Internationaal privaatrecht

Transcriptie

1 Mr. C. Assers Handleiding tot de beoefening van het Nederlands Burgerlijk Recht Internationaal privaatrecht Deel I Door: M.m.v.: Algemeen deel IPR mr. A.P.M.J. Vonken Universitair hoofddocent aan de Radboud Universiteit Nijmegen mr. H.LE. Verhagen Hoogleraar aan de Radboud Universiteit Nijmegen Advocaat te Amsterdam mr. X.E. Kramer Hoogleraar aan de Erasmus Universiteit Rotterdam mr. S. van Dongen Onderzoeker bij het Radboud Universiteit Nijmegen Onderneming & Recht aan de Kluwer a Wolters Kluwer business Deventer

2 INHOUDSOPGAVE Uitgebreide inhoudsopgave Enige afkortingen Lijst van verkort aangehaalde werken XIX XXXV XXXIX Hoofdstuk 1 - Inleiding 1 1 Kerntaken van het internationaal privaatrecht 1 2 Nadere afbakening en invulling van de voornaamste deelgebie- 4 den I Het internationale bevoegdheids- jurisdictierecht 4 II Het conflictenrecht 5 III Het internationale erkennings- en executierecht 6 Gerechtelijke en administratieve samenwerking 7 V Nadere omschrijving van het begrip internationaal pri- 8 vaatrecht 3 Enkele aangrenzende rechtsgebieden 10 I Algemeen 10 II Het volkenrecht III Het nationaliteitsrecht 13 IV Het vreemdelingenrecht 15 4 Eenvormig en Europees privaatrecht 18 I Algemeen 18 II Verschillende typen van III Autonome interpretatie van het EPR 21 IV De verhouding tussen het EPR en het IPR 22 V Europees privaatrecht 25 5 Het conflictenrecht nader beschouwd 27 I Uitgangspunt: toepasselijkheid van het eigen conflicten- 27 recht II Uitgangspunt: toepasselijkheid van het eigen procesrecht 28 III Het coördineren van het eigen IPR met betrokken buiten- 30 landse stelsels van IPR IV De tussen het materiële en formele IPR 31 V De relatie tussen het Unierecht en het IPR 35 6 Nadere begrenzingen van het conflictenrechtelijke onderwerp 38 I Het 'privaatrecht' 38 XI

3 II Het onderscheid tussen nationale en internationale geval Pluralisme van rechtsbronnen 45 I Inleiding 45 II De Haagse Conferentie voor Internationaal Privaatrecht 46 III Regionale - Europese - organisaties 50 IV Nationale wetgeving: Boek 10 BW 56 V Streven naar coördinatie en synergie 63 VI Voorrang van internationale en Europese 68 ten VII Het Koninkrijk der Nederlanden: Nederland (als land in 69 Europa), Aruba, en Sint Maarten in relatie tot de internationale instrumenten en Boek 10 BW 8 Toepassingsgebied conflictenrechtelijke regelingen II Het materiële toepassingsgebied 74 III Het formele toepassingsgebied 76 IV Het temporele toepassingsgebied 80 9 Problemen van samenloop 86 I Algemeen 86 II Enkele regels en beginselen die behulpzaam kunnen zijn 87 bij de oplossing van samenloopproblemen met betrekking tot verdragen III Regelingen van samenloop die voortvloeien uit het Unie- 89 recht IV Het beginsel van het primaat van het Unierecht in relatie 90 tot het internationaal privaatrecht 10 Interpretatiemethoden 93 I Algemeen 93 II Enkele algemene en specifieke interpretatiemethoden 95 met betrekking tot het verdragenrecht III Enkele interpretatiemethoden in het licht van het Unie- 99 recht 11 De verwijzingsregel 104 I Algemeen 104 II Enkele karakteristieken van de meerzijdige verwijzings- 105 regel III De structuur van de meerzijdige verwijzingsregel Enkele onderwerpen van algemene aard 116 I Minderjarigheid en handelingsbekwaamheid 116 II Vormvoorschriften 129 III Bewijslast en wettelijke vermoedens 134 IV Verjaring 139

