De positie van het zeeschip in het internationaal privaatrecht

Transcriptie

1 De positie van het zeeschip in het internationaal privaatrecht

2 Voor Jan en Renate

3 RIJKSUNIVERSITEIT GRONINGEN DE POSITIE VAN HET ZEESCHIP IN HET INTERNATIONAAL PRIVAATRECHT Een onderzoek naar de vraag of, en zo ja in hoeverre, het bijzondere karakter van het zeeschip dwingt tot het opstellen van conflictregels die afwijken van de conflictregels die gelden voor internationale rechtsverhoudingen aan land met betrekking tot goederenrechtelijke rechten, voorrang en verhaal van vorderingen, onrechtmatige daad en beperking van aansprakelijkheid ACADEMISCH PROEFSCHRIFT ter verkrijging van het doctoraat in de Rechtsgeleerdheid aan de Rijksuniversiteit Groningen op gezag van de Rector Magnificus, dr. F. Zwarts, in het openbaar te verdedigen op donderdag 23 november 2006 om uur door Welmoed van der Velde geboren op 29 april 1980 te Drachten

4 promotor: Beoordelingscommissie: prof.mr.dr. M.H. ten Wolde prof.mr. M.H. Claringbould prof.dr.dr.h.c. J. Basedow LL.M prof.mr.dr. J.A. Pontier prof.mr.dr. F.G.M. Smeele De zeekaart op het omslag is beschikbaar gesteld door de Dienst der Hydrografie.

5 Woord vooraf Het doen van promotieonderzoek is een voorrecht. Zo heb ik het de afgelopen vier jaren mogen ervaren. In geen andere positie als die van een Assistent in Opleiding (AIO) heeft men de kans een onderwerp naar zijn hart zo in alle vrijheid uit te diepen. Zeer waardevol waren de mogelijkheden om van anderen met ruime ervaring op het onderzoeksterrein te leren en met hen te discussiëren in een open atmosfeer waar men nog niet geplaatst wordt in het kader van het zijn van de anders cliënt, wederpartij, rechter of wetgever. De meeste gesprekken mocht ik voeren met mijn hooggeleerde promotoren prof.mr. M.H. Claringbould en prof.mr.dr. M.H. ten Wolde en daarnaast met de hooggeleerde prof.mr.dr. F.G.M. Smeele die ik bovendien zeer erkentelijk ben voor het plaatsnemen in de leescommissie. De andere leden van de leescommissie, de hooggeleerde prof.dr.dr.h.c. Basedow LL.M en prof.mr.dr. J.A. Pontier, wil ik hier graag ook hartelijk danken voor het lezen van mijn proefschrift. De enthousiaste leden van de sectie Internationaal Privaatrecht van de Rijksuniversiteit Groningen vormen een zeer stimulerende omgeving voor het doen van onderzoek en tonen aan dat onderzoek niet in eenzaamheid hoort plaats te vinden. Omdat het schrijven van een proefschrift over zeerecht ondenkbaar is zonder enige kennis van de scheepvaart in het algemeen heb ik mede met hulp van het Centrum voor Recht Bestuur en Samenleving (CRBS) en de Stichting ter bevordering van het Internationaal Privaatrecht (STIP) de kans gekregen om onderzoek te doen bij het Max-Planck-Institut für ausländisches und internationales Privatrecht in Hamburg en de International Maritime Organization (IMO) in Londen. Daarnaast bood het Comité Maritime International (CMI) mij de mogelijkheid hun conferentie in Vancouver bij te wonen. Vanaf het allereerste begin mocht ik van de gastvrijheid van Van Traa Advocaten in Rotterdam gebruik maken. Alle genoemde organisaties wil ik heel hartelijk danken voor de mogelijkheid om te leren van hun expertise op het gebied van het zeerecht. Aan een voorrecht is dikwijls een verhaalsrecht verbonden. Met betrekking tot het bovengenoemde voorrecht van het doen van promotieonderzoek is dit niet anders. Daar bestaat het verhaalsrecht, wellicht kan men beter spreken van een verhaalsplicht, uit het verhalen, het vertellen over de bevindingen van het onderzoek. Ik hoop mij door middel van dit boek van mijn verhaalsplicht te hebben gekweten. Voor het schrijven van een proefschrift is interesse en vertrouwen van de mensen die dichtbij je staan onmisbaar. Mijn paranimfen Christianne van Dijk en Femke Jorritsma wil ik daarom met name hartelijk danken, niet alleen voor het organiseren van de promotie maar vooral ook voor hun vriendschap die al vele jaren bestaat en nog veel langer mag duren! Lieve Ernst, dank voor je begrip tijdens de laatste maanden van het onderzoek. Als er maar een halve

