toekomstige hoofdstad van alle polders in de kom van het Jsselmeer, zal komen te liggen aan een breed kanaal, het Oostvaardersdiep, dat het Jsselmeer en het Jmeer en Amsterdam verbindt. Nabij Lelystad zal dit kanaal in de toekomst door een complex schuten uitwateringssluizen van het Jsselmeer worden afgesloten. De aanleg van de bouwput voor deze 'Houtribsluizen' is voltooid. Lelystad zal worden ontworpen voor inwoners en bij vestiging van industrie nog belangrijk kunnen uitgroeien. De gunstige ligging van deze stad, door een ruime waterweg met het centrum van Nederland verbonden en uitgangspunt van grote wegen naar alle windstreken, biedt daartoe een goede gelegenheid. Behalve deze stad, die als gewestelijk centrum mag worden beschouwd,

5 UDERZEEWERKEN ~!~~~~~~#!~~~~ is nog een verzorgingscentrum van mindere orde, een streekcentrum, in de polder gedacht met ongeveer inwoners (~ronten), benevens een '4-tal kleinere woonkernen, dorpen, die inwoners zullen tellen, t.w. Larsen, Biddinghuizen, Zeewolde en Swifterbant; Dat voorts de ontworpen verkeerswegen aan de huidige eisen zullen voldoen, spreekt we1 vanzelf. Eveneens, dat alle zorg wordt besteed aan de groenvoorziening en het scheppen van de nodige recreatieruimte. Tussen Elburg en Ketelhaven is reeds een ha groot bos aangeplant. Even benoorden Roggebotsluis is een'kwekerij met een oppervlakte van 45 ha gevestigd. De sterk nagestreefdeflexibiliteit van het plan laat een-hoge mate van aanpassing aan mogelijke maatschappelijke veranderingen toe. De polder wordt doorsneden door enige hoofdafwateringskanalen, tevens scheepvaartkanalen,.benevens een dicht net van afwateringsleidingen en watertoevoerleidingen van kleinere aard. Voor het landverkeer dienen primaire wegen.5 40 km, secundaire megen km, tertiaire wegen km en polderwegen km, totaal km. - Hierin zijn niet begrepen de wegen op de dijken en de toegangswegen 'suiten de polder met een totale lengte van 97,50 km. Oostelijk Flevoland zal bij de Zwolse Hoek met de Noordoostpolder door een brug worden verbonden. De lengte van deze brug zal m bedragene U i t v o e r i n g Op vier plaatsen werd in 1950 en 1951 met de werkzaamheden aan de omringdijk van de polder begonnen, gelegen achtereenvolgens in het midden van de voormalige Zuiderzee, nabij de mond van het Keteldiep, nabij het vaste land onder Kampen en nabij Harderwijk. n de jaren 1952/1953 kwam het gedeelte meerdijk tussen Elburg en de RoggebotslGizen gereed, terwijl met het werk lanks het Veluwemeer in het voorjaar van 1953 werd aangevangen. n verband met de onttrekking van werkkrachten en materieel aan de inpolderingswerken van Oostelijk Flevoland, ten behoeve van het herstel van de bij de stormramp van februari 1953 op Schouwen-Duiveland bezweken dijken, werden de dijkswerken gedurende het grootste deel van dat

