DE JURIDISCHE STATUS VAN POLYGAME HUWELIJKEN BV RECHTSVERGELIJKEND PERSPECTIEF. Prof. dr. Katharina Boele-Woelki. Dr.

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "DE JURIDISCHE STATUS VAN POLYGAME HUWELIJKEN BV RECHTSVERGELIJKEND PERSPECTIEF. Prof. dr. Katharina Boele-Woelki. Dr."

Transcriptie

1 DE JURIDISCHE STATUS VAN POLYGAME HUWELIJKEN BV RECHTSVERGELIJKEND PERSPECTIEF Prof. dr. Katharina Boele-Woelki Dr. Ian Curry-Sumner Dr. Wendy Schrama Met medewerking van Dr. Bente Braat Dr. Christine Budzikiewicz Dr. Christina Jeppesen-de Boer Boom Juridische uitgevers Den Haag 2010

2 INHOUDSOPGAVE DEEL I INLEIDING 1 1 Aanleiding voor het onderzoek 1 2 Onderzoeksvragen 2 3 Het verschijnsel polygamie Polygamie in islamitische landen Polygamie in het hindoeïsme Polygamie en het mormoons geloof 6 4 De opzet en de methode van het onderzoek 7 5 Literatuur 9 DEEL II NEDERLAND 11 1 Polygamie in het Nederlandse recht Civielrechtelijk verbod Strafrechtelijk verbod Wanneer speelt het polygamievraagstuk? 12 2 Ratio polygamieverbod 13 3 Polygamie in het Nederlandse internationaal privaatrecht Toepasselijk recht en erkenning Rechtsbronnen 14 4 Voltrekking van een internationaal huwelijk in Nederland Vorm Huwelijksbevoegdheid 16 5 Erkenning van huwelijken gesloten in het buitenland Haags Huwelijksverdrag Wet Conflictenrecht Huwelijk Diplomatieke en consulaire huwelijken Huwelijken gesloten onder het oude recht 19 vu

3 6 Erkenning van polygame huwelijken Haags Huwelijksverdrag Wet Conflictenrecht Huwelijk Diplomatieke en consulaire huwelijken Gevolgen van de erkenning 21 7 Openbare orde Introductie Nationaliteit van partijen Geen Nederlandse nationaliteit Eén van partijen heeft de Nederlandse nationaliteit Woonplaats van partijen Het op het tweede huwelijk toegepaste recht Eerste huwelijk vindt plaats in monogamiestelsel Opvattingen van het kabinet 25 8 Registratie Gemeentelijke basisadministratie Burgerlijke stand 27 9 Maatregelen om een polygaam huwelijk te beëindigen Internationale bevoegdheid bij nietigverklaring van het huwelijk Toepasselijk recht op nietigverklaring Huwelijk in buitenland aangegaan Niet-erkenning sluit vernietiging uit Erkenning is voorwaarde voor vernietiging Huwelijken in Nederland aangegaan Gevolgen vernietiging Vernietiging en niet-erkenning Schematisch overzicht Relevante regelgeving Burgerlijk Wetboek Wetboek van Strafrecht Wet Conflictenrecht Huwelijk Haags Huwelijksverdrag Literatuur 43 Vffl

4 DEEL IH BUITENLANDS RECHT 47 A DENEMARKEN 47 1 Polygamie in het Deense recht De actualiteit van het polygamieverbod in Denemarken Definitie polygaam huwelijk Civielrechtelijk verbod op bigamie Strafrechtelijk verbod op bigamie Wanneer speelt het polygamievraagstuk? De Familieautoriteit 50 2 Ratio polygamieverbod 52 3 Polygamie in het Deense internationale privaatrecht Rechtsbronnen De Noordse Huwelijksconventie 53 4 Voltrekking van een internationaal huwelijk in Denemarken Bevoegde Deense autoriteit Deense huwelijksvereisten Naar Deens recht bevoegde priesters, diplomatieke en consulaire ambtenaren in het buitenland Buitenlandse autoriteit in Denemarken 55 5 Erkenning van in het buitenland gesloten huwelijken Algemene erkenningsregels Diplomatieke en consulaire huwelijken 57 6 Erkenning van polygame huwelijken Toetsing van de erkenningsregels door de Familieautoriteit Diplomatieke en consulaire huwelijken in het buitenland Gevolgen van de erkenning 58 7 Openbare orde 59 8 Registratie Centrale persoonsregistratie Wanneer wordt geregistreerd? Wat wordt geregistreerd? 60 IX