4 Hoofdstuk 2 - De rechtstheoretische grondslag van de verwij- 141 zingsregels 1 Inleiding Het klassieke verwijzingsprocedé: het vinden van het op de 143 rechtsverhouding 'sterkst betrokken' recht I Algemeen 143 II Nadere concretisering van het 'sterkst betrokken' recht: 144 de ontdekking van de 'belangen' III Catalogus van belangen 145 IV Het belang van de hanteerbaarheid en de proces- 150 economie V Het belang van de rechtszekerheid 151 VI Het belang van de interne beslissingsharmonie 153 Het belang van de internationale beslissingsharmonie 157 VIII Het belang van de gerechtvaardigde verwachtingen van 163 partijen IX Materieelrechtelijke belangen in het kader van het klas- 166 sieke verwijzingsprocedé 3 Op het begunstigingsbeginsel gebaseerde verwijzingsregels Doorwerking van regels van aard in een- 174 zijdige verwijzingsregels en via voorrangsregels 5 De lex fori-benadering 177 I Algemeen 177 II Afbakening van de lex fori-benadering tot andere op de 178 lex fori georiënteerde verwijzingsregelingen III Enkele verwijzingsregelingen die gebaseerd zijn op de lex 179 fori-benadering IV De lex fori-benadering en de openbare orde 6 Partijautonomie 182 I Inleiding 182 II De grondslag van de partijautonomie 183 III Onderwerpen ten aanzien waarvan de partijautonomie is 185 toegestaan IV Nadere afbakening van het recht dat partijen kunnen kie- 187 zen V Uitoefening van de rechtskeuzebevoegdheid 194 VI Bijzondere beperkingen die gelden voor de rechtskeuze 200 VII Beperkingen van algemene aard Materiële regel van IPR Enkele conclusies 206 Hoofdstuk 3 - Oorsprong en evolutie van de conflictenrechte XII

5 2 Personaliteitsbeginsel en territorialiteitsbeginsel 210 I Personaliteits- en territorialiteitsbeginsel 210 II Romeinse rijk 211 III Germaanse volksrechten Oorsprong en evolutie van de statutentheorie 215 I Oorsprong van de statutentheorie: wetenschap 215 II Oorsprong van de statutentheorie: rechtspraktijk 219 III Evolutie van de statutentheorie 221 IV De Nederlandse comitas-doctrine Het conflictenrechtelijk systeem van Von Savigny 228 I Persoon en betekenis in het algemeen 228 II De wetenschap van het IPR ten tijde van Von Savigny: 229 Von Wachter en Story III System des heutigen Rechts, Band VIII (1849) 230 IV Copernicaanse omwenteling? 232 V Kritiek op het Savigniaanse systeem en het hedendaagse 235 IPR 5 De Amerikaanse conflictenrechtelijke revolutie 238 Hoofdstuk 4 - Kwalificatie Inleiding De rol van kwalificatie bij de toepassing van de verwijzingsregel 250 I Algemeen 250 II Identificatie van de rechtsverhouding: aanduiding van 250 het kwalificatieobject (fase I) III Interpretatie van het in de verwijzingscategorie gehan- 253 teerde begrip (fase II) IV Subsumptie van de rechtsverhouding (fase III): primaire 254 kwalificatie V Identificatie van de toepasselijke regels van de lex causae: 255 secundaire kwalificatie (fase IV) 3 Het kwalificatiestatuut 257 I Algemeen 257 Kwalificatie volgens de - verruimde - lex fori 257 III Kwalificatie volgens de lex causae 259 IV Rechtsvergelijkende of autonome kwalificatie 261 Hoofdstuk 5 - Toepassing van de verwijzingsregel en het aan- 265 gewezen buitenlandse recht 1 Ambtshalve toepassing van conflictenrecht en buitenlands recht 265 I Algemeen 265 II De grenzen van het procesrecht 268 III Leer van het facultatieve conflictenrecht en de lex fori 269 IV De antikiesregel 273 XIV

6 2 Vaststelling van buitenlands recht 274 I Algemeen 274 II Toepassing en opsporing van buitenlands recht 275 III Toetsing van de toepassing van buitenlands recht in cas- 276 satie 3 Toepassing van surrogaatrecht 277 Hoofdstuk 6 - De verwijzing naar het toepasselijke materiële 279 recht: tweefasen-ipr en assimilatie 1 Algemeen Het tweefasen-ipr 279 I Algemeen 279 II De Nederlandse rechtspraak 280 III Locale verkeers- en veiligheidsvoorschriften Het leerstuk van de assimilatie 282 I Algemeen 282 Noodzaak van inschikkelijkheid 283 III Enkele criteria voor assimilatie 284 Hoofdstuk 7 - Correctiemechanismen Exceptieclausules 287 I De ratio van de exceptieclausule 287 II Het onderscheid tussen bijzondere en algemene exceptie- 288 clausules III Conflictenrechtelijke en materieelrechtelijke exceptie- 289 clausules IV De conflictenrechtelijke exceptieclausule - toegespitst op 291 art. 8 Boek 10 BW V Toepassingscriteria bij de conflictenrechtelijke exceptie- 295 clausule Wenselijkheid materieelrechtelijke exceptieclausule? 299 VII De exceptieclausule in internationale regelingen Accessoire aanknoping 303 I Inleiding 303 II De conflictenrechtelijke onderbouwing van de accessoire 304 aanknoping III De verschillende vormen van accessoire aanknoping 306 IV Vereisten voor toepassing van accessoire aanknoping 309 V Accessoire aanknoping in omgekeerde richting De fait 315 I Inleidende opmerkingen 315 II De aard van de feiten waaraan rechtsgevolgen toekomen 316 III Vier - cumulatief - gestelde voorwaarden De wetsontduiking 321 XV