6 vrije tijd was, zorgde jij ervoor dat daarvan dubbel werd genoten. Zonder het onvoorwaardelijk vertrouwen van mijn ouders en de door hen aan mij overgedragen liefde voor bootjes was dit boek er niet geweest. Aan hen draag ik dit boek dan ook graag op. Den Haag, juli 2006

7 Inhoudsopgave Gebruikte afkortingen XIX Inleiding 1 Deel I Goederenrechtelijke rechten op zeeschepen en voorrang en verhaal van vorderingen op zeeschepen 7 1 INLEIDING Onderwerp en doel van dit deel Plan van behandeling 9 2 NEDERLANDS MATERIEEL RECHT VOOR GOEDERENRECHTELIJKE RECHTEN OP SCHEPEN Nederlands materieel recht met betrekking tot de nationaliteit, registratie en vlag van een zeeschip Inleiding De Nederlandse nationaliteit art. 311 K Rompbevrachting en nationaliteit Nederlands materieel recht met betrekking tot het recht van eigendom, hypotheek en vruchtgebruik op een schip Wat wordt verstaan onder de goederenrechtelijke rechten op een zeeschip? Eigendom, hypotheek en vruchtgebruik Bestanddeel, scheepsbestanddeel en scheepstoebehoren Natrekking Eigendomsvoorbehoud Retentierecht 30 3 NEDERLANDS CONFLICTENRECHT VOOR GOEDERENRECHTELIJKE RECHTEN OP ZEESCHEPEN Inleiding Onderwerp van dit hoofdstuk De lex rei sitae-regel als goederenrechtelijke conflictregel bij uitstek Vragen naar aanleiding van art. 2 Wet conflictenrecht zeerecht Welk recht is toepasselijk op goederenrechtelijke rechten op een schip na wijziging van de teboekstelling? Inleiding 49

8 VIII Inhoudsopgave In hoeverre worden rechten gevestigd onder de oude lex registrationis erkend onder de nieuwe lex registrationis? Statutenwechsel Welk recht is toepasselijk indien een schip ook in een rompbevrachtingsregister is ingeschreven? Welk recht is toepasselijk op goederenrechtelijke rechten op niet-teboekstaande zeeschepen? Welk recht is toepasselijk op de overdracht van een zeeschip? Welk recht is toepasselijk op de vraag of een zaak aan boord van het schip bestanddeel van het schip, scheepstoebehoren of een losse zaak is? Welk recht is toepasselijk op de goederenrechtelijk gevolgen van een eigendomsvoorbehoud? Inleiding Art. 3:92a BW Toepassing van art. 3:92a BW op het zeeschip Toepassing van de lex causae van de overeenkomst op het eigendomsvoorbehoud Toepassing van de lex registrationis op het eigendomsvoorbehoud Samenvatting en conclusie ten aanzien van het eigendomsvoorbehoud Welk recht is toepasselijk op een retentierecht op een zeeschip? Inleiding Kwalificatie van het retentierecht Art. 6 Wet conflictenrecht zeerecht is alleen toepasselijk op een retentierecht op de lading Ongecodificeerde conflictregel voor het retentierecht Art. 4 ontwerp-wet Conflictenrecht Goederenrecht De Hoge Raad in de zaak Leyland DAF/De Rooy Rechtvaardigheid en doelmatigheid van de toepassing van art. 4 ontwerp-wcg op het retentierecht op een zeeschip Bestaan er bezwaren tegen de enkele toepassing van de lex rei sitae op het retentierecht op een zeeschip? De lex registrationis en de lex executionis zijn niet functioneel Samenvatting en conclusie ten aanzien van het retentierecht 88 4 HET TOEPASSELIJKE RECHT OP VOORRANG EN VERHAAL VAN VORDERINGEN Inleiding Wat betekenen verhaal en voorrang? Verhaal en voorrang in het algemeen Verhaal en voorrang in het zeerecht Internationaal eenvormig recht 92