5 9 Maatregelen om een polygaam huwelijk te beëindigen Ongedaanmaking van het tweede huwelijk Wie is bevoegd ongedaanmaking te verzoeken? Internationale bevoegdheid tot ongedaanmaking Beslissing inzake het bestaan van een huwelijk Schematisch overzicht Relevante regelgeving Bekendtgorelse af lov om asgteskabs indgaelse og optósning Bekendtgorelse af lov om registreret partnerskab Lov om skifte af fasllesbo, d0dsbo m.v Straffeloven Literatuur 75 B DUITSLAND 77 1 Polygamie in het Duitse recht Civielrechtelijk verbod Strafrechtelijk verbod 77 2 Ratio polygamieverbod 78 3 Polygamie in het Duitse internationaal privaatrecht Conflictregels inzake huwelijk Gelijkgeslachtelijke relaties Aanknoping als voorvraag Aanknoping van de voorvraag indien de hoofdvraag wordt beheerst door Duits recht Nederlandse 'flitsscheiding' 82 4 Voltrekking van een internationaal huwelijk in Duitsland Voorwaarden huwelijksvoltrekking 83 5 Erkenning van huwelijken gesloten in het buitenland Conflictenrechtelijke toets Erkenning Status huwelijk als hoofdvraag of voorvraag 84

6 Vorm huwelijkssluiting Vaststellingsprocedure Consulaire en diplomatieke vertegenwoordigingen in het buitenland Erkenning van polygame huwelijken Het conflictenrechtelijk huwelijksbegrip Erkenning van de polygame relatie Consulaire en diplomatieke vertegenwoordigingen Verbondenheid met de Duitse rechtssfeer Openbare orde Fundamentele beginselen van de Duitse rechtsorde Voltrekking van een polygaam huwelijk in Duitsland Materieel huwelijksverbod Consulaire en diplomatieke vertegenwoordiging Registratie Akte van inschrijving Register Maatregelen om een polygaam huwelijk te beëindigen Ongedaanmaking huwelijk Vernietiging Gerechtigden Schematisch overzicht Relevante regelgeving Bürgerliches Gesetzbuch Einfuhrungsgesetz zum Bürgerlichen Gesetzbuch Familïenrechtsanderungsgesetz Grundgesetz Lebenspartnerschaftsgesetz Personenstandsgesetz Strafgesetzbuch Zivilprozessordnung Literatuur

7 C ENGELAND & WALES Polygamie in het Engelse recht Definitie van polygame huwelijken Civielrechtelijk kader Strafrechtelijk kader Ratio polygamieverbod Polygamie in het Engelse internationaal privaatrecht Rechtsbronnen Het begrip 'domicile' Voltrekking van een internationaal huwelijk in Engeland Formele vereisten Materiële vereisten Diplomatieke en consulaire huwelijken Erkenning van huwelijken gesloten in het buitenland Buitenlandse huwelijken Formele vereisten Materiële vereisten Algemene exceptieclausule Samenvatting Diplomatieke en consulaire huwelijken Erkenning van polygame huwelijken Het recht dat van toepassing is op de aard van het huwelijk Afkeer tegen polygamie: van oudsher tot de jaren zestig Het tij begint te keren: de omzettingszaken van de jaren zestig Wettelijke ingreep: Matrimonial Causes Act 1973 Polygame huwelijken in Engeland Polygame huwelijken in het buitenland Duidelijkheid: wettelijke aanpassing in 1995 Huidige stand van zaken Potentieel polygame huwelijken Feitelijk polygame huwelijken Overzicht Gevolgen van erkenning Openbare orde Xll

8 Registratie Departement voor Werkgelegenheid en Pensioenen Immigratie- en Naturalisatie Dienst Maatregelen om een polygaam huwelijk te beëindigen Het eerste huwelijk Het tweede huwelijk Gevolgen van de nietigverklaring Gerechtigden Schematisch overzicht Relevante regelgeving Matrimonial Causes Act Private International Law (Miscellaneous Provisions) Act Literatuur 134 D FRANKRIJK Polygamie in het Franse recht Civielrechtelijk verbod Strafrechtelijk verbod Ratio polygamieverbod Polygamie in het Franse internationaal privaatrecht Voltrekking van een internationaal huwelijk in Frankrijk Vormvereisten Algemeen uitgangspunt: lex loei celebrationis Internationaal huwelijk bij Franse ambtenaar van de burgerlijke stand Internationaal huwelijk bij diplomatieke of consulaire ambtenaar in Frankrijk Materiële vereisten Erkenning van huwelijken gesloten in het buitenland Conflietenrechtelijke toets Erkenning van een huwelijk gesloten in het buitenland tussen twee buitenlanders 140 Xlll