6 TUDERZEEWERKEN,1,1,111,11 O1,1111,t,,,,,,,,,,,,,l,,t,,,,,l,ll~~4,~ll~l,ll,,ll,l,l,,,,l,l,~ 6 jaar nagenoeg stilgelegd. n 1954 werd het werk echter in varsneld tempo voortgezet en zo kon op 28 oktober van dat jaar de verbinding tussen Harderwijk en Lelystad tot stand komen. Met de werkzaamheden aan de sluis nabij Lelystad en het gemaal 'Wortman'werd in 1953 een begin gemaakt, terwijl in de loop van dat jaar ook de bouw van de gemalen 'Colijn' en 'Lovink' ter hand v?erd genomen. Met het baggeren van de hoofdafwateringsleidingen, tevens scheepvaartkanalen werd, terwijl de polder nog onder water stond, een aanvang gemaakt. Het is n.1. goedkoper dit werk in de 'natte' uit te voeren dan later, maar bovendien bevordert de aanwezigheid van deze vaarten de toestroming van het'water naar de gemalen. Op 29 juni 1957 vie1 de polder Oostelijk Flevoland droog. n totaal was toen miljoen m3 water door de drie gemalen uitgeslagen. Nabij Ketelhaven is een scheepvaartsluis gebouwd die verbinding geeft tussen de hoofdvaarten van de le en 2e polderafdeling, waarvan de waterstanden 1,00 rn verschillen. Andere waterbouwkundige werken binnen de polder zijn het maken van bruggen, stuwen en duikers, waarvan een gedeelte reeds voltooid is. De werkzaamheden aan het vaartennet, bestaande uit het wegruimen van de aanslibbingen van de voor het bemalen van de polder gebaggerde hoofdafwateringsleidingen met een gezamenlijke lengte van ongeveer 86 km, werden voltooid. Verder zijn er 300 km tochten, benevens km kavelsloten in de polder ontworpen; deze vor$eren circa 16 miljoen m3 grondverzet. Zodra de afviatering van bepaalde terreinen mogelijk zal zijn geworden, begint de ontginning, bestaande uit de begreppeling, rest de drainage, het egaliseren van de gronden en de bewerking vgor de eerste inzaai, die in hoofdzaak met koolzaad en tarwe zal geschieden, gevolgd door gerst, lucerne en vlas. De uitvoering van deze werkzaamheden eist het stichten van onderkomens voor het personeel en van bedrijfsgebouwen, werkplaatsen, enz. Met de bouw van de definitieve boerderijen (de heipalen voor de eerste boerderij zijn op 9 juli 1958 i n de grond geslagen) en de stichting van de woonkernen werd begonnen. De eerste boerderijen zullen in 1961 verpacht worden, met de bouw van Dronten is een aanvang gemaakt.

7 ZUDERZEEWERKEN i llllllll llllll,,,,,,,,,,, !111111,111,,l,lllllll,l~ De polder zal 6;tn van de vruchthaarste van Nederland zijn. De verdeling van de grond is als volgt: Klei 50% = ha Zware zavel 39% = ha - Lichte zavel 7% = ha Zeer goede grond 96% = ha Zan'd 4% = ha - 100% = ha Voor de Wieringermeer en de Noordoostpolder bedraagt het percentage zeer goede grond als hier omschreven respectievelijk 70 en 80. K o s t e n Volgens de huidige berekening zullen de totale kosten van de polder, geheel bebouwd, dus inclusief de gebouwen, enz. 2 f ,-- per ha bedragen. Met de uitgifte van deze publicatie komen de publicaties 1, 2, 4, 6, 8, 10 en 15 te vervallen. Algehele of gedeeltklijke republicatie toegestaan mits bronvermelding plaats vindt.

8 Overzicht van de belangrijkste tot en met 1960 aan de meerdijk van Oostelijk Flevoland verwerkte hoeveelheden (grondhoeveelheden in - -- Baggeren voor grondverbetering Zand voor grondverbetering en dijk Keileem - -. Kl ei Kraagstukken van ri jshout Zink- en stortsteen cp kraagstukken Teenconstructie van gecreos.damwand Georeos.schotten aan teenconstructie en afsluiting taludbekleding Teenconstructie van gew. betondamwand 1,80 x 0,08/0,07, Glooiing van natuursteen Glooiing van betonzuilen Glooiing van klinkers Glooiing van gebitumineerd zand Glooiing van stortsteen 60/120 kg Stortsteen op ri jshoutbekleding Klinkerbestrating -; Rijwielpad van betontegels -5 Grindasf altbeton v ms m3 ms ms ton m' m' m' ton VORDERNGEN (t/m e kwartaal 1961 ) Oppervlakte land met afwateringsleidingen Oppervlakte ontgonnen land Oppervlakte begreppeld land Oppervlakte gedraineerd land ha ha ha ha Gebaggerde vaarten en bevaarbare tochten ca. 90 km. Grondverzet primair baggerwerk na droogvallen 3,6 mil. m3. Grondverzet secundair baggerwerk totaal 9,6 milj. m3. Gebaggerde of gegraven toohten ca. 220 km. Gegraven kavelsloten ca km. Grondverzet: 10,4 miljoen m3. Gereedgekomen wegen 216 km; zijnde 23 km secundaire weg, 57 km tertiaire weg en 135 km polderweg. Hierin zijn niet begrepen de wegen op de dijken en de t oegangswegen bui ten de polder ( samen 98 km). Aantal gereedgekomen beweegbare bruggen 6 kantal gereedgekomen vaste bruggen 16