9 Inhoudsopgave IX International Convention for the Unification of Certain Rules Relating to Maritime Liens and Mortgages, Brussel, 10 april International Convention for the Unification of Certain Rules Relating to Maritime Liens and Mortgages, Brussel 27 mei The International Convention on Maritime Liens and Mortgages, Geneefs Binnenvaartverdrag van Nederlands materieel recht inzake scheepsvoorrechten Totstandkomingsgeschiedenis van het Nederlandse materiële recht Inhoud van het Nederlandse materiële recht Engels materieel recht inzake liens CONFLICTENRECHT VOOR VERHAAL EN VOORRANG IN HET ZEERECHT Inleiding De Insolventie-verordening Inleiding Toepassingsgebied van de Insolventie-verordening Inhoud van de Insolventie-verordening Conclusie ten aanzien van de betekenis van de Insolventieverordening voor het zeeschip Art. 3 Wet conflictenrecht zeerecht Inleiding Totstandkoming van art. 3 Wet conflictenrecht zeerecht Het conflictenrecht betreffende voorrechten in de periode voor de Wet conflictenrecht zeerecht Doelmatigheid en rechtvaardigheid van art. 3 Wet conflictenrecht zeerecht Inleiding Doelmatigheid en rechtvaardigheid van de lex registrationis Argumenten voor de toepassing van de lex registrationis op het recht van voorrang en de rangorde Argumenten tegen de toepassing van de lex registrationis op het recht van voorrang en de rangorde Waardering van de toepassing van de lex registrationis op de vraag of aan een vordering een recht van voorrang is verbonden en op de vraag naar de rangorde Doelmatigheid en rechtvaardigheid van de toepassing van de lex executionis op het recht van voorrang en de rangorde Argumenten voor de toepassing van de lex executionis op het recht van voorrang Argumenten tegen de toepassing van de lex executionis op de vraag of een vordering bevoorrecht is en op de rangorde Waardering van de toepassing van de lex executionis op de vraag of een vordering bevoorrecht is en op de rangorde 147

10 X Inhoudsopgave Doelmatigheid en rechtvaardigheid van de lex causae Argumenten voor de toepassing van de lex causae op het recht van voorrang Argumenten tegen de toepassing van de lex causae op de vraag of een vordering bevoorrecht is Waardering van de toepassing van de lex causae op de vraag of een vordering bevoorrecht is en op de rangorde Conclusie ten aanzien van de doelmatigheid en de rechtvaardigheid van art. 3 Wet conflictenrecht zeerecht bij toepassing op de voorrang en de rangorde Het toepasselijke recht op het recht van voorrang op nietteboekstaande zeeschepen HET TOEPASSELIJKE RECHT OP DE VERHAALBAARHEID; IN HET BIJZONDER HET EFFECT VAN ART. 3WET CONFLICTENRECHT ZEERECHT OP DE TOEPASSING VAN ART. 8:217 JO. 8:461 BW Nederlands materieel recht met betrekking tot de verhaalbaarheid van vorderingen op een zeeschip Inleiding De verhaalbaarheid van vorderingen jegens een vervoerder onder cognossement Het toepasselijke recht op de verhaalbaarheid van een vordering Inleiding Conflictregel voor de verhaalbaarheid na de Wet conflictenrecht zeerecht Hanjin Oakland en Micoperi Doelmatigheid en rechtvaardigheid van de toepasselijkheid van art. 3 Wet conflictenrecht zeerecht op de verhaalbaarheid Conclusie ten aanzien van de doelmatigheid en rechtvaardigheid van de toepasselijkheid van art. 3 Wet conflictenrecht zeerecht op de verhaalbaarheid CONCLUSIE UIT DEEL I TEN AANZIEN VAN DE CENTRALE VRAAG 181 Deel II Aanvaring en onrechtmatige daad INLEIDING Doel van dit deel Het bijzondere karakter van het zeeschip ten aanzien van de onrechtmatige daad Onderscheid tussen interne en externe onrechtmatige daden Het systeem van internationaal eenvormig recht en nationaal conflictenrecht Verhoudingen tussen conflictregels 189