9 5.3 Erkenning van een huwelijk tussen personen met de Franse nationaliteit of tussen een persoon met de Franse nationaliteit en een buitenlander Nieuwe regelgeving Algemeen Vormvoorschriften voorafgaand aan de voltrekking van een huwelijk ten overstaan van een buitenlandse autoriteit Registratie van het huwelijk gesloten in het buitenland ten overstaan van een buitenlandse autoriteit Erkenning van polygame huwelijken Voltrekking van een polygaam huwelijk in Frankrijk Erkenning van polygame huwelijken in het buitenland voltrokken Algemeen Is erkenning van een polygaam huwelijk mogelijk? Betekenis van verbondenheid van het eerste huwelijk met Frankrijk voor de erkenning van het tweede huwelijk Openbare orde Openbare orde Afgezwakte werking van de openbare orde Openbare orde en nauwe band Registratie Maatregelen om een polygaam huwelijk te beëindigen Schematisch overzicht Relevante regelgeving CodeCivil CodePenal Code de l'entrée et du séjour des étrangers et du droit d'asile Loi N du 12 Avril 2000 Relative aux Droits des Citoyens dans Leurs Relations avec les Administrations Literatuur 158 xiv

10 DEEL IV VERGELIJKING Inleiding Definitie van polygamie en ratio polygamieverbod Inleiding Polygamieverbod Toepassing op niet-huwelijke geregistreerde relaties Ratio polygamieverbod Aangaan van een huwelijk in eigen land Inleiding Formele vereisten Materiële vereisten Lex loei celebrationis - recht van plaats van huwelijksvoltrekking Lex patriae-nationaliteit van partijen Aangaan van polygame huwelijken in eigen land Inleiding Vergelijking ten aanzien van de regel Strijdigheid met eigen materieel recht Gebruik van de openbare orde exceptie Vergelijking ten aanzien van het gevolg Nietigverklaring: werking ex tune Ongedaanmaking: ex nunc Erkenning van huwelijken gesloten in het buitenland Inleiding Twee benaderingen: procesrechtelijke of conflictenrechtelijke toets Openbare orde toets Erkenning van polygame huwelijken gesloten in het buitenland Inleiding Twee benaderingen Het Deense model: erkenning, maar beëindigbaar Erkenning afhankelijk van de verbondenheid met het eigen land Er is een eigen onderdaan bij het tweede huwelijk betrokken Er is tenminste één onderdaan met de nationaliteit van een monogamiestelsel betrokken bij het tweede huwelijk Er zijn twee onderdanen met de nationaliteit van een polygamiestelsel betrokken bij het tweede huwelijk 175 xv

11 6.5 Betekenis van het eerste huwelijk: discussiepunt in de literatuur Registratie van polygame huwelijken Inleiding Plaats van registratie Verplichting om te registreren Maatregelen om een polygaam huwelijk te beëindigen Inleiding Twee modellen: vernietiging en ongedaanmaking Verplichting tot nietigverklaring of ongedaanmaking? Rechterlijke toets Reikwijdte van mogelijkheden tot nietigverklaring en ongedaanmaking Huwelijk in eigen land voltrokken Huwelijk in het buitenland voltrokken Nuancering van het onderscheid tussen vernietiging en ongedaanmaking 181 DEEL V EVALUATIE Polygame huwelijken in Nederland aangegaan Polygame huwelijken in het buitenland aangegaan Inleiding Belangen bij erkenning Belangen bij niet-erkenning Het belang bij de toepassing van eigen normen en waarden Het belang van bescherming van de eerste vrouw De belangenafweging Polygaam huwelijk gesloten voordat verbondenheid met de Nederlandse rechtsorde ontstaat (oude gevallen) Polygaam huwelijk gesloten nadat verbondenheid met de Nederlandse rechtsorde is ontstaan (nieuwe gevallen) Nauwe verbondenheid naar geldend recht Invulling van het begrip nauwe verbondenheid Relevante beginselen Relevantie van de nu gehanteerde criteria voor nauwe verbondenheid Invulling van de nauwe verbondenheid anders dan door het bezit van de Nederlandse nationaliteit 198 xvi

12 2.6 Instrumenten om een polygaam huwelijk te beëindigen Twee systemen: nietigverklaring en ongedaanmaking Verplichting om te vernietigen? Rechtsgevolgen van een nietigverklaring Concrete aanbevelingen Noodzakelijke aanpassingen Polygame huwelijken in Nederland aangegaan Polygame huwelijken in het buitenland aangegaan Wenselijke aanpassingen Verblijf in Nederland als relevant feit voor nauwe verbondenheid Tweede echtgenoot heeft nauwe verbondenheid met een monogamiestelsel Mogelijke aanpassingen Onwenselijke aanpassing Slot Literatuur 212 SAMENVATTING Onderzoeksvraag en methode Onderzoeksresultaten Polygame huwelijken in eigen land aangegaan Polygame huwelijken in het buitenland aangegaan Belangen bij erkenning en niet-erkenning De afweging in concrete gevallen Betere afbakening van het criterium nauwe verbondenheid Maatregelen om polygame huwelijken te beëindigen Conclusies 220 XVll