7 I Algemeen 321 II Een vrijwillige handeling 322 III fraudandi 323 IV Gevallen van simulatie 326 V De gevolgen van wetsontduiking 326 VI Middelen ter voorkoming van wetsontduiking 327 VII Restrictieve toepassing De openbare orde-exceptie 331 I De functie van de openbare orde 331 II Toetsingscriteria met betrekking tot de openbare orde- 336 exceptie III Vrijwillige aanvaarding van een nadelige rechtspositie of 344 de objectieve toerekening ervan IV Nadere invulling van de openbare orde 345 V Indirecte of rechtstreekse toetsing aan fundamentele 350 beginselen van internationaal recht - meer speciaal de mensenrechten en de beginselen van het Unierecht? VI De vaststelling van de gevolgen van strijd met de open- 354 bare orde VII De openbare orde-exceptie in internationale regelingen 358 Hoofdstuk 8 - Coördinatie tussen het eigen IPR en buiten- 361 landse stelsels van IPR Het vraagstuk van de conflits de systèmes Renvoi 363 I Algemeen 363 II Enkele voor- en nadelen van het renvoi 365 III Geringe praktische betekenis van het renvoi 367 IV Hoofdregel: afwijzing van het renvoi Het fait accompli-beginsel 369 I Algemeen 369 II De fait accompli-gedachte van Meijers en de weerklank 369 daarvan in art. 21 EW BeNeLux (1969) en de doctrine III Geen unanimiteit van de betrokken vreemde 371 IV De aanvankelijk puur interne rechtsverhouding of rechts- 372 situatie V De grens tussen de al dan niet betrokkenheid van de 373 Nederlandse rechtsorde VI De instroming van het fait accompli-beginsel op het con- 375 flictenrecht 4 Op het afstemmingsbeginsel gebaseerde internationale regelin- 376 gen 5 Het terugtreden van het eigen conflictenrecht voor een proces- 379 XVI

8 erkenningsregeling bij elders tot stand gekomen rechterlijke beslissingen, rechtsfeiten en rechtshandelingen Algemeen 379 II De opkomst van de processuele toets 379 III Een geclausuleerd regit Voorvraag 381 I Duiding van het probleem 381 II Nadere afgrenzing van de voorvraag 384 III Onderbouwing afhankelijke aanknoping voorvraag 386 IV De zelfstandige aanknoping van de voorvraag 388 V Afweging en tussenbalans 389 VI Zelfstandige aanknoping als hoofdregel 392 VII De algemene exceptieclausule correctie op de 392 standige aanknoping VIII Uitzonderingen op de zelfstandige aanknoping van de 393 voorvraag 7 Naherberechtigung en verrekening 397 I Algemeen 397 II De aard van de erkenning 398 III Verrekening 399 IV Eigen standpuntbepaling met betrekking tot de verreke- 400 ning Hoofdstuk 9 - Voorrangsregels Het onderscheid tussen publiekrecht en privaatrecht Het verschijnsel van de 'voorrangsregels' Het tweesporige karakter van het conflictenrecht De scope of reikwijdte-regel De identificatie van de voorrangsregels 410 Algemeen 410 II Nadere invulling van het begrip voorrangsregels 411 Terughoudendheid bij het bestempelen van bepalingen 413 voorrangsregels 6 Voorrangsregels en internationale regelingen Nederlandse voorrangsregels en hun scope 419 Algemeen 419 II Nederlandse voorrangsregels; enkele voorbeelden Buitenlandse voorrangsregels 431 Algemeen 431 II Enkele argumenten pro en contra het toekennen van 432 gevolg aan voorrangsregels van vreemde staten III De werking van art. 10:7 derde lid BW 434 Voorrangsregels van het op de rechtsverhouding toepas- 437 recht XVI!

9 V Toepasselijkheid van buitenlandse voorrangsregels Het Unierecht en voorrangsregels 440 I Overeenstemming van voorrangsregels met het Unierecht 440 Dwingende bepalingen van Unierechtelijke oorsprong 443 Zakenregister