11 Inhoudsopgave XI 1.6 Plan van behandeling Terminologie EENVORMIG RECHT EN BIJZONDERE CONFLICTREGELS VOOR AANVARING Inleiding Het Brussels Aanvaringsverdrag Totstandkoming van het Brussels Aanvaringsverdrag Toepassingsgebied van het Brussels Aanvaringsverdrag Waardering van het toepassingsgebied en de inhoud van het Brussels Aanvaringsverdrag van De nationale aanvaringsregeling uit Boek 8 BW Inleiding Toepassingsgebied van de aanvaringsregeling uit Boek 8 BW Inhoud van het Brussels Aanvaringsverdrag 1910 in vergelijking met Boek 8 BW Art. 7 Wet conflictenrecht zeerecht Totstandkomingsgeschiedenis van art. 7 Wet conflictenrecht zeerecht Toepassingsgebied art. 7 Wet conflictenrecht zeerecht Inhoud art. 7 Wet conflictenrecht zeerecht Alternatieven voor toepassing van de lex fori op aanvaringen op volle zee Waardering van de inhoud van art. 7 Wet conflictenrecht zeerecht EENVORMIG RECHT EN CONFLICTREGELS VOOR EXTERNE ONRECHTMATIGE DADEN ANDERS DAN AANRAKING TUSSEN SCHEPEN Inleiding Schade door olievervuiling Inleiding Toepasselijkheid van het CLC-verdrag De International Convention on Civil Liability for Bunker Oil Pollution Damage, 2001 (Bunkers-verdrag) Tussenbalans met betrekking tot olievervuiling Schade door gevaarlijke stoffen anders dan door231 olievervuiling Inleiding Toepasselijkheid van het HNS-verdrag Tussenbalans met betrekking tot HNS-schade Wrakopruimingskosten en ladingopruimingskosten Inleiding Conflictenrecht voor de aansprakelijkheid voor opruimingskosten 236

12 XII Inhoudsopgave Nederlands materieel recht inzake de aansprakelijkheid voor opruimingskosten Jurisprudentie over de aansprakelijkheid voor opruimingskosten DE WET CONFLICTENRECHT ONRECHTMATIGE DAAD (WCOD) Inleiding Totstandkoming van de Wet Conflictenrecht Onrechtmatige Daad (WCOD) De IPR-Schets COVA-arrest Gewijzigd voorstel van de Staatscommissie voor het IPR Toepassingsgebied van de Wet Conflictenrecht Onrechtmatige Daad (WCOD) Inleiding Toepassing van de WCOD op het zeeschip De betekenis van de WCOD voor de rechtskeuzebevoegdheid bij aanraking tussen schepen De betekenis van de WCOD voor externe onrechtmatige daden anders dan aanraking tussen schepen Samenvatting van de toepasselijkheid van de WCOD op het zeeschip Inhoud van de WCOD Inleiding Als hoofdregel is de lex loci delicti toepasselijk Inleiding Meervoudige locus Locus sine lege Uitzonderingen op de lex loci delicti-regel Achtergrond van de uitzonderingen Rechtskeuzebevoegdheid Gevolgenuitzondering Accessoire aanknoping DE DOELMATIGHEID EN RECHTVAARDIGHEID VAN DE TOEPASSING VAN DE WCOD OP HET ZEESCHIP Inleiding Interne onrechtmatige daden Inleiding Vergelijking van de conflictregels voor interne onrechtmatige daden uit de jurisprudentie uit de periode voor de WCOD met de conflictregels uit de WCOD Lex loci delicti of lex registrationis? Externe onrechtmatige daden anders dan aanraking tussen schepen Inleiding 296

13 Inhoudsopgave XIII Vergelijking van de conflictregels voor externe onrechtmatige daden uit de jurisprudentie met de conflictregels uit de WCOD Bezwaren tegen de lex registrationis Engels conflictenrecht voor interne en externe onrechtmatige daden met een zeeschip Inleiding Toepassingsgebied van Part III van de Private International Law (Miscellaneous Provisions) Act van Inhoud van Part III van de Private International Law (Miscellaneous Provisions) Act van Conflictregels uit de periode voor de Act van Samenvatting van het oordeel over de doelmatigheid en rechtvaardigheid van de WCOD bij toepassing op het zeeschip ROME II Totstandkomingsgeschiedenis Toepassingsgebied ontwerp-rome II Ontwerp-Rome II vervangt de WCOD en art. 7 Wet conflictenrecht zeerecht Formeel toepassingsgebied Materieel toepassingsgebied Inhoud Als hoofdregel is de lex locus delicti toepasselijk Locus sine lege Doelmatigheid en rechtvaardigheid van de toepassing van Rome II op het zeeschip en aanbeveling tot verbetering CONCLUSIE UIT DEEL II TEN AANZIEN VAN DE CENTRALE VRAAG 319 Deel III Global limitation INLEIDING Wat is beperking van aansprakelijkheid? Doel van dit deel Probleemstelling en plan van behandeling Oorsprong van het recht op global limitation Ratio van de beperking van aansprakelijkheid Het maritieme karakter van de global limitation Samenvatting van het bijzondere karakter van global limitation ALGEMENE BEPERKINGSVERDRAGEN Brussels Beperkingsverdrag van Totstandkoming en doel van het Brussels Beperkingsverdrag van

14 XIV Inhoudsopgave Toepassingsgebied van het Brussels Beperkingsverdrag van Inhoud van het Brussels Beperkingsverdrag van Bezwaren aan het Brussels Beperkingsverdrag van Brussels Beperkingsverdrag van Inleiding Toepassingsgebied van het Brussels Beperkingsverdrag van Formeel toepassingsgebied van het Brussels Beperkingsverdrag van Materieel toepassingsgebied van het Brussels Beperkingsverdrag van Inhoud van het Brussels Beperkingsverdrag Bezwaren aan het Brussels Beperkingsverdrag van Het Londens Limitatieverdrag van Inleiding Totstandkoming van het Londens Limitatieverdrag van Doel van het Londens Limitatieverdrag van Toepassingsgebied van het Londens Limitatieverdrag van Formeel toepassingsgebied van het Londens Limitatieverdrag van Materieel toepassingsgebied van het Londens Limitatieverdrag van Inhoud van het Londens Limitatieverdrag van Wie kunnen een beroep doen op de beperking van aansprakelijkheid? Geen beroep op beperking De berekening van de limitatiefondsen Protocol van 1996 bij het Londens Limitatieverdrag Conclusie ten aanzien van de algemene beperkingsverdragen BIJZONDERE BEPERKINGSVERDRAGEN Beperking van aansprakelijkheid voor olievervuiling De International Convention on Civil Liability for Oil Pollution Damage (CLC) De International Convention on the Establishment of an International Fund for Compensation for Oil Pollution Damage (IOPC Fonds-verdrag) van International Convention on Civil Liability for Bunker Oil Pollution Damage, 2001 (Bunkers-verdrag) De Oil Pollution Act (OPA) Conclusie ten aanzien van beperking van aansprakelijkheid voor olievervuiling Beperking van aansprakelijkheid voor schade door schadelijke en gevaarlijke stoffen De beperking van aansprakelijkheid voor kernschade 368

15 Inhoudsopgave XV 3.4 Tussenbalans DE VERHOUDINGEN TUSSEN DE BEPERKINGSVERDRAGEN Samenloop Inleiding Afstemmingsbepalingen De verhouding tussen verdragen indien geen afstemmingsbepaling bestaat Schematische weergave van de verhoudingen tussen de limitatieverdragen Conclusie uit de weergave van de verhoudingen tussen de limitatieverdragen Art. 3 sub b van het Londens Limitatieverdrag: de uitsluiting van vorderingen als bedoeld in het CLC-verdrag Traveaux Preparatoires van art. 3 sub b van het Londens Limitatieverdrag Nederlandse Parlementaire Geschiedenis met betrekking tot artikel 3 sub b van het Londens Limitatieverdrag Literatuur over art. 3 sub b van het Londens Limitatieverdrag Nationale oplossingen voor de geconstateerde leemte tussen de CLC en het Londens Limitatieverdrag Nederlands recht Engels recht Doelmatigheid en rechtvaardigheid van de nationale invulling van de leemtes tussen de algemene en de bijzondere limitatieverdragen FONDSVORMING Het verwezenlijken van een recht op beperking Art. 10 van het Londens Limitatieverdrag: de mogelijkheid om fondsvorming als voorwaarde te stellen voor het recht op beperking Art. 11 van het Londens Limitatieverdrag: het recht om fonds te vormen Inleiding Het begrip rechtsmiddelen moet ruim worden uitgelegd Art. 10 jo. 11 LLMC beperken de mogelijkheden om een recht op beperking van aansprakelijkheid te verwezenlijken Fondsvorming ingeval van aansprakelijkheid voor olievervuiling of HNS-schade DE BEVOEGDHEID VAN DE RECHTER INZAKE EEN BEPERKINGSVERZOEK Inleiding De bevoegdheid van de Nederlandse rechter ten aanzien van een verzoek om beperking van aansprakelijkheid Inleiding 421

16 XVI Inhoudsopgave De EEX-Vo Commune Nederlandse bevoegdheidsregels Inleiding Commune Nederlandse bevoegdheidsregels voor 1 januari Commune Nederlandse bevoegdheidsregels sinds 1 januari Litispendentie Regels voor litispendentie uit de EEX-Vo Regels voor litispendentie uit het commune Nederlandse bevoegdheidsrecht De verwezenlijking van een recht op beperking van aansprakelijkheid naar Engels recht DE ERKENNING VAN EEN IN HET BUITENLAND GEVORMD FONDS EN VAN EEN IN HET BUITENLAND VERKREGEN BEPERKINGSBESLISSING Inleiding Art. 13 van het Londens Limitatieverdrag Art. 13 biedt een regel voor de erkenning van een in een andere verdragsstaat gevormd fonds Biedt art. 13 LLMC ook een regel voor de erkenning van een beperkingsbeslissing? De regels betreffende de erkenning van buitenlandse beslissingen uit het CLC-verdrag en het HNS-verdrag De regels betreffende de erkenning en tenuitvoerlegging van buitenlandse vonnissen uit de EEX-Vo Kan een beperkingsbeslissing die is gebaseerd op het CLCverdrag of het HNS-verdrag worden geweigerd met een beroep op de EEX-Vo? Tenuitvoerlegging Toepassing van de erkenningsregels in de jurisprudentie Commune Nederlandse regels betreffende de erkenning en tenuitvoerlegging van buitenlandse vonnissen Erkenning van buitenlandse vonnissen Tenuitvoerlegging van buitenlandse vonnissen Conclusie ten aanzien van de erkenning van buitenlandse beslissingen inzake global limitation en fondsvorming in het buitenland CONFLICTREGELS VOOR GLOBAL LIMITATION Inleiding De algemene limitatieverdragen Inleiding Traveaux Preparatoires en literatuur met betrekking tot artikel 15 van het Londens Limitatieverdrag Conclusie ten aanzien van de algemene limitatieverdragen Tussenbalans De Wet conflictenrecht zeerecht 472

17 Inhoudsopgave XVII De Wet conflictenrecht zeerecht bevat geen bijzondere conflictregel voor global limitation Redenen voor het ontbreken van een bijzondere conflictregel voor global limitation Conclusie ten aanzien van de Wet conflictenrecht zeerecht Commune conflictregels voor global limitation uit de periode voor de inwerkingtreding van de WCOD De Wet conflictenrecht onrechtmatige daad (WCOD) en Rome II Inleiding Toepasselijkheid van de conflictregels uit de WCOD op global limitation Voldoen de conflictregels uit de WCOD aan de eisen die het bijzondere karakter van global limitation stelt aan het conflictenrecht? Redenen voor de toepasselijkheid van de conflictregels uit de WCOD op global limitation Conclusie ten aanzien van de doelmatigheid en de rechtvaardigheid van de toepassing van de conflictregels uit de WCOD op global limitation Alternatieven voor de lex loci delicti en de lex registrationis als conflictregels voor global limitation Inleiding Zijn art. 8: 755 lid 1 sub c BW en art. 10a WAOT als voorrangsregel te beschouwen? Doelmatigheid en rechtvaardigheid van de toepassing van de lex fori op global limitation Doelmatigheid en rechtvaardigheid van de toepassing van het nauwst verbonden recht op global limitation Conclusie ten aanzien van de doelmatigheid en de rechtvaardigheid van de conflictregels voor global limitation CONCLUSIE UIT DEEL III TEN AANZIEN VAN DE CENTRALE VRAAG 489 CONCLUSIE 491 SAMENVATTING 495 SUMMARY 517 LIJST VAN VERKORT AANGEHAALDE LITERATUUR 527 LIJST VAN AANGEHAALDE JURISPRUDENTIE 557 TREFWOORDENREGISTER 565

18